Armia Rzymska

Do wojska byli powoływani wszyscy mężczyźni od siedemnastego do czterdziestego szóstego roku życia, należacy do pięciu klas majątkowych, mających 12 500 asów rocznego dochodu. Ludzie poniżej tego dochodu-ploretariusze, ni ebyli powoływani do służby wojskowej. Początkowo nie wypłacano żołdu i powoływano ludzi w ramach pospolitego ruszenia. W IV i III w.p.n.e armia stawała się w coraz większym stopniu regularna. Żołnierz musiał przyjść z już gotowym ekwipunkiem, ale miał wypłącany żołd- stipendium. W zależności od dochodu żołnierz służył w konnicy-equites, najbogatsi, w ciężkiej lub lekkiej piechocie.
Podstawą armii rzymskiej była ciężkozbrojna piechota zorganizowaną w legionu składające się zwykle w ok 4500 żołnierzy, w tym 3000 ciężkiej piechoty, 1200 lekkozbrojnych (velites) i 300 jezdnych. Jednostką taktyczną był manipuł, ktrórych było 30, a ten z dwóch centurii. Zbrojni byli ustawieni w trzy linie w zależności od doświadczenia wojenngo, pierwsi byli hastati, drudzy principes i trzeciej, najbardziej doświadczonej- triari. Jazda podzielona była na oddziały- turmae w liczbie 10.
Pełny ekwipunek legionisty składał się z hełmu(z daszkiem jak w szyszaku husarskim), pancerza(e.c. Lorica segmentata), nagolenników, tarczy (scutum), miecza(e.c. Gladiusa), włóczni (hasta) i/lub pilum- oszczepu. Miało to na celu odkrycie tarczy przeciwnika przez ciężar oszczepu, zaś jego łamliwość uniemożliwiała wyrwanie i rzucenie w legionistów. Taktyka polegała zatem na odkryciu przeciwników a następnie wstępnego osłabienia ich przez broń miotaną i lekką piechotę. Triari nie posiadali pilów, tylko włócznie. Poszczególne manipuły i szeregi z czasem mogły zamieniać się miescami na zasadzie szachownicy, co umożliwiało odciążenie i odpoczęcie zmęczonych oddziałów i zastąpienie ich świeżymi bez ryzyka przerwania szeregów, co nie było możliwe w taktyce wschodniej- atak masą.
Legionami dowodyili konsulowie, majcz do poocz legatw)legati i wyższych oficerów-trubunów wojskowych(tribuni militum), skarbem zarządzał kwestor-quaestor. Wyżsi oficerowie wywodzili się z arystokracji, niżsi zaś- centurionowie, od żołnierzy, z których najważniejszym był dowódca pierwszej centurii- primipulis.
Podczas nocowania, chociażby na jedną noc, zakładano obóz warowny-castra, który otoczony był wałem, fosą i palisadą. Uniemożliwiało to jakąkolwiek zasadzkę.
Konsul miał zwykle pod sobą dwa legiony+oddziały sojusznicze-auxilia w wielkości koło 5000 piechoty i 300 jazdy na każdy legion.
Wśród żołnierzy panowała żelazna dyscyplina i wódz miał prawo decydować bezwzględnie o życiu i śmierci podwładnych, w razie niesubordynacji mógł zarządzić decymację- dziesiątkowanie.
Przyczyn sukcesów armii rzymskiej należy szukać także w tym, że jej trzon stanowili ludzie którym wojna mogła przynieść ziemie, łupy i zdobycze na które nie mieliby szans we własnych terenach, powodowało to zainteresowanie własnej ludności wojnami.
W 107r.p.n.e Gajusz Mariusz dokonał reformy armii- brak inf.
Za Cezara i wojen z Galami doszło do kilku innowacji, Cezar wydzielił osobne oddziały jazdy którą można nazwać rezerwą, rozwinął sztukę oblężniczą- onagery, balisty, skorpiony oraz podniósł żołd z 5 do 10 asów dziennie.
Oktawian August zreformował armię tworząc z niej armię zawodową z określonym czasem służby- 20lat. Pod koniec jego życia było 25 legionów w sile 150 000 ludzi. Armia ta była ściśle zromanizowana i oddziały nawet prowincji zromanizowanych nawet stanowiły mniejszość. Oddziałami czysto prowincjonalnymi był auxilia, których większość stanowiła jazda. Żołnierze wojsk sprzymierzonych po odbyciu służby uzyskiwali obywatelstwo rzymskie. Stworzył on także przyboczny oddział pretorianów składający się wyłącznie z ekwitów na których czele stał prefekt pretorianów- praefecti praetorio. Dodatkowo stworzona została milicja miejscka- cohortes urbanae.
Problem jednak z czasem polegał na znalezieniu chętnych do armii, głównym centrum rekrutacji była Galia Cisalpina, Rzymianie woleli jednak wstępować do gwardii pretorianów których 9 kohort(po 1000) rezydowało w Rzymie i otrzymywali oni 32 asy(2 denary) dziennie podczas gdy zwykły legionista 10 asów. Dodatkowo ich służba była krótsza i dawała lepsze perspektywy.
Za Hadriana legiony stacjonujące w prowincjach posiadały stałe warownie i miały pracować w prowincjach a nie się obijać.
Z czasem zwiększała się ilość legionów, za Septymiusza Sewera było ich 33. Umożliwił on awans od zwykłego centuriona po godność ekwicką. Polepszył on i zelżył warunki pełnienia służby, a także zwiększył żołd do 500 denarów rocznie, służba w pretorianach była formą nagrody za dobrą służbę, otrzymywali oni 1750 denarów rocznie. W czasach pokoju żonaci żołnierze mogli mieszkać poza miejscem obozowania, a ich dzieci miały tytuł civis romani. Polepszył także los weteranów zmniejszając ciążenia fiskalne. Idąc myślą Hadriana pozwolił na uzupełnianie legionów wolnymi obywatelami prowincji w których stacjonują.
Galienus odsunął senatorów od dowodzenia armią. Umożliwił on także awans od prostego żołnierza do dowodzenia własnym legionem włącznie. Zapewniło do zwiększenie kompetencji sztabu oficerskiego legionów. Stworzył on także silną rezerwę konną, której mobilności brakowało na krwawych granicach, składali się oni z jeźdźców dalmackich i wszelkich poprzednich jednostek jezdnych, tworzyli oni po prostu equites.
Za Dioklecjana rola rezerwy została osłabiona, zaś liczba legionów zwiększyła się niemal dwukrotnie sięgając do 600 000 żołnierzy. Podzielił on jednak zasadniczo wojska na pograniczne-limitanei i rezerwowe-comitatenses.
Za Konstantyna wojska przygraniczne(tam gdzie się prano) musiały stale przesiadywać w warowniach bez możliwości powrotu do domu. Zmniejszył także wielkość legionów przygranicznych do 1000 żołnierzy. W głębi kraju jednak przy niebezpiecznych granicach przebywały niewielkie oddziały polowe (comitatenses) piechoty wraz z jazdą(vexillationes) i ok 500 auxilies. Żołnierze Ci byli lepszej jakości. Wprowadzono także na wzór partyjski jednostki ciężko opancerzonej jazdy- katafrakty(cataphracti) i clibanarii, w których nie tylko jeździec, ale i koń był opancerzony. Namiestnicy prowincji też tak jak i już od pewnej czasu, nie mieli władzy wojskowej. Stworzono także ogólnego dowódcę piechoty-magister peditum i jazdy- magister equitum. Z czasem podzielono ich na część wschodnią i zachodnią i pomiędzy poszczególnymi prefekturami. Rozwiązano także pretorianów ustanawiając na ich miejsce gwardie przyboczną. Ze względu na problem rekrutacji obywateli rzymskich coraz większy był stopień barbanizacji legionów, nawet wśród oficerów.