HISTORIA PSYCHOLOGII

Wykład V

Synteza Kanta i przedsionek

psychologii

• Kant oraz XIX wieczne ruchy

intelektualne

• Pozytywizm
• Asocjacjonizm
• Teoria ewolucji
• Psychologia ludowa (Völkerpsychologie)
• Psychologia tłumu
• Psychologia między filozofią a fizjologią

Badania dotyczące

rozumu ludzkiego

• Badania nad sferą mentalną (umysłem)

brytyjskich empirystów, zaprezentowane na
ostatnim wykładzie, stworzyły podwaliny,
pod skomplikowane badania myśliciela z
Królewca, I. Kanta (XVIII/XIX)

Badania Kanta

• Dotyczyły m.in.:

– teoretycznych podstaw wszelkich nauk

(zwł. ich zakresu przedmiotowego),

– warunków możliwości ludzkiego

poznania,

– doświadczenia,
– oraz struktury umysłu.

Zmysły

Zmysły

nie są zdolne niczego myśleć,

nie są zdolne niczego myśleć,

a rozum

a rozum

nie jest zdolny niczego oglądać

nie jest zdolny niczego oglądać

„Dane naoczne bez pojęć są

ślepe, myśli bez treści są

puste”

Poznanie

• W naszym spostrzeganiu mamy do

czynienia wyłącznie ze zjawiskami
(fenomenalizm), które są nam
dostępne dzięki wrażeniom
zmysłowym porządkowanym przez
nasz umysł.

Aprioryczne i

aposterioryczne

• Warunki

aprioryczne
(formy
naoczności)

• PRZESTRZEŃ

I CZAS

• Surowy

materiał
zmysłowy

Doświadczenie

•Nieempiryczny skutek

fizykalno-empirycznej
afekcji

„Przewrót kopernikański”

• Teza, że przestrzeń i czas stanowi

podmiotową formę ujmowania
zjawisk, czyli to nie podmiot
dostosowuje swoje poznanie do
przedmiotu, ale „przedmiot”
dostosowuje się do naszego poznania.

Rewolucja Kanta lapidarnie

• Poznanie rzeczywistości („rzeczy

samych w sobie”) jest ograniczone –
krytyka poznania bezpośredniego:

• W restauracji dostajemy do ręki kartę

dań, ale jemy potrawy w nie kartę.

Podmiot transcendentalny

• Dla empiryków podmiot jest zmysłowy
• Dla racjonalistów podmiot jest czysto

racjonalny

• Dla Kanta podmiot jest transcendentalny:

przekracza to, co empiryczne (nie wyczerpuje
się w doświadczeniu zmysłowym ani
myśleniu).

• Transcendentalny podmiot jest

WARUNKIEM

poznania, choć sam jest niepozanwalny.

Po Kancie

• Po Kancie nastaje epoka systemów

idealistycznych (J.G. Fichte, F.W. Schelling i G.W.

Hegel), epoka poheglowska (naturalizm L.

Feuerbacha, materializm dialektyczny K. Marksa i

F. Engelsa), „egzystencjalistyczna” filozofia S.

Kierkegaarda,

• Wreszcie też rozmaite postacie pozytywizmu i

scjentyzmu oraz nawiązująca częściowo do

Arystotelesa ale nowatorska pod względem badań

świadomości filozofia F. Brentano (XIX/XX).

• W końcu w II poł. XIX w. dochodzi do

emancypacji psychologii jako nauki.

Pozytywizm

• Kierunek pozytywistyczny podzielić

można na trzy okresy:

1. tzw. pierwszy pozytywizm,
2. tzw. empiriokrytycyzm (drugi pozytywizm)
3. i tzw. neopozytywizm (pozytywizm Koła

Wiedeńskiego lub też logiczny pozytywizm).

Idee pozytywizmu

• Nauka powinna się zajmować tym, co:

– „rzeczywiste” i ma wyprzeć przedmioty „urojone”,

– „dostępne umysłowi” a nie „tajemnicami”,

– „pożyteczne, a nie jałowymi sporami”.

• Umysł ludzki powinien być wierny

odzwierciedleniem porządku rzeczowego

i dzięki temu sam się uporządkowywać.

• Autorefleksja nie prowadzi do poznania zasad

pracy ludzkiego rozumu – rozum poznaje

prawa obserwując rzeczy i dzięki temu

wydobywa na jaw te, którymi sam się kieruje.

Psychologizm

• John S. Mill
• logika formułuje (ujmuje formalnie)

zasady rozumowania, ale nie jest i
nie może być opisem świata.

• Odróżnił logikę od teorii poznania –

przyjął jednakże, że prawomocność
reguł w logice formalnej pochodzi stąd,
że reguły te są prawami myślenia.

Przedmiot badań

ciała fizyczne

• Pozytywiści (paradoksalnie, biorąc pod uwagę

wpływ jaki wywarli na psychologię) stali na

stanowisku antypsychologistycznym.

• Uważali, że nauka nie powinna badać sfery

ludzkiej psychiki, gdyż stany psychiczne nie

poddają się naukowej obserwacji.

• Comte odrzucał pomysł, że indywidua są realne –

są konstruktami myślowymi, realne są

zbiorowości ludzkie – SPOŁECZEŃSTWA. (

Ludzki

byt jest w pełni wyznaczony przez jego

umiejscowienie społeczne

.)

I pozytywizm

• J.S. Mill (XIX), radykalny empirysta brytyjski

(krytyka metafizyki i epistemologii), kontynuował

linię teoretyczną Locke’a, Berkeley’a i Hume’a,

• H. Spencer (XIX/XX), (po publikacji dzieł K.

Darwina) sformułował stanowisko tzw.

ewolucjonizmu: jedynym bytem jest przyroda,

człowiek jest jej elementem, a zatem i nim kieruje

prawo rozwoju (ewolucji). Ewolucjonistycznie

interpretował również procesy poznawcze człowieka.

• K. Pearson (XIX/XX) wypracował radykalnie

empirystyczne stanowisko tzw. scjentyzmu. Twierdził,

że wyłącznie nauka przyrodnicza dostarcza rzetelnej

wiedzy, stwierdza bowiem fakty i tylko je opisuje, nie

wyjaśnia. Nauka odpowiada na pytanie: „jak?”, a nie

„dlaczego?” i ma na względzie wyłącznie praktyczne

cele (przystosowanie człowieka).

*TEORIA EWOLUCJI

• Charles Darwin (XIX w.) studiował medycynę, teologię,

nauki przyrodnicze.

• O powstawaniu gatunków powstało jako efekt udziału w

trwającej pięć lat ekspedycji do Ameryki Południowej:

• Teoria ewolucji wpłynęła w sposób niebagatelny na styl

naszego myślenia i wyjaśniania,

– w tym w znacznej mierze na koncepcję Freuda,

– E. Taylora, J.G. Frazera, F. Galtona,

– wreszcie H. Spencera.

• na gruncie spencerowskiego ewolucjonizmu wyrasta tzw.

behawioryzm (amerykański zoopsycholog

J.B. Watson (XIX/XX):

psychologia ma stać się nauką o ludzkim zachowaniu, nie zaś

nauką o stanach psychiki, badanych introspekcyjnie,

• Inny amerykański zoopsycholog E.L.

Thorndike’a (XIX/XX)

głosił,

że badania nad procesami uczenia się zwierząt dadzą się przenieść

na procesy uczenia się ludzi. Ponadto sformułował on tezę, że

psychologia powinna być nauką „niezależną od introspekcji jak

fizyka” w 1911 w pracy o „inteligencji zwierząt”.

Empiriokrytycyzm

• R. Avenarius (XIX) i E. Mach (XIX/XX)
• sformułowali koncepcję nowego, tzw.

czystego doświadczenia (pozbawionego

„ja”, „umysłu” itp. – pojęć metafizycznych)

• sensualizm i fenomenalizm
• Do takiego stanowiska przyczyniły się

ówczesne odkrycia w dziedzinie fizyki:

– badania nad strukturą molekularną obiektów,
– fascynacja „mikroświatem”, który uznawano za

pierwotny względem „makroświata” (rzeczy)

Neopozytywizm

• W Wielkiej Brytanii od czasów Locke’a,

Berkeley’a i Hume’a filozofia ewoluowała
w nieco odmienny sposób od myśli
kontynentalnej (idealizm niemicki)

• brytyjska filozofia analityczno-

lingwistyczna powstała na początku
XX w

.

Podstawowe założenia

• G.E. Moore, B. Russell oraz L. Wittgenstein

(orędownicy „

danych zmysłowych

”)

– większość problemów teoretycznych jest pozorna,

wynika z niewłaściwego ich sformułowania,

– Moore jako pierwszy stwierdził, że nie

poznajemy rzeczy bezpośrednio, lecz za

pośrednictwem danych zmysłowych. Mówimy, że

widzimy kota, ale w rzeczywistości mamy do

czynienia z pewnym zestawem danych

zmysłowych: określoną barwą, kształtem,

puszystością, oporem, odgłosem „miauczenia”

itd.

– Russell twierdził, że rzeczy fizyczne są

konstruowane przez nas z danych zmysłowych.

„PSYCHOLOGIA LUDÓW”

• Völkerpsychologie

• Określenia tego użył najprawdopodobniej jako

pierwszy

Wilhelm von Humboldt

, podkreślając tezę, że

myślenie jest zdeterminowane przez język.

• Różne ludy różne języki różne ujęcia świata

• Jako pierwsi zapytali o różnice kulturowe:

Theodor

Waitz i Adolph Bastian.

– Waitz w 1889 r. publikuje „Antropologie ludów naturalnych”:

wykazuje, że różnic mentalnościowych różnych ludów nie da się

wyjaśnić przez różnice rasy. Zaobserwował, że podobne rasy

powstają w różnych warunkach środowiskowych, stąd wniosek,

że psychiczne własności ludzi są wysoce modyfikowalne,

plastyczne

– Bastian publikuje „Człowieka w historii”

• Problematykę psychologii ludów natomiast upowszechnił

Wilhelm Wundt

.

Ojcowie psychologii ludów

• Za twórców uznaje się

Lazarusa i Steinthala

,

– założyli „Czasopismo psychologii ludów i językoznawstwa”

• pierwsze studium porównawcze społeczeństw
• jednocześnie pośrednio pierwsze czasopismo psychologiczne.

• Z tej tradycji wywodzić można śmiało

etnopsychologię i psychologiczną antropologię:

• C.H.Judd,
• S.Hall,
• F.Boas,
• Ruth Benedict,
• Margaret Mead

Psychologia tłumu

• „Psychologii tłumu”(1895)

Gustav Le Bon

(1841-

1931): francuski lekarz, socjolog, antropolog, filozof i

podróżnik.

• Problematyka ma korzenie łacińskie:
1. Francja (Rewolucja Francuska, postęp industrializacji,

urbanizacja, afery polityczne)

Tezy Le Bona są Państwu zasadniczo znane:

– Wyższe funkcje są wyhamowane

– Niższe wzmocnione

– Tłum jest porywczy, przesadny, prostacki, nietolerancyjny,

konserwatywny

2. oraz Włochy i tzw.: „rzymska psychologia tłumu”. Szkoła

rzymska skupiała się na wpływie mas na jednostki, ale

zorientowana była na badania kryminalne.

– Scipio Sighele

opisał fenomen „wykolejonych wielkości” i pod

wpływem Lombrosso dokonał podziału na urodzonych i

okazjonalnych przestępców.

dziękuję