Witaminy rozpuszczalne w

wodzie i w tłuszczach: ich

budowa i funkcje w

organizmie człowieka. 

Dominika Muniak

lekarski, grupa IV

Witaminy rozpuszczalne w

wodzie

Są to witaminy z grupy B:

• B1

• B2

• B3

• B5

• B6

• B7

• B11

• B12
oraz witamina C

Witamina B1

• Zwana inaczej tiaminą
• Składa się z części imidazolowej i tiazolowej

połączonych mostkiem metylenowym

• Formą aktywną jest pirofosforan tiaminy

(koenzym)

• Dzienne zapotrzebowanie na witaminę

wynosi ok. 1 mg

• Organizm magazynuje ok. 30 mg tiaminy z

czego 80% w postaci pirofosforanu

Niedobór

• Rzadko, przede wszystkim u alkoholików –

najczęściej powoduje u nich encefalopatię

Wernickego

• Umiarkowany niedobór:

– Dolegliwości żołądkowo-jelitowe,
– Osłabienie siły mięśniowej,
– Objawy dysfunkcji nerwów obwodowych

• Choroba beri-beri:

– Obwodowa neuropatia
– Wyczerpanie
– Brak apetytu
– Obrzęki
– Zmiany w układzie sercowo-naczyniowym i nerwowym

(objawy psychiatryczne)

– Postępujący zanik mięśni

Witamina B2

• Zwana inaczej ryboflawiną
• Składa się z pierścienia

dimetyloizoalloksazyny, która wiąże
rybitol

• Formami aktywnymi są FMN i FAD

(koenzymy) – rybofawina jest
substratem do ich syntezy

• Zapotrzebowanie dorosłych 1,4-1,7 mg

na dobę

Niedobór

• Rzadko, ponieważ wit. B2 występuje

w wielu produktach spożywczych
(wątroba, drożdże, jaja ptasie, mięso,
mleko, produkty zbożowe)

• Przede wszystkim u alkoholików
• Zapalenie jamy ustnej, gardła,

języka, kącików ust

• Zmiany łojotokowe skóry

Witamina B3

• Zwana inaczej niacyną lub wit. PP
• Jest to kwas nikotynowy lub jego amid
• Amid jest składową NAD i NADP (koenzymy,

formy aktywne tej witaminy)

• Może powstawać w organizmie człowieka w

wyniku przekształceń tryptofanu –
60 mg tryptofanu = 1 mg niacyny

• Dzienne zapotrzebowanie 15-20 mg (połowa

może być pokryta z przemiany tryptofanu)

Niedobór

• Wit. B3 występuje w drożdżach, mięsie,

wątrobie, nasionach roślin strączkowych,
orzechach ziemnych

• Dieta uboga w niacynę (duże spożycie

m.in. kukurydzy) wywołuje zespół
chorobowy zwany pelagrą:

– Znużenie
– Brak łaknienia
– Zaburzenie procesu trawienia i motoryki jelit
– Objawy zapalne jamy ustnej oraz skóry

Witamina B5

• Zwana inaczej kwasem pantetonowym
• Składa się z β-alaniny i kwasu

pantoinowego

• Formą aktywną jest Co-A oraz ACP

(koenzymy)

• Dzienne zapotrzebowanie wynosi 4-7

mg

• Występuje w ziarnach zbóż, roślinach

strączkowych, mięsie

Niedobór

• Ze względu na występowanie tej

witaminy w wielu produktach jej
niedobór obserwuje się bardzo
rzadko

• Uważa się, że chorobą niedoborową

jest zespół palących nóg
(zaobserwowany u jeźdźców
wojennych)

Witamina B6

• Zwana inaczej pirydoksyną
• Pod tą nazwą kryją się 3 pochodne pirydyny –

pirydoksyna, pirydoksal i pirydoksamina

• Postacią aktywną są fosforan pifydoksalu

(koenzym)

• Dzienne spożycie 1,6-2 mg na 100 g białka
• Znajduje się w rybach, wątrobie, całych

ziarnach zbóż, orzechach, roślinach
strączkowych, żółtkach jaj, drożdżach,
awokado

Niedobór

• Występuje rzadko, głównie u

alkoholików i kobiet w czasie laktacji
oraz podczas leczenia izoniazydem

• Głównie objawy neurologiczne
• Również zmiany zapalne skóry, błony

śluzowej języka

Witamina B7

• Zwana inaczej biotyną lub witaminą H
• Pochodna imidazolowa
• Koenzym karboksylaz
• Zapotrzebowanie na nią wynosi ok. 0,1 mg

na dobę i jest w całości pokrywane

• Syntetyzowana przed drobnoustroje jelitowe
• Oprócz tego dobrymi źródłami są drożdże,

jajka, wątroba, orzechy ziemne, mleko,
czekolada, ryby

Niedobór

• W białku surowych jaj znajduje się białko

awidyna, która mocno wiążę biotynę –

może to być przyczyną niedoboru

• Objawy:

– depresja
– Halucynacje
– Bóle mięśniowe
– Zapalenie skóry

• Brak syntatazy holokarboksylowej może

być przyczyną objawów niedoboru wit. B6

Witamina B11

• Znana też jako kwas foliowy lub witamina M, lub

witamina B9

• Zbudowana z zasady pterydynowej, kwasu p-

aminobenzoesowego i kwasu glutaminowego (1-7

reszt)

• Postać aktywna - tetrahydrofolian
• Zapotrzebowanie – 0,2 mg na dobę i znacząco rośnie

w czasie ciąży i laktacji

• Przyjmowanie zwiększonej (do 0,4 mg) ilości kwasu

foliowego w okresie okołopoczęciowym zmniejsza

ryzyko defektów cewy nerwowej

• Dobrym źródłem są drożdże, wątroba, warzywa

liściaste

Niedobór

• Najczęściej spotykany u alkoholików,

kobiet w ciąży oraz osób z
zaburzeniami wchłaniania jelitowego

• Powoduje niedokrwistość

megaloblastyczną

Witamina B12

• Inaczej kobalamina
• Zbudowana z pierścienia korynowego,

wewnątrz którego znajduje się jon kobaltu

• Magazynowana w wątrobie – metylo-,

adenozylo-, hydroksykobalamina

• Zapotrzebowanie ok. 2 µg na dobę (zapasy

1-10 mg)

• Niezbędny czynnik wewnętrzny (kom.

okładzinowe żołądka), który wiąże i

umożliwia absorpcję wit. B12

Niedobór

• Występuje głównie po gastrektomii i

u jaroszy (witamina zawarta jest
tylko w produktach roślinnych
zanieczyszczonych drobnoustrojami)

• Wywołuje

– niedokrwistość złośliwą
– Objawy neurologiczne (uszkodzenie

usłonek mielinowych nerwów)

Witamina C

• Znana jako kwas askorbinowy
• Powstaje z glukozy przy udziale oksydazy L-

gulonolaktonowej (nie występuje u człowieka)

• Chroni grupy funkcyjne oraz jony metali

zawartych w różnych związkach przed

utlenieniem podczas reakcji

• Zapotrzebowanie ok. 60 mg na dobę
• Źródłem są głównie świeże owoce i warzywa
• Zapasy ustrojowe wystarczają na ok. 3-4

miesiące

Procesy wymagające witaminy

C

• Hydroksylacja proliny w syntezie kolagenu
• Degradacja tyrozyny
• Synteza adrenaliny z tyrozyny
• Synteza kwasów żółciowych
• Synteza steroidów w korze nadnerczy
• Wchłanianie żelaza w przewodzie

pokarmowym

• Hamowanie powstawania nitrozoamin w czasie

procesu trawienia (działanie antyoksydacyjne)

Niedobór

• Szkorbut (gnilec):

– Upośledzona synteza kolagenu

(krwawienia podskórne)

– Osłabienie mięśni
– Chwiejące zęby
– Obrzęk dziąseł
– Upośledzenie gojenia ran
– Suchość spojówek

Witaminy rozpuszczalne w

tłuszczach

• Są to witaminy A, D, E oraz K
• Pochodne izoprenu
• Polarne
• Hydrofobowe
• Są transportowane we krwi za

pośrednictwem lipoprotein lub
swoistych białek nośnikowych

Witamina A

• Formy aktywne biologicznie: retinol,

kwas retinolowy (retinojowy), retinal

• Prowitamina – β-karoten
• Wątroba akumuluje ok. 100 mg estrów

retinolu

• Dzienne zapotrzebowanie – 1 mg
• Objawy toksyczności pojawiają się po

wysyceniu wszystkich cząsteczek RBP

• Jest antyoksydantem

• Retinol jest transportowany do wątroby

przy pomocy białka RBP

• retinol jest utleniany dalej do retinalu i

kwasu retinolowego

• Kwas retinolowy nie może przekształcić

się z powrotem do aldehydu

• CRBP – jest białkiem wiążącym retinol

we wnętrzu innych komórek niż
hepatocyty

• Retinol:

– Zostaje związany przez białka jądrowe i

prawdopodobnie uczestniczy w ekspresji
genów

• Retinal:

– Składowa rodopsyny (występuje w pręcikach)
– 11-cis-retinal ulega związaniu przez opsynę
– Podczas ekspozycji na światło związek rozpada

się do opsyny i całkowicie-trans-retinalu

• Kwas retinojowy:

– Uczestniczy w syntezie glikoprotein

Niedobór

• „kurza ślepota” – upośledzone

widzenie nocne

• Keratynizacja nabłonka, dróg

oddechowych, układu trawiennego
oraz moczowo-płciowego

• Występuje suchość spojówek

Witamina D

• Prohormon steroidowy

• W wyniku przekształceń powstaje kalcytriol

(podwyższa stężenie jonów wapnia we krwi

oraz zwiększa ich wchłanianie w jelicie)

• Regulatorami syntezy kalcytriolu są jego

stężenie oraz stężenie PTH i fosforanów w

surowicy krwi

• Występuje w 2 formach mających taką

samą aktywność biologiczną:

– Ergokalcyferol (D2, synteza w roślinach)

– Cholekalcyferol (D3, synteza w skórze zwierząt

pod wpływem promieni UV)

Niedobór

• Witamina D znajduje się w rybim

oleju, żółtkach jaj oraz wątrobie

• Osoby nie spożywające dostatecznej

ilości tych produktów lub zbyt mało

przebywające na słońcu narażeni są

na objawy niedoboru

• U dzieci – krzywica
• U dorosłych – osteomalacja

(rozmiękanie kości)

Witamina E

• Zwana też tokoferolem (najcześciej

występuje D-α-tokoferol)

• Naturalny antyoksydant – przerywa reakcje

generujące powstawanie wolnych rodników

• Działa synergistycznie z selenem – zmniejsza

zapotrzebowanie organizmu na ten
pierwiastek równocześnie zapobiegając
utracie tego pierwiastka przez ustrój i
utrzymując go w postaci aktywnej

Niedobór

• Witamina E występuje w oleju z nasion

słonecznika, krokosza, soi oraz w

kiełkujących ziarnach pszenicy

• Zapotrzebowanie – 10 mg na dobę

(wzrasta przy spożyciu

wielonienasyconych kwasów tłuszczowych)

• Objawami niedoboru są zaburzenia

neurologiczne

• U ciężarnych i noworodków może rozwinąć

się niedokrwistość

Witamina K

• Znana też jako fiochinon

• Związek dwupierścieniowy (jeden

aromatyczny, drugi chinonowy z kilkoma

podstawnikami – główny to łańcuch

poliizoprenoidowy)

• Uczestniczy w utrzymaniu prawidłowych

stężeń czynników krzepnięcia – II, VII, IX, X

• Jest kofaktorem karboksylazy działającej

na reszty glutaminianowe prekursorowych

białkowych czynników krzpenięcia, przez

co te ostatnie nabywają zdolność

chelatowania wapnia

Niedobór

• Dzienne zapotrzebowanie 60-80 µg na dobę
• Ilość magazynowana w tkankach 50-100 µg
• Występuje w produktach pochodzenia

roślinnego oraz jest syntetyzowana przez
florę jelitową

• Jedynym objawem niedoboru jest zmniejszona

krzepliwość krwi

• Niedobór występuje głównie u noworodków