Poprawność leksykalna

Potrzeba słowa…



ojcieć



ojciec stróż



kramstwo



oszustwo mające na celu skłonienie kogoś do
zakupu  

>>



madość



wesołość doprowadzona do skraju
wytrzymałości  

>>



galopadam



ogromne zmęczenie po szybkim biegu  

>>



posteranek



pobudka za kratkami  

>>



obczajówka



wydział policji szkolony do inspekcji wzrokowej



www.schroniskodlaslow.pl

Potrzeba słowa…

Demotywatory



Fabryka Memów



Superbobas



Motokiller



Gifowisko



No To Lu!



Kotburger



Filmixxy

Komixxy
Student Potrafi
Analizersi
Weź się Tato!

POPRAWNOŚĆ LEKSYKALNA

Leksyka jest podsystemem języka,

drugim obok podsystemu

gramatycznego.

Dwa zasadnicze typy jednostek

leksykalnych to:

- wyrazy

- związki frazeologiczne

Leksem…



[gr. leksis ´wyraz´] - inaczej: wyraz
słownikowy.



wyraz jako jednostka systemu
słownikowego języka.



znaczenie tekstowe wyrazu, a więc
znaczenia, które wynika z kontekstu,
np. jesteś moim słońcem;



Leksem jest pojęciem abstrakcyjnym -
to zbiór wszystkich form fleksyjnych
mających to samo znaczenie, np.
krzesło, miły, chodzić

ZWIĄZKI FRAZEOLOGICZNE

Zw. frazeologiczny-połączenie wyrazowe
utrwalone przez zwyczaj językowy, w
bardzo wielu przykładach znaczenie całości
różni się od znaczenia prostego połączenia,
np. włosy anielskie
Typy:

wyrażenia: strzała Amora, sądny dzień, pięta
Achillesa, w kazdym razie, wyrąbany w kosmos
(socjolekt);
zwroty: mieć z kimś na pieńku, zjeść z kimś
beczkę soli, być w podeszłym wieku,
frazy: plusy dodatnie i plusy ujemne, Jak Kuba
Bogu, tak Bóg Kubie, Kto rano wstaje…

Sposoby bogacenia
słownictwa – innowacje
uzupełniające…



Neologizmy – nowe elementy w języku



Słowotwórcze:



nowe wyrazy z morfemów istniejących
w systemie, np. wyszukiwarka, gdybanie,
domówka, rozkminić , ogarnąć (socj.),
eurostudent



znaczeniowe – neosemantyzmy, np.
myszka, korek (uliczny), szpilka (but),
kret (szpieg), frezarka (do stóp) strzelić
focha, iść w kimę, trep (ndst)



Zapożyczenia, np. look, lajsftajl, cellulit,
munu



Internacjonalizmy , np. prezydent, stop,

Podział zapożyczeń:



-

zapożyczenia

leksykalne(forma i treść )

właściwe – przejęte z języka

żywego, używanego współcześnie np.
balejaż, cellulitis, topless, jury,
pendrive



- zapożyczenia leksykalne sztuczne –
wyrazy (zwykle złożenia - hybrydy)
utworzone z morfemów języka (ów)
martwych – greki i łaciny i języka
żywego; np. telewizja (gr. tele i łac.
visio), autokar (gr. auto i ang. car).

Zapożyczenia znaczeniowe
(semantyczne)



– elementem zapożyczonym jest tylko
nowe znaczenie wyrazu, np. nowe
znaczenia słów, takich jak:
artykułować = „wyrażać jakieś treści,
formułować, werbalizować myśli,
poglądy” (dawniej: „wymawiać głoski,
wyrazy”),

Zapożyczenia strukturalne-
kalki



– elementem zapożyczonym jest
struktura wyrazu, jego forma, podczas
gdy substancja pozostaje polska.



W obrębie leksyki polegają one
kalkowaniu (kopiowaniu) obcej
struktury słowotwórczej wyrazu lub
dosłownym tłumaczeniu związku
frazeologicznego – powstają kalki
leksykalne lub frazeologiczne, np.
czasopismo (niem. Zeitschrift), dwa w
jednym (ang. two in one)

Kalki – przykłady



Anglicyzmy:



Ja myślę, miłego

dnia (Have a nice

day), w czym mogę

pomóc (Can I help

you);



Łoł, 'cokolwiek'

‘(whatever' )



*Wydaje się być-



Rusycyzmy:

Np. rzecz w tym-

chodzi o;

Tym niemniej-

niemniej jednak;

Póki co- na razie;

Okazać pomoc-

udzielić pomocy;

Germanizmy:

np. w pierwszym

rzędzie-przede

wszystkim;

Tu leży pies

pogrzebany-o to

właśnie chodzi;

Nie być w stanie- nie

móc

Kryterium stopnia
przyswojenia



Zapożyczenia nieprzyswojone –cytaty językowe,
np. talk-show, cappuccino, macho , image itp.



Zapożyczenia częściowo przyswojone – to
wyrazy adaptowane fonetycznie do polszczyzny
(np. mail lub mejl, spray lub sprej lub o
spolszczonej pisowni (np. konfetti, kakao przy
braku adaptacji fleksyjnej pozostają
nieodmienne), a także adaptowane fonetycznie
i graficznie oraz odmienne, np. thriller,
walkman, studio, studiu



Zapożyczenia całkowicie przyswojone – czyli
wyrazy adaptowane graficznie, fonetycznie,
morfologicznie i aktywne słowotwórczo, np.
Bandaż, sweter, anioł, lider, dżem…

Grupa wyrażeń, które funkcjonują w niezmienionej formie,
piszemy je po łacinie i wymawiamy tak, jak nakazują to normy
tego języka. Są to zwroty, wyrażenia i sentencje, które warto, a
nawet wypada znać



ad acta – do akt (używane najczęściej w

wyrażeniu „odłożyć coś ad acta”)



Alma Mater – uczelnia macierzysta (dosł. matka

karmiąca)



corpus delicti – dowód rzeczowy



in flagranti – na gorącym uczynku



expressis verbis – dobitnie, wyraźnie, bez

ogródek



nihil novi – nic nowego



pro memoria – ku pamięci



pro forma – dla pozoru



quo vadis? – dokąd idziesz?



status quo – istniejący obecnie stan rzeczy



terra incognita – ziemia nieznana



tabula rasa – czysta karta



sensu stricto – w ścisłym znaczeniu



ibidem – tamże



in statu nascendi – w stanie powstawania



lege artis – wedle wszelkich prawideł

sztuki



nolens volens – chcąc nie chcąc



opere citato – w cytowanym dziele (w

skrócie op. cit.)



pro forma – dla formy, dla zachowania

pozorów



pro publico bono – dla dobra publicznego,

dla dobra ogółu



signum temporis – znak czasu



sui generis – swego rodzaju; swoisty,

osobliwy



vide – patrz, zobacz



ex cathedra – z katedry, z urzędu

Problemy z poprawnością
leksykalną…

Problemy z poprawnością
leksykalną i frazeologiczną

Wyrazy i frazeologizmy
modne, czyli wszyscy tak
mówią…



etapy mody językowej:



Z początku pewne słowo w
określonym znaczeniu czy
sformułowaniu wydaje się atrakcyjne
przez swoją nowość, jest więc często
używane, totalny, wysoki, artykułować



to powoduje, że wypiera z tekstów
swoje synonimy, a samo traci
wyrazistość znaczeniową,



aż wreszcie staje się wyrazem o treści
bardzo ogólnej, a nawet pustym
znaczeniowo.



 

Inne wyrazy modne:

problem, system, akcja, akcent,
akcentować, na odcinku, na szczeblu,
atmosfera, klimat, chałtura,
przeprowadzać (w kontekstach typu:
suszenia bielizny na strychu nie można
przeprowadzać),

inicjatywa, szeroki (w wyrażeniach:
szeroki odbiorca, szeroki asortyment
towarów, szerokie rezultaty, najszersze
zacieśnianie kontaktów),

poważny, zabezpieczyć, zapewnić,
pełny, kompetentny, konfrontacja

Mylenie wyrazów i ich
znaczeń…



podobnie brzmiących,



podobnie zbudowanych (podobnych
formalnie),



pochodzących z tego samego obszaru
(pola) znaczeniowego.

Wyrazy podobnie brzmiące…



cezura i cenzura



Bynajmniej i przynajmniej



efektowny i efektywny



Emanować i epatować



Enuncjacja i denuncjacja



Formować i formułować



Monitować i monitorować



Ostateczny i ostatni



Status i statut



Technika i technologia

Wyrazy źle rozumiane



Agresywny, np.
agresywna
kampania



Analogiczny, np.
taki sam



Arbitralny, np.
sprawiedliwy



Cienki, np. cienka
aluzja



Cyfra, np. podać
kilka cyfr: 12…



Fanatyczny, np.
pełen zapału

Dieta, np. jadlospis
Enigmatyczny, np.
lapidarny
Ignorancja, np.
pomijanie czegoś
Konferencja , np.
konferencja
rekolekcyjna
Manifestować, np.
przejawiać się
Oportunista, np.
człowiek
sprzeciwiający się

Modne i niepoprawne związki
frazeologizmy…

Naruszenia normy
frazeologicznej – kwestia
łączliwości



w tej dolegliwości palce maczają
pewne bakterie,



gdy składnica miała nóż na gardle,
dynamicznie rozwijały się prywatne
hurtownie księgarskie,



nasz futbol cienko przędzie,



nie przejmuj się problemami Byka, on
zawsze spada na cztery łapy.

Najczęstsze problemy

frazeologiczne



Zmiana składu leksykalnego związku:

1.

Usunięcie, np.

- Takim biednym jak my jeszcze się rzuca
kłody. (rzucać kłody pod nogi)
- Na lekcji często myśli o migdałach.
(marzyć o niebieskich migdałach)
- Bronił się rękami przed decyzją
pożegnania się z karierą. (bronić się
rękami i nogami)

Najczęstsze błędy frazeologiczne



Zmiana składu leksykalnego związku:

2. Dodanie elementu, np.

-Między Bogiem a prawdą… (Bogiem a

prawdą)

- Mówiąc nieprawdę, nawarzył sobie

niezłego piwa. (nawarzyć piwa)

- Natura obdarzyła ją dobrym,

gołębim sercem. (gołębie serce)



Jeśli ciągle będziesz ode mnie

wyciągał pieniądze, to pójdę – jak to

się mówi - z pustymi

torbami. (pójść z torbami)

Najczęstsze błędy frazeologiczne



Zmiana składu leksykalnego związku:

3. Wymiana jednego z wyrazów na inny,
np.



Jego obietnice były nierealne i na
powietrzu pisane. (pisane na wodzie)



- Jak spaść z konia, to z wysokiego ( z
dobrego);



-Być kamieniem u nogi (u szyi)

- Są filmy, które stają się ciężkim
orzechem do zgryzienia. (twardy
orzech do zgryzienia)
- Jak mówi przysłowie, dobry rydz jak nic.
(lepszy rydz jak nic)

Najczęstsze błędy frazeologiczne



Kontaminacja frazeologiczna, np.



Czytając list, uśmiechnął się pod

nosem.

uśmiechnąć się pod wąsem +

mruczeć pod nosem



Karol osiągnął dzięki swej wytrwałej

pracy wysoki majątek.

zdobyć majątek, dorobić się majątku

+ osiągnąć sukces, powodzenie

Najczęstsze błędy frazeologiczne



Kontaminacja frazeologiczna, np.

- Swoim pojawieniem się w klasie
pokrzyżował jej szyki.
krzyżować plany + mieszać szyki
-w każdym bądź razie.

Najczęstsze błędy

frazeologiczne



Tautologia- redundacja



Z perspektywy czasu to wydarzenie
wydawało się błahe i nieważne.

( błahe = nieważne)



Nauczyciel wymaga zawsze od nas
takich szczegółów i detali.

( szczegóły = detale)
- W czasach współczesnych, obecnie….

Najczęstsze błędy frazeologiczne



Pleonazm :



Na jej widok cofnął się z przerażenia
do tyłu. (cofnął się)



Tej nocy śnił mi się okropny
koszmar. (koszmar)



Zabił ją i za trzy dni umarła

(zabił ją)



Jako niepoprawne odbierane są także
wyrażenia zawierające powtórzenia
morfemów fleksyjnych :

bardziej zrozumialszy, bardziej

nowocześniejszy itp.



lub wyrazy zapożyczone:

ewolucja zmiany znaczenia, ogólnie

generalizując, dobra komitywa, swoisty
fenomen, przychylna aprobata, w
końcowym efekcie, identycznie taki
sam.



Pleonazm
Forma

poprawna



kopnąć nogą
kopnąć

lewą nogą



eksport towarów za granicę
eksport

towarów do Włoch



pada na dworze
na dworze

pada



wypieki na twarzy
wypieki na

policzkach

Najczęstsze błędy frazeologiczne



Zbyt dosłowne rozumienie zwrotów

i wyrażeń:



Było zimno, a on w gorącej wodzie
kąpany- ktoś porywczy, gwałtowny



Wszyscy szli, a on nagle wziął nogi za
pas



( brać nogi za pas- szybko uciekać)

Najczęstsze błędy frazeologiczne



Umieszczenie frazeologizmu

w niewłaściwym kontekście:



Wystawy sklepowe kłuły w oczy
przechodniów różnorodnością swych
towarów.

(kłuć w oczy – wywołać zawiść,
niechęć, denerwować)

Najczęstsze błędy frazeologiczne



Zmiana formy jednego z elementów:

1.

Liczby, np.



walczyć z wiatrakiem (wiatrakami)



mieć muchę w nosie (muchy)



-chwytać kogoś za słówko (słowa)



-nadstawiać ucho (ucha a. uszu)

2. Postaci czasownika, np.
- warzyć sobie piwo (nawarzyć sobie piwa)
spalić się na panewce (spalić na panewce)
-noga się komuś podwinęła (powinęła)

Najczęstsze błędy frazeologiczne



Zmiana formy jednego z elementów:

3. Postaci słowotwórczej, np.



koziołek ofiarny (kozioł)



robić coś pod płaszczem czegoś
(płaszczykiem)

4. Przekształcenie konstrukcji składniowej,
np.
- Broń ta wędrowała z ręki do ręki. (z rąk
do rąk)

Kłopoty ze znaczeniem…



Dać cos komuś ciepła ręką.



Gonić w piętkę.



Intymne stosunki …



Iść na pierwszy ogień.



Mieć lekką rękę.



Stanąć na nogi .