Legion Rzymski

Legion albo legia (łac. legio) -

podstawowa i największa jednostka

taktyczna armii rzymskiej złożona

przede wszystkim z ciężkozbrojnej

piechoty. Odpowiednik współczesnej

dywizji. W pierwszych trzech wiekach

imperium armia rzymska liczyła od 25

do 34 legionów. W wyprawach legionów

uczestniczyli również kamieniarze,

cieśle, inżynierowie i inni rzemieślnicy.

Organizacja Wojska

Legion w okresie wczesnej republiki dzielił się na:
30 manipułów (batalionów) po 2 centurie
60 centurii (kompanii) po stu pięciu żołnierzy
a po reformie Mariusza na:
10 kohort (pułków) po 3 manipuły (zazwyczaj ok.1100

żołnierzy)

6 centurii (kompanii) - w zależności od okresu od 50

do 100 żołnierzy (zazwyczaj ok.80)

3 manipułów (batalionów) po ok. 160 żołnierzy

Legionem dowodził zarządzający prowincją legat

(łac. legatus) lub legat specjalny, który miał rangę

współczesnego generała. Podlegał mu sztab

złożony z oficerów-praktykantów zwanych

trybunami wojskowymi (łac. tribunus militum) oraz

dowódców kohort, manipułów i centurii jako

oficerów wykonawczych.

Organizacja Wojska C.D

W skład legionu wchodziły też centurie jazdy dzielące się na

szwadrony (łac. alae) i drużyny (łac. decuriae), oddziały

lekkozbrojnych piechurów, oddziały zwiadowcze, inżynieryjne,

aprowizacyjne itd. Z powodu tego urozmaicenia legion był

samodzielną jednostką operacyjną o dużej wszechstronności

działania. Dzięki temu, oraz ścisłej dyscyplinie, armia rzymska

była przez setki lat najskuteczniejszą armią świata

starożytnego.

Teoretyczny stan osobowy legionu wynosił 5000-6000

żołnierzy, w praktyce jednak rzadko przekraczał 4000.

Liczebność całej armii w okresie rozkwitu cesarstwa (II wiek

n.e.) wahała się w granicach 40 legionów. W schyłkowym

okresie cesarstwa rzymskiego legiony liczyły mniej więcej po

tysiąc żołnierzy. W czasach panowania cesarza Augusta armia

rzymska składała się z 25 legionów; w czasach panowania

Aleksandra Sewera 32 legionów; w trakcie wojny Oktawiana z

Markiem Antoniuszem każda strona wystawiła po 40 legionów.

Uzbrojenie Legionisty

• Zawsze podstawowymi elementami uzbrojenia

pozostawały:

- hełm (galea)

- tarcza (scutum) najpierw okrągła, później

prostokątna; mała tarcza oficerska (parma)

- pancerz - zbroja łuskowa lub kolczuga, później

zbroja segmentowa (lorica segmentata)

- ciężka włócznia (hasta) lub oszczepy (pilum)

- krótki, obosieczny miecz (gladius); długi, także

obosieczny miecz (spat(h)a) używany przez

kawalerię rzymską

- sandały (caligae)

- płaszcz (sagum), który był prostokątnym

kawałkiem materiału lub paenula (forma

rzymskiego poncza z kapturem)

Przysięga Legionisty

"Przysięgam Boskiemu Cesarzowi GAIUSOWI

JULIUSOWI TIBERIUSOWI NERO, Imperatorowi,

Jedynemu Panu i Władcy Imperium i Świata,

służyć wiernie, wszelkie Jego rozkazy oraz swe

obowiązki wypełniać z entuzjazmem, oddaniem i

bezwzględnym posłuszeństwem - niezależnie od

miejsca, czasu i warunków w jakich się znajdę.

Przysięgam na honor i swoje życie - wolę Cezara

traktować święcie, i nigdy nie dopuścić do

zaniedbania, a wszelkie przejawy buntu i

nieposłuszeństwa bezwzględnie zwalczać - nie

zważając na życie swoje."

Szyki wojenne

Jednym ze sposobów ustawienia legionów jest

potrójna linia, nazywaną także szykiem

potrójnym (acies triplex). Silna i liczebna

piechota rzymska tworzyła linię bojową złożoną z

trzech szyków:

- pierwsza i najbliższa wroga linia – hastati

(włócznicy)

Welici (Velites), w l.poj. veles, czyli dosłownie

"żołnierz lekkozbrojny".

- druga linia - principes

- trzecia i ostatnia linia - triarii, będący

weteranami stanowiącymi często także silną

rezerwę

Testudo

Testudo była to taktyka obronna stosowana przez

rzymskich legionistów w celu obrony przed

ostrzałem łuczników. Polegała ona na utworzeniu

zwartej prostokątnej formacji, w której legioniści

(zwykle było ich 27) z pierwszego szeregu i z boków

formacji trzymali tarcze pionowo przed sobą lub od

strony odsłoniętego swojego boku, natomiast

legioniści z wewnętrznych szeregów trzymali tarcze

poziomo nad sobą i nad legionistami pierwszego i

bocznych szeregów, tworząc w ten sposób osłonę

całej formacji przed strzałami przeciwnika.

Poruszający się w takiej kolumnie w czasie bitwy

legioniści przypominali osłoniętego skorupą żółwia -

stąd nazwa.

Onager

• Onager (także mangonela) był rodzajem machiny wojennej

stosowanej w starożytności, zwłaszcza w armii rzymskiej.

Wyposażony w "łyżkę" na sztywnym ramieniu, wyrzucał

kamienne pociski oraz płonące bale na dużą odległość.

Katapulta zbudowana była na podwoziu płozowym

Prawdopodobnie onager został wynaleziony w Grecji w 385

roku p.n.e. przez mechanika Ammianusa Marcellinusa.

Mocne szarpnięcie i uniesienie się machiny przy każdy strzale

Rzymianie nazywali "kopnięciem dzikiego osła", stąd też

wzięła się późniejsza nazwa machiny, onager, czyli osioł.

• Celność katapult była niesamowita, a wyrzucony kamień o

wadze 30 kg leciał nawet do 1100 metrów, kiedy 50 kg do 450

metrów.

Artylerzyści odznaczali się doskonałym wzrokiem i celnością.

Byli specjalnie szkoleni, a ich umiejętności były wpierw

ćwiczone w strzelaniu z łuków, potem z balist, a na koniec

właśnie na katapultach. W ten oto sposób doskonalili swoją

celność w niebywale wysokim stopniu.

Balista

• Balista stanowiła rodzaj ciężkiej kuszy, wyrzucającej pociski

(strzał, kamienne kule, kamienie, belki okute żelazem), o średniej

wadze od 30 do 100 kg, torem płaskim na odległość 200 - 400

metrów (strzały nawet do ponad 1000 metrów).

• Balista była stosowana zarówno do niszczenia murów oraz

umocnień, jak i na polu bitwy w celu dziesiątkowania oddziałów

wroga. Przypominała kształtem potężną kuszę na wozie, który

zazwyczaj ciągnęły woły lub muły. Wielka kusza była naciągana

jelitami zwierząt, co pozwalało jej wyrzucać pociski na bardzo

duże odległości. Nakręcana specjalną korbką, działała na

zasadzie kuszy. Niekiedy używano jej w celu niszczenia bram

miast, zamiast tarana.

Do obsługi balisty potrzeba było 8 ludzi. Żołnierza obsługującego

balistę nazywano ballistarius.

• Balistę uważa się za największe osiągnięcie starożytnej inżynierii

wojennej. Precyzyjne obliczenia matematyczne pozwalały

bowiem zbudować wyrzutnię każdego rozmiaru, a żadna inna

broń nie dorównywała jej celnością bądź mocą rażenia w tamtych

czasach.

Skorpion

• Skorpion (scorpio) była to mała machina

służąca do miotania pocisków,

przypominających bełty średniowiecznych

kusz.

• Wyglądem przypominała balistę, była od niej

jednak o wiele mniejsza. Pociski skorpionów

leciały po torze płaskim na odległość do 600

metrów. Masowo używano małych z zasięgiem

do 200 metrów, które idealnie nadawały się do

rażenia wrogich formacji.

Skorpiony zostały wynalezione przez Rzymian

w latach 50 p.n.e.

Wieża oblężnicza

• Rzymska wieża oblężnicza, nazywana w łacinie turris

ambulatoria przesuwana była na okrąglakach, za

pomocą dźwigni. Była to przeważnie budowla w

kształcie ściętego ostrosłupa o konstrukcji

drewnianej, rusztowej, powstała na planie kwadratu.

Z przodu i boków wieża obita była deskami,

zaopatrzona w pomosty szturmowe i taran. Wieże

służyły do ataków na mury oblężonych miast.

• W  zależności od rodzaju podłoża, po którym

poruszała się wieża, stosowano odpowiedni rodzaj

kół - inne więc były koła, gdy wieżę przesuwano po

piasku, inne zaś, gdy toczono ją po gruncie

skalistym.

Tunele rzymskie

• Tunele rzymskie, czyli vinae były

formą machin oblężniczych. Podobne
do szkieletu budynku, ale
wyposażone w koła. Schowani we
wnętrzu żołnierze, mogli bezpiecznie
podejść pod mury przeciwnika. Aby
tunel nie spłonął od zapalonych strzał
obrońców, ściany i dach przykrywano
świeżymi skórami zwierzęcymi.

Taran rzymski

• Tarany rzymskie tak jak inne tego typu miała za

zadanie kruszyć mury obronne lub niszczyć

bramy twierdz. Rzymianie aby chronić żołnierzy

poruszających taran przed pociskami broniących,

obudowali belkę tarana potężną szopą na kołach.

Dach tej budowli posiadał specjalne wzmocnienia

- przykrywały go zapobiegające podpaleniu

świeże zwierzęce skóry.

• Taran miał końcówkę okutą metalem i wisiał na

specjalnych potężnych linach. Żołnierze

przebywający wewnątrz tarana, po podejściu do

przeszkody musieli rozkołysać belkę, która

rytmicznie uderzała w przeszkodę.

Flota Rzymska

• W  początkowym okresie swego istnienia królewski

Rzym nadal utrzymywał organizacyjną strukturę

państwa-miasta walcząc głównie ze swoimi

lądowymi sąsiadami o przejęcie hegemonii na

Półwyspie Apenińskim. Nawet wtedy, gdy sfera

wpływów republiki osiągnęła brzeg Morza

Tyrreńskiego, sprawy obrony granic morskich

traktowane były marginalnie, ponieważ jedynym

przeciwnikiem, nie mogącym zresztą podważyć

rzymskiej potęgi, byli piraci pustoszący

sporadycznie nadbrzeżne miasta. Do obrony przed

nimi formowano małe eskadry, które w zasadzie

były flotami greckich kolonii rozsianych licznie w

południowej Italii.

Typy statków

•

Trirema był to statek dominujący na Morzu
Śródziemnym do III wieku p.n.e. Był mały,
zwinny i występował w liczebnych grupach.
Quinquerema był głównym statkiem wojennym
Rzymian podczas i po wojnach punickich.
Liburna był małym i zwinnym statkiem
biorącym na pokład zwykle od 300 do 400 ludzi.

•

Rzymskie statki zwykle nosiły nazwy bogów
(Jowisz, Minerwa, Neptun), herosów (Herkules)
lub pojęć (Prawda, Zwycięstwo, Lojalność).

Rzymska quinquerema

Liburna

Admirałowie

• Gajusz Duiliusz, Gaius Duilius (III wiek p.n.e.) - polityk i admirał w czasie I

wojny punickiej

• zwycięzca bitwy morskiej pod Mylae w 260 roku p.n.e. nad flotą

kartagińską dowodzoną przez Hannibala Gisco

• Marek Atyliusz Regulus, Marcus Atilius Regulus (III wiek p.n.e.) - rzymski

bohater, wzór patrioty i admirał w czasie I wojny punickiej

• zwycięzca (wraz z Lucjuszem Manliuszem Wulsonem) bitwy morskiej u

przylądka Eknomos na Sycylii nad flotą kartagińską, dowodzoną przez

Hamilkara i Hannona w 256 roku p.n.e.

• Gaius Lutatius Catulus (III wiek p.n.e.) - mąż stanu i i admirał w czasie I

wojny punickiej

• zwycięzca bitwy morskiej pod Egadami w 241 roku p.n.e.

• Marek Wipsaniusz Agrypa, Marcus Vipsanius Agrippa (63-12 p.n.e.) -

wybitny polityk i dowódca wojskowy

• zwycięzca bitwy morskiej pod Akcjum w 31 roku p.n.e.

• Piliniusz Starszy, Gaius Plinius Secundus (23-79 n.e.) - dowódca eskadry

rzymskich okrętów

• praefectus Classis Misenensis w latach 77-79 n.e. Zginął w czasie wybuchu

Wezuwiusza, gdy jako dowódca rzymskich okrętów spieszył na pomoc

ludności.

Porty

• Postępujący rozwój obfitował w coraz to nowsze rozwiązania

konstrukcyjne, które w bitwie sile mięśni przeciwstawiały

rzymską myśl techniczną. Dotyczyło to zresztą nie tylko

bezpośrednich środków walki, lecz także infrastruktury wojennej.

Jednym z jej istotnych czynników była sieć naturalnych i

sztucznych portów, stanowiących zaopatrzeniową i

przeładunkową bazę dla operacji morskich.

• Pierwotnym, stosowanym jeszcze w Grecji, systemem

zabezpieczania okrętów po zakończeniu letniego sezonu

żeglugowego było wyciąganie jednostek na brzeg. Gdy pozwalał

na to stan majątkowy państwa, budowano na plaży hangary, w

których mieściło się po kilka okrętów. Ateny, jako jedna ze

wczesnych potęg śródziemnomorskich, miały 350 takich

hangarów. Ten sposób zimowania pod dachem ratował okręty

przed wpływem chłodnej aury oraz ułatwiał przeprowadzanie

prac remontowych.

• Porty te były przystosowane nie tylko do przeładunku i zimowego

stacjonowania eskadr. Dokonywano w nich generalnych

remontów oraz budowano nowe jednostki. Rozwinięte zaplecze

techniczne było konieczne, ponieważ często zdarzało się, że gdy

po trwającym kilka czy kilkanaście lat pokoju i bezczynności floty

szykowano do nowej kampanii morskiej, to większość okrętów nie

nadawała się już do użytku po długiej przerwie.

Warto wspomnieć o najważniejszych rzymskich portach:

Misenum, Classis, niedaleko Rawenny, Aleksandria, Leptis

Magna, Ostia, Mogontiacum, nad Renem.

Rozkazy

Mandata captate - wysłuchaj rozkazu (baczność)

Dirige frontem - równaj szereg

Ad dextram/senestram depone - obrót w prawo/lewo

Signo sequute - idź za sztandarem (dowódcą)

Consiste (State) - stój

Ad gladium, clina - front w prawo

Ad scutum, clina - front w lewo

Transforma - front w tył

Redi - front w przód (jak był początkowo)

Muta locum - marsz w tył

Langia (ad dextram/senestram/ambas partes) -

rozluźnić szyk (w prawo/lewo/obie strony)

Exi - tylny szereg do przodu

Intra - przedni szereg do tyłu

Ad signa - zbiórka

Ad Aciem - stworzyć szyk bojowy

Parati - przygotuj się (do szarży, itp.)

Porro - szarża

Dimitto - odmaszeruj

Expectate - czekaj

Move - ruszaj

State - zatrzymaj się

Rozkazy C.D

Accelera - przyspiesz

Tarda - zwolnij

Signa sequute - podążaj za sztandarem

Numerus - odlicz

Laxate - spocznij

Recedite - wycofać się

Pila infige - prezentuj pilum (trzymaj pionowo)

Pila pone - połóż pilum

Pila tolle - weź pilum

Pila iace - rzuć pilum

Clamate - krzyknąć okrzyk bojowy np. roma invicta

Silentum - cisza

Impellate - pchaj

Ordenum servate - trzymać pozycje

Ad testudinem - formować Testudo (żółwia)

Iunge - zewrzeć szyk

Ad agmine - formować kolumnę marszową

Ad aciem - formować linię bojową

Ad cuneum - formować klin

Gladium stringe - wyciągnij miecz

Gladium reconde - schowaj miecz