Sadowski, B. (2001) Biologiczne mechanizmy zachowania się ludzi i

zwierząt. PWN. Str81-82.

Eliot, L. (2003) Co tam się dzieje? Jak rozwija się mózg i umysł w

pierwszych pięciu latach życia. Str 175-187.

Sadowski, B. (2001) Biologiczne mechanizmy zachowania się ludzi i

zwierząt. PWN. Str 386-395

Teicher, M.H. (2002) Niezabliźnione rany. Neurobiologia przemocy. Świat

Nauki 5 str 62-69

Dodat:

Damasio, A (1999) Błąd Kartezjusza

Gerhardt, S. (2004) Why love matters : how affection shapes a baby’s brain.

BIOLOGICZNE

PODSTAWY

FUNKCJONOWANIA

CZŁOWIEKA

SŁOWNIK

• Dwa rozwojowe procesy w

dojrzewającym układzie
nerwowym:

1. Proces wzrostu
2. Proces redukcji

SŁOWNIK

1. Proces wzrostu (przebiega

niesystematycznie):

Namnażanie neuronów
Mielinizacja
Rozrost aksonów i dendrytów
Powstawanie połączeń synaptycznych

SŁOWNIK

2. Proces redukcji:

Apoptoza komórek nerwowych
Eliminacja zbędnych połączeń
synaptycznych

SŁOWNIK

Apoptoza – zaprogramowana śmierć

komórek.

W wyniku działania programu

genetycznego w odpowiednim

momencie DNA komórki zostaje pocięte

na małe kawałki, większość wody z

komórki usunięta a sama obumarła

komórka usunięta bez powodowania

stanu zapalnego.

SŁOWNIK

Neuron – komórka nerwowa, podstawowa

jednostka układu nerwowego.

Mielinizacja – postępujący w rozwoju układu

nerwowego proces pokrywania aksonów
osłonką mielinową.

Mielina – białkowo-tłuszczowa osłonka

pokrywająca akson.

SŁOWNIK

Neuryt – długi element komórek

nerwowych. Wyróżnia się dwa typy:

dendryty i aksony.

Akson – wyjściowe włókno nerwowe

neuronu przekazujące jego aktywność

do innych komórek. Zazwyczaj neuron

ma tylko jeden akson o licznych

rozgałęzieniach (tzw. kolaterale).

SŁOWNIK

Dendryt – wypustka komórki nerwowej

odbierająca aktywność od innych

neuronów. Neurony posiadają

rozbudowaną sieć wielu dendrytów

(drzewka dendrytyczne).

Synapsa – funkcjonalne połączenie między

neuronami. Przez synapsę aktywność

„przeskakuje” z jednego neuronu do

drugiego.

SŁOWNIK

Glej – komórki glejowe. Składniki układu nerwowego

pełniące w nim funkcje podtrzymujące strukturę,

odżywiające, oczyszczające. Pewne rodzaje gleju

produkują mielinę: oligodendrocyty w OUN i

lemocyty (komórki Schwanna) w obwodowej części

UN.

Neuroblast – niedojrzała komórka nerwowa. Migruje z

miejsca, w którym powstała, do miejsca

przeznaczenia.

SŁOWNIK

Migracja – genetycznie zaprogramowane

przemieszczanie się neuronów z

miejsca powstania do miejsca

docelowego.
Najdynamiczniej proces ten zachodzi

między 8 a 25 tyg. życia płodowego.

Zaburzenia migracji neuronów mogą

prowadzić do anomalii strukturalnej

mózgowia i nieprawidłowych połączeń

synaptycznych.

SŁOWNIK

Migracja bierna – neuroblasty są pasywnie

wypychane z miejsca powstania przez kolejne

„pokolenia” nowopowstałych komórek. Ten

proces dotyczy starszych ontogenetycznie

obszarów mózgowia (pień mózgu).

Migracja czynna – neuroblasty aktywnie

przechodzą przez kolejne warstwy neuronów

i wydostają się na powierzchnię mózgowia.

Proces ten dotyczy młodszych

ontogenetycznie obszarów mózgowia (kory).

Dysleksja rozwojowa a proces
tworzenia się układu
nerwowego...

DYSLEKSJA

ICD-10:

Specyficzne zaburzenia czytania –

poziom umiejętności czytania i
pisania odbiega znacząco od
oczekiwanego dla wieku i
inteligencji oraz zaawansowania
w nauce.

DYSLEKSJA

... a zaburzenia migracji neuronów:

Heterotopie – zaburzenia

cytoarchitektury kory powstałe w

wyniku zaburzeń migracji.

Występują u osób z dysleksją w

obszarach kory związanych z mową

(Geschwind & Galaburda, 1985).

DYSLEKSJA

... a zaburzenia migracji neuronów:

Polimicrogyria – powstające w

rozwoju płodowym dodatkowe
drobne pofałdowania kory.

Występuje u osób z dysleksją.

DYSLEKSJA

... a proces mielinizacji:

Zaburzenia w szybkim przewodzeniu

informacji wzrokowej u osób z dysleksją
(anomalie silnie zmielinizowanego
kanału wielkokomórkowego w układzie
wzrokowym).

Zaleca się przyjmowanie suplementów

wysokonienasyconych kwasów
tłuszczowych (Stein, 2001).

SŁOWNIK

Różnicowanie się neuronów

Neuron znajdując się już w miejscu

docelowym rozpoczyna proces

różnicowania się, który

ostatecznie prowadzi do

bogatego zróżnicowania

morfologicznego obserwowanego

w dojrzałym układzie nerwowym.

SŁOWNIK

Różnicowanie składa się z 4

przebiegających równolegle
procesów:

1. Rozwój ciała komórki
2. Wybiórcze obumieranie neuronów
3. Rozwój neurytów
4. Formacja połączeń synaptycznych

SŁOWNIK

W efekcie tworzą się połączenia

między neuronami i sieci te
zaczynają być aktywne.

Ta pierwsza aktywność jest

niedojrzała, jednak jest
niezbędnym elementem
rozwoju.

• Skąd się bierze specjalizacja

kory mózgowej, zróżnicowanie
funkcji różnych jej obszarów?

• Protomapa czy protokora?

• Teoria protomapy:

• Obszary kory są

„predestynowane” do przejęcia
konkretnych funkcji.

• Teoria protokory:

• Obszary kory specjalizują się w

konkretnych funkcjach w
wyniku działania połączeń z
innych obszarów mózgu
niosących informację
pochodzącą z doświadczenia.

• To wzór połączeń decyduje o

zróżnicowaniu funkcji.

• Zespół funkcjonalny – obejmuje

kilka połączonych ze sobą
obszarów mózgu zaangażowanych
w przetwarzanie różnego rodzaju
informacji.

• Zespoły funkcjonalne są

zorganizowane hierarchicznie.

• Zespoły funkcjonalne z jednej

strony mózgu kontrolują
przeciwną stronę ciała.

Rola pierwszych

doświadczeń

Pierwszy rozwija się zmysł dotyku:

Już 5 i pół tyg. po zapłodnieniu

zarodek „czuje”, że coś dotknęło

jego warg lub nosa.

W 10 tygodniu czucie obejmuje

brodę, powieki, ręce, nogi.

W 12 reaguje prawie całe ciało.

Rola pierwszych

doświadczeń

Proste odruchy bezwarunkowe (np.

cofanie kończyny pod wpływem
dotyku) pojawiające się najwcześniej
realizowane są z rdzenia kręgowego
(neurony czuciowe i obwody ruchowe).

Nieco później włókna czuciowe

dochodzą do pnia mózgu, gdzie
zachodzi integracja z informacją z
innych zmysłów.

Rola pierwszych

doświadczeń

Następnie powstają połączenia czuciowe we

wzgórzu.

Około 12 tygodnia życia
płodowego neurony
wzgórza zaczynają
tworzyć aktywne
funkcjonalnie synapsy
z neuronami kory
(do trzeciego trymestru).
Płód zaczyna wtedy
odbierać świadome doznania
dotykowe.

Rola pierwszych

doświadczeń

Reprezentacja topograficzna
kory czuciowej (somatotopowa).

Wynika z uporządkowanego
charakteru połączeń wzgórza
z korą pierwszorzędową (projekcyjną).

W pobliżu reprezentacji czucia twarzy znajduje się reprezentacja
czucia równowagi (informacja o położeniu głowy względem
grawitacji).

Rola pierwszych

doświadczeń

Pod wpływem informacji dotykowej

obszar kory, do którego ona dochodzi

przekształca się w korę czuciową i

zyskuje niepowtarzalną

cytoarchitekturę.

Pierwszorzędowe obszary czuciowe i

ruchowe wykazują znaczną

aktywność elektryczną już przy

urodzeniu.

Rola pierwszych

doświadczeń

Jednak to świadome czucie nadal jest

odmienne od dojrzałego.

Drogi nerwowe dochodzące do rdzenia

kręgowego zyskują dojrzałość, czyli

mielinizują się dopiero ok. 6 mies. ż.

pł.

Drogi ze wzgórza do kory zaczynają

się mielinizować ok. 1 miesiąca po

urodzeniu (proces ten kończy się ok.

1 roku ż.).

Rola pierwszych

doświadczeń

Czuciowa mapa kory noworodka jest

odmienna niż człowieka dorosłego.

Organem czucia są przede wszystkim

usta, język, wnętrze jamy gębowej.

Jednomiesięczne niemowlęta

rozpoznają wzrokowo kształty

zbadane ustami, ale nie te zbadane

dłonią.

Eliot, L. (2003) Co tam się dzieje? Jak rozwija się

mózg i umysł w pierwszych pięciu latach życia.

Rola pierwszych

doświadczeń

Plastyczność

kory u gryzoni:

Usunięcie

jednego rzędu
wibrys (wąsów)
zaraz po
urodzeniu
powoduje
zanik jednego
rzędu komórek
w korze
czuciowej.

• Co sprawia, że w sytuacji

zagrożenia walczymy lub
uciekamy?

• A co że poddajemy się losowi?

• Skąd bierze się „bezinteresowna”

agresja?

Model tradycyjny

psychoanaliza

superego

Ego

id

neuronauka

Instynkty
popędy

emocje

Świadome decyzje

podwzgórze

Układ limbiczny

Kora nowa

Kora przedczołowa

• Abstrakcyjne myślenie
• Moralność
• Wola
• Uczucia wyższe

Kora przedczołowa

• FUNKCJE WYKONAWCZE:

Kontrolowanie i zawiadywanie
innymi procesami psychicznymi.

Odgrywają rolę przede wszystkim

w nowych, nie rutynowych
sytuacjach.

Kora przedczołowa

1) wola
2) planowanie
3) zachowania celowe
4) efektywne wykonanie

Kora przedczołowa

• Konsekwencje zaburzeń funkcji

wykonawczych:

- Słaba samokontrola
- Impulsywność (go/no go)
- Niedbałość
- Brak giętkości...

Kora przedczołowa

• Emocje, uczucia...
• Uszkodzenie kory

przedczołowej wywołuje
„zmianę osobowości” w
kierunku braku
odpowidzialności za siebie i
innych, niefrasobliwości,
wrogości, agresywności.

Kora przedczołowa

• Uszkodzenia powodują:

• Nieumiejętność przewidywania

pozytywnych i negatywnych

konsekwencji swoich zachowań;

• Tylko realna sytuacja, a nie

wyobrażenie jest w stanie wyzwolić u

nich stosowną reakcję emocjonalną;

• Utrzymywanie się nawyków pomimo

ich nieprzystosowawczości.

EMOCJE

UKŁAD LIMBICZNY

Ośrodki korowe:

– Zakręt obręczy

– Hipokamp

– Przegroda

– Sklepienie

– Zakręty nadoczodołowe (kora nowa)

• Ośrodki podkorowe:

- ciała suteczkowate
- ciało migdałowate

• podwzgórze

Kora stara

UKŁAD LIMBICZNY

• Upośledzenie funkcji ciała migdałowatego

– niezróżnicowany pozytywny nastrój,
- niemożność rozpoznawania sytuacji

zagrażających,
- upośledzenie przeżywania lęku,
- niezdolność do uczenia się na błędach i

przewidywania zagrożenia.

Damasio, A (1999) Błąd Kartezjusza

UKŁAD LIMBICZNY

• Ciało migdałowate jest podstawą

mózgowego układu obronnego.

• Dostaje projekcje czuciowe wszystkich

modalności bezpośrednio ze wzgórza,

a także z kory.

• Ma połączenia z hipokampem

(pamięć).

• Projektuje do podwzgórza.
• (wszystkie te połączenia są zwrotne)

UKŁAD LIMBICZNY

• Z chwilą, gdy ciało migdałowate wykrywa

zagrożenie, następuje aktywizacja systemu

wzbudzenia w pniu mózgu (układ siatkowaty).

• Oś podwzgórze – przysadka – nadnercza

uwalnia hormony stresu i odpowiada za

aktywację układu autonomicznego

sympatycznego (wzrost ciśnienia krwi,

przyspieszenie rymu serca...)

• Ośrodki w podwzgórzu odpowiadają za reakcję

znieruchomienia (gotowości do analizy

sytuacji)

• Ośrodki w moście – odruch wzdrygnięcia.

UKŁAD LIMBICZNY

• Reakcje instynktowne u

zwierząt:

atak

Zagrożenie

ucieczka

UKŁAD LIMBICZNY

• Reakcje instynktowne u zwierząt

społecznych:

reakcja grożenia

Zagrożenie
w obrębie
jednego gatunku

reakcja uległości

UKŁAD LIMBICZNY

• Opracowanie strategii radzenia

sobie z zagrożeniem wymaga
uruchomienia wcześniejszej
wiedzy (hipokamp) i funkcji
planowania (kora
przedczołowa).

UKŁAD LIMBICZNY

• Zakręt obręczy – uszkodzenia

powodują apatię, upośledza
reakcje obronne.

STRES

Chroniczny stres w dzieciństwie

w wyniku nadaktywności hormonów
stresu i niektórych neurotransmiterów

może się przyczynić do zmian
strukturalnych w obrębie ciała
migdałowatego i hipokampa.

Zmiany te obejmują ilość komórek,
rozgałęzienie drzewek dendrytycznych,
zmiany w układzie połączeń
synaptycznych.

STRES

• Stres w życiu płodowym powoduje

większą reaktywność emocjonalną i

większą reaktywność wydzielania

hormonów stresu w dalszym życiu.

Te czynniki natomiast mają związek

z podatnością na uzależnienia.

• Stres pre- i postnatalny wiąże się z

szybszym starzeniem mózgu.

Bezpieczna, ciepła relacja z

opiekunami, przeciwnie, redukuje

nadmierną emocjonalność i

reaktywność hormonów stresu.

STRES

•

Depresja u dzieci związana z
wcześniejszymi traumatycznymi
przeżyciami prowadzi do nadmiernego
rozrostu ciała migdałowatego.

•

Przeżycia traumatyczne prowadzą
natomiast do degeneracji obserwowanej
w obrębie hipokampa i kory
przedczołowej.

STRES

• Wyuczona bezradność:

• Zwierzęta postawione wobec

sytuacji niemożności uniknięcia

bodźca awersyjnego, przyjmowały

postawę apatyczną, w nowej

sytuacji „godziły się z losem” i

nawet nie próbowały poradzić

sobie z sytuacją.

TWÓR SIATKOWATY

• Układ nieswoisty, odbiera informacje z

każdego rodzaju receptorów i projektuje
do różnorodnych obszarów kory.

• Jego rolą jest utrzymanie gotowości

układu nerwowego. Pełni funkcję
modulującą działanie innych obszarów.

• Ok. 100 jąder położonych głównie w pniu

mózgu (od wzgórza, przez podwzgórze,
śródmózgowie, most i pień mózgu).

TWÓR SIATKOWATY

Czujność

Sen głęboki

znaczne pobudzenie

Sen płytki

płacz

Stan wybudzania się

Zadaniem osób

badanych w badaniu

metodą

neuroobrazowania

mózgu było myślenie

o...

niczym

(Gur, 1995)

Różnice międzypłciowe

W mózgach mężczyzn

aktywność

koncentrowała się w

„starej” części układu

limbicznego

(fizjologiczne korelaty

prostych emocji;

walka).

Różnice międzypłciowe

U kobiet silniejsza była

aktywacja obszarów

ewolucyjnie nowszych

(tylny zakręt obręczy –

emocje, pamięć,

uwaga).

Różnice międzypłciowe

• Co sprawia, że w sytuacji zagrożenia

walczymy lub uciekamy?

• Prawidłowe funkcjonowanie ośrodków

związanych z emocjami w mózgu.

• Wcześniejsze doświadczenia skuteczności

podjętych działań.

• Jakiekolwiek wcześniejsze doświadczenia z

tego rodzaju aktywnością obronną.

•

A co sprawia, że poddajemy się losowi?

•

Traumatyczne przeżycia w przeszłości

(zaburzenia funkcjonowania obszarów

związanych z emocjami i decyzjami).

•

Wyuczona bezradność.

•

Repertuar zachowań gatunku (postawa

uległości).

• Skąd bierze się „bezinteresowna”

agresja?

• Stan ogólnego pobudzenia.
• Nieumiejętność interpretacji

wewnętrznych stanów wegetatywnych.

• Repertuar zachowań gatunku.
• Nagradzający charakter agresji.
• Niedoczynność płatów czołowych.

?