POZYCJA

DZIECKA W

RODZINIE

Emilia Szałkowska

DEFINICJA RODZINY

W. Okoń określa rodzinę jako małą grupę

społeczną składającą się z rodziców, ich

dzieci i krewnych, rodziców łączy więź

małżeńska, rodziców z dziećmi - więź

rodzicielska, stanowiąca podstawę

wychowania rodzinnego, jak również więź

formalna określająca obowiązki rodziców i

dzieci względem siebie.

Rodzina jest podstawową grupą, w której dziecko

rozwija się fizycznie i psychicznie, a stosunki łączące

je z rodzicami funkcjonują na wielu płaszczyznach. To

właśnie rodzina najsilniej oddziałuje na kształtowanie

osobowości człowieka, na jego rozwój fizyczny,

umysłowy, emocjonalny, moralny i społeczny.

Właściwe jej funkcjonowanie zapewnia dziecku

poczucie bezpieczeństwa i poczucie więzi

emocjonalnej oraz daje mu poczucie własnej wartości.

Rodzina wprowadza dziecko w życie, zaspokaja jego

potrzeby, kształtuje jego osobowość i przygotowuje

do pełnienia rozmaitych ról społecznych. Właściwe

stosunki między rodzicami i ich pozytywne postawy

rozwijają u dziecka poczucie odpowiedzialności

i gotowość do podejmowania nowych, coraz

poważniejszych zobowiązań, a kontakty

z rodzicami i osobami bliskimi są wzorem

wykorzystywanym przez dziecko przy kontaktach z

innymi ludźmi. Od postaw rodzicielskich zależy nie

tylko pozycja dziecka

w rodzinie, ale także zaspokajanie jego potrzeb.

W rodzinach greckich i rzymskich dzieci

stanowiły własność ojca (głowy rodziny),

który posiadał w stosunku do nich

praktycznie nieograniczona władzę. Ojciec

decydował o tym, czy nowo narodzone

dziecko ma być przyjęte do rodziny; także

jego dalsze losy życiowe (włącznie z

założeniem własnej rodziny) były wznaczane

decyzją rodziców.

W okresie feudalizmu nieco maleje

wszechpotężna władza rodziców nad

dzieckiem, którego prawa do życia i rozwoju

fizycznego i moralnego broni chrześcijaństwo.

Niemniej jednak dziecko jest traktowane w

kategoriach ekonomicznych- jak siła i pomoc

rodzicom w gospodarstwie, jako czynnik

powiększający stan materialnego posiadania

rodziny i jako opieka dla rodziców na star lata.

Dziecko od lat najmłodszych stanowiło zatem

ważny czynnik w systemie gospodarczym

rodziny i społeczeństwa.

Dzieci często traktowano na równi z dorosłymi

(przydatność zawodowa i odpowiedzialność

karna). Było to efektem nieznajomości

biologicznych i psychicznych praw rozwoju

dziecka, zakresu jego potrzeb oraz skali

możliwości.

Zasadnicza zmiana w tym zakresie zaczyna się

przy końcu XIX stulecia. Dziecko przeszło z

peryferii życia rodzinnego w centrum

wartości rodzinnych. Zrozumiano jego

psychiczne potrzeby, prawa rozwoju, a

zwłaszcza warunki prawidłowego rozwoju. W

zasadzie zanikał już schemat myślenia, w

którym patrzono na dziecko jako na

pomniejszonego dorosłego człowieka.

Zwrócono również uwagę na odpowiednie

wychowanie, wykształcenie i leczenie dzieci.

Pozycja dziecka w rodzinie zależy od kolejności

jego urodzin, od płci, wieku oraz od wielu

innych czynników. Nie ma powszechnie

idealnej pozycji dziecka w rodzinie, która

sprzyjała by osiągnięcia najbardziej

korzystnych efektów wychowawczych.

ALFRED ADLERA

Dziecko najstarsze , uprzywilejowane jako

pierworodne, ponosi z tego powodu wiele

ciężarów. Najpierw jako pierwsze doświadcza

nadmiernej opiekuńczości, jest ofiarą barku ich

doświadczenia. Po przyjściu na świat drugiego

dziecka schodzi na plan dalszy, co może stać się

przyczyną frustracji i zaburzeń emocjonalnych.

Inne obserwowane u tych dzieci cechy to

skłonność do pesymizmu, poczucie niepewności i

małej wartości własnej, niepokój a zwłaszcza lęk

przed kompromitacją, poczucie

odpowiedzialności, agresywność, skłonności do

dominowania, przejawiające się w kontaktach z

młodszym rodzeństwem

Dzieci urodzone jako drugie lub trzecie z rzędu są w

korzystniejszej sytuacji wychowawczej, ze

względu na doświadczenia rodziców, którzy

pozostawiają im zwykle większą samodzielność i

nie rozpieszczają tak jak pierworodnego, także

przejawiają mniejszy niepokój o ich zdrowie i

życie. Jeżeli różnica wieku jest nieduża, to sprzyja

to wytworzeniu się stosunków demokratycznych

w rodzinie. Te dzieci korzystają w procesie

uczenia się ze wzorców dostarczonych przez

starsze rodzeństwo, a własne doświadczenie

przekazują młodszemu rodzeństwu, przejawiając

często postawy opiekuńcze. Dziecko średnie,

może czuć się zaniedbane i mniej kochane przez

rodziców na korzyści młodszego rodzeństwa.

Dziecko najmłodsze ma z tego tytułu wiele

przywilejów. Bywa ono przez rodziców

nadmiernie rozpieszczane, otoczone nadmierną

troską i wyręczane w najprostszych czynnościach

codziennych. Hamuje to rozwój jego

samodzielności, czyniąc je kapryśnych. Starsze

rodzeństwo lubi okazywać takiemu dziecku swoja
władze, traktować je z góry. Nie bierze się go pod

uwagę w rozstrzyganiu jakiś spraw rodzinnych, w

rezultacie czego dziecko oczekuje stale

specjalnych względów i pomocy innych ludzi,

uczy się więc brać od innych, nie dając nic od

siebie. Trudno mu się przystosować do grupy.

Specyficzna sytuacje mają jedynacy. Wychowuje się ono

wyłącznie w wśród osób dorosłych, stając się czasem jedynym

podmiotem ich uczuć i troski. Typowymi postawami rodziców

jedynaków są, nadmierna koncentracja na dziecku, zbytnie

ochranianie, przesadne oczekiwania i ambicje. Są pozytywne

strony bycia jedynakiem. Jeżeli dorośli wychowują go względnie

racjonalnie, nie stwarzają sytuacji przeciążających jego układ

nerwowy, to ma warunki do szybkiego, szybkiego nawet

przyspieszonego rozwoju umysłowego w ciągłym kontakcie z

dorosłymi, którzy zaspokajają jego ciekawość zainteresowania.

Unika przykrych doznań uczuciowych związanych z rywalizacją

z rodzeństwem względy matki i ojca. Najnowsze badania

przeprowadzone przez Józefa Dembowskiego wykazały

pozytywny obraz stosunków rodzinnych w rodzinach z jednym

dzieckiem. W młodszym wieku szkolnym jedynacy przejawiali

silną więź emocjonalna z obojgiem rodziców, zgłasza z matką.

Jedynacy (zwłaszcza chłopcy) mieli jednak większe niż nie

jedynacy trudności w przystosowaniu się do pobytu w szkole i

do wymagań nauczycieli.