HISTORIA PSYCHOLOGII

Wykład XI

Dyscypliny psychologii II

Wielkie szkoły

Wielkie szkoły

XIX-wieczne

XIX-wieczne

w wieku XX ustępują miejsca

w wieku XX ustępują miejsca

SUBDYSCYPLONOM

SUBDYSCYPLONOM

nowej formie badań i organizacji

problematyki – które nazywamy.

Psychologia rozwojowa

• Historia psychologii rozwojowej rozpoczyna

się wraz z pierwszymi pomysłami
dotyczącymi związku …między fizycznym
wzrostem a rozwojem psychicznych
zdolności u człowieka w minionych
kulturach.

• Wątki te mają swoją ugruntowaną pozycję w antropologii.

Dzieciństwo

• “DZIECIŃSTWO” jest zdobyczą

cywilizacyjną.

• W Średniowieczu 12 latek żył na

prawach osoby dorosłej.

• [Stomma] Od tysięcy lat 12-13-latek

wchodził w życie społeczne jako

uformowany, pełnoodpowiedzialny

uczestnik życia społecznego. Nikogo

to ie dziwiło i nie poruszało.

Dwie

perspekty

wy

• Syn Zygmunta III

Wazy

• Żołnierz w II wojnie

Częste mycie…

Częste mycie…

• Dziecko w średniowieczu

jest myte kilka razy

dziennie, co nie miało

już miejsca w czasach

Odrodzenia.

• Trakty medyczne w XIII

wieku zapoczątkowują

prawdziwą obsesję na

punkcie czystości dzieci.

Według nich dziecko

należy kąpać kiedy jest

wyspane, i czynić to

należy trzy razy

dziennie.

• Sporządza się specjalnie

balie dostosowane do

rozmiarów dzieci, owalne

bądź okrągłe, wykonane

z drewnianych klepek. W

bogatszych

środowiskach

wykonywane są one z

metalu.

• Według danych z XVIIIw.
• Małżeństwa zawierali chłopcy 16-17

letni z dziewczętami w wieku 14-16.

• Kobieta rodziła statystycznie swoje

pierwsze dziecko w wieku 15-17 lat.

• Niejaka Joanne Dudois z Pianche w

wielu lat 20 była matką 8 dzieci!!!

Zmiany

1. Wydłużenie się życia w XIX wiecznej

Europie (statystycznie w przeciągu
pierwszych połowy XIX wieku o 7 lat, a do
końca XIX wieku o lat 15!!!)

2. Zmniejszenie się dynamiki społecznej, 15-

latek

–

nie musi podejmować pracy,

–

może się wolniej uczyć,

–

żenić później, dzieci płodzić później,

 Powstaje zjawisko WOLNEGO CZASU

WOLNEGO CZASU

a

wraz z nim dzieciństwo

• W 1849 powstaje w Paryżu pierwszy

sklep z zabawkami dla dzieci,

• Jeszcze w czasach napoleońskich dzieci

ubierano jak dorosłych, ale już w drugiej
połowie XIX wieku powstaje dziecięca
moda (kolory, fasony, „misie” w 1903 r.)

• Powstaje pierwsza

prawdziwa

literatura dla

dzieci

.

I stało się dzieciństwo

• Najpierw powstaje

1.

1.

dzieciństwo,

dzieciństwo,

2.

2.

później badania,

później badania,

3.

3.

później zapotrzebowanie na nie

później zapotrzebowanie na nie

.

• Nie należy mylić skutków badań psychologicznych

w zakresie psychologii rozwojowej z przyczynami

ich awansu i zapotrzebowania na nie:

–

edukacja

edukacja

zapotrzebowanie na wykwalifikowanych

robotników, wzrost roli i liczby pedagogów, kwestia

“wychowania”

–

medycyna

medycyna

rozwój medycyny i zainteresowanie rozwojem

płodu oraz dzieci, jak również badania mózgu oraz

związków między rozwojem mózgu a umiejętnościami

Psychologia a pedagogika

• W przeciwieństwie do pedagogiki,

psychologia rozwojowa nabiera

kształtu wraz z tradycją biologiczno-

medyczną, pozostawiając niemal

zupełnie z boku przednaukową

tradycję.

• Pierwszą “wielką teorią” o ogólnym

charakterze była teoria “rekapitulacji

kultury”, niezwykle popularna na

przełomie XIX i XX wieku.

Teoria

„rekapitulacji

kultury”

• Twórca jej pierwotnej postaci:

•

Karl Ernst von Baer

Karl Ernst von Baer

(1792-1876)

– Rosyjski biolog, wykazał podobieństwo

pierwszych stadiów rozwojowych

kręgowców i sformułował tzw. prawo

rozwojowe Baera.

•

E. Renan

E. Renan

(1823-1892)

– filolog, filozof, odwoływał się do

historiozofii Comte’a, ale to psychologowie

oparli ją nie na pozytywistycznych

stadiach rozwoju i na tzw. prawie

biogenetycznym E. Haeckela

E. Haeckela

.

• najpierw pojawiają się cechy

typowe dla najwyższych grup

systematycznych, następnie

typowe dla niższych grup, a na

końcu indywidualne cechy

osobników

Ernst

Ernst

Haeckel

Haeckel

(1834-1919)

•

Organizm żywy (w okresie

Organizm żywy (w okresie

zarodkowym) nosi w sobie

zarodkowym) nosi w sobie

ślady wcześniejszych form

ślady wcześniejszych form

ewolucji.

ewolucji.

•

Na przykład: w rozwoju

Na przykład: w rozwoju

zarodkowym człowieka

zarodkowym człowieka

pojawiają się ślady łuków

pojawiają się ślady łuków

skrzelowych, które później

skrzelowych, które później

przekształcają się w

przekształcają się w

kosteczki słuchowe:

kosteczki słuchowe:

strzemiączko, kowadełko,

strzemiączko, kowadełko,

młoteczek.

młoteczek.

•

Innymi słowy embrion

Innymi słowy embrion

przechodzi wszystkie stadia

przechodzi wszystkie stadia

rozwoju ewolucji całego

rozwoju ewolucji całego

świata zwierząt.

świata zwierząt.

Stadia rozwoju

• Po zaszczepieniu w do tego prawa

psychologowie szukali analogii między
zabawami dzieci a zachowaniami ludzi
w innych epokach

• zbieranie znaczków a zbieractwo w

kulturze nieosiadłej,

• pociąg do ognia a powaga ognia w

kulturach plemiennych itp.

Wszystko jest dobre, co z rąk Stwórcy

pochodzi, wszystko paczy się w rękach

człowieka

Domena filozofów i pedagogów:



J.J. Rousseau

J.J. Rousseau

, Emil... (1762),

Rousseau podzielił młodość na cztery okresy:
1.

niemowlęctwo, do mówienia (rozwój

zdrowia, zmysłów);

2.

dzieciństwo do 12. roku życia;

3.

chłopięctwo do 15. roku życia

(wykształcenie umysłu);

4.

młodzieńczość do 20. roku życia

(wychowanie moralne).

•

Miał pięcioro dzieci które oddał do sierocińca



Johann Heinrich Pestalozzi

Johann Heinrich Pestalozzi

,

–

Cztery momenty nauczania:

1.

spostrzeganie przedmiotów;

2.

kształcenie jasnych wyobrażeń postrzeganych

przedmiotów;

3.

porównywanie przedmiotów, rozwijanie pojęć;

4.

nazywanie przedmiotów, rozwijanie mowy.



J.W. v. Goethego, F. Herbarta,

Przełom: wiek XVIII

•

D. TIEDEMANN

D. TIEDEMANN

(1748-1813)

– publikując wyniki obserwacji rozwoju

swojego syna ugruntowuje na długi czas

tradycję biologiczno-medyczną w

“psychologii rozwojowej”.

• W drugiej połowie XIX wieku dzięki

wykazaniu związku między rozwojem

fizjogenetycznym a

ontogenetycznym Darwina dokonuje

się zasadnicza korekta owej tradycji.

Dzienniki obserwacyjne

• Rewolucja w literaturze za sprawą

„dzienników obserwacyjnych”.

• Modzie tej uległ sam Darwin, H. Tain,

M. Shinn, Scupinowie,

• W końcu W. PREYER

W. PREYER

, któremu

zawdzięczamy metodę biograficzną.

Być dzieckiem

• Badania Preyera były najbardziej

systematyczne i najbardziej
sproblematyzowane, dlatego koniec
wieku XIX historycy wiążą z początkiem
nauki o “byciu dzieckiem”.

• Pod wpływem publikacji wyników

Preyera,

1. powstają czasopisma naukowe na ten temat,
2. towarzystwa naukowe,
3. katedry uniwersyteckie

Po Preyerze

Po Preyerze

• Metody Preyera z dużym

powodzeniem rozsławili:

1.

1.

J. Sully

J. Sully

(Sullivan)

• analizował psychologiczne procesy

enkulturacji,

–

za ocean wywieźli je

za ocean wywieźli je

:

1.

1.

G.S.Hall

G.S.Hall

• autor pierwszego podręcznika o psychice

młodzieży i wielki propagator metody
ankietowej,

2.

2.

J.M. Baldwin

J.M. Baldwin

Willia

Willia

m

m

Stern

Stern

Szereg badań i monografii zrodził naturalną

Szereg badań i monografii zrodził naturalną

potrzebę ogólnej teorii:

potrzebę ogólnej teorii:

•

Stern prowadził systematyczne badania

Stern prowadził systematyczne badania

nad swoimi dziećmi wraz z żoną [jeden z

nad swoimi dziećmi wraz z żoną [jeden z

jego synów, Günther Anders (filozof) też

jego synów, Günther Anders (filozof) też

postanowił zrobić to swoim dzieciom

postanowił zrobić to swoim dzieciom





],

],

–

rozpropagował “teorię dwóch czynników”

rozpropagował “teorię dwóch czynników”

rozwoju psychicznego:

rozwoju psychicznego:

1.

1.

dziedziczności

dziedziczności

2.

2.

i środowiska.

i środowiska.

 Nie można pominąć badań Karla I Charlotte

Karla I Charlotte

Bühler

Bühler

, które zaskutkowały wprowadzeniem

do analizy rozwoju analizy wytworów, oraz

myślenie w kategoriach faz życia,

inicjowanych przez określone, ważne

wydarzenia o randze istotnej zmiany przez

Charlotte.

 Ukoronowaniem rozwoju psychologii

rozwojowej stała się teoria J.PIAGETA

J.PIAGETA

(1886-

1980) opisująca stadia rozwoju kognitywnego.

Psychologia pedagogiczna

• Psychologia pedagogiczna była i jest

ściśle związana z psychodiagnostyką,

psychologia rozwojową i nie będzie

zaskoczeniem jeśli powiem, że z

historia pedagogiki.

W przeciwieństwie do psychologii

rozwojowej wszakże (co brzmi być

może nieco kuriozalnie) jest

nastawiona na ZASTOSOWANIE

ZASTOSOWANIE

.

E.

E.

Meumann

Meumann

(1862-

1915)

• W

1899

1899

roku powstaje

Pismo

Psychologii Pedagogicznej

,

którego intencją było przenosić

metody badań przyrodniczych na

grunt pedagogiki. Stąd określenia,

dziś brzmiące archaicznie jak:

– eksperymentalna pedagogika
– i eksperymentalna dydaktyka.

• W

1906

1906

roku powstaje nawet

Instytut Pedagogiki

Eksperymentalnej

w Lipsku,

założony przez ucznia Wundta: E.

Meumanna

– Był „profesorem filozofii, w

szczególności psychologii”,

– Autor dzieła, będącego wyrazem

programu pedagogiki

eksperymentalnej, czyli PEDOLOGII

w: Psychotechnice wychowania.

Psychologia

Psychologia

wychowawcza

wychowawcza

• Niezależnie od Meumanna, ale też niemal

równocześnie z nim proklamuje konkurencyjną jak się

okazało psychologię wychowawczą

psychologię wychowawczą

E. Thorndike

w Psychologii wychowawczej (1913-1914)

– za sprawą jego badań nad uczeniem się i pamięcią staję się

to dominujący model psychologii wychowawczej.

• Powodem tego dodatkowo staje się fakt, że kiedy

A.

A.

Fischer

Fischer w 1917 roku ogłasza psychologię

w 1917 roku ogłasza psychologię

wychowawczą samodzielną subdyscypliną w duchu

wychowawczą samodzielną subdyscypliną w duchu

nauk przyrodniczych

nauk przyrodniczych

wojna komplikuje pejzaż

społeczny i naukowy.

– Po wojnie koniecznością staje się szybka edukacja i co za tym

idzie reformy edukacji. Nastawienie przyrodnicze zostaje

wyparte przez nurt humanistyczny, hermeneutyczny w

duchu Form życia Eduarda Sprangera.

Psychologia społeczna

• Najmłodsza subdyscyplina.

• W 1871 G. A. LINDER

G. A. LINDER

przypuszczalnie jako pierwszy

użył pojęcia „psychologia społeczna” w zbliżony do

dzisiaj sensie.

• Za rok emancypacji psychologii społecznej uznaje się

jednak rok 1908, czyli rok publikacji podręcznika

psychologii społecznej psychiatry i psychologa

Williama McDougalla

– Hormizm opiera się na teorii instynktów

–

Umysł ludzki ma pewne odziedziczone i wrodzone

Umysł ludzki ma pewne odziedziczone i wrodzone

tendencje, stanowiące istotne źródła wszystkich

tendencje, stanowiące istotne źródła wszystkich

myśli i czynów, czy to osobniczych, czy to

myśli i czynów, czy to osobniczych, czy to

zbiorowych, lub będące dla nich siłami

zbiorowych, lub będące dla nich siłami

motywacyjnymi, a zarazem bazą, z której stopniowo

motywacyjnymi, a zarazem bazą, z której stopniowo

pod wpływem uzdolnień intelektualnych rozwija się

pod wpływem uzdolnień intelektualnych rozwija się

charakter i wola jednostek i narodów (...).

charakter i wola jednostek i narodów (...).

Nie starość

• Młodość?
• Wątki dotyczące problematyki

naśladownictwa, sugestywności,

interakcji społecznej, własności tłumu u

G.Trada i G. Le Bona miały

G.Trada i G. Le Bona miały

rozważaniowy charakter

rozważaniowy charakter

.

• Nie doczekał się również realizacji

program psychologii ludów

program psychologii ludów

Lazarusa i Steinthala

Lazarusa i Steinthala

, ani też

Wundta

Wundta

.

Inicjacja psychologii

społecznej

• Historycy wywodzą współczesną psychologię

społeczną od francuskich i amerykańskich
socjologów.

• Znaczące staje się wprowadzenie pojęcia

grupy pierwotnej

przez Ch.H. COOLEY’a

Ch.H. COOLEY’a

w

1902

– relacje „twarzą w twarz”, rodzina, sąsiedztwo, grupy

przyjaciół.

• Socjologowie podkreślali znaczenie otoczenia

społecznego dla indywiduum tworząc w ten
sposób podstawy dla badań empirycznych.

Psychologia społeczna

• Rozwinęła się one w USA.

– Powodem tego, zdaniem historyków jest specyfika

multikulturowego społeczeństwa amerykańskiego

oraz zapotrzebowanie i niewymuszony, naturalny

charakter badań nad społecznym wpływem.

• Badano wpływ obecności innych osób na

wykonywanie zadań.

– Obserwowano zawody sportowe i zanotowano lepsze

wykonanie zadań w trakcie zawodów sportowych niż

wtedy gdy walczy się „przeciw zegarowi”.

– Duże znaczenie miała również debata pod koniec XIX

wieku nad wartością zadań domowych w porównaniu

z pracami wykonywanymi podczas zajęć.

Pierwsze eksperymenty

• Pierwsze eksperymenty (w stylu Wundta)

przeprowadził Walther MOEDE (1888-1859).

• Moede w przeciwieństwie do Wundta nie

uważał by procesy społeczne były zbyt

kompleksowe, by móc je badać

eksperymentalnie.

– Skupił się on na obserwacji zawodów sportowych,

ściślej wykonywania zadań przez dzieci w

warunkach rywalizacji.

– W 1920 roku opublikował też swoją

„Eksperymentalną psychologię tłumu” tworząc

teoretyczną podstawę oddziaływań grupowych i

impuls do badań o charakterze

eksperymentalnym.

Tchnięcie behawioryzmu

• dzięki zachęcie przebywającego na emigracji H.

Münsterberga Floyd H. ALLPORT

Floyd H. ALLPORT

(1890-1978)

próbuje wprowadzić jeszcze większą kontrolę

zmiennych zakłócających niż miało to miejsce w

eksperymentach Moedego.

• Połączenie metody

1. izolacji zmiennych niezależnych,
2. kontroli zmiennych zakłócających,
3. statystycznemu przeliczaniu mierzonych wartości w

grupach kontrolnych i grupach doświadczalnych

…umożliwiło systematyczne studium procesów

społecznych.

 „Duch grupy” ustępuje miejsca „społecznej

aktywacji”, czyli zjawisku facylitacji społecznej.

Lata 30-te XX wieku

• W

1924

1924

powstaje podręcznik do

podręcznik do

behawiorystycznej psychologii społecznej

behawiorystycznej psychologii społecznej

.

• Możliwym staje się też program „obkurczania”

psychologii społecznej (emancypującej się wobec

socjologów).

• Badania z zakresu psychologii społecznej w latach

30-tych prowadziły małe, rozproszone grupy

badaczy:

–

J.L. MORENO

J.L. MORENO

socjometryczny wywiad rozjaśniający

strukturę grupową,

–

W.F. WHYTE

W.F. WHYTE

obserwacja uczestnicząca – bandy

młodzieżowe,

–

M. SHERIF

M. SHERIF

eksperymenty związane z powstawaniem norm

grupowych,

–

K. LEWIN

K. LEWIN

ukuł pojecie „dynamiki grupowej” na hasło dla

psychologii społecznej, badał wpływ autokratycznego i

demokratycznego przewodnictwa na atmosferę w grupie,

– W między czasie socjolog H. HYMAN

H. HYMAN

(1942) wprowadza do

badań pojęcie grupy odniesienia.

Lata 50-te XX wieku

• Koniunktura dla badań przychodzi

następnie dopiero wraz z kolejną

generacją psychologów w latach 50-tych

związanych ściśle z R.F. Balesem

R.F. Balesem

, oraz

uczniami Kurta Lewina:

1.

1.

L. FESTINGER

L. FESTINGER

proces porównań społecznych,

teoria kognitywnego dysonansu,

2.

2.

M. DEUTSCH

M. DEUTSCH

badania procesów grupowych w

warunkach laboratoryjnych,

3.

3.

S. SCHACHTER

S. SCHACHTER

potrzeba kontaktu z innymi w

sytuacjach zagrożenia,

4.

4.

G. ASCH

G. ASCH

wpływ większości na sądy

pojedynczych osób.

Stosowalność społecznej

• Były to badania małych grup społecznych

wyrastające z interesu praktycznego.

–

Zignorować tę stosowaną-psychologiczną

Zignorować tę stosowaną-psychologiczną

stronę psychologii społecznej, to wypaczyć

stronę psychologii społecznej, to wypaczyć

jej historię

jej historię

[w: Lück]

• Tytułem syntezy tego zarysu emancypacji

psychologii społecznej niech będzie teza

Danzigera (1987) arsenał współczesnych

arsenał współczesnych

metod w psychologii wywodzić należy z

metod w psychologii wywodzić należy z

psychologii stosowanej właśnie a nie

psychologii stosowanej właśnie a nie

psychologię z metod

psychologię z metod

, zwracająca uwagę na

kierunek ich przenikania.

Psychologia

przemysłowa

Psychologia pracy

• Geneza wskazuje, że to impuls ze strony:

1.

1.

dynamicznego rozwoju przemysłu

dynamicznego rozwoju przemysłu

,

2. a co się z tym wiąże, z pracą mechaniczną i

pracą mechaniczną i

powtarzalną

powtarzalną

,

…zdecydował o emancypacji subdyscypliny

związanej z pracą.

• Interes ekonomiczny zdecydował o szeregu badań

mających na celu zwiększenie wydajności.

Dotyczyły one w dużej mierze:

– zmęczenia,

– czasów reakcji,

– znużenia.

• Pod tym względem niezwykle ważnym historycznie

jest tzw.: „reżim pracy fabrycznej” zwany

tayloryzmem

tayloryzmem

.

Reżim pracy

Frederick

W. TAYLOR

(1856-1915)

• opracował reżim pracy w celu

intensyfikacji i racjonalizacji procesu

produkcyjnego:

–

celem było wykonanie maksymalnej

celem było wykonanie maksymalnej

liczby czynności w minimalnym czasie

liczby czynności w minimalnym czasie

.

• Normy tego reżimu były reklamą sama

w sobie, co szybko doprowadziło do

nierealnych wręcz norm produkcyjnych.

*Psychologia reklamy

• Przyjmuje się, że to W.D. Scott

W.D. Scott

w

roku 1908 otworzył drzwi dla reklamy.

– Bazując na psychologii świadomości

Wundta oraz na własnej teorii popędów,

zaczął badać praktyczne problemy

związane z oddziaływaniem wielkości,

czytelności ogłoszeń.

• Jego prace na ten temat upowszechnił

H. Münsterberg

H. Münsterberg

, który za namową

Ebbinghausa sam zajął się

problematyką „powtarzania reklamy”.

H. Münsterberg

H. Münsterberg

(1863-1917)

• propagator psychologii, organizator kongresów

naukowych i wymian uczelnianych.

• W przeciwieństwie do Taylora wychodził z

założenia, że psychotechnika jest nauką o

psychotechnika jest nauką o

praktycznych zastosowaniach psychologii

praktycznych zastosowaniach psychologii

w służbie zadań kulturowych

w służbie zadań kulturowych

.

• Jego psychologia miała zastosowania przede

wszystkim do testów zawodowych pracowników,

czyli przy doborze kadry.

• Dlatego też human relations zostały

opracowane w USA (E. MAYO

E. MAYO

), a do Europy idee

te dotarły dopiero po II Wojnie Światowej.

Wesołego karpia!

dziękuję