HISTORIA PSYCHOLOGII

Wykład XIV

Psychologia humanistyczna

Psychologia jest “nauką

pomiędzy”

•

Pyta “jak?”

Pyta “jak?”

jak człowiek myśli,

postrzega, realizuje – to pytanie o to, co
powszechne.

•

Pyta też “dlaczego?”

Pyta też “dlaczego?”

to pytanie o

sens z wyjaśnianiem teleologicznym i to
pytanie o “wyjątek”. To drugie pytanie
przyświeca psychologii humanistycznej.

•

A. Gałdowa

Powszechność i wyjątek

1.

psychoanaliza,

2.

behawioryzm,

3.

3.

Dwie „trzecie” siły:

Dwie „trzecie” siły:

•

psychologia poznawcza

psychologia poznawcza

•

psychologia humanistyczna

psychologia humanistyczna

4.

psychologia transpersonalna

To, co wspólne dla „sił”

•

Przekonanie o konieczności

Przekonanie o konieczności

przekraczania redukcjonistycznego

przekraczania redukcjonistycznego

podejścia dwóch pierwszych sił

podejścia dwóch pierwszych sił

:

1.

czyli behawioryzmu Watsona

2.

i psychologii głębi

• …choć każde z nich prezentuje sobą inną

postać redukcjonizmu,

• W odniesieniu do behawioryzm należałoby

często analizować oddzielnie różne jego

odmiany pod względem owej postaci

redukcjonizmu.

Hermeneutyka podejrzeń

• W odniesieniu do psychoanalizy czytamy:

•

Za ideą nieświadomości dynamicznej kryje się

Za ideą nieświadomości dynamicznej kryje się

sceptycyzm wobec wszelkich ludzkich

sceptycyzm wobec wszelkich ludzkich

autointerpretacji: nie tylko zakwestionowanie

autointerpretacji: nie tylko zakwestionowanie

pewności siebie człowieka, który wie czego chce

pewności siebie człowieka, który wie czego chce

i dlaczego postąpił tak a nie inaczej, ale także

i dlaczego postąpił tak a nie inaczej, ale także

wątpliwości, co do słuszności przekonania, iż

wątpliwości, co do słuszności przekonania, iż

ludzka wola jest wolna a człowiek – „panem w

ludzka wola jest wolna a człowiek – „panem w

swoim domu”

swoim domu”

.

.

To antropologia, która godzi w

To antropologia, która godzi w

naszą dumę, ale choć walczy z naiwną wiarą we

naszą dumę, ale choć walczy z naiwną wiarą we

wszechmoc naszej woli, intencją jej jest

wszechmoc naszej woli, intencją jej jest

poszerzać autonomię rzeczywistą.

poszerzać autonomię rzeczywistą.

•

[W: Coreth. S. 63-64]

Redukcjonistyczny zapał

• W tym samym miejscu, w odniesieniu do

behawioryzmu możemy przeczytać:

•

W reakcji na psychoanalizę rezygnuje on

W reakcji na psychoanalizę rezygnuje on

z konstruowania nie dających się

z konstruowania nie dających się

bezpośrednio zaobserwować przyczyn jak

bezpośrednio zaobserwować przyczyn jak

np.: „popęd”.

np.: „popęd”.

Można więc zaryzykować

stwierdzenie, że reakcją na redukcjonizm, jest

w pierwszym rzędzie inna postać

redukcjonizmu.

• Dopiero po pewnym czasie, jedną z postaci

reakcji na owe dwa redukcjonizmy stanie się

psychologia humanistyczna – która ma

zwracać „dumę”, autonomię i podmiotowość

człowiekowi.

Grunt dla psychologii

humanistycznej

• Reakcja na redukcjonizm psychoanalizy

i behawioryzmu

1.

1.

Wynikająca z tych redukcjonizmów

Wynikająca z tych redukcjonizmów

potrzeba znalezienia/przywrócenia

potrzeba znalezienia/przywrócenia

człowiekowi autonomii – “negatywna”

człowiekowi autonomii – “negatywna”

reakcja na uproszczenia.

reakcja na uproszczenia.

2.

2.

Wynikający z teorii

Wynikający z teorii

redukcjonistycznych wniosek o

redukcjonistycznych wniosek o

zdeterminowanych i

zdeterminowanych i

niezdeterminowanych aspektach

niezdeterminowanych aspektach

człowieka – “pozytywna” reakcja na

człowieka – “pozytywna” reakcja na

uproszczenia.

uproszczenia.

Resentymenty filozoficzne…

• Rozjaśnienie genezy wymaga spojrzenia na tradycję

filozofii życia, fenomenologii (egzystencjalizmu)

– Człowiek jest swoim dziełem

• Każda z tych filozofii mówi dlaczego jesteśmy nie

tylko ludźmi, ale również swoim dziełem: osobami

wyrastającymi ponad fizyczne i psychiczne

determinanty.

– Jesteśmy zdeterminowani fizycznie
– i psychicznie (tylko wtedy determinuje nas doświadczenie,

reguły współżycia, język) – “wolność – rozumiana raczej

jako przestrzeń manipulacji tym, co zdeterminowane, jeśli

się pojawia, to tylko jako przekraczanie tych ograniczeń.

„Dopływy filozoficzne”

•

Filozofia antypozytywistyczna

Filozofia antypozytywistyczna

(VI

wykład?) rozwijała się niezależnie od

rozwijała się niezależnie od

myśli psychologicznej, która dała

myśli psychologicznej, która dała

początek psychologii naukowej. Ale

początek psychologii naukowej. Ale

jej rozwój ma teraz znaczenie dla

jej rozwój ma teraz znaczenie dla

historii psychologii humanistycznej.

historii psychologii humanistycznej.

– Do jej zasobów bowiem sięga, (choć nie do

wszystkich w równym stopniu).

• Uprzywilejowałam dla jasności wykładu:

– egzystencjalizm
– i filozofię życia

*Dygresja

• ...dzięki Husserlowi, a później Heideggerowi to

nie WOLA decyduje o tym kim jesteśmy, ale:

– interesy i ludzkie problemy, które dostajemy razem

z rodziną, językiem, społeczeństwem.

•

Fenomenologia/egzystencjalizm dokonał

Fenomenologia/egzystencjalizm dokonał

w filozofii tego samego, co psychologia

w filozofii tego samego, co psychologia

głębi w psychologii

głębi w psychologii

.

• Człowiek już nigdy nie jest tak naprawdę

wolny i sam dla siebie staje się podejrzany.

Jego cele, potrzeby i interesy nie są

przejrzyste dla niego [„SIĘ” Heideggera]

Dwa źródła psychologii

humanistycznej

• Ch. Bühler wskazuje na dwa źródła

psychologii humanistycznej:

1. na humanizm
2. i egzystencjalizm.

Humanizm

•

Humanizm to pojemny “wór”,

Humanizm to pojemny “wór”,

• A. Gałdowa precyzuje go jako

personalizm

 antyredukcjonistyczne podejście,

którego rzecznikiem stała się Charlotte
Bühler było główną motywacja użycia
właśnie tego niejasnego określenia.

Egzystencjalizm

• L. Blaustein,
• A.Maslow (A.J.Sutich),
• C.Rogers,
• K.Goldstein (wprowadził

do psychologii pojecie
“smoaktualizacji”),

• K. i Ch. Bühler,
• V.Frankl,
• R. May,
• E. Fromm,
• P. Tillich

• Soren Kierkegaard

-Wywodzący się z
bardzo wierzącej
rodziny melancholik,
którego bigrafia silnie
rzutuje na koncepcje
filozoficzną.

Psychologicznie i

filozoficznie

•

Podkreślanie OSOBISTEJ

OSOBISTEJ

DUCHOWOŚCI -

DUCHOWOŚCI -

przeżywająca OSOBA

przeżywająca OSOBA

•

Akcent kładziony na

specyficznie ludzkie

właściwości:

1.

Zdolność wyboru

2.

Kreatywność

3.

Wartościowanie - człowiek

jest ukierunkowany na

wartości i realizuje przez

odwołanie do wartości

4.

Samorealizacja

5.

Ma potrzebę twórczej

autorealizacji,

•

Wybór metody

zdeterminowany jest przez

SENS, jaki ludzie nadają

swoim działaniom

•

EGZYSTENCJA

EGZYSTENCJA

– to byt ludzki

• Nieredukowalność

subiektywnego, osobistego

życia jednostki

• Podmiotowość, jako jeden z

aspektów bycia trzeba

nieustannie rozwijać – sami

czynimy się tym, kim jesteśmy,

esencja (sposób bycia)

kształtuje Dasein - egzystencję

(formuła: egzystencja

wyprzedza esencję/istotę)

• Ludzkie właściwości:

1.

Zdolność wyboru

2.

Podejmowanie zobowiązań

• Sensowność pojawia się dzięki

postępowaniu jako osoba (to,

że każdy człowiek ma

powyższe właściwości nie

oznacza, że każdy z nich

korzysta)

Druga odpowiedź na

behawioryzm

•

[A.Gałdowa] Psychologia humanistyczna za filozofią

zakłada, że istnieje to co:

1. Fizyczne
2. Psychiczne

3.

3.

Duchowe

Duchowe

•

Nie odnajdujemy rewolucji w 2 pierwszych punktach.

–

Z punktu widzenia filozofii, to co fizyczne było

zdeterminowane.

–

Z czasem, również to, co psychiczne, w czym filozofia

opatrywała możliwości woli, wyboru, autonomii i

podmiotowości - też zostało obnażone jako

zdeterminowane, pojawia się pytanie, czy jesteśmy taka

maszyną, którą owe determinanty tylko popychają w tą lub

inną stronę.

Logoterapia

• V. Frankl na potrzeby swojej logoterapii tak

interpretuje tę trójdzielność

– To co fizyczne urzeczywistnia to, co psychiczne,

to z kolei umożliwia spełnienie tego, co
duchowe (istnienie na poziomie sensu).

– Bycie człowiekiem oznacza dla niego być

skierowanym na kogoś lub na coś, na coś
czemu nadajemy znaczenie.

– Sens nasze działania uzyskują tylko dzięki

temu poziomowi, który przekracza moje
fizyczne i psychiczne uwarunkowania.

Duchowe

– Możemy nauczyć dziecko czym jest

dobre a czym złe zachowanie, nie
uczymy jednak czym jest DOBRO.

– Odsyłamy dziecko do poziomu

duchowego – poziomu wartości, dzięki
którym będzie mogło nadawać sens
swoim działaniom, swojemu życiu,
realizować wartości na swój
niepowtarzalny sposób.

Samo…

•

samoaktualizacja,

samoaktualizacja,

•

samorealizacja,

samorealizacja,

•

samotranscendencja,

samotranscendencja,

•

autorealizacja,

autorealizacja,

– …opisują nasze działania przekraczające fizyczne i

psychiczne uwarunkowania.

– Działania te odwołują się do czegoś “zewnętrznego”

[przekraczającego] wobec człowieka, czyli do WARTOŚCI.

– Kwestią wtórną jest, czy te wartości generują w jakiś

tajemniczy sposób kultury, społeczeństwa, grupy

[psychologia społeczna, socjologia], czy też odwołują się

one tylko do wartości, które istnieją sobie niezależnie od

kogokolwiek, czy czegokolwiek [wartości u Schelera są

aprioryczne jak u Kanta].

Fryderyk Nietzsche

• Arcyfilozof filozofii życia,

•

RZECZYWISTOŚĆ

RZECZYWISTOŚĆ

jest życiem

jest życiem

•

Życiem jest CZŁOWIEK

Życiem jest CZŁOWIEK

•

czyli chaosem

czyli chaosem

•

czyli brakiem jakiejkolwiek formy piękna,

czyli brakiem jakiejkolwiek formy piękna,

mądrości

mądrości

•

zmiennym i nieuchwytnym

zmiennym i nieuchwytnym

1. ŻYCIEM jest

CZŁOWIEK

( ale tylko ten, który

pomnaża siebie, realizuje się, tworzy,

PODPORZĄDKOWUJE SOBIE ŚWIAT

– to WOLA

MOCY, (nadczłowiek – moralność panów)

Henri Bergson

• Dla niego “życie”

“życie”

którego doświadczamy w

świadomości jest jedyną prawdziwą
realnością.

• Ta realność oznacza ustawiczny

realność oznacza ustawiczny

przepływ, stawanie się, wzrost, rozwój

przepływ, stawanie się, wzrost, rozwój

twórczy

twórczy

, dlatego istotnym elementem jego

filozofii staje się CZAS – nie fizyczny (ilość)–
ale czas psychiczny (jakościowy). Życie jest
więc zmianą, przepływem jakości.

Wilhelm Dilthey

• Występował przeciw ogólnym,

mechanicznym prawom psychologii,

zapożyczonym z nauk przyrodniczych.

Postulował “psychologie rozumiejącą” –

rozumiejąca szczegół w kontekście

całości (struktury), podkreslając

historyczność człowieka, jego

realizowanie się. Od niego wziął początek

psychologizm zwalczany później przez

filozofów (Husserl) jak i przez

psychologów.

Eduard Spranger

• To ten sam, którego Formy życia na tak długo

opanowały myślenie w kategoriach typów

psychologicznych czy charakterów.

• Stosując zalecenia psychologii rozumiejącej, czyli

rozumienia w kategoriach nadającej sens

struktury wyróżnił następujące formy życia i

przypisał je do różnych kręgów kulturowych:

– Człowiek teoretyczny
– Człowiek ekonomiczny
– Człowiek estetyczny
– Człowiek społeczny
– Człowiek władzy
– Człowiek religijny

Max Scheler

• Czerpał zarówno z filozofii życia jak i z fenomenologii.

– nie zgadzał się jednak z filozofami życia w kwestii pomijania

specyfiki umysłowości,

– a fenomenologię rozumiał i rozwinął na swój specyficzny

sposób – jako uwolnienie od krytycyzmu (odróżniał Dasein od

Sosein – uposażenia jakościowego istoty)

•

Kontynuacje tego typu odróżnienia dostrzegamy

Kontynuacje tego typu odróżnienia dostrzegamy

w oddzielaniu przez psychologów

w oddzielaniu przez psychologów

humanistycznych:

humanistycznych:

1.

1.

właściwości człowieka,

właściwości człowieka,

2.

2.

od wykorzystywania tych właściwości do samorealizacji.

od wykorzystywania tych właściwości do samorealizacji.

• Odwołanie w samorealizacji do wartości konstytuuje

osobę.

• OSOBA u Schelera to czysta aktywność, w której

uczestniczy ogół cech człowieka.

• Człowieka definiuje on zatem jako istotę dążąca do

czegoś oraz zdolną do miłości.

• Już Ch. Bühler pisała, że psychologia

humanistyczna ma dostarczyć wiedzy o
tożsamości człowieka jako warunku
ludzkiej natury.

– *za Arendt: natura

natura

kształtuje nas od „wewnątrz”, jest

jedna, jest całością, kondycja

kondycja

jest „zewnętrzna”.

• Problem życia spełnionego odwołuje

nas zatem do pytań o ISTOTĘ
człowieka i CELE wynikające z tej istoty
– do natury, a nie do tego, co nas
warunkuje, a co może być
interpretowane jako przypadkowe.

• Dlatego też przedmiotem

zainteresowania psychologii
humanistycznej jest jak pisze Bühler:

–

aktywne i twórcze dążenie do

aktywne i twórcze dążenie do

wypełnienia życia

wypełnienia życia

(nadania mu sensu),

– lub jak pisze Goldstein: najlepsze

najlepsze

wykorzystanie naszych możliwości w

wykorzystanie naszych możliwości w

określonych sytuacjach życiowych

określonych sytuacjach życiowych

,

– bo jak reasumuje Rogers: nie ma wiedzy

nie ma wiedzy

bez podmiotowości

bez podmiotowości

.

dziękuję