Witaminy …

Witaminy …

Woda

Woda

eliksir życia

eliksir życia

znajduje się w każdej

znajduje się w każdej

części naszego ciała.

części naszego ciała.

•

Witaminy – to związki

Witaminy – to związki

organiczne, które nie są źródłem

organiczne, które nie są źródłem

energii ani strukturalnymi

energii ani strukturalnymi

składnikami tkanek, są jednak

składnikami tkanek, są jednak

niezbędne do zachowania

niezbędne do zachowania

zdrowia oraz normalnego

zdrowia oraz normalnego

przebiegu procesów

przebiegu procesów

metabolicznych.

metabolicznych.

•

Nazwa witamina (amina potrzebna do

Nazwa witamina (amina potrzebna do

życia) została wprowadzona przez

życia) została wprowadzona przez

polskiego uczonego Kazimierza Funka w

polskiego uczonego Kazimierza Funka w

1911 r., a chociaż zastosowana do

1911 r., a chociaż zastosowana do

witaminy B1 (która w sensie

witaminy B1 (która w sensie

chemicznym jest aminą) przyjęła się dla

chemicznym jest aminą) przyjęła się dla

całej grupy związków, mimo ich

całej grupy związków, mimo ich

odmiennej budowy chemicznej. Odkrycia

odmiennej budowy chemicznej. Odkrycia

witamin, badania ich roli i budowy,

witamin, badania ich roli i budowy,

trwały całymi latami i właściwie trwają

trwały całymi latami i właściwie trwają

po dzień dzisiejszy.

po dzień dzisiejszy.

•

W miarę poznawania budowy i

W miarę poznawania budowy i

działania witamin uznano, że niektóre

działania witamin uznano, że niektóre

związki, które zostały tak nazwane

związki, które zostały tak nazwane

nie są witaminami. Do takich

nie są witaminami. Do takich

związków należą m.in. niezbędne

związków należą m.in. niezbędne

nienasycone kwasy tłuszczowe

nienasycone kwasy tłuszczowe

(NNKT), które kiedyś nosiły nazwę

(NNKT), które kiedyś nosiły nazwę

witaminy F, czy też flawonoidy,

witaminy F, czy też flawonoidy,

określane mianem witaminy P.

określane mianem witaminy P.

•

Obecnie, zgodnie z przyjętą na

Obecnie, zgodnie z przyjętą na

świecie nomenklaturą, stosuje się

świecie nomenklaturą, stosuje się

nazwy witamin związane na ogół z

nazwy witamin związane na ogół z

ich budową chemiczną, a nie

ich budową chemiczną, a nie

kolejną literą alfabetu. Ze względu

kolejną literą alfabetu. Ze względu

na to, że stosuje się oba

na to, że stosuje się oba

nazewnictwa, przy każdej z witamin

nazewnictwa, przy każdej z witamin

zostaną zamieszczone obie nazwy.

zostaną zamieszczone obie nazwy.

PODZIAŁ WITAMIN

PODZIAŁ WITAMIN

•

Klasyczny podział witamin jest

Klasyczny podział witamin jest

dokonany ze względu na ich

dokonany ze względu na ich

rozpuszczalność. Witaminy

rozpuszczalność. Witaminy

dzielimy na rozpuszczalne w

dzielimy na rozpuszczalne w

wodzie i rozpuszczalne w

wodzie i rozpuszczalne w

tłuszczu

tłuszczu

Witamina C

Do witamin rozpuszczalnych w

wodzie zalicza się



witaminę B1 – tiaminę



witaminę B2 – ryboflawinę



witaminę PP – niacynę



witaminę B6 – pirydoksynę



witaminę H – biotynę



witaminę B5 - kwas pantotenowy



folacynę - kwas foliowy, foliany



witaminę B12 – kobalaminę



witaminę C - kwas askorbinowy



Witaminy muszą być dostarczone w pożywieniu.

Dlatego ważne jest, aby produkty, które spożywamy,

były ich nośnikami, a nie tylko wprowadzały tzw. "puste

kalorie. Źródłem witamin są nie tylko owoce i warzywa,

ale w znacznej mierze pieczywo, zwłaszcza ciemne,

mięso i jego przetwory, a także mleko i jego przetwory.

Dzieci i młodzież muszą być odżywiane prawidłowo,

aby wszystkie niezbędne składniki były im dostarczone

w okresie intensywnego wzrostu. U ludzi starszych

witaminy wchłaniają się gorzej, a zatem ich dieta

powinna być urozmaicona i bogata w składniki

odżywcze, w tym także w witaminy. Przy prawidłowym,

urozmaiconym żywieniu nie zachodzi obawa

przedawkowania witamin.



Natomiast przy spożywaniu produktów

wzbogaconych w witaminy i przy jednoczesnym

dodatkowym zażywaniu witamin w połaci

preparatów farmaceutycznych może dojść do

nadmiernej ich podaży. Przedawkowanie żadnej z

witamin nie jest korzystne, jednakże objawy

hiperwitaminozy (nadmiaru) występują częściej w

wypadku witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, bo

te nie są łatwo wydalane z organizmu. Natomiast

witaminy rozpuszczalne w wodzie spożyte w

nadmiarze mogą być łatwiej wydalone z moczem

Funkcje:



uczestniczy w syntezie kolagenu,

wchodzącego w skład tkanki łącznej oraz

chrząstek i kości. Wspiera rozwój zębów i

lokowanie wapnia w ich szkliwie. Zwiększa

wchłanianie żelaza w jelitach. Jako jeden z

najważniejszych funkcję w reakcjach

odtruwania przeciwutleniaczy pełni także

istotną i odporności organizmu chroniąc

go przed procesami utleniania.



Bardzo ważną i znaną witaminą rozpuszczalną w

wodzie, a nie należącą do witamin grupy B, jest

witamina C. Aktywnymi jej formami są: kwas L-

askorbinowy oraz kwas dehydroaskorbinowy. Kwas

dehydroaskorbinowy jest związkiem nietrwałym,

jego utlenianie prowadzi do powstania związków

nie wykazujących już aktywności biologicznej

witaminy C.Witamina C odpowiada również za

stan naczyń krwionośnych. Jest czynnikiem

stabilizującym układ odpornościowy i

immunologiczny. Przyspiesza gojenie ran.

Witamina C- kwas askorbinowy

Witaminy rozpuszczalne w
wodzie

Rola w organizmie



chroni organizm przed szkodliwym działaniem wolnych rodników,

nadtlenków i innych toksycznych substancji



poprawia metabolizm lipidów



bierze udział w wytwarzaniu ciał odpornościowych



wpływa odtruwająco na niektóre związki metali np. ołowiu i złota



jest niezbędna do wytwarzania kolagenu



aktywuje działanie niektórych enzymów



jest niezbędna do tworzenia i podtrzymania funkcji tkanki

podporowej



warunkuje prawidłowy rozwój erytrocytów



wykazuje właściwości antyutleniające, a więc chroni inne

substancji przed niszczącym działaniem tlenu



wzmaga siły obronne organizmu



wzmaga wchłanianie żelaza pokarmów roślinnych i hamuje

powstawanie w żołądku rakotwórczych nitrzoamin

Niedobór:



Objawia się szybkim męczeniem się , brakiem

łaknienia, bólami stawowo-mięśniowymi,

zaczerwienieniem i krwawieniem dziąseł. Brak

witaminy C wywołuje szkorbut

charakteryzujący się krwawieniem i zmianami

zapalno-martwicowymi dziąseł, wypadaniem

zębów. Zaobserwowano także niedokrwistość.

Zwiększoną łamliwością kości, wolniejszym

gojeniem się ran. Objawy niedoboru występują

w okresie zimowym i zimowo-wiosennym. Zbyt

mała ilość witaminy C powoduje zwiększone

wydalanie witaminy B6.

Nadmiar:



Nadmierne ilości witaminy C mogą

sprzyjać powstawaniu kamicy

nerkowej, a także mogą wywoływać

zaburzenia w przewodzie

pokarmowym. Stosowanie wysokich

dawek powoduje zakwaszenie

moczu, upośledzając w ten sposób

wydalanie stałych kwasów i zasad.

Objawy nadmiaru -

hiperwitaminoza

Witamina C w dużych dawkach nie
jest toksyczna. Sprzyja natomiast
tworzeniu się kamieni w nerkach.

Źródła:
Róża cukrowa, róża dzika, porzeczka

czarna, porzeczka biała, porzeczka
czerwona, agrest, grejpfrut, cytryna,
pomarańcz, malina, truskawka,
rabarbar, bób, kapusta, kalafior,
szczypior, pory cebula, groszek
zielony, ziemniaki, pomidory, rzepa,
jarmuż, kapusta czerwona, kapusta
włoska, chrzan, rzodkiewka, brukselka,
brokuły.

DOBOWE ZAPOTRZEBOWANIE NA WITAMINĘ C (w mg)

Witamina Tiamina - B1



Funkcje: stanowi istotny czynnik
w reakcjach spalania
węglowodanów w komórkach.
Istnieje także ścisły związek
pomiędzy zapotrzebowaniem na
tę witaminę, a ilością
dostarczanej energii. Szczególnie
ważną rolę pełni witamina B1 w
czynnościach i regeneracji
systemu nerwowego.



Ciekawostki: mąka jest zwykle wzbogacana
w witaminę B1 w celu zrekompensowania
strat powstałych w procesie mielenia ziarna,
zupełny brak witaminy B1 w organizmie
określa się jako chorobę beri-beri. To
niecodzienne schorzenie stwierdzono w
więzieniach na wyspie Jawie u ludzi
odżywiających się jedynie białym ryżem.
Osoby ciężko pracujące fizycznie, sportowcy,
kobiety ciężarne i karmiące, a także ludzie
palący papierosy, nadużywający alkohol i
spożywający duże ilości cukru mają wyższe
zapotrzebowanie na witaminę B1



Jest więc niezbędna do prawidłowego
funkcjonowania układu nerwowego,
wpływa na działanie gruczołów
wydzielania wewnętrznego, od jej
wpływu jest uzależniony cykl płciowy
u kobiet, sprzyja zwiększeniu
zapasów glikogenu w wątrobie.

Źródła:



Drożdże, niełuskane ziarno pszenicy,
płatki owsiane, mięso wieprzowe,
wątroba wieprzowa, wątroba cielęca,
jaja, ziemniaki, orzechy, groch,
fasola, pieczywo pełnoziarniste.

Niedobór:



Niedobór objawia się zmianami
morfotycznymi i czynnościami w układzie
nerwowym, obniżoną zdolnością do
pracy, skłonnością do infekcji. Brak
przejawia się chorobą beri-beri, w której
dochodzi do zmian degeneracyjnych w
układzie nerwowym i zaniku mięśni, co
prowadzi do porażenia kończyn.

SKUTKI NIEDOBORU I NADMIARU WITAMINY B1

Objawy hipowitaminozy
porażenie nerwów i atrofia mięśni kończyn

(choroba beri beri)



zaburzenia czynności centralnego układu

nerwowego (oczopląs, zaburzenia pamięci,

koncentracji, zakłócenia równowagi emocjonalnej)



niewydolność krążenia (przyspieszona akcja

serca, powiększenie wymiarów serca, obrzęki

kończyn górnych i dolnych)



zakłócenia w procesie trawienia (utrata łaknienia,

nudności, wymioty, biegunki)

Objawy hiperwitaminozy

(nadmiaru)



Przedawkowanie witaminy B1
występuje rzadko.



Objawia się zawrotami głowy,
nadwrażliwością, drżeniami mięśni,
zaburzeniami rytmu serca i reakcjami
alergicznymi.

DZIENNE ZAPOTRZEBOWANIE NA

WITAMINĘ B1 (mg na osobę)

Witamina B2 - rybotlawina

Funkcje: niezbędna w metabolizmie

białka, węglowodanów i tłuszczów.
Pomaga w leczeniu chorób jamy
ustnej, warg i języka. Wpływa na
proces wzrostu i rozrodczość.

Ciekawostki:



50% Witaminy B2 ulega zniszczeniu po

wystawieniu na bezpośrednie działanie światła

słonecznego; jest to najważniejszy powód, dla

którego nie sprzedaje się mleka w

przezroczystych szklanych butelkach,



mąka jest często wzbogacana witaminą B2, oraz

innymi witaminami z grupy B w celu

zrekompensowania strat powstałych w procesie

produkcyjnym,również płatki śniadaniowe są

przeważnie wzbogacane w witaminę B2,w diecie

Amerykanów stwierdza się największe niedobory

tej witaminy spośród wszystkich innych głównie

ze względu na niskie spożycie podrobów oraz

zielonych części warzyw oraz ryb.

Źródła:

Drożdże, wątroba cielęca, wątroba

wieprzowa, mleko, płatki owsiane,
całe ziarno pszenicy, szpinak, mięso
wieprzowe, jaja, marchew, chleb
biały, ser żółty, makrela.

SKUTKI NIEDOBORU I NADMIARU WITAMINY B2

Objawy hipowitaminozy (niedoboru)



opóźnianie wzrostu oraz uszkodzenie gałek ocznych i rogówki



nadwrażliwość na światło



uczucie piasku w oczach, pod powiekami



piekące, zaczerwienione "zmęczone" oczy



zmiany w obrębie jamy ustnej, pęknięcia i owrzodzenia w kącikach ust



zapalenie śluzówki jamy ustnej i nosa



popękane wargi



swędzenie w okolicy ujścia pochwy



łuszczące się okolice nosa i ust, czoło i uszy



wypadanie włosów



brak koncentracji



zawroty głowy



bezsenność



zaburzenia oddechowe

Objawy hiperwitaminozy

(nadmiaru)

Przy dużym przedawkowaniu mogą
wystąpić nudności i wymioty.

DZIENNE ZAPOTRZEBOWANIE NA

WITAMINĘ B2 (mg na osobę)

Witamina B6 - pirydoksyna

Funkcje:
jako składnik jednego z enzymów

bierze udział w przemianach białek i
aminokwasów, substancji
odpowiedzialnych za budowę
struktury komórek organizmu.
Pomaga również w zamianie jednego
z aminokwasów - tryptofanu na
witaminę PP, co zwiększa poziom tej
witaminy w organizmie

Ciekawostki:
nadwyżki witaminy B6, podobnie jak

innych witamin rozpuszczalnych w

wodzie są z organizmu wydalane.

Jednak porównując z innymi witaminami

z tej grupy nadmiar witaminy B6

przyjmowanej w postaci tabletek może

być toksyczny,wraz ze wzrostem

spożycia białka, rośnie zapotrzebowanie

na witaminę B6,podczas smażenia,

gotowania i peklowania mięsa ubytki

witaminy B6 wynoszą 30-50%.

Źródła:
Drożdże, niełuskane ziarno pszenicy,

mięso wołowe, mięso wieprzowe,
chleb biały, kapusta, płatki owsiane,
mleko, marchew, ziemniaki, ryby.

SKUTKI NIEDOBORU I NADMIARU WITAMINY
B6

Objawy hipowitaminozy (niedoboru)

Stany zapalne skóry - dermatitis (łojotokowe zmiany na twarzy,
podrażnienie języka i błon śluzowych jamy ustnej, podobnie jak w
przypadku braku witaminy B2 i PP).
Zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym (apatia, bezsenność,
nadwrażliwość, napady drgawek).
Zwiększona podatność na infekcje.
Niedokrwistość.

Objawy hiperwitaminozy (nadmiaru)

Organizm dobrze toleruje duże dawki
witaminy B6. Przy dłuższym
stosowaniu pirydoksalu w ilości 2g
dziennie mogą wystąpić zaburzenia
neurologiczne.

Dobowe zapotrzebowanie na
witaminę B6

Witamina PP - niacyna



Funkcje: uczestnicząc w spalaniu
białek, tłuszczów (szczególnie
syntezy choresterolu) i
węglowodanów, jest niezbędna
we wszystkich metabolicznych
procesach organizmu. Witamina
PP jest także nieodzowna dla
normalnego działania systemu
nerwowego i skóry.



Ciekawostki: Dzienne

zapotrzebowanie na witaminę PP jest

zwykle zaspakajane poprzez jej

powstawanie z jednego z aminokwasów

- tryptofanu,Niedobór witaminy PP może

spowodować niekorzystne zmiany w

osobowości, ponieważ witamina ta jest

konieczna do prawidłowego

funkcjonowania mózgu i obwodowego

układu nerwowego, Jest to jedna z

nielicznych witamin nieulegających

zmianom mimo procesów przetwarzania

i przechowywania żywności.

Źródła:



Drożdże, wątroba wieprzowa,
wątroba cielęca, mięso wołowe,
mięso wieprzowe, niełuskane ziarno
pszenicy, pełnoziarnisty chleb,
marchew, chleb biały, groszek
szpinak, jabłka, kapusta,
pomarańcze, ziemniaki, makrela.

SKUTKI NIEDOBORU I NADMIARU WITAMINY

PP

Objawy hipowitaminozy (niedoboru)



zaburzenia w metabolizmie cukrów, procesu

oddychania komórkowego



dysfunkcje układu trawiennego (biegunki, spadek

masy ciała, osłabienie).



zakłócenia w funkcjonowaniu układu nerwowego

(bezsenność, zawroty głowy, bóle głowy,

zapalenie nerwów, zaburzenia pamięci i stany

rozstroju nerwowego).



szorstkość i zaczerwienienie skóry tzw. rumień

lombardzki (Pelagra).

Objawy hiperwitaminozy

(nadmiaru)

Stosowanie przez dłuższy czas
dużych dawek może powodować
uszkodzenie wątroby, arytmię serca,
dolegliwości skórne (pieczenie i
swędzenie) oraz podniesienie
poziomu glukozy we krwi.

DZIENNE NORMY SPOŻYCIA WITAMINY

PP (niacyny)

Witamina H - biotyna

Funkcje:



Wpływa na właściwe funkcjonowanie skóry
oraz włosów



Uczestniczy w syntezie kwasów tłuszczowych.



Współdziała w przemianie aminokwasów i
cukrów.



Wpływa na układ immunologiczny.



Uczestniczy z witaminą K w syntezie
protrombiny (odpowiedzialna za krzepliwość
krwi).



Bierze udział w reakcjach przenoszenia grup
karboksylowych



Ciekawostki: bakterie jelitowe mają

zdolność wytwarzania witaminy H,

niedobory witaminy H występują

niezwykle rzadko; może je

spowodować jedynie dieta złożona w

30% i więcej z czystego białka

kurzego. Białko jaja zawiera bowiem

substancję zwaną awidyną, która

wiąże witaminę H i tym samym ją

dezaktywuje. Awidyna traci swoje

właściwości, kiedy białko zostanie

podgrzane.

Źródła:



Ziarno pszenicy, jaja, mleko, kurczak,
śledź, wieprzowina, wołowina,
banany, winogrona, pomarańcze,
kalafior, groch, szpinak, cebula,
sałata, buraki, marchew, kapusta,
drożdże, grzyby.

SKUTKI NIEDOBORU I NADMIARU

WITAMINY H

Hipowitaminoza (niedobór)



Łuszczycowe zmiany skóry na dłoniach,
nogach i ramionach, wysuszenie i
przebarwienia skóry oraz błon śluzowych.



Podwyższenie poziomu cholesterolu i
barwników żółciowych we krwi.



Bóle mięśniowe, osłabienie i apatia.

Hiperwitaminoza (nadmiar)



Do tej pory nie określono
toksycznego wpływu biotyny na
organizm ludzki.

DZIENNE ZAPOTRZEBOWANIE NA
WITAMINĘ H



Witamina H (Biotyna) należy do
witamin, które podobnie jak kwas
pantotenowy nie są umieszczane w
normach żywieniowych. Nieznane są
także typowe objawy awitaminozy u
człowieka. Część zapotrzebowania na
biotynę jest pokrywana przez
mikroflorę jelitową.

Kwas foliowy - folacyna

Funkcje:



jest potrzebna dla prawidłowego
funkcjonowania wszystkich komórek.
Niezbędna w syntezie aminokwasów
oraz kwasów nukleinowych. Pełni
ważną funkcję w procesie tworzenia
czerwonych ciałek krwi. Chroni
organizm przed powstawaniem
homocysteiny.

Ciekawostki:

Niezbicie wykazano, że występowanie wrodzonych wad

układu nerwowego u noworodków uwarunkowane jest zbyt

niskim spożyciem kwasu foliowego przez kobiety przed

zajściem i we wczesnych etapach ciąży,zespół ekspertów

MZiOS, wzorem innych krajów, zalecił przyjmowanie w

codziennej diecie każdej młodej kobiety w wieku rozrodczym

folacynę w ilości 400 μg istnieją dowody, że wysoki poziom

substancji zwanej homocysteiną we krwi zwiększa ryzyko

występowania chorób serca. Zwiększone spożycie folacyny

może mieć znaczący wpływ na zapobieganie chorobom

serca,badania Centrum Badawczego Nestlé dowodzą, że

spożywanie jogurtu wzbogaconego 800 μg folacyny

codziennie przez dwa tygodnie może obniżyć poziom

homocysteiny we krwi o 25%, co jednocześnie zmniejsza

ryzyko występowania chorób serca,W zależności od sposobu

przyrządzania potraw, do gotującej wody przejść może

nawet ponad 90% kwasu foliowego a to za sprawą jego

doskonałej rozpuszczalności. Z tego powodu potrawy należy

zawsze gotować przy użyciu minimalnej ilości wody,

względnie nie należy jej wylewać, a zużyć do sporządzenia

np. sosu,zielone części warzyw to najbogatsze pokarmowe

źródło kwasu foliowego.

Źródła:



Wątroba wołowa, szpinak, nać
buraków, kawon, dynia, kapusta,
ziemniaki, mleko, jaja, wołowina,
groszek zielony, marchew,
pełnoziarnisty chleb, kasza
jęczmienna, drożdże.

SKUTKI NIEDOBORU I NADMIARU

KWASU FOLIOWEGO

Objawy hipowitaminozy (niedoboru)



Powstawanie ciężkich zaburzeń rozwojowych u

płodu (wady cewy nerwowej).



Niedokrwistość megaloblastyczna.



Spowolnienie syntezy DNA i replikacji

(podziału) komórek.



Osłabienie wchłaniania substancji

pokarmowych z przewodu pokarmowego

(biegunka tropikalna).



Upośledzenie funkcji układu nerwowego

(nadpobudliwość i trudności w zasypianiu).

Objawy hiperwitaminozy (nadmiaru)



Spożycie dziennie 15mg kwasu
foliowego może powodować zaburzenia
układu nerwowego i pokarmowego.



U niektórych osób mogą tworzyć się
szkodliwe kryształy folacyny w moczu,



Mogą również wystąpić alergiczne
odczyny skórne.

DOBOWE ZAPOTRZEBOWANIE NA

KWAS FOLIOWY

Witamina B12

Funkcje:



uczestniczy w przemianach puryn i
pirymidyn



zapobiega anemii złośliwej



bierze udział w syntezie DNA



tworzy osłonki komórek nerwowych



uczestniczy w przemianach metabolicznych
tłuszczów i węglowodanów



bierze udział w przemianie kwasu foliowego
do biologicznie aktywnego tetrahydrofolianu

Ciekawostki:



Wegetarianie wykluczający z diety jajka i
przetwory mleczne często cierpią na niedobory
witaminy B12, co prowadzi głównie do anemii,



W związku z tym, że witamina B12 działa
łącznie z folacyną, zwiększenie przyjmowania
folacyny częściowo niweluje jej
niedobory,niedobory żelaza i witaminy B6
zmniejszają absorpcję witaminy B12,podczas
procesu pasteryzacji mleka, następuje strata
10% witaminy B12,Mikroflora przewodu
pokarmowego człowieka ma zdolność syntezy
witaminy B12.

Źródła:



Wątroba wołowa, wątroba
wieprzowa, nerki wołowe, nerki
wieprzowe, śledź, makrela, łosoś,
pstrąg, mózg wieprzowy, ozór
wołowy, flądra, dorsz, mózg cielęcy,
wołowina, baranina, cielęcina, żółtko
jaja kurzego, sery żółte.

SKUTKI NIEDOBORU I NADMIARU

WITAMINY B12

Objawy hipowitaminozy (niedoboru)



zaburzenia powstawania ciałek krwi,

zwłaszcza czerwonych (niedokrwistość

złośliwa, magaloblastyczna)



zaburzenia w układzie nerwowym



zmiany zwyrodnieniowe błony śluzowej

żołądka



hiperhomocysteinemia

Objawy hiperwitaminozy

(nadmiaru)

Przy stosowaniu przez dłuższy czas
megadawek tej witaminy
zaobserwowano u niektórych ludzi
objawy uczuleniowe.

Gdy zabraknie witaminy B12

Pierwszymi znakami ostrzegawczymi mogą

być:



zmęczenie



utrzymujące się stany rozdrażnienia



depresja



drętwienie rąk i nóg



trudności w chodzeniu



jąkanie się



stany zapalne ust



niemiły zapach ciała



dolegliwości miesiączkowe

ZAPOTRZEBOWANIE DOBOWE NA

WITAMINĘ B12

Koniec

Koniec

…

…