1

METODA SONDAŻU DIAGNOSTYCZNEGO.

W porównaniu z takimi metadami jak: obserwacja, eksperyment pedagogiczny, testy

osiągnięć szkolnych, metoda socjometryczna, metoda sondażu diagnostycznego jest mało
trafna i rzetelna. Jednak może się okazać przydatna poznawczo, jeśli jest stosowana
z umiarem i łącznie z wykorzystaniem innych bardziej wiarygodnych metod postępowania
badawczego. Ma do spełnienia szczególną rolę w badaniach jakościowych, ale na pewno nie
wyłączną.

Metoda sondażu diagnostycznego najczęściej znajduje swe zastosowanie w badaniach

za pomocą ankiet, rozmowy i wywiadu. Badania te stanowią podstawowe jej techniki
badawcze.

BADANIA ANKIETOWE.

Badania ankietowe są sposobem zbierania informacji za pomocą zestawu pytań,

dotyczących bezpośrednio lub pośrednio ściśle określonych problemów badawczych. Zestaw
tego rodzaju pytań nazywa się ankietą lub kwestionariuszem ankiety, przybierającym z reguły
postać drukowanego formularza z:

podanymi na nim pytaniami i wolnymi miejscami na wpisywanie odpowiedzi
gotowymi odpowiedziami, spośród których osoby badane wybierają te, które uważają

za prawdziwe.

Zamieszczone w ankiecie pytania mają charakter pytań otwartych bądź zamkniętych:

pytania otwarte - pozostawiają badanym całkowitą swobodę odpowiedzi
pytania zamknięte - przewidują zestaw gotowych odpowiedzi, wymagających

jedynie wyboru tej właściwej z punku widzenia osoby badanej, czyli respondenta.

Wśród pytań zamkniętych rozróżnia się pytania:

alternatywne - zakładają możliwość odpowiedzi na nie w sposób dwojaki: „tak” lub

„nie”, nie kiedy także łącznie z możliwością zaznaczenia „ nie wiem” czy „ nie mam
zdania”

dysjunktywne - wymagają wyboru jednej spośród więcej niż dwóch możliwych

odpowiedzi; Dotyczących np. najbardziej ulubionego przedmiotu nauczania spośród
kilku wyszczególnionych w ankiecie tego typu przedmiotów

koniunktywne - umożliwiają badanym dokonanie wyboru więcej niż jednej tylko

z podanych na nie możliwych odpowiedzi

Oprócz pytań otwartych i zamkniętych wykorzystuję się w ankietach pytania
półotwarte, przewidujące poza wyborem spośród sugerowanych odpowiedzi także „inne”, tj.
własne (dowolne)odpowiedzi. Zalecane są również pytania filtrujące, tzn. wyłączające z
badań osoby, które nie mają nic do powiedzenia w interesującej badacza sprawie, i pytania
kontrolne („ kłamstwa”), pozwalające wykluczyć osoby badane odpowiadające w sposób
zwodniczy (kłamliwy).

2

W konstruowaniu pytań ankietowych bardzo ważna jest ich forma i treść. Chodzi o

to, aby:
-dotyczyły one wyłącznie spraw istotnych z punktu widzenia podejmowania problemów
badawczych
-były jednakowo zrozumiane przez wszystkie osoby badane
-nie były zbyt trudne do odpowiedzi
- były pozbawienie nadmiernej sugestii
- były wyrażone w grzecznościowej formie.

Nie bez znaczenia jest też prawidłowa kolejność zamieszczonych z ankiecie pytań.

Przede wszystkim mają one stanowić pewną zwartą i logiczną całość. Zaleca się zadawanie
pytań:

od prostych (łatwych), do coraz bardziej trudnych,

od ogólnych do szczegółowych

od nie krępujących do nieco bardziej drażliwych (osobistych)

Aby ankieta była poprawnie skonstruowana musimy zadbać o:

staranne sformułowanie możliwych na zdawane pytania ankietowe odpowiedzi, czyli

tzw. kafeterii

odpowiednie ułożenie instrukcji poprzedzającej dawanie odpowiedzi na zadawane

respondentom pytanie. Zazwyczaj informuje się w niej o tym kto przeprowadza
badania i w jakim celu oraz jak należy odpowiedź na poszczególne pytania ankietowe.

w ankiecie złożonej z pytań zamkniętych, ważne jest odpowiednie ich zakodowanie,

czyli przyporządkowanie określonych odpowiedzi ankiety kategoriom (oznaczonym
cyfrą lub literą) zawarty w kluczu kodowym.

Skonstruowaną w ten sposób ankietę stosuję się grupowo lub indywidualnie. W tym ostatnim
przypadku doręcza się ją badanych osobiście lub listownie (pocztą).

ROZMOWY I WYWIAD

Podobnie jak badania ankietowe, także rozmowa i wywiad są sposobami

gromadzenia informacji w celach naukowych, za pomocą zadawania badanym
przygotowanym uprzednio pytań, na które otrzymuje się odpowiedzi w formie ustnej.
Przeprowadzenie rozmowy i wywiadu odbywa się zawsze w bezpośrednim i bliskim
kontakcie z badanymi oraz zazwyczaj z każdym z nich oddzielnie, a tylko nie kiedy z dwoma,
trzema osobami jednocześnie. Zadawane im pytania mogą mieć charakter - jak w badaniach
ankietowych otwarte lub zamknięte. Od tego zależy czy mamy do czynienia z rozmową
i wywiadem niestrukturalizowanym (niestandaryzowanym) lub ustrukturalizowanym
(standaryzowany). Między rozmową i wywiadem nie zachodzi istotna różnica, jednak według
niektórych rozmowa stanowi swobodną i spontaniczną wymianę myśli bez z góry
przewidzianego jej ukierunkowania, natomiast wywiad uważa się za wymianę myśli ściśle
ukierunkowaną przez osobę odpowiedzialną za jego przeprowadzenie. Inni zaś zakładają, że
rozmowa dotyczy zwykle spraw związanych bezpośrednio lub pośrednio z osobami

3

badanymi, A wywiad ma na celu otrzymanie informacji raczej o osobach innych niż osoby
badane, np. przeprowadzone z matką lub ojcem na temat ich dziecka.

Niezależnie od sposobu różnicowania rozmowy i wywiadu są one nie tyle próbą

sondowania opinii osób, z którymi się je przeprowadza, ile odpowiednio ukierunkowanym
procesem interakcji, czyli wzajemnego oddziaływania na siebie osoby podejmującej rozmowę
czy wywiad z osobą badań.

Rozmowa i wywiad wymagają umiejętności uważnego i cierpliwego słuchania swych

rozmówców. Chodzi o to, aby wysłuchiwać respondentów ze szczerą sympatią
i zainteresowaniem, nie pouczać ani tym bardziej nie narzucać im własnych opinii, poglądów,
przekonań. Z drugiej strony należy starać się nie tylko być biernym słuchaczem, zaś :

koncentrować się wypowiedziach osoby badanej

akceptować ją wewnętrznie i okazywać jej swoje poszanowanie dla jej integralności

jako jednostki autonomicznej.

umożliwiać jej swobodne i samorzutne wypowiadanie się

Stawiając pytania warto zastanowić się, czy:

mają one związek z podejmowanym problemem badawczym;

czy zostały poprawnie sformułowane;
czy są właściwie rozumiane przez osoby badane;

czy zbytnio nie sugerują określonych na nie odpowiedzi;

czy nie dotyczą problemów, na które nie zna się rozmówca;

czy nie są pytaniami skierowanymi na tematy osobiste i drażliwe, mogące budzić

uzasadniony sprzeciw u rozmówcy;

czy nie dotyczą spraw powszechnie akceptowanych, co może narażać rozmówcę na

przykrość dawania odpowiedzi społecznie nieaprobowanych;

Ważny jest też sposób zadawania pytań. Należy unikać:

zadawania ich w sposób mechaniczny,

przeskakiwania z tematu na temat
zaskakiwania pytaniami najmniej oczekiwanymi przez badanych

pytań rozpoczynających się od partykuły „czy?”

Pytania trzeba zadawać w ścisłym powiązaniu z otrzymanymi od nich odpowiedziami, czyli
mają wynikać one niejako z kontekstu prowadzonej dotychczas rozmowy czy wywiadu.
Należy pamiętać również, że miarą skuteczności rozmowy i wywiadu nie jest liczba
zadawanych pytań lecz wiarygodność wypowiedzi na temat problemów, jakie zamierza się za
ich pomocą rozwiązać.

OCENA METODY SONDAŻU DOAGNOSTYCZNEGO

Metoda sondażu diagnostycznego jest jedną z najmniej trafnych i rzetelnych metod

badań pedagogicznych, ponieważ pozwala na dowolną selekcję zgromadzonych za jej
pomocą danych, co może łatwo prowadzić do zafałszowania końcowych wyników badań

4

zwłaszcza w wypadku niskiego morale badacza. Pomimo to, zasługuje na uwagę i może się
okazać pomocna szczególnie w rozwiązywaniu problemów, których badanie jest utrudnione
lub wręcz niemożliwe przy użyciu innych metod postępowania badawczego.

Metoda sondaży diagnostycznego - nie zależnie od tego czy jest stosowana za pomocą

badań ankietowych lub rozmowy i wywiady- sprzyja:

sformułowaniu problemów badawczych i hipotez roboczych;

gromadzeniu opinii badanych o różnych kwestiach istotnych z punktu widzenia

przeprowadzonych badań;

lepszemu poznaniu osób badanych pod względem sposobu widzenia przez nie

interesujących badacza zagadnień.

możliwości w krótkim czasie zabrania bogatego w treść materiału badawczego

zwłaszcza opinii badanych, ich stanowisk, przekonań w różnych sprawach, także
niekiedy intymnych i osobistych.

Rozmowa i wywiad mają szczególną rolę do odegrania w badaniach z udziałem

dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, jednak należy pamiętać, że w skutek
błędnie postawionych pytań otrzymuję się odpowiedzi nie prawdziwe. Do tego rodzaju pytań
można zaliczyć między innymi :

pytania o alternatywę pomimo, że poprawna odpowiedz nie ogranicza się tylko do

jednej z podanych w nim możliwości, np. ”czy wolisz spędzać czas wolny od nauki w
domu czy na świetlicy?”.

pytania domagające się informacji w sprawach, o których badani nie mają nic lub

niewiele do powiedzenia;

pytania o zdecydowane stanowisko w określonej sprawie - gdy tym czasem osoba

badana nie ma co do tej sprawy wyrobionego zdania;

pytania sformułowane w sposób nie precyzyjny, sugestywny lub zbyt trudny

Nade wszystko zaś nie wolno zapominać, że metoda sondażu diagnostycznego upoważnia
głównie do poznania opinii badanych na temat podjętych problemów badawczych. Nie można
natomiast pretendować do rozstrzygania o słuszności lub fałszywości tych opinii, gdyż o tym
z reguły decydują inne metody badań pedagogicznych.

Paulina Pryszcz, gr.2