Związki fosforoorganiczne

Drogi wchłania:
• inhalacyjna
• przezskórna
• doustna

Związki fosforoorganiczne

Mechanizm działania:

blokowanie cholinoesterazy, a w

konsekwencji wystąpienia objawów

endogennego zatrucia acetylocholiną

Związki fosforoorganiczne-objawy

• Muskarynowe – kaszel, świszczący oddech,

duszność, skurcz oskrzeli, obrzęk płuc, sinica, katar,

ślinienie, łzawienie, obfite pocenie się, nie trzymanie

moczu i stolca, nudności, wymioty, bóle brzucha,

biegunka, bolesne parcie na mocz, bradykardia,

hipotensja, niewyraźne widzenie, zwężenie źrenic

• Nikotynowe - drżenia mięśniowe, niewydolność

przepony, tachykardia, bladość, rozszerzenie źrenic,

hiperglikemia

• OUN – bóle głowy, lęk, niepokój, zawroty głowy,

pobudzenie ruchowe, koszmary nocne, senność,

splątanie, drżenie, ataksja, dysarthia, hipotensja,

depresja ośrodka oddechowego, drgawki, śpiączka

Związki fosforoorganiczne-objawy

• Ze strony mięśnia sercowego

– Czynnościowe: bradykardia, tachycardia,

komorowe zaburzenia rytmu, torsades
de pointes, migotanie komór, asystolia

– Zmiany w EKG: zmiany w ST, uniesienie

T, bloki AV, wydłużenie QT

Algorytm postępowania w

zatruciach

• Przerwanie narażenia
• Zabezpieczenie podstawowych funkcji

życiowych

• Usunięcie trucizny z miejsca wchłaniania
• Przyśpieszenie eliminacji trucizny z organizmu
• Stosowanie odtrutek
• Leczenie wg zasad intensywnej terapii

medycznej

Związki fosforoorganiczne-

postępowanie

• Przedszpitalne

– Usunięcie ze skażonej atmosfery (wziewne) Straż

Pożarna!!!

– Zdjęcie skażonej odzieży (skażenie skóry) i umycie

skóry wodą z mydłem.

– Przy skażeniu oczu płukanie dużą ilością wody przez

około 15 minut, po wcześniejszym usunięciu soczewek

kontaktowych!!!.

– Prowokowanie wymiotów (doustne) – podawanie w

porcjach (ok. 300 ml) wody!!! i mechaniczne

drażnienie tylnej ściany gardła u pacjentów

przytomnych i współpracujących!!! (ryzyko

zachłyśnięcia)

– Ocena stanu pacjenta oraz transport karetkę R do

szpitala

Związki fosforoorganiczne-

postępowanie

• Szpitalne

– Płukanie żołądka – węgiel aktywowany (50-100g, u dzieci 1g/kg)

powtarzane co 4-6 godzin, środek przeczyszczający Natrium

sulfuricum 30,0 (dzieci 0,25 g/kg)

– hospitalizacja OIT, OIOM, SOR (pośredni zespół neurotoksyczny)
– Ocena stanu pacjenta
– Zaburzenia wentylacji

• Udrożnienie dróg oddechowych
• Tlenoterapia bierna
• Intubacja i wentylacja mechaniczna

– monitorowanie BP, HR, RR, ECG, ABG
– Zaburzenia pracy serca według ogólnie przyjętych zasad
– Hipotensja – wazopresory
– Drgawki – Diazepam, Phenytoina
– Intensywna terapia zachowawcza

Związki fosforoorganiczne-

postępowanie

• Atropinizacja –

– NATYCHMIAST po stwierdzeniu objawów zatrucia,

początkowo 2-5 mg i.v., a następnie 1-2 mg co 5-15 minut
do momentu wystąpienia suchości błon śluzowych,
rozszerzenia źrenic, zaczerwienia i suchości skóry oraz
tachykardii 120/min

– Utrzymywać chorego w stale na granicy przedawkowania

atropiny

– Tachykardia nie stanowi p/wskazania do stosowania

atropiny u osób zatrutych związkami fosforoorganicznymi

– NIE PODAWAĆ atropiny u osób z sinicą ze względu na

możliwość wystąpienie migotania komór (pierwotnie należy
natlenić chorego)

– Jeżeli nie można podać i.v. należy wówczas podawać p.o.

Związki fosforoorganiczne-

postępowanie

• Oksymy

– Łączy się ze związkiem fosforoorganicznym

uwalniając cząsteczki acetylocholinoesterazy

– Skuteczne jedynie w początkowym okresie zatrucia
– W przypadku zastosowania oksymów należy po ich

podaniu oznaczyć aktywność

acetylocholinoesterazy

– Jej wzrost o 25-30% jest wskazaniem do stosowania

oksymów 3-6 razy na dobę

– Leczenie zatrucia należy zawsze rozpocząć od

atropiny

– Rozpoczęcie leczenia od oksymów jest błędem w

sztuce

Związki fosforoorganiczne-

postępowanie

• Serum Cholinoesterase

– Metoda wspomagająca
– Preparat z osocza ludzkiego
– Fiolki zawierająca 45 mg substancji

suchej co odpowiada 500 ml świeżego
osocza ludzkiego

• Można zastosować osocze świeżo

mrożone

Karbaminiany

• Stosowane jako środki owadobójcze, chwastobójcze oraz

grzybobójcze

• Mechanizm działania podobny jak w przypadku związków

fosforoogranicznych, blokowanie acetylocholinoesterazy

• Drogi wchłaniania – drogi oddechowe, przewód

pokarmowy i nieuszkodzona skóra

• Objawy o podobnym przebiegu jak w przypadku związków

fosforoogranicznych lecz o znacznie mniejszym stopniu

nasileniu

• Leczenie jak w przypadku związków fosforoogranicznych z

zaznaczeniem braku skuteczności oksymów

• W przypadku braku pewności co do rodzaju związku należy

rozpocząć leczenie atropiną bez podawania oksymów

Węglowodory chlorowane

• Stosowane jako środki owadobójcze, grzybobójcze oraz gryzoniobójcze
• Preparaty: DDT, Dieldryna, Heptachlor, Tiodan, Toksafen
• Mechanizm działania nie wyjaśniony, prawdopodobnie uszkadzanie

struktur błon komórkowych

• Drogi wchłaniania – drogi oddechowe, przewód pokarmowy i

nieuszkodzona skóra

• Powinowactwo do OUN i narządów miąższowych (wątroba)
• Objawy

– OUN: niepokój nadmierna pobudliwość nerwowa, bóle i zawroty

głowy, zaburzenia koordynacji ruchów, drgawki toniczno-kloniczne,

mrowienie i drętwienie języka, porażenie ośrodka oddechowego

– Układ oddechowy: duszność, obrzęk płuc
– Serce: zaburzenia czynności serca
– Przewód pokarmowy: nudności, wymioty
– Uszkodzenie narządów miąższowych: żółtaczka, mocznica
– Uszkodzenie szpiku kostnego: niedokrwistość, małopłytkowość

• Leczenie: dekontaminacja, płukanie żołądka, węgiel aktywowany,

intensywna terapia zachowawcza

Pochodne kwasu

fenoksyoctowego

• Postać – substancje krystaliczne o fenolowym zapachu, nierozpuszczalna w wodzie
• Preparaty: Aminopielik, Chwastox, Pielik, Lignopur
• Stosowane jako herbicydy lub stymulatory wzrostu (w małych dawkach)
• Mechanizm działania zwiększenie przemiany materii w następstwie zaburzeń

fosforylacji oksydacyjnej, powodują demielinizację obwodowych włókien nerwowych,

zaburzają syntezę rybonukleazy – działanie potencjalnie rakotwórcze

• Drogi wchłaniania – drogi oddechowe, przewód pokarmowy i skóra
• Objawy

– Po spożyciu doustnym pieczenie w jamie ustnej i wzdłuż przełyku, hipertermia i

hipotonia

– OUN: drgawki, porażenie ośrodka oddechowego
– Serce: zatrzymanie czynności serca, migotanie komór
– Przewód pokarmowy: nudności, wymioty, bóle brzucha, biegunka i krwawienie z

przewodu pokarmowego

– Rozpad włókien mięśni poprzecznie prążkowanych
– Uszkodzenie narządów miąższowych: żółtaczka, mocznica
– Odczyny uczuleniowe skóry

• Leczenie: dekontaminacja, płukanie żołądka, węgiel aktywowany, forsowna diureza z

alkalizacją, intensywna terapia zachowawcza

Pochodne

dinitroalkilofenoli

• Postać – substancje stałe rozpuszczalne w wodzie, w postaci wodnej barwią

białko na kolor żółty

• Stosowane jako herbicydy, preparaty owadobójcze i grzybobójcze
• Mechanizm działania zwiększenie przemiany materii, hamowanie procesów

fosforylacji oksydacyjnej, glikoliza, produkcja methemoglobiny

• Drogi wchłaniania – przewód pokarmowy
• Objawy

– Zaczerwienienie twarzy, zlewne poty, wzmożone pragnienie, hipertermia
– OUN: niepokój, drgawki toniczno-kloniczne, utrata przytomności
– Układ oddechowy: duszność
– Serce: tachykardia
– przewód pokarmowy: nudności, wymioty
– Uszkodzenie narządów miąższowych: żółtaczka, mocznica
– Uszkodzenie szpiku kostnego: niedokrwistość, małopłytkowość

• Leczenie: intensywna terapia zachowawcza, leczenie objawowe i podawanie

swoistych odtrutek (methemoglobinemia)

Związki dipirydylowe

• Postać – krystaliczne proszki rozpuszczalne w wodzie, preparaty techniczne są

brunatnoczerwonymi cieczami

• Preparaty: Gramoxon (parakwat), Reglone (dikwat)
• Stosowane jako herbicydy
• Mechanizm działania powstawanie wolnych rodników nadtlenkowych i tlenu atomowego z

następczym uszkodzeniem błon komórkowych i mitochondrialnych

• Drogi wchłaniania – przewód pokarmowy, nieuszkodzona skóra, drogi oddechowe
• Objawy

– Po spożyciu doustnym pieczenie w jamie ustnej i wzdłuż przełyku, oparzenie błony

śluzowej przewodu pokarmowego, hipertermia

– OUN: osłabienie siły mięśniowej, bóle mięśniowe i drżenie włókienkowe mięśni, drgawki,

porażenie ośrodka oddechowego, śpiączka

– Układ oddechowy: duszność, obrzęk płuc, zapalenie śródmiąższowe, zmiany włókniste w

płucach (parakwat)

– Serce: zaburzenia rytmu serca, wstrząs kardiogenny
– przewód pokarmowy: nudności, wymioty, biegunka, bóle brzucha, krwawienie z przewodu

pokarmowego

– Uszkodzenie narządów miąższowych: żółtaczka, mocznica

• Leczenie: dekontaminacja, płukanie żołądka, ziemia Fullera lub węgiel aktywowany,

hemoperfuzja ewentualnie hemidializa, witamina C+E, sterydy, intensywna terapia

zachowawcza, P/WSKAZANA TLENOTERAPIA

Pyretroidy

• Stosowane jako środki owadobójcze
• Mechanizm działania zaburzenia przewodzenia potencjału

czynnościowego, zaburzenia pracy kanału sodowego oraz

homeostazę wapnia w tkance nerwowej, zaburzenia stężenia amin

katecholowych

• Drogi wchłaniania – słabo przez przewód pokarmowy, skórę, drogi

oddechowe.

• Objawy

– OUN: pobudzenie, nadwrażliwość na bodźce zewnętrzne,

drżenia, drgawki, ataksja

– Objawy uczuleniowe i podrażnienie
– Przewód pokarmowy: nudności, wymioty, biegunka
– Układ oddechowy: kaszel, duszność, objawy astmatyczne

• Leczenie: dekontaminacja, płukanie żołądka, węgiel aktywowany,

intensywna terapia zachowawcza

Ditiokarbaminiany

• Stosowane jako środki grzybobójcze, stosowane także w przemyśle

gumowym

• Mechanizm działania blokuje dehydrogenazę aldehydową i

wystąpienie szoku disulfiramowego

• Drogi wchłaniania – drogi oddechowe, przewód pokarmowy i

nieuszkodzona skóra

• Objawy

– Zaczerwienie skóry i spojówek, ucisk w klatce piersiowej,

wzmożona potliwość, sinica, spadek ciśnienia tętniczego

– OUN: niepokój, lęk, drgawki, bóle głowy
– Serce: tachykardia
– Układ oddechowy: duszność

• Leczenie: intensywna terapia zachowawcza, W przypadku

wystąpienia reakcji disulfiramowej 500-1000 mg i.v. witamina C i 100
mg preparatu żelaza

Fosforek cynku

• Postać – czarny proszek, nierozpuszczalny w wodzie o zapachu czosnku lub gnijących

ryb

• Preparaty: Deratox, ziarno trujące, ziarno zatrute fosforkiem cynku

• Stosowane jako środek gryzoniobójczy
• Mechanizm działania nie jest dokładnie poznany, powstający fosforowodór blokuje

układy enzymatyczne w komórkach

• Drogi wchłaniania – drogi oddechowe, przewód pokarmowy
• Objawy

– Zapach czosnku w powietrzu wydechowym, hipotonia, sinica
– OUN: bóle i zawroty głowy, szum w uszach, zaburzenia równowagi, porażenie

ośrodka oddechowego, drgawki

– Serce: tachykardia, zaburzenia rytmu
– Układ oddechowy: duszność, obrzęk płuc
– przewód pokarmowy: bóle brzucha, nudności, wymioty
– Uszkodzenie narządów miąższowych: żółtaczka, mocznica
– Podrażnienie błon śluzowych nosa i przewodu pokarmowego

• Leczenie: dekontaminacja, płukanie żołądka, węgiel aktywowany, intensywna

terapia zachowawcza

Pochodne kumaryny

• Postać – substancja krystaliczna, bezbarwna, bez smaku i zapachu, nierozpuszczalna w

wodzie

• Stosowane jako środek gryzoniobójczy
• Mechanizm działania zaburzenie cyklu przemiany witaminy K oraz zahamowanie

syntezy czynników krzepnięcia VII, IX, X z następczym zmniejszeniem krzepliwości

krwi, uszkodzeniem ścian naczyń włosowatych. Działanie teratogenne u ludzi

• Drogi wchłaniania – przewód pokarmowy, skóra (warfaryna, chlorfacynon)
• Objawy

– Skazy krwotocznej: krwawienie z nosa i dziąseł, przewodu pokarmowego,

wybroczyny podskórne, krwioplucie, krwiomocz, krwawienie dostawowe i

wewnątrzczaszkowe

– Ogólne osłabienie, apatia, brak łaknienia
– Przewód pokarmowy: bóle brzucha, wymioty, biegunka
– Reakcje alergiczne

– Leczenie:, dekontaminacja, płukanie żołądka, węgiel aktywowany, oznaczenie czasu

protrombinowego, w przypadku jego wydłużenia lub krwawienia ze śluzówek podaje się

witaminę K 20 mg i.v.POWOLI, dawkę można powtórzyć jeżeli czas protrombinowy nie

uległ skróceniu. Z chwilą jego skrócenia podaje się witaminę K p.o. 10 mg 4 x dziennie

Bromek metylu

• Postać – bezbarwna, niepalna ciecz o zapachu pleśni (w dużych stężeniach)
• Preparaty: Dowfume MC-2, Mebron 98
• Stosowane jako środek do dezynfekcji zbóż, nasion i innych produktów. Niszczy owady i

drobnoustroje we wszystkich stadiach rozwojowych

• Mechanizm działania inhibicja układów enzymatycznych, zmniejszenie aktywności neuronów

katecholaminoergicznych w mózgu. Związek mutagenny i prawdopodobnie rakotwórczy.

Metabolizuje się do metanolu i bromowodoru

• Drogi wchłaniania – drogi oddechowe, skóra (poprzez odzież i gumę)
• Objawy

– Słodki zapach w powietrzu wydechowym, sinica, hipertermia, hipotensja
– OUN: pobudzenie psychoruchowe z halucynacjami i splątaniem, ostra psychoza, senność,

śpiączka, drgawki bóle i zawroty głowy, zaburzenia równowagi i widzenia, porażenie

ośrodka oddechowego, drgawki

– Serce: tachykardia, zaburzenia rytmu, migotanie komór
– Układ oddechowy: duszność, obrzęk płuc
– przewód pokarmowy: bóle brzucha, nudności, wymioty
– Hemoliza wewnątrznaczyniowa, rabdomioliza
– Uszkodzenie narządów miąższowych: żółtaczka, mocznica
– Objawy zapalenia skóry, rogówki

• Leczenie: dekontaminacja, tlenoterapia, BAL, N-acetylocysteina, infuzja 10% alkoholu

etylowego w 5% glukozie lub hemodializa (metanol) intensywna terapia zachowawcza

Tlenek etylenu

• Postać – bezbarwna ciecz o aromatycznym zapachu. Tworzy mieszaniny wybuchowe z

powietrzem

• Stosowane jako fumigat do gazowania zbóż, nasion i innych produktów. Stosowany do

odkażania magazynów żywnościowych, młynów. Niszczy owady i drobnoustroje we

wszystkich stadiach rozwojowych

• Mechanizm działania unieczynnianie witamin z grupy B: tiamina, kokarboksylaza,

ryboflawina, pirydoksyna, niacyna i kwas foliowy. Nie działa na witaminę B12, kwas

pantotenowy i biotynę

• Drogi wchłaniania – drogi oddechowe, skóra (poprzez odzież i gumę)
• Objawy

– Działanie narkotyczne i drażniące, sinica
– OUN: bóle i zawroty głowy, stany podniecenia, zaburzenia równowagi i porażenie

ośrodka oddechowego, drgawki

– Układ oddechowy: duszność, obrzęk płuc,
– przewód pokarmowy: bóle brzucha, nudności, wymioty
– Uszkodzenie narządów miąższowych: mocznica
– Objawy zapalenia skóry, rogówki

• Leczenie: dekontaminacja, tlenoterapia, Podawanie witmin B1, B2, B6, kokarboksylazy,

kwasu foliowego i kwasu nikotynowego, intensywna terapia zachowawcza (obrzęk płuc)