WYKŁ 3

Wyobraźnia traktowana była jako zjawisko subiektywne badane za pomocą introspekcji. Wyobraźnia to zdolność do tworzenia wyobrażeń twórczych a także do przewidywania, uzupełniania, odtwarzania zgodnie z wolą sytuacji, zjawisk, osób, przedmiotów również tych dotąd niespostrzegalnych. Jest to twórcze przekształcenie wcześniejszych spostrzeżeń.

Wyobrażenia - wytwarzamy w świadomości obraz przedmiotu lub sytuacji, które w danej chwili nie oddziaływują na człowieka i jego narządy zmysłów. To oraz tworzony na bazie uprzednio zdobytych spostrzerzeń i informacji o różnym charakterze:

- ch wspomnieniowy - wyobraźnia odtwórcza

- ch nierzeczywisty - wyobraźnia twórcza

wyobraźnia cechuje się mniejszą dokładnością niż wspomnienia oraz fragmentarycznością - przywoływane są najbardziej charakterystyczne cechy obiektu, wyobrażenia są krótkotrwałe.

Wyobrażenia mimowolne - powstają bez udziału jednostki, bez jej woli. Są to obrazy przypadkowe, które dzielimy na marzenia senne i marzenia na jawie.

Wyobrażenia dowolne - powstają w sposób zamierzony, wyobrażenie kierowane pod wpływem bodźca stanowiącego inspirację wyobrażeń.

Marzenie - twórcze wyobrażenie kierowane w przyszłość. Dzielimy na:

- marzenie pozytywne - może się spełnić, urzeczywistnić

- mrzonki nierealne - niemożliwe do spełnienia.

Rola wyobrażeń:

- umożliwia budowanie planów

- tworzenie rozszerzonego obrazu świata przez uzupełnienie, poszerzenie przeszłości, wyjaśnienie przyczyn poszczególnych zjawisk, zdarzeń

- stawianie hipotez naukowych - ważny element procesu twórczego, tworzenie wynalazków

- u dzieci pozwalają uczyć się różnych ról społecznych, kształtują wrażliwość, estetyczność i pozwalają dotrzeć do rzeczywistości.

Pamięć - człowiek w trakcie zapamiętywania jest aktywny tzn. że ogół informacji organizuje sobie w dane, grupy, pliki, które mają ze sobą jakieś wspólne cechy.

Rodzaje pamięci:

1. pamięć ultrakrótkotrwała (USTM) zachowuje wrażenia na chwilę potem je wymazuje. Występuje poza naszą świadomością, wykorzystywana jest w reklamie (bodźce)

2. pamięć krótkotrwała (STM) ma mała pojemność, posiada funkcje selektywującą, którą pełnią mechanizmy kontrolne przez uwagę, przypisywanie znaczeń. Zachodzi przetwarzanie informacji. Przeciętna pojemność tej pamięci to 7-9. ma ograniczony czas pamiętania ok. 18 sek. Ale ciągłe powtarzanie wydłuża ten czas. Natomiast przestanie powtarzania powoduje zapomnienie, utratę informacji. Jest to pamięć aktywna, operacyjna. Im więcej informacji powtarzamy, tym trudniej je przyswoić. Nie wszystkie informacje przenoszone są do LTM, niektóre w czasie obróbki „gubią się”.

- powtarzanie operacyjne - nowe treści przeniesione do pamięci długotrwałej LTM, gdzie znajdują się już informacje wiążące.

3. Pamięć LTM znajdują się tu informacje, które nigdy nie zostaną zapomniane, czasami jednak jest problem ze znalezieniem ścieżki prowadzącej do tych informacji.

Zasady układania informacji:

- pamięć deklaratywna - wiedza ogólna

- pamięć semantyczna

- pamięć przeżyć - charakterystyka czasu i miejsca

- pamięć epizodyczna

- pamięć proceduralna (np. umiejętność jazdy na rowerze, pływanie)

Fazy pamięci

- kodowanie informacji - powstaje w sposób mimowolny lub zamierzony

- przechowywanie informacji (utajona) nie możemy zbadać

- odtwarzanie informacji - w formie przypomnienia, rozpoznawania, reprodukcji (mechaniczne odtwarzanie zapamiętanych informacji, np. recytacja wiersza).

Model Talvinga obejmuje 9 faz pamięci:

1. spostrzeganie

2. kodowanie (zamienianie spostrzegania w ślad pamięciowy)

3. przechowywanie śladu pamięciowego

4. dekodowanie - modyfikacja dotychczasowej zawartości pamięci przez informacje później docierające do jednostki - dotyczy głównie informacji na temat systemy wartości jednostki

5. przechowywanie śladu dekodowanego

6. poszukiwanie informacji w pamięci pod wpływem bodźca

7. wybór

8. przekazanie informacji do pamięci świadomej

9. konkretne zachowanie pod wpływem informacji.

Procesy kontroli polegają na sprawdzaniu czy informacja, która dotarła do jednostki była zakodowana w pamięci długotrwałej czy nie. Decyduje o tym czy:

- włączyć nową informację do tych, które posiadamy, gdyż jest zgodna z nimi tzw. asymilacja nowych informacji

- modyfikować wiedzę tak, aby zamieniała nową informację tzw. akomodacja

- odrzucić nową nie pasującą do systemu pamięci długotrwałej (obronność percepcyjna).

Zapominanie dotyczy informacji wcześniej dostępnej w magazynie pamięci krótkotrwałej.

1. hipoteza rozpadania się śladów pamięciowych - engromy stopniowo się rozpadają, przyczyniają się procesy przemiany materii w komórkach nerwowych i mózgu

2. proces interferencji - nakładanie się materiału przyswajalnego wcześniej i później

3. niemożność uzyskania dostępu do zawartości pamięci w postaci bodźca wyzwalającego - nieudana próba znalezienia informacji w pamięci

4. zapominanie umotywowane - negatywne, obniżające samopoczucie informacje są wypierane ze świadomości, ale ulegają wymazaniu i dlatego mogą oddziaływać na funkcjonowanie człowieka, np. lęk, obawy.

Uczenie się wg Baleja to proces prowadzący do modyfikacji zachowania jednostki. Zakłada konieczność istnienia pamięci. Nie każdą zmianę w zachowaniu nazywamy uczeniem się - są to zmiany wynikające z procesu dojrzewania, zaprogramowane są genetycznie. Za wyuczone bierzemy zmiany trwałe lub względnie trwałe. Uczeniem się nie są zmiany wynikające z uszkodzeń w obrębie efektorów lub receptorów (np. zmiany w obrębie gałki ocznej).

- proces uczenia się - trwające nieustannie gromadzenie doświadczeń, dzięki którm modyfikują się lub powstają nowe formy zachowania się jednostki

- czynność uczenia się - zamierzona aktywność jednostki w wyniku której zdobywa się nowe doświadczenia. Może przebiegać w sposób mimowolny i zamierzony.

Nauczanie - organizowanie sytuacji w której zachodzi uczenie się innej osoby.

Formy uczenia się:

1. uczenie się mechaniczny (pamięciowe) np. powtarzanie tekstu. Efekty zależą od powtórzeń. Im dłuższy materiał tym więcej czasu potrzeba do zapamiętania. Postawa czynna - potrzeba krótszego czasu na naukę. Postawa bierna - potrzeba dłuższego czasu na naukę. Rozłożenie materiału na części i w czasie daje lepsze efekty uczenia się. Rezultaty są tym lepsze im większe przerwy w uczeniu się.

2. uczenie się przez próby i błędy - nowe problemowe sytuacje, gdzie nie ma doświadczenia w rozwiązywaniu tego typu zadań. Rozwiązanie przez podjęcie szeregu prób spośród których zostanie wyłowiony sposób: szukanie rozwiązania - szukanie skutecznego sposobu, ćwiczenie rozwiązania - z każdą próbą liczba błędów maleje.

3. uczenie się przez rozwiązywanie problemu - umożliwia samodzielne rozwiązywanie problemu przez uruchomienie twórczości, formowanie własnych wniosków. Etapy:

- określenie trudności problemu, zdefiniowanie, poszukiwanie w dotychczasowej wiedzy podstaw ułatwiających rozwiązanie

- generowanie hipotez - burza mózgów

- weryfikacja hipotez - analiza pomysłów

- przyjęcie jednej z hipotez - próba rozwiązania problemu.

4. uczenie się przez wgląd (tzw. olśnienie) - rozwiązanie przychodzi w sposób nagły.

Myślenie - najbardziej złożony i skomplikowany proces poznawczy utożsamiany z procesem świadomości. Badania dotyczą głównie myślenia w sytuacji problemowej. Powoduje tworzenie się modelu rzeczywistości tzw. światopoglądu.

Najgłębiej procesem myślenia zajął się Jean Piagel. W początkowych fazach procesu myślenia (u dzieci do 2 roku życia) polega na dokonywaniu manipulacji na rzeczywistych przedmiotach tzw. myślenie w działaniu (sensoryczno - motoryczne). W późniejszym czasie informacje te ulegają uzewnętrznieniu, tzn. że dziecko dokonuje eksperymentów nie tylko w rzeczywistości, ale też w wyobraźni (myślenie konkretno - wyobrażeniowe) ma ono odwrotny charakter. Myślenie pojęciowe semantyczno - operacyjne pojawia się okresie dojrzewania i przejmuje wiodącą rolę w procesie myślenia.

Myślenie to proces przetwarzania informacji w spostrzeżeniach, wyobrażeniach i pojęciach, za pomocą operacji umysłowych. Według określonych reguł (algorytmiczne i heurystyczne)

Pojęcie to odzwierciedlenie w świadomości ogólnych cech przedmiotów typowych dla danej kategorii obiektów.

Cechy myślenia:

- pośredniość - myśli przechodzą poza zasięg bodźców występujących w organizmie człowieka przewidywalnie na podstawie symptomów

- relatywność zdolność do ujmowania relacji: relacje przestrzenne

- uogólniony charakter - zdolność do ujmowania cechogólnych typowych dla zjawisk, reguł, praw rządzących zjawiskami.

Mechanizm uwagi (cecha procesów poznawczych) wspomaga wszystkie procesy poznawcze. Oznacza skierowanie świadomości na jakis przedmiot lub zjawisko w świecie zewnętrznym lub wewnętrznym. Podstawową funkcją jest selekcja informacji, czynności płynących z zewnątrz, doprowadzanie aktywności jednostki do danego, zamierzonego celu.

Rodzaje uwagi:

1. mimowolna (reaktywna) bez zamiaru, wysiłku woli skupienia się na zjawisku wyróżniającym się z otoczenia. Występuje jako dominująca w życiu dziecka.

2. dowolna (kognitywna) reguluje celowe funkcje poznawcze, wymaga zamiaru, świadomego skupienia się na danym obiekcie mimo, że dany obiekt nie jest atrakcyjny.

3. mimowolna wtórna uwaga mimowolna - początkowo miała cechy uwagi dowolnej, z czasem nabrała cech uwagi mimowolnej

Cechy uwagi:

1. pojemność (zakres) uwagi - ile obiektów jesteśmy w stanie objąć jednym aktem uwagi (4-6)

2. podzielność - skupienie się jednocześnie na więcej niż 1 obiekcie

3. przerzutność - zdolność do przeniesienia uwagi z jednego obiektu na drugi.

---