Badanie sondażowe nazywane jest
również w literaturze metodą sondażu,
sondażem lub sondażem diagnostycznym
(A. Kamieński, T. Pilch, M. Łobocki).

Badanie sondażowe
(metoda sondażu, sondaż)

Przez „sondaż” rozumie się:

badanie, mierzenie, sondowanie (np.

sondaż atmosfery, jeziora, itp.) lub

badanie opinii, środowiska (np.

sondaż opinii, sondaż środowiska,

itp.).

Metoda sondażu

diagnostycznego

według A. Kamieńskiego

[…] metoda sondażu diagnostycznego jest

sposobem gromadzenia wiedzy o

atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych

oraz dynamice zjawisk społecznych,

opiniach i poglądach wybranych

zbiorowości, nasileniu się i kierunkach

rozwoju określonych zjawisk i wszelkich

innych zjawiskach instytucjonalnie

zlokalizowanych – posiadających znaczenie

wychowawcze – w oparciu o specjalnie

dobraną grupę reprezentującą populację

generalną, w której badane zjawisko

występuje.

Podmiot badań

pedagogicznych.

„Tym, czym dla studium indywidualnych

przypadków są losy jednostek ludzkich

określonego rodzaju, tym dla sondażu

diagnostycznego jest określone zjawisko

społeczne”. (T. Kamieński)
„Młodzież nadużywająca alkoholu może

być objęta studium indywidualnych

przypadków. Natomiast alkoholizm

młodzieży jako zjawisko społeczne może

być przedmiotem sondażu

diagnostycznego.”(A.Kamieński)

Badania sondażowe obejmują
wszelkiego typu zjawiska społeczne o
znaczeniu istotnym dla wychowania,
ponadto stany świadomości
społecznej, opinii i poglądów
określonych zbiorowości, narastania
badanych zjawisk, ich tendencji i
nasilenia.

Ponadto …

• są stosowane w pedagogice;

• znajdują zastosowanie zarówno w badaniach

ilościowych, jak i jakościowych;

• szczególnie często są wykorzystywane przez

studentów do badań nad pracami promocyjnymi;

• sondaż jest przydatny w badaniach, w których

nie jest możliwe lub opłacalne zdobycie

niezbędnych informacji za pomocą innych metod;

Wymienia się dwie

podstawowe metody

doboru próby :

 nieprobabilistyczną,
 probabilistyczną,

Posługując się nieprobabilistycznym

doborem próby można stosować dwie
techniki:

 przypadkowego doboru próby,
 celowego doboru próby,

Decydując się na probabilistyczny dobór

próby

można również wykorzystywać dwie techniki:

 dobór losowy prosty,

 dobór losowy warstwowy.
 

Rodzaje pytań

sondażowych

(kwestionariuszowych)

pytania otwarte

pytania zamknięte

 pytania półotwarte i inne

Pytania otwarte

Pozostawiają respondentowi
całkowitą swobodę wypowiedzi.
Badacz nie zadaje żadnych
dodatkowych pytań, nie dzieli się
swoimi sugestiami na temat
wypowiedzi może jedynie określić
ogólny temat, którego te pytania
dotyczą.

Odmiany otwartych pytań

sondażowych:

• Pytania wprowadzające

• Pytania o opinię

• Pytania o fakty

• Pytania o źródła informacji

• Pytania o wiedzę

• Pytania o motywy

• Pytania o sugestie

• Pytania uzupełniające

• Pytania sondujące

Pytania zamknięte

Są to pytania z ustalonymi z góry
możliwymi odpowiedziami. Spośród
nich respondent dokonuje
samodzielnego wyboru. Pytania takie
nazywa się pytaniami wyboru,
pytaniami kategoryzowanymi,
kafeteryjnymi albo
wieloalternatywnymi. (por. A. P.
Welland, 1992).

Przykład niektórych pytań zamkniętych z kwestionariusza
ankiety dla rodziców w związku z badaniami, prowadzonymi
przez M. Tyczkową na temat zachowania się dzieci szkolnych
w sytuacjach trudnych:

- Czy syn (córka) chętnie rozpoczął(ęła) naukę w szkole?

Tak.

Nie.

Trudno powiedzieć.

-Czy zdaniem Pani (Pana) może się synowi (córce) zdarzyć, że zapomni w

klasie ze zdenerwowania lekcji, którą miał(a) dobrze przygotowaną w domu?

Tak.

Nie.

Nie wiem.

-Gdy syn(córka) ma do zrobienia trudne zadanie domowe, to (podkreślić

odpowiedź najbliższą rzeczywistemu zachowaniu się dziecka):

a) sam(a) uporczywie pracuje i wykonuje zadanie samodzielnie;

b) próbuje sam(a) rozwiązać, a jeśli to się nie udaje, prosi o pomoc kogoś z

rodziny;

c) gdy napotka trudności, złości się i denerwuje, zostawia zadanie i idzie do

szkoły bez odrobienia lekcji (lub szedłby, gdyby nie interwencja rodziców).

Wśród pytań

zamkniętych bardzo

często spotykane są

pytania alternatywne,

dysjunktywne,

koniunktywne.

Pytania półotwarte i

inne.

Stanowią pośrednią formę między pytaniami

zamkniętymi i otwartymi. Mają więc

charakter pytań zamkniętych i otwartych.

Istnieje możliwość łączenia ze sobą pytań

półotwartych, np. w pytania

dysjunktywno- zamknięte czy

koniunktywno- półotwarte.

Inną jeszcze odmianą pytań

kwestionariuszowych są m.in. pytania

projekcyjne, filtrujące i kontrolne.

Techniki badań

sondażowych:

1. Obserwacja
2. Wywiad
3. Ankieta
4. Analiza dokumentów

Obserwacja

Obserwacja jest czynnością badawczą
polegającą na gromadzeniu danych
drogą postrzeżeń.

Jest najbardziej wszechstronną techniką
gromadzenia materiałów, a także
uniwersalnym narzędziem badań.
Jest pierwotna.

Obserwację można bowiem

nazwać prostą lub złożoną.

Ten rodzaj techniki dostarcza

badaczowi najbardziej naturalnej

wiedzy o obserwowanej grupie, a

więc tej najprawdziwszej.

Obserwacja może być uznana za metodę lub

technikę badań tylko wtedy, gdy spełni

określone wymagania. Na ogół są one zawarte

w jej definicjach lub ich interpretacjach.

W.Okoń: Przez obserwacje w pedagogice należy rozumieć […]
planowe i systematyczne gromadzenie danych poprzez
spostrzeganie przez jakiegoś badacza czynności dydaktyczno-
wychowawczych nauczycieli i uczniów oraz skutków tych
czynności.

M. Łobocki: Obserwacja […] stanowi osobliwy sposób
postrzegania, gromadzenia i interpretowania poznawanych
danych w naturalnym ich przebiegu i pozostających w
bezpośrednim lub pośrednim zasięgu widzenia i słyszenia
obserwatora.

Przedmiotem obserwacji w

badaniu mogą być :

- postawy dzieci i młodzieży wobec uczniów

niepełnosprawnych czy osób starszych, nauczycieli,

opiekunów, itp.;

- reakcje i zachowania dzieci, młodzieży i dorosłych w

sytuacjach nietypowych dla nich;

- charakterystyczne cechy adaptacji dziecka w

przedszkolu czy osoby starszej w domu opieki

społecznej;

- wybrane cechy osobowości członków poszczególnych

grup społecznych (np. temperament lub umiejętności

wykonywania różnych czynności, itp.);

- przebieg procesu edukacji wychowanków domu

dziecka;

- warunki, w jakich przebiega proces resocjalizacji

określonych grup młodzieży, itp.

W badaniach problematyki
wychowawczej i edukacyjnej mogą
mieć zastosowanie różne rodzaje
obserwacji, a mianowicie:

- obserwacja swobodna (otwarta,

nieskategoryzowana);

- obserwacja systematyczna

(zaprogramowana lun
skategoryzowana);

- obserwacja uczestnicząca

Kryteria obserwacji :

- treść obserwacji;
- liczba obserwowanych osób;
- sposób jej prowadzenia;
- czas prowadzenia;
-stopień szczegółowości i standaryzacji zapisu danych obserwowanych.

W zależności od przyjętego kryterium wyszczególniane są różne rodzaje
obserwacji:

• całościowa i częściowa;
• ciągła i prowadzona w pewnych okresach (nazywana też techniką próbek

czasowych);

• kompleksowa (grupowa) i jednostkowa (indywidualna);
• bezpośrednia i pośrednia;
• czynna (kontrolowana) i bierna;
• swobodna (otwarta) i zaprogramowana (skategoryzowana).

Rejestrację wyników obserwacji
prowadzi się wykorzystując narzędzia
badawcze. Najczęściej praktykowane

są:

 arkusze,
 dzienniki,
 przewodniki obserwacyjne.

Wywiad

Wywiad jest zaliczany przez metodologów
częściej do technik niż metod badawczych,
a ściślej do technik opartych na wzajemnym
komunikowaniu się badającego z
respondentem.

Według T. Pilcha wywiad jest jedną z
najczęściej występujących technik w
badaniach sondażowych, czyli stanowi jedną
z technik metody sondażu diagnostycznego.

W Małym słowniku języka

polskiego wywiad występuje w

trzech znaczeniach:

1. Jako rozmowa dziennikarza z pewną

osobą.

2. Jako organizacja lub instytucja

zajmująca się zbieraniem za granicą
informacji o danym kraju.

3. Jako metoda socjologiczna.

Wywiad jako metoda badań
socjologicznych jest rozmową
prowadzoną z osobą badaną, w toku
której uzyskiwane są odpowiedzi na
określone pytania.(Z. Krzysztoszek )

Wywiad jest więc rozmową badającego
z respondentem lub respondentami
według opracowanych wcześniej
dyspozycji lub w oparciu o specjalny
kwestionariusz.(T. Pilch)

Czynniki zakłócające

wiarygodność informacji.

• Pierwsza to respondent, który- będąc

głównym źródłem materiału- może stać się

przyczyną świadomego zafałszowania prawdy

• Druga to narzędzie badawcze,

kwestionariusz, którego forma może w sposób

istotny wpłynąć na treść uzyskiwanych

danych

• Trzecia wreszcie to prowadzący badania,

który- jeśli stanowi ekipę- mogą różnie

odbierać określone informacje, tendencyjnie

ukierunkowywać tok badań, kłaść różny

nacisk na poszczególne problemy.

Wyszczególniane są różne

rodzaje wywiadów:

- ze względu na liczbę biorących w nim udział

wyróżnia się:

• wywiad indywidualny

• wywiad zbiorowy
 
- powszechne rodzaje wywiadu:

• wywiad jawny

• wywiad ukryty
 
- ze względu na stopień standaryzacji:

• wywiad niestandaryzowany

• wywiad standaryzowany

Kwestionariusz wywiadu

 

Nie jest to tylko dyspozycja do rozmowy, jak to

się często praktykuje Kwestionariusz jest ściśle

skategoryzowany. Można także stwierdzić, że są

to rozwinięte dyspozycje do wywiadu

środowiskowego.

Wywiad został opracowany na seminarium

pedagogiki społecznej, a zastosowano go do

badań nad przyczynami nietrwałości więzi

rodzinnej. Autorką kwestionariusza i badań była

mgr Anna Masztalerz.

 

Ankieta

 

Słowo „ankieta” wywodzi się od fr.
słowa „enquete”, oznaczającego
badanie, dochodzenie. Narzędzie to
nazywane jest również
kwestionariuszem lub
kwestionariuszem ankiety.

Ankieta jest jedną z technik metody
sondażu diagnostycznego, do których
zalicza się również rozmowę i
wywiad.”(M. Łobocki)

„ Ankieta stanowi szczególny przypadek
wywiadu, który należy do najczęściej
występujących technik badań
sondażowych, obok takich technik, jak:
analiza dokumentów osobistych,
techniki statystyczne i inne.”(T.Pilch)

Z analizy powyższych

definicji wynika, że ankieta:

• służy do zbierania informacji niezbędnych

z punktu widzenia celu badań,

• polega na zadawaniu pytań,
• najczęściej przybiera formę odpowiednio

skonstruowanego kwestionariusza,

• jest kierowana do wybranej grupy osób,
• może być zastosowana w różny sposób.

W badaniach pedagogicznych za pomocą

ankiety mogą być zbierane informacje

dotyczące wielu różnych zagadnień.

Stosowane w badaniach ankietowych pytania

można, w zależności od przyjętego kryterium,

różnie klasyfikować. Ze względu na rodzaj

oczekiwanej informacji wyodrębnia się

pytania:

- fakty lub określone dane (np. osobowe,

statystyczne itp.),

- o opinie, sądy, poglądy, przekonania

itp.,

- o postawy, motywy, zachowania itp.
 

Ze względu na formę pytania dzielą się

na:

1.

otwarte;

2.

zamknięte;

3.

mieszane.

Zaleca się, aby w badaniu ankietowym
unikać pytań, które mogłyby okazać
się drażliwe dla pewnej kategorii
respondentów. Pytania nie powinny
wnikać zbyt mocno w sprawy intymne.

Kwestionariusz ankiety a

kwestionariusz wywiadu

Rozróżnia się kwestionariusz
ankiety i kwestionariusz
wywiadu. Różnice między nimi
nie są duże i dlatego konstruując
to narzędzie badawcze można w
zasadzie kierować się tymi
samymi regułami.

W kwestionariuszu ankiety

można wyróżnić trzy części:

1.wprowadzenie (część wstępna),
2.zasadniczą część,
3.metryczkę, stanowiącą swoiste

zakończenie.

Metryczka

Metryczka składa się z pytań o dane

socjodemograficzne

respondenta, najczęściej takie, jak:

• płeć,

• wiek,

• stan cywilny i rodzinny,

• wykształcenie,

• pochodzenie społeczne,

• zawód,

• staż pracy,

• miejsce zamieszkania,

• wysokość dochodów,

• przynależność organizacyjna,

• warunki mieszkaniowe itp.

Badanie ankietowe

Może być prowadzone różnymi

sposobami, które są określane również

mianem „technik”. Do najczęściej

spotykanych technik prowadzenia badań

ankietowych należą:

technika audytoryjna,

technika pocztowa,

technika oparta na wykorzystywaniu

środków masowego przekazu,

technika środowiskowa.
 

 

W praktyce można się spotkać

jeszcze z innym rodzajem ankiety,

zwanej ankietą statystyczną,

której celem jest zbieranie

konkretnych danych w

poszczególnych grupach

społecznych, instytucjach lub

osobach. Przykładem mogą być

ankiety stosowane przez GUS

(Główny Urząd Statystyczny) do

badania budżetów rodzinnych,

przeprowadzania spisów ludności

itp. 

Analiza dokumentów

Badanie dokumentów i materiałów(czy też
analiza dokumentów) jest techniką
badawczą służącą do gromadzenia
wstępnych, opisowych, a także ilościowych
informacji o badanej instytucji czy zjawisku
wychowawczym.

Jest także techniką poznawania biografii
jednostek i opinii wyrażonych w
dokumentach.

Analiza dokumentów odgrywa ważna
rolę nie tylko w badaniach
historycznych, ale także jest bardzo
przydatna w badaniach nad edukacją.

Oceniając jej przydatność i wartości
trzeba brać pod uwagę jakie
dokumenty będą przedmiotem badań.
Wymaga to więc ustalenia co rozumie
się pod pojęciem „dokument”.

„Dokumentem jest [...] każda rzecz
mogąca stanowić źródło informacji, na
podstawie której można wydawać
uzasadnione sądy o przedmiotach,
ludziach i procesach.”(W.Zaczyński)

Podział dokumentów

Stosując odpowiednie kryteria można dokonywać
różnego ich podziału.

Często za podstawę tych klasyfikacji przyjmuje się
takie kryteria jak:

• forma dokumentu,
• pochodzenie,
• rodzaj twórcy.

Podział dokumentów ze

względu na ich formę :

• dokumenty pisane (werbalne)- świadectwa

szkolne, opinie, protokoły, sprawozdania,

materiały pokontrolne, artykuły prasowe, prace

pisemne uczniów, notatki studentów itp.,

• dokumenty cyfrowe (statystyczne)- roczniki

statystyczne i inne opracowania GUS

dotyczące problematyki związanej z edukacją

oraz różnego rodzaju opracowania o

charakterze statystycznym wykonywane dla

potrzeb odpowiednich władz oraz potrzeb

badanej instytucji (szkoły, uczelni),

• dokumenty obrazowo- dźwiękowe- filmy,

nagrania magnetofonowe i

videomagnetofonowe, fotografie, przeźrocza

itp. 

Ze względu na pochodzenie
dokumentów dzieli się je na:
•dokumenty zastane
•dokumenty intencjonalne

Biorąc za podstawę podziału rodzaj twórcy
dokumentu wyróżnia się:

•dokumenty urzędowe
•dokumenty osobowe

Zalety stosowania w badaniach

naukowych analizy dokumentów

osobistych

• zrozumienie motywów postępowania ludzi,

• wykrywanie zależności między zachowaniem

jednostki a właściwościami środowiska, w

którym żyje, pracuje lub uczy się,

• zdobycie informacji na temat obrazu zjawiska

występującego w przeszłości, a stanowiącego

obecnie przedmiot badań naukowych,

• przedstawienie plastycznie typologii

osobowości społecznej jednostek i grup

ludzkich oraz wzorów ich zachowań,

• poznanie autentycznych opinii i sądów ludzi

w danej sprawie, wyrażonych spontanicznie,

bez sugestii ze strony badacza.

Wady…

• zawarte w dokumentach osobistych opisy, relacje czy opinie mogą być

rezultatem chwilowego nastroju,

• pamięć ludzka ma wybiórczy i indywidualny charakter, co oznacza, że

każdy może zachować w pamięci co innego,

• opisy, postawy i przeżycia mogą być utrwalane nie tak, jak były

rzeczywiście przezywane, ale tak, jak ich autor uważał, że powinny być
przezywane,

• podawane informacje mogą być z różnych powodów fałszowane,
• autorzy dokumentów osobistych nie stanowią na ogół próbki

reprezentacyjnej, a więc wyniki badań trudno jest uogólniać,

• materiał zawarty w dokumentach osobistych w zasadzie nie nadaje się do

analizy statystycznej (ilościowej),

• niekiedy ludzie piszą pamiętniki czy autobiografie głównie w celu

zaspokojenia własnych ambicji literackich i temu celowi podporządkowują
ich treść i formę,

• poszczególne dokumenty osobiste mogą zawierać różne watki, także

odmienny zakres omawiania tej samej sprawy,

• autorzy dokumentów osobistych mogą wywodzić się z różnych środowisk

kulturowych, co wpływa na odmienny sposób obrazowania swoich przeżyć,
opinii, poglądów, itp.

W analizie

dokumentów

wyróżnia się dwa

podejścia:

1.Klasyczne
2.Nowoczesne

Inne rodzaje analiz

dokumentów według

M.Łobockiego:

• Analiza treściowa

• Analiza formalna

• Analiza pedagogiczna

• Analiza psychologiczna

• Analiza socjologiczna

• Analiza diagnostyczna

• Analiza rozwojowa

• Analiza indywidualna

• Analiza grupowa

• Analiza historyczna