

Stan, w jakim znajduje się organizm
zagrożony utratą równowagi pod wpływem
czynników lub warunków narażających na
niebezpieczeństwo jego mechanizmy
homeostatyczne (Selye, fizjopatolog
kanadyjski, lata XXX minionego wieku)



W psychologii – od ponad 50 lat



W kategoriach bodźca, czyli wydarzenia
zewnętrznego o określonych właściwościach



W kategoriach reakcji (somatycznych,
emocjonalnych, behawioralnych)



W kategoriach relacji między czynnikami
zewnętrznymi a ich odbiorem przez podmiot
(Heszen-Niejodek 1991)



Stres – określona relacja między osobą a
otoczeniem, która to relacja oceniana jest
przez osobę jako obciążająca lub
przekraczająca jej zasoby i zagrażająca jej
dobrostanowi

Zagrożenie

Proces Koszty

zaradczy psychologiczne

radzenia sobie

STRES



Proces, w którym jednostka ocenia
znaczenie jakie ma dana transakcja dla jej
położenia



Transakcja może być oceniona jako:
1/ nie posiadająca znaczenia
2/ sprzyjająco-pozytywna

3/ stresująca: krzywda – strata

zagrożenie
wyzwanie



sposób radzenia sobie



skuteczność wykorzystania umiejętności

zaradczych



odporność psychiczna i zdrowie psychiczne



Na ocenę pierwotną mogą oddziaływać:
- zmiany w relacji osoba – otoczenie
- refleksja (zmiana jakości i nasilenia emocji)

-

przewartościowanie



Sytuacja normalna – zrównoważony system
zadań, czynności i warunków



Sytuacja trudna – gdy system ten ulega
zakłóceniu – ze względów obiektywnych
bądź subiektywnych



Zagrożenie



Przeciążenie



Deprywacja



Utrudnienie



konflikt



Złożone procesy oceny poznawczej
polegające na wartościowaniu możliwości i
zasobów radzenia sobie



Dwie funkcje:
1. Instrumentalna tj. zorientowana na
problem (zmiana własnego destruktywnego
działania (koncentracja na „ja”) i/lub zmiana
otoczenia
2. Regulowania emocji (np. poprzez
mechanizmy obronne osobowości)



Informacyjne



Instrumentalne



Energetyczne



Poczucie koherencji – uogólnione i

względnie trwałe nastawienie decydujące o

sposobie postrzegania, odczuwania i

rozumienia świata.
Komponenty: a/ zdolność do rozumienia

b/ zaradność (poczucie

kompetencji)

c/ sensowność (wartości

hedonistyczne, cywilizacji, witalne,

duchowe, religijne)



„Ciało zaczyna chorować (umierać), kiedy
umysł przestaje radzić sobie z nowością”
(Langer)



Wzrost wymagań poznawczych sprzyja
podniesieniu stopnia refleksyjności, a ta
ostatnia powoduje wzrost odporności organizmu



Oddala patologię, sprzyja integracji funkcji
biologicznych organizmu



Poprawia samopoczucie i stan zdrowia
somatycznego



Mechanizmy unikania – ocena zdarzeń
negatywna – tendencja do dokonania zmian
w otoczeniu zewnętrznym – kontrola
pierwotna



Mechanizmy zmagania się – cena zdarzeń
negatywna – dążenie do dokonania zmian w
samym sobie (odczucia, poglądy,
przekonania, zachowania) – ocena wtórna



Mechanizmy utrzymania – pozytywne
doświadczenia emocjonalne – pozytywne
wartościowanie skutków działań
instrumentalnych



Mechanizmy doznawania – pozytywne
doświadczenia emocjonalne – uruchamianie
procesu zmian wewnętrznych



Poszukiwanie informacji



Bezpośrednie działanie



Powstrzymywanie się od działań



Procesy intrapsychiczne (procesy
poznawcze służące regulowaniu emocji)



Strategia prewencyjna: rozsądna, oszczędna,

akceptowana przez „Ja”



Strategia walki: bezpośrednie zmaganie się z

czynnikiem zagrażającym (niekiedy wielkość

zagrożenia przewyższa możliwości skutecznego

poradzenia sobie z nim)



Strategia obrony (ochrony) siebie, oszczędzania

sił, środków, ukrywania się, zasłaniania,

czekania, aż zagrożenie minie



Strategia ucieczki – w sytuacjach

beznadziejnych (bezradność, bezsilność)



Ogólna orientacja w otoczeniu



Umiejętność gospodarowania zasobami



Poczucie dyskomfortu – koszty: bunt,
poczucie krzywdy, winy, rozczarowanie



„Stan wyczerpania jednostki spowodowany

nadmiernymi zadaniami stawianymi jej

przez fizyczne lub społeczne środowisko

pracy” (Freudenberger)



„Zespół wyczerpania emocjonalnego,

depersonalizacji i obniżonego poczucia

dokonań osobistych, który może wystąpić u

osób pracujących z innymi ludźmi w pewien

określony sposób” (Maslach)



Wyczerpanie emocjonalne:

- zniechęcenie do pracy

- zmniejszenie się zainteresowania sprawami

zawodowymi

- obniżona aktywność

- pesymizm

stałe napięcie psychofizyczne

- drażliwość

- zmiany somatyczne (chroniczne zmęczenie, bóle głowy,

bezsenność, zaburzenia gastryczne, częste

przeziębienia)



Depersonalizacja
- obojętność, dystansowanie się
- powierzchowność kontaktów, skrócenie

czasu, sformalizowanie

- cynizm
- obwinianie innych za niepowodzenia w

pracy
Formy depersonalizacji uzależnione są od

rodzaju pracy zawodowej



Obniżone poczucie dokonań osobistych:

- widzenie swojej pracy w negatywnym świetle

- przeświadczenie o braku kompetencji

- utrata wiary we własne możliwości

- poczucie niezrozumienia ze strony

przełożonych

- stopniowa utrata zdolności do rozwiązywania

problemów

- agresja

- ucieczka (absencje w pracy)

Samonapędzający się mechanizm!



Bóle głowy, żołądka



Zaburzenia snu



Podwyższone ciśnienie



Poczucie osłabienia



Zmniejszenie się odporności organizmu



Zmienność nastrojów



Ogólne przygnębienie



Poczucie bezradności



Obniżenie samooceny



Brak wiary w możliwość zmiany trudnej
sytuacji



Absencja w pracy



Częste konflikty



Obojętność wobec klientów, uczniów,
pacjentów



Zmniejszenie się wydajności pracy



Złe zarządzanie sobą w czasie



Wzrost liczby wypadków

1.

Miesiąc miodowy – okres zauroczenia pracą
i pełnej satysfakcji z osiągnięć
zawodowych; energia, optymizm,
entuzjazm

2.

Przebudzenie – zauważenie, że
idealistyczna ocena pracy jest
nierealistyczna; osoba zaczyna pracować
coraz więcej i desperacko stara się, by ten
idealistyczny obraz nie uległ zaburzeniu

3. Szorstkość – realizacja zadań wymaga

coraz więcej wysiłku, pojawiają się kłopoty

w kontaktach społecznych ( z kolegami w

pracy, z klientami, uczniami)

4. Wypalenie pełnoobjawowe – rozwija się

pełne wyczerpanie fizyczne i psychiczne,

pojawiają się stany depresyjne, poczucie

pustki i samotności, chęć wyzwolenia się,

ucieczki z pracy



5. Odradzanie się – okres leczenia „ran”
powstałych w wyniku wypalenia
zawodowego



Większą popularność zyskała koncepcja
trójwymiarowa

indywidualne

interpersonalne

organizacyjne

Niska samoocena – niepewność –

defensywność – zależność – bierność - poczucie

kontroli zewnętrznej - nieracjonalne

przekonania o roli zawodowej - niskie poczucie

skuteczności zaradczej – pobudzenie

emocjonalne - unikanie sytuacji trudnych -

wysoka reaktywność - silna motywacja do pracy

– perfekcjonizm - bardzo wysokie wymagania

stawiane sobie – karcenie się za niepowodzenia

– traktowanie zawodu jako misji wymagającej

szczególnego zaangażowania i specjalnych

wyrzeczeń



Kontakty między pracownikiem a klientami

instytucji



Kontakty z przełożonym i współpracownikiem



Konflikty interpersonalne, rywalizacja, brak

zaufania, zaburzona komunikacja, agresja

werbalna, kwestionowanie kompetencji, blokowanie

aktywności twórczej, mobbing



Obowiązek ciągłego kontaktu z osobami w trudnej

sytuacji życiowej



Sprzeczność zadań; dylemat: czy zadbać o interesy

klientów, czy tez chronić zasoby własnej energii



Nadmierna ilość obowiązków



Sprzeczność wymagań: różne wymagania od

dwóch przełożonych, cele instytucji sprzeczne z

wartościami i normami uznawanymi



Informacje: niewystarczające, niedokładne,

niejasne, zniekształcone



Środowisko fizyczne (hałas, zatłoczenie,

sprzęty)



Sposób wykonywania pracy (pośpiech,

monotonia)



Funkcjonowanie pracownika jako członka organizacji

(odpowiedzialność, brak udziału w podejmowaniu

decyzji, brak możliwości wypowiadania się w

istotnych dla organizacji kwestiach)



Rozwój zawodowy: niezadowolenie z przebiegu

kariery, brak możliwości dalszego rozwoju, brak

poczucia stałości pracy



Styl kierowania niedopasowany do zadań placówki i

potrzeb pracowników



Jednoczesne funkcjonowanie w organizacji i poza

nią



Zaangażowanie się w pracę!



Dopasowanie zawodowe: harmonijne
współdziałanie jednostki i środowiska pracy
w zakresie różnorodnych obszarów pracy
zawodowej!

Pracę nad stresem rozpocznij od koncentracji

na własnym rozwoju.

Poznaj swoje mocne strony i buduj na nich

poczucie własnej wartości.

Stwórz wyraźną granicę między różnymi

formami działalności: pracą zawodową,
pracą na rzecz rodziny, pracą społeczną.

Angażuj się w wykonywane czynności.

W sytuacji, gdy nowe dla siebie zjawisko,

zdarzenie ocenisz jako trudne, postrzegaj je
raczej w kategoriach wyzwania aniżeli
szkody.

Niech Twój intelekt zadecyduje o wyborze

najskuteczniejszego sposobu radzenia
sobie.

Pomocą będą mu służyły: otwartość, poczucie

humoru, umiejętność kontroli sytuacji, a
także wiara w sens tego, co czynisz.



Twa mądrość pozwoli Ci odróżnić to, co zmienić
można, od tego, czego nie jesteś w stanie
zmienić.



Odwaga pomoże modyfikować otoczenie.



Zaś wola dokonania zmian w samym sobie
okaże się niezbędna w sytuacji, gdy owe
zmiany uznasz za jedyny sposób umożliwiający
przetrwanie.



Tak oto stres zostanie okiełznany, a Ty będziesz
gotów podjąć kolejne wyzwania!