Mózg – kosmos pełen

tajemnic

Czy można wierzyć naszym

zmysłom? Systemy

sensoryczne:–

wzrok, słuch, węch,

smak, dotyk (wykład 5)

E l ż b i e t a S z e l ą g

Pracownia Neuropsychologii, Instytut

Biologii Doświadczalnej im. M.

Nenckiego PAN,

02-093 Warszawa, ul. Pasteura 3

[e-mail]

Właściwości układu

nerwowego

:

• P o b u d l i w o ś ć:

zdolność do zmiany

stanu czynnościowego pod wpływem
czynników fizycznych lub chemicznych

• P l a s t y c z n o ś ć

R e c e p t o r - narząd odbiorczy
reagujący wybiórczo na określone
zmiany w środowisku, nawet przy
znikomym natężeniu czynników,
na które jest wrażliwy (np.
światło)

B o d z i e c

-

zmiana fizyczna lub

chemiczna w środowisku zewnętrznym
lub wewnętrznym ustroju, wywołująca,
wyzwalająca, modyfikująca lub
hamująca zachowanie zwierzęcia lub
człowieka (np. światło, dźwięk, prąd
elektryczny drażniący nerw, inny
osobnik w otoczeniu)

R o d z a j e b o d ź c ó

w :

1) fizyczne

: mechaniczne (ucisk, wibracja, fale

dźwiękowe,
zmiany ciśnienia krwi), termiczne,
promieniowanie elektromagnetyczne

1.1) chemiczne:

feromony, substancje smakowe,

związki występujące we krwi: glukoza, hormany

2) Proste lub złożone
wzrok:

światło / przedmiot

; słuch:

proste

tony / melodie, mowa

3) pochodzenie: eksteroreceptywne / interoreceptywne

4) rodzaj pobudzanych receptorów: wzrok, słuch,...itp.

5) charakter wyzwalanych popędów

(pokarmowe, seksualne),

bólowe, emocjonalne

(srech, agresja)

Z m y s ł e m

nazywa się zdolność ludzi i

zwierząt do
odbioru określonych kategorii bodźców
(czyli bodźców
w zakresie określonej modalności
czuciowej),
która

jest uwarunkowana istnieniem:

• narządu zmysłu,
• dróg przewodzących impulsy z narządu
zmysłu do mózgu
• ośrodków mózgowych, do których trafia
informacja
z danego narządu zmysłu

U ludzi wyróżnia się 5 zmysłów:

wzrok, słuch, dotyk, węch i smak

A N A L I Z A T O R: struktury

i drogi nerwowe
wyspecjalizowane w analizie
bodźców o danej modalności,
np. wzrokowych,
słuchowych, węchowych

C z o p k i

- są zagęszczone w części centralnej

siatkówki (fovea centralis), “pracują” w świetle dziennym,
umożliwiają widzenie barw

P r ę c i k i

- skupione na peryferii

siatkówki, działają

przy słabym oświetleniu, pozwalają na

dostrzeganie

jedynie odcieni szarości

Czopki i pręciki są komórkami receptorowymi

Zdolność rozdzielcza oka - możliwość
rozróżniania
dwóch blisko siebie leżących punktów.

Kiedy obraz pada na siatkówkę w obrębie
dołka centralnego, człowiek o normalnej
ostrości
wzroku rozróżnia z odległości 10 m dwa
jasne
punkty, oddalone od siebie o 2-3 mm.

Pole recepcyjne komórki

- obszar

siatkówki, którego
stymulacja może wywołać aktywność danej
komórki nerwowej,
niezależnie od piętra, na którym znajduje się ta
komórka.

Stymulacja danego punktu siatkówki może albo

wzmagać

(obszar pobudzeniowy - ON), albo

zmniejszać

(obszar hamulcowy - OFF)

częstotliwość wyładowań danej komórki.

W systemie wzrokowym
istnieją 2 kanały, które
rozpoczynają się w
siatkówce i doprowadzają
do k. asocjacyjnej
informacje o różnych
cechach bodźca:

X: małe pola recepcyjne,
wolne reagowanie,
informacje o cechach
przedmiotu

Y: duże pola recepcyjne,
informacja o lokalizacji i
ruchu przedmiotów

Kanały X i Y w systemie

wzrokowym

- podsumowanie -

X

• małe pola

recepcyjne

• wolne

przewodzenie
informacji (14 m/s)

• detektory cech

przedmiotów

Y

• duże pola

recepcyjne

• szybkie

przewodzenie
informacji (50 m/s)

• detektory ruchu -

reagują na zmiany
bodźca

Jak przejawiają się uszkodzenia

różnych miejsc drogi wzrokowej

?

Czy nasze doznania są wiernym

odtworzeniem cech

świata zewnętznego

?

Zasada I: Bottom - up (z dołu do góry)

Bodźce z otoczenia oddziaływują na
narządy zmysłów

-przetwarzanie-reakcja-reprezentacja w

świadomości

Zasada II: Top - bottom (z góry na dół)

Bodźce z otoczenia poddawane są ocenie,
zanim dojdzie do jakiejkolwiek reakcji
organizmu. Mózg przyjmuje do
wiadomości tylko te bodźce, które są w
danej chwili istotne dla jednostki.

Organizm nie jest biernym odbiorcą
bodźców zewnętrznych, lecz aktywnie
poszukuje i bada przedmioty i zjawiska, aby
uzyskać o nich jak najwięcej istotnych
informacji.
To, co oderbrane przez receptory, jest
następnie analizowane przez mózg, przy
czym proces ten daleko wybiega poza
dostarczone informacje.

Aktywny twórczy charakter percepcji

Percepcja jest procesem polegającym na
aktywnym odbiorze, analizie oraz
interpretacji zjawisk zmysłowych.

Nie wierz własnym oczom

Nie wierz własnym zmysłom