Witaminy …
Witaminy …
Woda
Woda
eliksir życia
eliksir życia
znajduje się w każdej
znajduje się w każdej
części naszego ciała.
części naszego ciała.
Witaminy …
Witaminy …
Woda
Woda
eliksir życia
eliksir życia
znajduje się w każdej
znajduje się w każdej
części naszego ciała.
części naszego ciała.
•
Witaminy – to związki
Witaminy – to związki
organiczne, które nie są źródłem
organiczne, które nie są źródłem
energii ani strukturalnymi
energii ani strukturalnymi
składnikami tkanek, są jednak
składnikami tkanek, są jednak
niezbędne do zachowania
niezbędne do zachowania
zdrowia oraz normalnego
zdrowia oraz normalnego
przebiegu procesów
przebiegu procesów
metabolicznych.
metabolicznych.
•
Nazwa witamina (amina potrzebna do
Nazwa witamina (amina potrzebna do
życia) została wprowadzona przez
życia) została wprowadzona przez
polskiego uczonego Kazimierza Funka w
polskiego uczonego Kazimierza Funka w
1911 r., a chociaż zastosowana do
1911 r., a chociaż zastosowana do
witaminy B1 (która w sensie
witaminy B1 (która w sensie
chemicznym jest aminą) przyjęła się dla
chemicznym jest aminą) przyjęła się dla
całej grupy związków, mimo ich
całej grupy związków, mimo ich
odmiennej budowy chemicznej. Odkrycia
odmiennej budowy chemicznej. Odkrycia
witamin, badania ich roli i budowy,
witamin, badania ich roli i budowy,
trwały całymi latami i właściwie trwają
trwały całymi latami i właściwie trwają
po dzień dzisiejszy.
po dzień dzisiejszy.
•
W miarę poznawania budowy i
W miarę poznawania budowy i
działania witamin uznano, że niektóre
działania witamin uznano, że niektóre
związki, które zostały tak nazwane
związki, które zostały tak nazwane
nie są witaminami. Do takich
nie są witaminami. Do takich
związków należą m.in. niezbędne
związków należą m.in. niezbędne
nienasycone kwasy tłuszczowe
nienasycone kwasy tłuszczowe
(NNKT), które kiedyś nosiły nazwę
(NNKT), które kiedyś nosiły nazwę
witaminy F, czy też flawonoidy,
witaminy F, czy też flawonoidy,
określane mianem witaminy P.
określane mianem witaminy P.
•
Obecnie, zgodnie z przyjętą na
Obecnie, zgodnie z przyjętą na
świecie nomenklaturą, stosuje się
świecie nomenklaturą, stosuje się
nazwy witamin związane na ogół z
nazwy witamin związane na ogół z
ich budową chemiczną, a nie
ich budową chemiczną, a nie
kolejną literą alfabetu. Ze względu
kolejną literą alfabetu. Ze względu
na to, że stosuje się oba
na to, że stosuje się oba
nazewnictwa, przy każdej z witamin
nazewnictwa, przy każdej z witamin
zostaną zamieszczone obie nazwy.
zostaną zamieszczone obie nazwy.
PODZIAŁ WITAMIN
PODZIAŁ WITAMIN
•
Klasyczny podział witamin jest
Klasyczny podział witamin jest
dokonany ze względu na ich
dokonany ze względu na ich
rozpuszczalność. Witaminy
rozpuszczalność. Witaminy
dzielimy na rozpuszczalne w
dzielimy na rozpuszczalne w
wodzie i rozpuszczalne w
wodzie i rozpuszczalne w
tłuszczu
tłuszczu
Witamina C
Do witamin rozpuszczalnych w
wodzie zalicza się
witaminę B1 – tiaminę
witaminę B2 – ryboflawinę
witaminę PP – niacynę
witaminę B6 – pirydoksynę
witaminę H – biotynę
witaminę B5 - kwas pantotenowy
folacynę - kwas foliowy, foliany
witaminę B12 – kobalaminę
witaminę C - kwas askorbinowy
Witaminy muszą być dostarczone w pożywieniu.
Dlatego ważne jest, aby produkty, które spożywamy,
były ich nośnikami, a nie tylko wprowadzały tzw. "puste
kalorie. Źródłem witamin są nie tylko owoce i warzywa,
ale w znacznej mierze pieczywo, zwłaszcza ciemne,
mięso i jego przetwory, a także mleko i jego przetwory.
Dzieci i młodzież muszą być odżywiane prawidłowo,
aby wszystkie niezbędne składniki były im dostarczone
w okresie intensywnego wzrostu. U ludzi starszych
witaminy wchłaniają się gorzej, a zatem ich dieta
powinna być urozmaicona i bogata w składniki
odżywcze, w tym także w witaminy. Przy prawidłowym,
urozmaiconym żywieniu nie zachodzi obawa
przedawkowania witamin.
Natomiast przy spożywaniu produktów
wzbogaconych w witaminy i przy jednoczesnym
dodatkowym zażywaniu witamin w połaci
preparatów farmaceutycznych może dojść do
nadmiernej ich podaży. Przedawkowanie żadnej z
witamin nie jest korzystne, jednakże objawy
hiperwitaminozy (nadmiaru) występują częściej w
wypadku witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, bo
te nie są łatwo wydalane z organizmu. Natomiast
witaminy rozpuszczalne w wodzie spożyte w
nadmiarze mogą być łatwiej wydalone z moczem
Funkcje:
uczestniczy w syntezie kolagenu,
wchodzącego w skład tkanki łącznej oraz
chrząstek i kości. Wspiera rozwój zębów i
lokowanie wapnia w ich szkliwie. Zwiększa
wchłanianie żelaza w jelitach. Jako jeden z
najważniejszych funkcję w reakcjach
odtruwania przeciwutleniaczy pełni także
istotną i odporności organizmu chroniąc
go przed procesami utleniania.
Bardzo ważną i znaną witaminą rozpuszczalną w
wodzie, a nie należącą do witamin grupy B, jest
witamina C. Aktywnymi jej formami są: kwas L-
askorbinowy oraz kwas dehydroaskorbinowy. Kwas
dehydroaskorbinowy jest związkiem nietrwałym,
jego utlenianie prowadzi do powstania związków
nie wykazujących już aktywności biologicznej
witaminy C.Witamina C odpowiada również za
stan naczyń krwionośnych. Jest czynnikiem
stabilizującym układ odpornościowy i
immunologiczny. Przyspiesza gojenie ran.
Witamina C- kwas askorbinowy
Witaminy rozpuszczalne w
wodzie
Rola w organizmie
chroni organizm przed szkodliwym działaniem wolnych rodników,
nadtlenków i innych toksycznych substancji
poprawia metabolizm lipidów
bierze udział w wytwarzaniu ciał odpornościowych
wpływa odtruwająco na niektóre związki metali np. ołowiu i złota
jest niezbędna do wytwarzania kolagenu
aktywuje działanie niektórych enzymów
jest niezbędna do tworzenia i podtrzymania funkcji tkanki
podporowej
warunkuje prawidłowy rozwój erytrocytów
wykazuje właściwości antyutleniające, a więc chroni inne
substancji przed niszczącym działaniem tlenu
wzmaga siły obronne organizmu
wzmaga wchłanianie żelaza pokarmów roślinnych i hamuje
powstawanie w żołądku rakotwórczych nitrzoamin
Niedobór:
Objawia się szybkim męczeniem się , brakiem
łaknienia, bólami stawowo-mięśniowymi,
zaczerwienieniem i krwawieniem dziąseł. Brak
witaminy C wywołuje szkorbut
charakteryzujący się krwawieniem i zmianami
zapalno-martwicowymi dziąseł, wypadaniem
zębów. Zaobserwowano także niedokrwistość.
Zwiększoną łamliwością kości, wolniejszym
gojeniem się ran. Objawy niedoboru występują
w okresie zimowym i zimowo-wiosennym. Zbyt
mała ilość witaminy C powoduje zwiększone
wydalanie witaminy B6.
Nadmiar:
Nadmierne ilości witaminy C mogą
sprzyjać powstawaniu kamicy
nerkowej, a także mogą wywoływać
zaburzenia w przewodzie
pokarmowym. Stosowanie wysokich
dawek powoduje zakwaszenie
moczu, upośledzając w ten sposób
wydalanie stałych kwasów i zasad.
Objawy nadmiaru -
hiperwitaminoza
Witamina C w dużych dawkach nie
jest toksyczna. Sprzyja natomiast
tworzeniu się kamieni w nerkach.
Źródła:
Róża cukrowa, róża dzika, porzeczka
czarna, porzeczka biała, porzeczka
czerwona, agrest, grejpfrut, cytryna,
pomarańcz, malina, truskawka,
rabarbar, bób, kapusta, kalafior,
szczypior, pory cebula, groszek
zielony, ziemniaki, pomidory, rzepa,
jarmuż, kapusta czerwona, kapusta
włoska, chrzan, rzodkiewka, brukselka,
brokuły.
DOBOWE ZAPOTRZEBOWANIE NA WITAMINĘ C (w mg)
Witamina Tiamina - B1
Funkcje: stanowi istotny czynnik
w reakcjach spalania
węglowodanów w komórkach.
Istnieje także ścisły związek
pomiędzy zapotrzebowaniem na
tę witaminę, a ilością
dostarczanej energii. Szczególnie
ważną rolę pełni witamina B1 w
czynnościach i regeneracji
systemu nerwowego.
Ciekawostki: mąka jest zwykle wzbogacana
w witaminę B1 w celu zrekompensowania
strat powstałych w procesie mielenia ziarna,
zupełny brak witaminy B1 w organizmie
określa się jako chorobę beri-beri. To
niecodzienne schorzenie stwierdzono w
więzieniach na wyspie Jawie u ludzi
odżywiających się jedynie białym ryżem.
Osoby ciężko pracujące fizycznie, sportowcy,
kobiety ciężarne i karmiące, a także ludzie
palący papierosy, nadużywający alkohol i
spożywający duże ilości cukru mają wyższe
zapotrzebowanie na witaminę B1
Jest więc niezbędna do prawidłowego
funkcjonowania układu nerwowego,
wpływa na działanie gruczołów
wydzielania wewnętrznego, od jej
wpływu jest uzależniony cykl płciowy
u kobiet, sprzyja zwiększeniu
zapasów glikogenu w wątrobie.
Źródła:
Drożdże, niełuskane ziarno pszenicy,
płatki owsiane, mięso wieprzowe,
wątroba wieprzowa, wątroba cielęca,
jaja, ziemniaki, orzechy, groch,
fasola, pieczywo pełnoziarniste.
Niedobór:
Niedobór objawia się zmianami
morfotycznymi i czynnościami w układzie
nerwowym, obniżoną zdolnością do
pracy, skłonnością do infekcji. Brak
przejawia się chorobą beri-beri, w której
dochodzi do zmian degeneracyjnych w
układzie nerwowym i zaniku mięśni, co
prowadzi do porażenia kończyn.
SKUTKI NIEDOBORU I NADMIARU WITAMINY B1
Objawy hipowitaminozy
porażenie nerwów i atrofia mięśni kończyn
(choroba beri beri)
zaburzenia czynności centralnego układu
nerwowego (oczopląs, zaburzenia pamięci,
koncentracji, zakłócenia równowagi emocjonalnej)
niewydolność krążenia (przyspieszona akcja
serca, powiększenie wymiarów serca, obrzęki
kończyn górnych i dolnych)
zakłócenia w procesie trawienia (utrata łaknienia,
nudności, wymioty, biegunki)
Objawy hiperwitaminozy
(nadmiaru)
Przedawkowanie witaminy B1
występuje rzadko.
Objawia się zawrotami głowy,
nadwrażliwością, drżeniami mięśni,
zaburzeniami rytmu serca i reakcjami
alergicznymi.
DZIENNE ZAPOTRZEBOWANIE NA
WITAMINĘ B1 (mg na osobę)
Witamina B2 - rybotlawina
Funkcje: niezbędna w metabolizmie
białka, węglowodanów i tłuszczów.
Pomaga w leczeniu chorób jamy
ustnej, warg i języka. Wpływa na
proces wzrostu i rozrodczość.
Ciekawostki:
50% Witaminy B2 ulega zniszczeniu po
wystawieniu na bezpośrednie działanie światła
słonecznego; jest to najważniejszy powód, dla
którego nie sprzedaje się mleka w
przezroczystych szklanych butelkach,
mąka jest często wzbogacana witaminą B2, oraz
innymi witaminami z grupy B w celu
zrekompensowania strat powstałych w procesie
produkcyjnym,również płatki śniadaniowe są
przeważnie wzbogacane w witaminę B2,w diecie
Amerykanów stwierdza się największe niedobory
tej witaminy spośród wszystkich innych głównie
ze względu na niskie spożycie podrobów oraz
zielonych części warzyw oraz ryb.
Źródła:
Drożdże, wątroba cielęca, wątroba
wieprzowa, mleko, płatki owsiane,
całe ziarno pszenicy, szpinak, mięso
wieprzowe, jaja, marchew, chleb
biały, ser żółty, makrela.
SKUTKI NIEDOBORU I NADMIARU WITAMINY B2
Objawy hipowitaminozy (niedoboru)
opóźnianie wzrostu oraz uszkodzenie gałek ocznych i rogówki
nadwrażliwość na światło
uczucie piasku w oczach, pod powiekami
piekące, zaczerwienione "zmęczone" oczy
zmiany w obrębie jamy ustnej, pęknięcia i owrzodzenia w kącikach ust
zapalenie śluzówki jamy ustnej i nosa
popękane wargi
swędzenie w okolicy ujścia pochwy
łuszczące się okolice nosa i ust, czoło i uszy
wypadanie włosów
brak koncentracji
zawroty głowy
bezsenność
zaburzenia oddechowe
Objawy hiperwitaminozy
(nadmiaru)
Przy dużym przedawkowaniu mogą
wystąpić nudności i wymioty.
DZIENNE ZAPOTRZEBOWANIE NA
WITAMINĘ B2 (mg na osobę)
Witamina B6 - pirydoksyna
Funkcje:
jako składnik jednego z enzymów
bierze udział w przemianach białek i
aminokwasów, substancji
odpowiedzialnych za budowę
struktury komórek organizmu.
Pomaga również w zamianie jednego
z aminokwasów - tryptofanu na
witaminę PP, co zwiększa poziom tej
witaminy w organizmie
Ciekawostki:
nadwyżki witaminy B6, podobnie jak
innych witamin rozpuszczalnych w
wodzie są z organizmu wydalane.
Jednak porównując z innymi witaminami
z tej grupy nadmiar witaminy B6
przyjmowanej w postaci tabletek może
być toksyczny,wraz ze wzrostem
spożycia białka, rośnie zapotrzebowanie
na witaminę B6,podczas smażenia,
gotowania i peklowania mięsa ubytki
witaminy B6 wynoszą 30-50%.
Źródła:
Drożdże, niełuskane ziarno pszenicy,
mięso wołowe, mięso wieprzowe,
chleb biały, kapusta, płatki owsiane,
mleko, marchew, ziemniaki, ryby.
SKUTKI NIEDOBORU I NADMIARU WITAMINY
B6
Objawy hipowitaminozy (niedoboru)
Stany zapalne skóry - dermatitis (łojotokowe zmiany na twarzy,
podrażnienie języka i błon śluzowych jamy ustnej, podobnie jak w
przypadku braku witaminy B2 i PP).
Zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym (apatia, bezsenność,
nadwrażliwość, napady drgawek).
Zwiększona podatność na infekcje.
Niedokrwistość.
Objawy hiperwitaminozy (nadmiaru)
Organizm dobrze toleruje duże dawki
witaminy B6. Przy dłuższym
stosowaniu pirydoksalu w ilości 2g
dziennie mogą wystąpić zaburzenia
neurologiczne.
Dobowe zapotrzebowanie na
witaminę B6
Witamina PP - niacyna
Funkcje: uczestnicząc w spalaniu
białek, tłuszczów (szczególnie
syntezy choresterolu) i
węglowodanów, jest niezbędna
we wszystkich metabolicznych
procesach organizmu. Witamina
PP jest także nieodzowna dla
normalnego działania systemu
nerwowego i skóry.
Ciekawostki: Dzienne
zapotrzebowanie na witaminę PP jest
zwykle zaspakajane poprzez jej
powstawanie z jednego z aminokwasów
- tryptofanu,Niedobór witaminy PP może
spowodować niekorzystne zmiany w
osobowości, ponieważ witamina ta jest
konieczna do prawidłowego
funkcjonowania mózgu i obwodowego
układu nerwowego, Jest to jedna z
nielicznych witamin nieulegających
zmianom mimo procesów przetwarzania
i przechowywania żywności.
Źródła:
Drożdże, wątroba wieprzowa,
wątroba cielęca, mięso wołowe,
mięso wieprzowe, niełuskane ziarno
pszenicy, pełnoziarnisty chleb,
marchew, chleb biały, groszek
szpinak, jabłka, kapusta,
pomarańcze, ziemniaki, makrela.
SKUTKI NIEDOBORU I NADMIARU WITAMINY
PP
Objawy hipowitaminozy (niedoboru)
zaburzenia w metabolizmie cukrów, procesu
oddychania komórkowego
dysfunkcje układu trawiennego (biegunki, spadek
masy ciała, osłabienie).
zakłócenia w funkcjonowaniu układu nerwowego
(bezsenność, zawroty głowy, bóle głowy,
zapalenie nerwów, zaburzenia pamięci i stany
rozstroju nerwowego).
szorstkość i zaczerwienienie skóry tzw. rumień
lombardzki (Pelagra).
Objawy hiperwitaminozy
(nadmiaru)
Stosowanie przez dłuższy czas
dużych dawek może powodować
uszkodzenie wątroby, arytmię serca,
dolegliwości skórne (pieczenie i
swędzenie) oraz podniesienie
poziomu glukozy we krwi.
DZIENNE NORMY SPOŻYCIA WITAMINY
PP (niacyny)
Witamina H - biotyna
Funkcje:
Wpływa na właściwe funkcjonowanie skóry
oraz włosów
Uczestniczy w syntezie kwasów tłuszczowych.
Współdziała w przemianie aminokwasów i
cukrów.
Wpływa na układ immunologiczny.
Uczestniczy z witaminą K w syntezie
protrombiny (odpowiedzialna za krzepliwość
krwi).
Bierze udział w reakcjach przenoszenia grup
karboksylowych
Ciekawostki: bakterie jelitowe mają
zdolność wytwarzania witaminy H,
niedobory witaminy H występują
niezwykle rzadko; może je
spowodować jedynie dieta złożona w
30% i więcej z czystego białka
kurzego. Białko jaja zawiera bowiem
substancję zwaną awidyną, która
wiąże witaminę H i tym samym ją
dezaktywuje. Awidyna traci swoje
właściwości, kiedy białko zostanie
podgrzane.
Źródła:
Ziarno pszenicy, jaja, mleko, kurczak,
śledź, wieprzowina, wołowina,
banany, winogrona, pomarańcze,
kalafior, groch, szpinak, cebula,
sałata, buraki, marchew, kapusta,
drożdże, grzyby.
SKUTKI NIEDOBORU I NADMIARU
WITAMINY H
Hipowitaminoza (niedobór)
Łuszczycowe zmiany skóry na dłoniach,
nogach i ramionach, wysuszenie i
przebarwienia skóry oraz błon śluzowych.
Podwyższenie poziomu cholesterolu i
barwników żółciowych we krwi.
Bóle mięśniowe, osłabienie i apatia.
Hiperwitaminoza (nadmiar)
Do tej pory nie określono
toksycznego wpływu biotyny na
organizm ludzki.
DZIENNE ZAPOTRZEBOWANIE NA
WITAMINĘ H
Witamina H (Biotyna) należy do
witamin, które podobnie jak kwas
pantotenowy nie są umieszczane w
normach żywieniowych. Nieznane są
także typowe objawy awitaminozy u
człowieka. Część zapotrzebowania na
biotynę jest pokrywana przez
mikroflorę jelitową.
Kwas foliowy - folacyna
Funkcje:
jest potrzebna dla prawidłowego
funkcjonowania wszystkich komórek.
Niezbędna w syntezie aminokwasów
oraz kwasów nukleinowych. Pełni
ważną funkcję w procesie tworzenia
czerwonych ciałek krwi. Chroni
organizm przed powstawaniem
homocysteiny.
Ciekawostki:
Niezbicie wykazano, że występowanie wrodzonych wad
układu nerwowego u noworodków uwarunkowane jest zbyt
niskim spożyciem kwasu foliowego przez kobiety przed
zajściem i we wczesnych etapach ciąży,zespół ekspertów
MZiOS, wzorem innych krajów, zalecił przyjmowanie w
codziennej diecie każdej młodej kobiety w wieku rozrodczym
folacynę w ilości 400 μg istnieją dowody, że wysoki poziom
substancji zwanej homocysteiną we krwi zwiększa ryzyko
występowania chorób serca. Zwiększone spożycie folacyny
może mieć znaczący wpływ na zapobieganie chorobom
serca,badania Centrum Badawczego Nestlé dowodzą, że
spożywanie jogurtu wzbogaconego 800 μg folacyny
codziennie przez dwa tygodnie może obniżyć poziom
homocysteiny we krwi o 25%, co jednocześnie zmniejsza
ryzyko występowania chorób serca,W zależności od sposobu
przyrządzania potraw, do gotującej wody przejść może
nawet ponad 90% kwasu foliowego a to za sprawą jego
doskonałej rozpuszczalności. Z tego powodu potrawy należy
zawsze gotować przy użyciu minimalnej ilości wody,
względnie nie należy jej wylewać, a zużyć do sporządzenia
np. sosu,zielone części warzyw to najbogatsze pokarmowe
źródło kwasu foliowego.
Źródła:
Wątroba wołowa, szpinak, nać
buraków, kawon, dynia, kapusta,
ziemniaki, mleko, jaja, wołowina,
groszek zielony, marchew,
pełnoziarnisty chleb, kasza
jęczmienna, drożdże.
SKUTKI NIEDOBORU I NADMIARU
KWASU FOLIOWEGO
Objawy hipowitaminozy (niedoboru)
Powstawanie ciężkich zaburzeń rozwojowych u
płodu (wady cewy nerwowej).
Niedokrwistość megaloblastyczna.
Spowolnienie syntezy DNA i replikacji
(podziału) komórek.
Osłabienie wchłaniania substancji
pokarmowych z przewodu pokarmowego
(biegunka tropikalna).
Upośledzenie funkcji układu nerwowego
(nadpobudliwość i trudności w zasypianiu).
Objawy hiperwitaminozy (nadmiaru)
Spożycie dziennie 15mg kwasu
foliowego może powodować zaburzenia
układu nerwowego i pokarmowego.
U niektórych osób mogą tworzyć się
szkodliwe kryształy folacyny w moczu,
Mogą również wystąpić alergiczne
odczyny skórne.
DOBOWE ZAPOTRZEBOWANIE NA
KWAS FOLIOWY
Witamina B12
Funkcje:
uczestniczy w przemianach puryn i
pirymidyn
zapobiega anemii złośliwej
bierze udział w syntezie DNA
tworzy osłonki komórek nerwowych
uczestniczy w przemianach metabolicznych
tłuszczów i węglowodanów
bierze udział w przemianie kwasu foliowego
do biologicznie aktywnego tetrahydrofolianu
Ciekawostki:
Wegetarianie wykluczający z diety jajka i
przetwory mleczne często cierpią na niedobory
witaminy B12, co prowadzi głównie do anemii,
W związku z tym, że witamina B12 działa
łącznie z folacyną, zwiększenie przyjmowania
folacyny częściowo niweluje jej
niedobory,niedobory żelaza i witaminy B6
zmniejszają absorpcję witaminy B12,podczas
procesu pasteryzacji mleka, następuje strata
10% witaminy B12,Mikroflora przewodu
pokarmowego człowieka ma zdolność syntezy
witaminy B12.
Źródła:
Wątroba wołowa, wątroba
wieprzowa, nerki wołowe, nerki
wieprzowe, śledź, makrela, łosoś,
pstrąg, mózg wieprzowy, ozór
wołowy, flądra, dorsz, mózg cielęcy,
wołowina, baranina, cielęcina, żółtko
jaja kurzego, sery żółte.
SKUTKI NIEDOBORU I NADMIARU
WITAMINY B12
Objawy hipowitaminozy (niedoboru)
zaburzenia powstawania ciałek krwi,
zwłaszcza czerwonych (niedokrwistość
złośliwa, magaloblastyczna)
zaburzenia w układzie nerwowym
zmiany zwyrodnieniowe błony śluzowej
żołądka
hiperhomocysteinemia
Objawy hiperwitaminozy
(nadmiaru)
Przy stosowaniu przez dłuższy czas
megadawek tej witaminy
zaobserwowano u niektórych ludzi
objawy uczuleniowe.
Gdy zabraknie witaminy B12
Pierwszymi znakami ostrzegawczymi mogą
być:
zmęczenie
utrzymujące się stany rozdrażnienia
depresja
drętwienie rąk i nóg
trudności w chodzeniu
jąkanie się
stany zapalne ust
niemiły zapach ciała
dolegliwości miesiączkowe
ZAPOTRZEBOWANIE DOBOWE NA
WITAMINĘ B12
Koniec
Koniec
…
…