Poprawno

Poprawno

ść

ść

Leksykaln

Leksykaln

a

a

Sposoby wzbogacania

Sposoby wzbogacania

słownictwa.

słownictwa.

Ocena innowacji

Ocena innowacji

Innowacje to każdy nowy element pojawiający się

normie językowej albo systemie językowym to, w czym

autor tekstu odchyla się od normy danego języka lub

jego systemu.
Innowacje mogą być sporadyczne i jednostkowe, mogą

też być częste, seryjne. Oceniamy je ze względu na to,

jak przyczyniają się do lepszego pełnienia przez tekst

jego funkcji.
Niektóre innowacje powtarzane wielokrotnie uzyskują z

czasem aprobatę społeczną, czyli wchodzą jako zmiany

językowe w obręb normy. A więc pożądane są innowacje

przydatne funkcjonalnie, niepożądane są takie, które

nie spełniają warunków przydatności komunikatywnej.

• W razie wątpliwości,

jak napisać coś czy powiedzieć,
jakiej formy lub jakiego związku
wyrazowego użyć staramy się
kierować określonymi kryteriami.

• Najczęściej stosowane są

następujące kryteria:
wystarczalności, ekonomiczności,
rozpowszechnienie, autorytetu
kulturowego i narodowego.

Ze względu na

kryterium

wystarczalności

należy

zastanowić się czy jakaś „nowość
językowa” jest potrzebna w
dzisiejszym języku. Jeśli nie spełnia
tego warunku, jest to błąd i nie
można tej innowacji uznać za
funkcjonalnie uzasadnioną. A więc
błąd jest innowacją funkcjonalnie
nieuzasadnioną.

Kryterium ekonomiczności

stosujemy

wówczas, gdy włączenie nowej formy do normy

językowej przyczyni się do lepszego spełnienia

przez teksty określonych funkcji.

Ekonomiczne są

wszelkie uproszczenia w odmianie wyrazów,

usuwanie wyjątków

. Formy typu „koniami”,

„niciami”, które pojawiają się niekiedy w tekstach

mówionych, miałyby szanse upowszechnienia na

niekorzyść wyjątków. Żeby posługiwać się formami

wyjątkami, trzeba się ich nauczyć i pamiętać je.

Żeby posługiwać się formami zgodnymi z modelem

kategorycznym, a więc formami regularnymi

wystarczy znać ten model i tworzyć je w miarę

potrzeby.

Sporadyczność użycia narzędników:

„koniami”, „niciami”, mimo ich regularności, nie

pozwala na ich akceptację.

Kryterium rozpowszechniania

Kryterium rozpowszechniania

głosi, że do

normy językowej powinny wejść takie elementy,

które są bardzo rozpowszechnione w mowie

różnych warstw społeczeństwa. Jest to kryterium,

które budzi wiele nieporozumień. Nikt w

polszczyźnie literackiej nie aprobuje form

„poszłem”, „wyszłem”, choć w wielu kręgach

naszego społeczeństwa są one powszechne.

Innowacja rozpowszechnienie ma duże szanse

wejścia do normy językowej, zwłaszcza dlatego,

że odpowiada jakiemuś innemu kryterium. Formę

„tą” w bierniku licz. poj. Jest powszechna nawet w

mowie wykształconych Polaków. Aby ocenić

stopień rozpowszechnienia innowacji, trzeba

przez pewien czas obserwować jej losy, żeby

określić „wskaźnik” wzrostu lub spadku jej użycia.

Przy ocenie innowacji językowej

ważną rolę niegdyś odgrywał

autorytet kulturowy

autorytet kulturowy

. Forma była

uznana za poprawną, jeśli używał jej

ktoś, kto cieszył się takim

autorytetem. Dawniej byli to wybitni

pisarze, czasem uznani naukowcy.

Wybitni pisarze, są nie tylko twórcami

literatury, ale także współtwórcami

języka.

Odwołanie się do języka wybitnych

pisarzy jako do twórców norm

językowych opiera się na przekonaniu,

w znacznym stopniu słusznym, że

pisarze to najbardziej świadomi

użytkownicy słowa żywego i pisanego

oraz najbardziej wrażliwi jego

odbiorcy i twórcy.

Należy jednak stwierdzić, że rola twórczości
wybitnych pisarzy w kształtowaniu norm języka
współczesnego znaczenie zmalała w porównaniu
z minionymi okresami historii naszej kultury.
Dla przeciętnego Polaka autorytetem
kulturowym są: prasa, radio, a zwłaszcza
telewizja. Telewizję wywiera świadomie, a
częściej nieświadomie wpływy na język
dzisiejszych Polaków. Niestety, środki te nie
propagują najlepszej polszczyzny.
Kryterium to bywa jednak zawodne i posługiwać
się nim można z pewnymi zastrzeżeniami, tylko
jako

kryterium uzupełniaj

kryterium uzupełniaj

ą

ą

cym

cym

.

Kryterium narodowe

Kryterium narodowe

uważa za

poprawne, zasługujące na użycie i
rozpowszechnienie to, co w języku jest
rodzinne, swojskie, nie zapożyczone
ani nie powstałe pod obcym wpływem.

Pierwsze to

kosmopolityzm

polegający na
bezkrytycznym
przyjmowaniu do języka
wszelkich elementów
obcych, nie tylko
koniecznych.

Drugie stanowisko, to

puryzm językowy

charakteryzujący się bezkrytycznym stosowaniem
kryterium narodowego. Puryści potępiają
wszystko, co naprawdę lub nawet rzekomo jest
obce, doszukując się wszędzie obcych wpływów.
Jest to wynaturzona odmiana troski o język i jego
kulturę. Puryści dążą do usunięcia z języka
elementów, które uważają za niepożądane, i do
zastępowania ich przez elementy rodzime.

Wśród purystów na uwagę zasługują puryści –

tradycjonaliści, którzy czystość języka
utożsamiają z wiernością jego tradycjom.

W większym lub mniejszym stopniu hamują oni

oczywiście rozwój form języka.

Nieporozumieniem jest purystyczne tępienie

wszelkich innowacji językowych. Innowacje trzeba

rozpatrywać i oceniać przede wszystkim od strony ich

przydatności jako środków porozumiewania się.

Spośród najczęściej występujących w języku polskim

wyrazów, a języków obcych pochodzą: anioł, buty,

chata, duży, obecny, poruszyć, skrzynia, stodoła.
Gdybyśmy wszystkie podstawowe wyrazy podzielili na

dwie grupy: na wyrazy pochodzenia polskiego i

wyrazy pochodzenia obcego, wydaje się, że druga

grupa byłaby o wiele liczniejsza.
Uzasadnienie przyczyny zapożyczania wyrazów

obcych to: trudność nazywania za pomocą rodzimego

wyrazu nowej rzeczy lub nowego pojęcia. Dlatego, np.

posługujemy się w języku polskim takimi wyrazami,

jak: sport, telegraf, fotografia, mechanika, radio,

telewizja i in.

Inną przyczyną jest potrzeba specjalnego

podkreślenia lub uwydatniania jakiegoś

odcienia znaczeniowego lub zabarwienia

emocjonalnego, które komunikuje dany

wyraz obcego pochodzenia.

Nie należy jednak używać wyrazów obcych,

których znaczenia nie zna się dokładnie lub

wtedy, gdy zachodzi obawa, że nie zostanie

się właściwie zrozumianym przez słuchaczy

lub czytelników.

Oprócz składnika kultury języka, jakim jest

poprawność językowa występuje sprawność

przekazywania myśli.

Mówić sprawnie jest trudniej, niż mówić

poprawnie. Sprawnie posługiwać się językiem, to

stosować odpowiednie przenośnie i porównania.

Sprawnie to tak, by nie urazić rozmówcy słowem.

Mówienie sprawne – to zachowanie poprawności

stylistycznej. Trzeba pamiętać by nie nadużywać

wyrazów książkowych (np. nader, jako że, przeto),

by w rozmowach prywatnych nie stosować określeń

oficjalnych (nadmieniam, odnośny), by nie

naśladować bezmyślnie stylu radia i telewizji.

Troska o kulturę języka, powinna mieć

podłoże racjonalne. Rozmawiając o języku nie

można wysnuwać tylko argumentów

emocjonalnych, nie można też kierować się

wyłącznie uczuciami, choćby najszlachetniejszymi.

Prowadzi to do przesadnej troski o czystość języka.

Upowszechnienie kultury języka nie jest

sprawą łatwą. Z jednej strony trzeba walczyć z

objawami niepoprawności językowej i

niechlujstwa językowego, z drugiej strzec się

puryzmu.

Zapobieganie błędom językowym powinno się

rozpocząć od

kontroli tego, jak mówimy

kontroli tego, jak mówimy

.

Uświadomienie sobie ważności sposobu

formułowania myśli powinno prowadzić do

nawyku kształtowania sprawności językowej. W

razie wątpliwości językowych należy korzystać z

pomocy poradników i słowników.

Leksykalna „redundancja”.

Leksykalna „redundancja”.

Wyrazy zb

Wyrazy zb

ę

ę

dne

dne

.

.

Zjawisko powtarzania się analogicznej treści w obrębie

jednego zdania lub grupy syntaktycznej określane jest

„redundacj

„redundacj

ą

ą

”-

”-

jest to termin zapożyczony z teorii

informacji. Oznacza on nadmiar elementów językowych,

istnienie takich środków, które nie przekazują

informacji im tylko właściwych, a zatem mogłyby być

usunięte bez żadnych strat znaczeniowych. Redundacja

może się przejawiać zarówno w systemie języka, jak i w

tekście. Redundantne środki systemowe- to na przykład

warianty fonetyczne lub fleksyjne tego samego wyrazu

(szmalec- smalec, kwadransa- kwadransu) oraz dublety

słowotwórcze i leksykalne, tj. wyrazy formalnie

zróżnicowane, ale o identycznym znaczeniu (np.

językoznawstwo i lingwistyka; jabłeczny i jabłkowy).

Redundacja rozumiana jako semantyczny
nadmiar zawarty w komunikacie,
występuje w każdym języku naturalnym,
jest więc zjawiskiem typowym w
komunikacji międzyludzkiej. Redundantne
połączenia językowe określa się mianem
„pleonazmów” lub „tautologii” (rzadziej
„tautologizmów”). Oba pojęcia są różnie
rozumiane.
W najnowszych słownikach ogólnych
języka polskiego występują one jako
synonimy, choć są nieco inaczej
definiowane.

Leksykon pod redakcją B. Dunaja
rejestruje następujące definicje: pleonazm
– „połączenie wyrazów znaczących to samo
lub prawie to samo, np. masło maślane,
wrócić z powrotem”; tautologia – „wyraz,
powiedzenie powtarzające niepotrzebnie
zawartą już w wypowiedzi treść, np.
geneza i pochodzenie tego zjawiska,
geneza i pochodzenie tego zjawiska”.
Również w słownikach
literaturoznawczych i językoznawczych
oba pojęcia występują na ogół wymiennie.

Wyrazy mylone

Wyrazy mylone

Jak podaje Słownik języka polskiego PWN,

paronim

paronim to „wyraz wiążący się z innym albo ze względu

na wspólność rdzenia (np. abstrakcja i dystrakcja), albo

ze względu na podobieństwo brzmieniowe (np.

adaptować i adoptować), mogące wywoływać w użyciu

zamieszanie”. Te cechy paronimów powodują, że

wyrazy te są często mylone. M. Kita i E. Polański,

autorzy Słownika paronimów, czyli wyrazów mylonych

piszą, że „wśród przyczyn mylenia wyrazów podobnych

znajdują się: brak wiedzy, błędne przyswojenie lub

zapamiętanie formy akustycznej bądź graficznej wyrazu

i skojarzenie jej z jego stroną graficzną. Działają tu

także trudno uchwytne czynniki natury psychicznej: być

może niektóre pomyłki słowne są „pomyłkami

freudowskimi”.

Wybór kilku par takich

Wybór kilku par takich

wyrazów:

wyrazów:

adaptować „przystosować,
dostosować”, np. Adaptować strych na
mieszkanie; adaptować się
przystosować się, dostosować się, np.
Adaptować się w obcym środowisku.
adoptować „przysposobić, usynowić”,
np. Adoptować chłopca, dziewczynkę.

jubilat „osoba, która
obchodzi jubileusz, czyli
uroczystość dla uczczenia
jakiejś rocznicy”.

solenizant „ktoś, kto ma
danego dnia imieniny”.

Wyrazy modne i ich

Wyrazy modne i ich

ocena

ocena

O wyborze niektórych wyrazów jako składników

wypowiedzi decyduje nie ich przydatność w procesie

porozumiewania, wynikająca np. z takich cech, jak

duży stopień precyzji, jednoznaczność, obrazowość

itp., lecz pewnego rodzaju automatyzm mówiących,

dawanie przez nich przeciwieństwa elementom

szczególnie często słyszanym. Zjawisko

mechanicznego kopiowania użyć wyrazów o dużej

frekwencji, ekspansywnych nosi nazwę mody

językowej, choć może nie jest to termin

najfortunniejszy. Sugeruje bowiem czysto zewnętrzny i

nietrwały charakter tego procesu, czasowy tylko

wzrost częstości występowania pewnych słów.

Moda leksykalna:

doprowadza nie tylko do zmian ilościowych, ale

także do różnorodnych modyfikacji treści,

łączliwości i barwy stylistycznej wyrazów

ekspansywnych
żłobi głębokie rysy w całej strukturze słownikowej

języka
zmienia się skład grup synonimicznych, bo wyrazy

modne, nabywając wtórnych znaczeń, stają się

składnikami nowych pasm bliskoznaczników i

wypierają z nich słowa konkurencyjne
wzrasta gwałtownie częstość użyć wyrazów

pokrewnych elementom modnym, a także ich

antonimów
zmienia się kształt słowny wielu frazeologizmów.

Ogólnie można stwierdzić w języku mówionym,

obiegowym wzrost liczby „pożyczek” z polszczyzny

pisanej, zwłaszcza oficjalnej, szerzących się za

pośrednictwem radia, prasy i telewizji. Stopień

przyswojenia słów intelektualnych, książkowych

jest jednak u znacznej części użytkowników

współczesnej polszczyzny niedostateczny:

bywają one stosowane w kontekstach z nimi nie

harmonijnych, w których wywierają wrażenie

sztucznych, przesadnie podniosłych- a więc

manierycznych

czasownik „być” coraz częściej zastępuje się

wyszukanym „istnieć” („zaistnieć”) lub książkowym

„stanowić”

Neosemantyzm i

Neosemantyzm i

internacjonalizm

internacjonalizm

Potrzeba wzbogacania słownictwa o
nowe nazwy bywa zaspokajana nie tylko
w drodze zabiegów słowotwórczych,
przez powoływanie do życia
neologizmów, ale i przez związanie z już
istniejącymi wyrazami wtórnych,
dodatkowych treści. Tradycyjne
struktury słowne o nowych znaczeniach
bywają nazywane
NEOSEMANTYZMAMI.

Powstają one zazwyczaj jako określenia
tymczasowe, zastępcze, doraźnie uzupełniające
braki w nazewnictwie danego języka. Nowa treść
kształtuje się w ściśle określonym związku
wyrazowym, np. „nożyce cen”, „kompresja
etatów”, „widełki płac”. Stopniowo jednak wyraz
w nowym użyciu zaczyna się wyzwalać z owego
wyjściowego kontekstu, wchodzi w nowe
połączenia, powtarza się tak często, aż jego nowa
wartość semantyczna utrwali się w pamięci
mówiących. Proces kształtowania się
neosemantyzmu kończy się w momencie, gdy
użytkownicy języka zaczynają kojarzyć nową treść
także z wyrazem użytym w izolacji, bez kontekstu.