ELEMENTY PRAWA

RZECZOWEGO

Określenie

„prawo

rzeczowe”

oznacza

to

zespół

przepisów

regulujących własność oraz inne
formy

korzystania

z

rzeczy

(znaczenie przedmiotowe) bądź też
bezpośrednio

samo

prawo

własności

lub

inne

prawo

podmiotowe przysługujące co do
rzeczy (znaczenie podmiotowe).

Praw rzeczowych podmiotowych

jest

tylko

dziewięć

(katalog

zamknięty),

a

mianowicie:

własność, użytkowanie wieczyste

oraz ograniczone prawa rzeczowe:

użytkowanie,

własnościowe

spółdzielcze

prawo

do

lokalu

mieszkalnego, spółdzielcze prawo

do lokalu użytkowego lub garażu,

prawo do domu jednorodzinnego w

spółdzielni

mieszkaniowej,

służebności

(gruntowe

lub

osobiste), zastaw i hipoteka.

Bezwzględny

charakter

rzeczowego prawa podmiotowego
polega na tym, że jest ono skuteczne
wobec wszystkich podmiotów, co
uzasadnia automatycznie szeroką
ochronę uprawnionego

Ograniczone prawa rzeczowe
obciążają

rzecz,

ponieważ

właściciel nie może korzystać z
niektórych

swoich

uprawnień,

które kolidują z uprawnieniami,
przysługującymi innej osobie co do
tej

samej

rzeczy

z

tytułu

ograniczonego prawa rzeczowego,
skutkującego bezwzględnie, czyli
nawet

przeciwko

samemu

właścicielowi rzeczy.

Przedmiotem praw rzeczowych są
wyłącznie rzeczy w techniczno –
prawnym znaczeniu, czyli dobra
materialne.
Są to materialne części przyrody
w

stanie

pierwotnym

lub

przetworzonym,

mające

samoistny byt w tym sensie, że są
wyodrębnionymi

przedmiotami

obrotu, zwłaszcza przedmiotem
własności.

Rzeczami nie są:

1. dobra niematerialne,
2. części składowe rzeczy,
3. zwierzęta,
4. energia,
5. wierzytelności,
6. pieniądze,
7. papiery wartościowe.

Podstawowe znaczenie dla prawa
rzeczowego ma podział rzeczy na:

-

ruchome (ruchomości),

-

nieruchome (nieruchomości).

Nieruchomościami
są części powierzchni ziemskiej

stanowiące

odrębny

przedmiot

własności (grunty), jak również

wyjątkowo

budynki

trwale

z

gruntem związane lub części takich

budynków, jeżeli na mocy przepisów

szczególnych stanowią odrębny od

gruntu przedmiot własności.

Prawo

polskie

wyróżnia

trzy

rodzaje

nieruchomości,

a

mianowicie:

-

gruntowe,

-

budynkowe

-

lokalowe.

Przez

przedsiębiorstwo

w

znaczeniu przedmiotowym rozumie
się

zorganizowany

zespół

składników

materialnych

i

niematerialnych przeznaczonych do
prowadzenia

działalności

gospodarczej.

Częścią składową rzeczy
jest wszystko to, co nie może być
od niej odłączone bez uszkodzenia
lub istotnej zmiany całości albo
bez uszkodzenia lub istotnej
zmiany elementu odłączonego.

Korzyści jakie można czerpać z
rzeczy nazywa się pożytkami
rzeczy.

Rodzaje pożytków:
-

naturalne,

-

cywilne,

-

prawa.

Własność
jest prawem podmiotowym osoby
(właściciela) do korzystania z
rzeczy i rozporządzania nią, z
wyłączeniem innych osób.

Współwłasność

Jedno i to samo prawo własności

pojedynczej

rzeczy

może

przysługiwać więcej niż jednej

osobie. Współwłasność jest zatem

rodzajem własności.

Źródła współwłasności:

1. umowa,
2. spadkobranie,
3. przepis prawa.

Współwłasność łączna

wynika

ze

specjalnego

stosunku

osobistego między współwłaścicielami

(tzw. stosunek podstawowy) i opiera

się na nim tak dalece, że w zasadzie

nie jest możliwe zniesienie stosunku

tego rodzaju współwłasności bez

uprzedniego

zniesienia

stosunku

podstawowego.

Współwłaściciele

nie

mogą

rozporządzać swoimi prawami dopóty,

dopóki trwa współwłasność łączna.

Współwłasność ułamkowa

polega na tym, że udział każdego
współwłaściciela we wspólnym prawie
określony jest ułamkiem, co przesądza
o zakresie jego uprawnień w stosunkach
zewnętrznych, jak i wewnętrznych
wobec innych współwłaścicieli.

Każdy

ze

współwłaścicieli

może

swobodnie

rozporządzać

swoim

udziałem

bez

zgody

pozostałych

współwłaścicieli

Każdy

ze współwłaścicieli jest

uprawniony do współposiadania
rzeczy wspólnej oraz do korzystania
z niej w takim zakresie, jaki daje się
pogodzić ze współposiadaniem i
korzystaniem

z

rzeczy

przez

pozostałych współwłaścicieli.

Sposoby

zniesienia

współwłasności

mogą

być

różne, przez podział fizyczny,
cywilny

(sprzedaży

rzeczy

i

podział sumy pieniężnej) bądź
mieszany

(z

zastosowaniem

spłat).

Nabycie prawa własności

Przy nabyciu pochodnym prawo

własności przechodzi z dotychczasowego

właściciela na nowego, w takim stanie

(granicach), w jakim miał je poprzednik.

W przypadku nabycia pierwotnego

nabywca nie wchodzi w prawo, jakie

przysługiwało

ewentualnemu

właścicielowi, lecz uzyskuje je niejako „od

nowa”,

bez

względu

na

osobę

poprzednika, jego uprawnienia, wolę, a

nawet jego istnienie.

Zasadniczo umowa zobowiązująca
do przeniesienia własności od razu
przenosi tę własność, czyli wywiera
także

skutek

rozporządzający

(umowa o podwójnym skutku:
zobowiązująco – rozporządzającym).

Umowa

zobowiązująca

nie

przenosi jednak automatycznie

własności przy zbywaniu rzeczy

oznaczonych rodzajowo, czyli

zamiennych (np. 1 kg cukru, 1 egz.

książki, czy 1 t. cementu) bądź

rzeczy

mających

powstać

dopiero w przyszłości, ponieważ

do przeniesienia ich własności

konieczne

jest

przeniesienie

posiadania.

Własność można nabyć w drodze
zasiedzenia,

w

związku

z

długotrwałym

władaniem

(posiadaniem) cudzą rzeczą przez
osobę nieuprawnioną.

Nabycie własności w drodze

zasiedzenia

Nieruchomości

20 lat w dobrej

wierze

30 lat w złej wierze

Rzeczy ruchome

3 lata w dobrej

wierze

1. wytworzenie

nowej

rzeczy

ruchomej z własnych materiałów,

2. wytworzenie

nowej

rzeczy

ruchomej z cudzych materiałów,

3. odłączenie pożytków naturalnych,
4. objęcie ruchomej rzeczy niczyjej w

posiadanie samoistne,

5. wywłaszczenie nieruchomości na

cele publiczne.

Inne sposoby nabycia własności:

Wywłaszczenie następuje za
odszkodowaniem

obliczonym

według cen rynkowych.

Ochrona własności

roszczenie
roszczenie
windykacyjne
negatoryjne

Użytkowanie

wieczyste

jest

formą szczególnie długo trwającego
użytkowania,

różniącą

się

od

zwyczajnego użytkowania nie tylko
okresem, lecz i treścią uprawnień, a
przede wszystkim zbywalnością, w
tym możliwością dziedziczenia.

Użytkowanie wieczyste

Niezbywalne prawo do używania
i pobierania pożytków z cudzej
rzeczy bądź z cudzego prawa
nazywa się użytkowaniem.

Użytkowanie

Własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu

jest zbywalne, przechodzi na spadkobierców,

może być hipotecznie obciążone i podlega

egzekucji.

Na

podobnych

zasadach

spółdzielnie

mieszkaniowe mogą ustanawiać na rzecz swoich

członków spółdzielcze prawo do lokalu

użytkowego lub garażu, a także (choć rzadziej)

ograniczone spółdzielcze prawo rzeczowe do

domu jednorodzinnego. Są to również prawa o

bezwzględnej

skuteczności,

związane

z

członkostwem i wkładem majątkowym do

spółdzielni, bezterminowe, zbywalne, dziedziczne

i podlegające egzekucji.

Ograniczone prawa rzeczowe

związane

z budynkami spółdzielni

mieszkaniowych

Służebność

jest

prawem

do

ograniczonego korzystania z cudzej
nieruchomości, bądź prawem do
określonego ograniczenia właściciela
nieruchomości

obciążonej

w

wykonywaniu jego prawa własności.

Służebności

W

przypadku

służebności

gruntowej

uprawniony

jest

każdoczesny właściciel nieruchomości
władnącej.

W

przypadku

zaś

służebności

osobistej uprawnioną jest wyłącznie
określona imiennie osoba fizyczna.

Zastaw jest ograniczonym prawem
rzeczowym na rzeczy ruchomej (np.
samochodzie, maszynie lub biżuterii)
albo

na

zbywalnym

prawie

majątkowym

(np.

na

akcjach,

obligacjach), służącym zabezpieczeniu
spłaty oznaczonej wierzytelności.

Zastaw

Przedmiotem zabezpieczenia
zastawniczego

może

być

wierzytelność pieniężna, jak i
niepieniężna.

Typy zastawów:

1.

zwykły (ręczny)- wydanie rzeczy;

2.

skarbowy

- decyzja organu

podatkowego;

3.

rejestrowy

- wpis do RZ;

4.

z. na prawach - forma pisemna z datą pewną.

W celu zabezpieczenia oznaczonej

wierzytelności

można

ustanowić

hipotekę,

obciążając

własność

nieruchomości

udział

we

współwłasności, użytkowanie wieczyste,

własnościowe spółdzielcze prawo do

lokalu

mieszkalnego,

spółdzielcze

prawo do lokalu użytkowego, prawo do

domu jednorodzinnego w spółdzielni

mieszkaniowej

oraz

wierzytelność

uprzednio hipotecznie zabezpieczoną.

Hipoteka

W celu zabezpieczenia tej samej
wierzytelności

można

obciążyć

więcej niż jedną nieruchomość, jak
również

w

razie

podziału

nieruchomości hipoteka obciąża
wszystkie nieruchomości utworzone
przez podział (hipoteka łączna).

Hipoteka zabezpiecza jedynie
wierzytelności

pieniężne

i

może być wyrażona tylko w
oznaczonej sumie pieniężnej.

Ustanowienie hipoteki następuje
najczęściej w drodze umowy,
(oświadczenie właściciela wymaga
formy notarialnej) połączonej z
niezbędnym wpisem do księgi
wieczystej (hipoteka umowna).

Dokument bankowy stwierdzający
udzielenie kredytu (jego wysokość,
oprocentowanie i warunki spłaty)
stanowi w świetle prawa bankowego
samodzielną

podstawę

wpisu

hipoteki do księgi wieczystej (bez
potrzeby aktu notarialnego).

Wierzyciel, którego wierzytelność
stwierdzona została tytułem
wykonawczym może bezpośrednio
na podstawie tego tytułu uzyskać
hipotekę

na

wszystkich

nieruchomościach dłużnika (tzw.
hipoteka przymusowa).

Z mocy decyzji uprawnionego

organu skarbowego może powstać

taka hipoteka na rzecz Skarbu

Państwa lub jednostki samorządu

terytorialnego

tytułem

zabezpieczenia

niektórych

zobowiązań

lub

zaległości

podatkowych (celnych), przez wpis

do księgi wieczystej na wniosek

właściwego organu skarbowego.

Wierzytelność

o

wysokości

jeszcze

nie

ustalonej,

którą

zabezpiecza się do oznaczonej sumy
najwyższej (hipoteka kaucyjna).

Posiadanie nie jest prawem, lecz stanem

faktycznym, polegającym na faktycznym

władaniu rzeczą.

Zbliżonym do posiadania, lecz odmiennie

skutkującym stanem faktycznym, który

polega na rzeczywistym władaniu rzeczą jest

tzw. dzierżenie. Różni się ono od posiadania

tym, że dzierżyciel włada rzeczą za kogo

innego, albo dla kogo innego, nie mając

zatem, jak w przypadku posiadania, intencji

władania rzeczą dla siebie.

Posiadanie i dzierżenie

Rodzaje posiadania:

• prawne – bezprawne,
• samoistne – zależne,
• w dobrej wierze - w złej

wierze.

Każda księga związana jest z
nieruchomością

(lokalem

spółdzielczym) a nie z osobą
właściciela

(innego

uprawnionego), co oznacza że
prowadzi się je dla poszczególnych
nieruchomości, bez względu na to
czyją są lub staną się własnością.

Księgi wieczyste i

ewidencja gruntów

Dziękuję.