Metoda sondażu
1.Określenie metody sondażu
Czym jest metoda sondażu?
Metoda ta jest metodą badań, której zadaniem jest gromadzenie informacji o interesujących badacza problemach. Główną cechą tej metody jest wypytywanie, sondowanie opinii. Częścią składową metody sondażu są zadawane pytania respondentom.
W przypadku odpowiedzi pisemnych mówimy o ankiecie (badania ankietowe),w przypadku odpowiedzi ustnych mówimy o wywiadzie.
Metody sondażu zaleca się stosować, gdy chcemy się dowiedzieć o opiniach respondentów na temat interesujących na spraw. Stosujemy ją również w badaniach postaw, motywów i zainteresowań respondentów o badanym zjawisku, procesie, zdarzeniu.
Przedmiot metody sondażu
Metodę sondażu zaleca się stosować szczególnie, gdy pragniemy dowiedzieć się o opiniach (także przekonaniach) respondentów na temat interesujących nas spraw oraz o tym, jak je oni oceniają i w ogóle, co o nich wiedza lub chcieliby wiedzieć na ich temat. Przydatna może okazać się również w badaniach postaw, motywów i zainteresowań respondentów czy zasobu posiadanych przez nich wiadomości o badanym zjawisku, procesie zdarzeniu. Mało użyteczna lub nawet całkiem bezużyteczna okazuje się w kwestii rozwiązywania problemów, dotyczących np. skuteczności wychowania społeczno -moralnych czy praktyczne zastosowania wiadomości szkolnych w życiu codziennym.
Nadużywanie metody sondażu
Niejeden badacz posługując się metoda sondażu, zapomina niejednokrotnie, ze szczególną role odgrywa nade wszystko w rozpoznawaniu opinii i przekonana respondentów na temat interesujących badacza faktów, zjawisk, procesom zdarzeń. Wówczas pełni ona oczywiście podstawowa role w badaniach pedagogicznych. Nie sanowi natomiast podstawy do rozstrzygnięcia wiązanych z poszukiwaniem ostatecznych opinii i przekonana na temat badanego problemu. Zadanie włącznie spoczywa na osobie, która podjęła się badan naukowych w tym zakresie, a nie jedynie na wypowiedziach osób badanych.
2. Wymagania stawiane metodzie sondażu
Poprawność pytań kwestionariuszowych
Pytania kwestionariuszowe powinny być wynikiem przyjętej koncepcji badań, pozostawały w zgodzie ze sprecyzowanym problemem badawczym.
Pytania powinny być:
- jasno, dokładnie postawione
- dotyczyć spraw istotnych z naukowego punktu widzenia i nie były zbyt trudne i liczne
- nie sugerowały oczekiwanych przez badacza odpowiedzi
- wyrażone w formie grzecznościowej
- nie dotyczyły spraw, których osoby badane niedostatecznie znają
Kolejność pytań kwestionariuszowych
Pytania sondażowe powinny stanowić dla badanych pewną zwarta całość. Najpierw zadaje się pytania dotyczące ogólnych aspektów badanego problemu, a następnie pytania coraz bardziej szczegółowe (konstrukcja lejkowa).
Niezbędność Instrukcji w badaniach sondażowych
W instrukcji poprzedzającej zadawane pytania staramy się poinformować osoby badane o tym;
-, kto jest inicjatorem badań i ponosi za nie odpowiedzialność, kto je przeprowadza
- jaki prześwięca im cel, np. cel poznawczy (zaspokojenie ciekawości badacza)
Wychowawczy (unowocześnienie pracy z uczniami)
Naukowy (nastawiony na lepsze rozumienie i rozwiązanie danego problemu)
- jak należy odpowiadać na postawione pytania
- w jakim stopniu zapewnia się badanym anonimowości dyskrecje ich wypowiedzi
Weryfikacja pytań kwestionariuszowych w ramach badań pilotażowych
Ważną rzeczą jest również określenie czasu, w jakim osoby badane mają udzielić odpowiedzi na pytania. Badania te mają ułatwić korektę lub zmianę pytań. Maja dopomóc w sprawdzeniu czy objęte kwestionariuszem pytania dostarczają wystarczająco zróżnicowanego materiału badawczego, czy skłaniają badanych do szczerych i wyczerpujących odpowiedzi.
3. Rodzaje pytań sondażowych(kwestionariuszowych)
A. Pytania otwarte
Pytania otwarte pozostawiają respondentom swobodę wypowiedzi.
Np.: J. Zborowski, Pytania do chłopców i dziewczynek, wiek 12-18 lat, badania ankietowe dotyczące organizacji pracy domowej uczniów.
- Ile czasu poświęcasz na odrabianie lekcji w danym dniu?
- Gdzie odrabiasz lekcje i jakiej porze?
- Czy odrabiasz lekcje samodzielnie?
S.L.Paye wymienia pytania
- Pytania wprowadzające maja charakter pytań najbardziej ogólnych, ich zadaniem jest skierowanie uwagi respondentów na zagadnienia będące przedmiotem zainteresowań badacza. Co mógłbyś powiedzieć o swoich rodzicach?
- Pytania opinie dotyczą subiektywnego widzenia badanych problemów łącznie z ich oceną. Jakim powinien być nauczyciel jako człowiek?
- Pytania o fakty odnoszą się do różnych danych (wiek, płeć, wykształcenie, warunki mieszkaniowe, liczba rodzeństwa. Do kogo zwracasz się z problemem?
- Pytania o źródło informacji, jakich udziela respondent, umożliwiają uświadomienie sobie, od kogo lub gdzie miał on możliwość zaznajomienia się ze sprawą, o którą pytamy.
- Pytania o wiedzę dotyczą poznania konkretnych wiadomości na różne tematy.
- Pytania o motywy maja a celu dotarcie do subiektywnych uzasadnień podejmowanych przez respondenta. Dlaczego niektórzy nauczyciele są szczególnie lubiani przez uczniów?
- Pytania o sugestie to pytania w sprawie propozycji respondentów do unowocześnienia pracy wychowawczej z uczniami.
- Pytania uzupełniające stosuje się z zamiarem uzyskania od respondentów dodatkowych informacji
- Pytania sondujące są pytaniami naprowadzającymi respondenta na pełniejszą odpowiedz
B. Pytania zamknięte
Są nimi pytania z ustalonymi z góry odpowiedziami. Respondent dokonuje własnego samodzielnego wyboru( pytania wyboru). Każde z pytań zamkniętych składa się z dwóch części: pytania i gotowej odpowiedzi.
Pytania alternatywne (dychotomiczne, rozstrzygnięcia, z dwuczłonową odpowiedzią). Rozpoczynają się od "czy”. Odpowiedzi na te pytania: tak, nie, jestem za lub przeciw, dobrze, żle, zgadzam się lub nie zgadzam się.
Pytania dyskusyjne wymagają wyboru spośród więcej możliwych odpowiedzi jednej odpowiedzi. Pytania te mogą dotyczyć m.in. najbardziej ulubionego przedmiotu nauczania, najbliższego zainteresowania określoną dziedziną działalności, rzeczy, wartości.
Pytania koniunktywne są pytaniami z więcej niż dwiema gotowymi odpowiedziami. Należy dokonać wyboru więcej niż jednej spośród podanych odpowiedzi.
C. Pytania półotwarte
Każde z pytań półotwartych przewiduje wybór spośród przewidzianych odpowiedzi i umożliwia swobodne wypowiedzi osób badanych na zadany w pytaniu temat.
4. Techniki metody sondażu
A. Techniki sondażu z zastosowaniem ankiety.
Badania ankietowe i wartość naukowa
Badania ankietowe polegają na zadawaniu respondentom pytań kwestionariuszowych z prośbą o pisemne odpowiedzi.
Ważna jest tu treść oraz forma zadawanych respondentom pytań. Zadawanie pytań rozpoczynamy od pytania wprowadzającego o charakterze bardzo ogólnym, a dalszej kolejności zadajemy pytania coraz bardziej szczegółowe. Należy postarać się staranny wydruk zestawu pytań kwestionariuszowych. Nie bez znaczenia jest również jakość papieru, druku, układu graficznego wydrukowanego kwestionariusza. Ważna rzeczą jest liczba pytań zawartych w kwestionariuszu ankiety.
Osobliwe wymagania badaniom ankietowym
Szczególnie wymagania stawia się poprawności pytań kwestionariuszowych. Ważna jest tu nie tylko treść, ale forma zadawanych pytań. W związku z tym zachodzi potrzeba zwracania się do nich w formie grzecznościowe i zgodnej z obowiązującymi zasadami współżycia w kręgu kulturowym. Unikamy bezosobowego zwracania się do badanych. Niezbędna jest kolejność pytań kwestionariuszowych. Chodzi głównie, aby odpowiedzi na pierwsze pytania stymulowały odpowiedzi na dalsze pytania i nie utrudniali a ułatwiły odpowiednie odpowiadanie na toteż z reguły rozpoczynamy tego rodzaju pytania od pytania wprowadzającego. Pytania dotyczące danych osobistych umieszczamy na samym końcu.
Rodzaje badan ankietowych
Podstawą ich wyróżnienia jest sposób, w jaki rozprowadza się kwestionariusze ankiet wśród badanych.
Ankiety audytoryjna, przeprowadza się ją w miejscu pracy osób badanych, np: szkole, a także w miejscu zamieszkania, jak internat, dom dziecka. Zastosowanie wymaga bezpośredniego rozprowadzenia jej przez ankietera wśród osób badanych. Zaleta jej jest łatwość objęcia nią odpowiednio wyselekcjonowanej grupy respondentów, zapewnienie sobie zwrotu wszystkich egzemplarzy ankiet dostarczonych im wcześniej.
Ankieta pocztowa polega na rozesłaniu droga pocztową jej kwestionariusza wraz z instrukcją do specjalnie wyselekcjonowanych osób. Badania te nie zapewniają wysokiego wskaźnika zwrotu przesłanych ankiet. Koszty związane z jej rozesłaniem pokrywa badacz.
Ankieta prasowa wymaga zamieszczenia kwestionariusza ankiety i instrukcji na łamach gazety.
Ankieta jawna, ujawnia się nazwisko respondenta lub danej ułatwiające jego identyfikację.
Ankieta anonimowa
B. Techniki sondażu z zastosowaniem wywiadu
Wywiad i jego osobliwości
Wywiad jest sposobem gromadzenia interesujących badacza informacji w bezpośrednim kontakcie z osobami badanymi. W wywiadzie uczestniczą, co najmniej dwie osoby: prowadzący i respondent. Polega na ustnym zadawaniu respondentowi pytań przez osobę badającą. Pytania są z góry ustalone, kwestionariusz wywiadu. Jest to pewnego rodzaju proces, w którym badający stara się oddziaływać na badanego stawianymi pytaniami i skłonić go do udzielenia odpowiedzi na temat będący przedmiotem badań. W wywiadzie należy zastosować tzw. wskaźnikowe funkcje:
- funkcja komunikacyjna, polegająca na zgodności zasłyszanej wypowiedzi z tym, co rzeczywiście chciano przekazać
- Funkcji ekspresyjnej, zakładającej szczerość wypowiedzi
- funkcji informacyjnej, zapewniającej wartość poznawczą otrzymanych informacji
Umożliwia łatwe dotarcie do nie obserwowalnych faktów i przeżyć osób badanych.
Sposób przeprowadzenia wywiad
Skuteczności przeprowadzonego wywiadu należy się upatrywać w uprzednio przygotowanym kwestionariuszu, sposobie zadawania pytań, w całym jego przebiegu. Należy indywidualnie podejść do każdego z respondentów. Od początku przeprowadzania wywiadu należy dążyć do nawiązania z respondentem kontaktu psychicznego. Budzić zaufanie, sprawiłaby respondent odpowiadał na pytania swobodnie, szczerze. Wywiad rozpoczynamy od przedstawienia się. Staramy się przekonać respondenta o potrzebie przeprowadzenia wywiadu, korzyściach z niego płynących, pełnej dyskrecji otrzymanych wypowiedzi. Pytania zadajemy w powiązaniu z udzielanymi przez respondenta odpowiedziami. Zwracamy uwagę czy respondent zrozumiał zadane przez nas pytanie. Istotnym warunkiem dobrze przeprowadzonego wywiadu jest umiejętność słuchania. Należy wykazać zainteresowanie treścią wypowiedzi rozmówcy.
Dokonanie zapisu otrzymanych odpowiedzi najczęściej następuje w trakcie przeprowadzania wywiadu, co pozwala na dokładniejsze zapisanie uzyskanych informacji, ale utrudnia koncentrowanie się na wypowiedziach respondentów.
Po zakończeniu wywiadu należy dokonać zapisu własnych spostrzeżeń, dotyczących:
- nastawienia badanych do osób przeprowadzającej wywiad i samych badań
- stopnia zrozumienia poszczególnych pytań kwestionariuszowych, szczerości odpowiadania na nie
- miejsca, warunków i czasu przeprowadzania wywiadu
- panującej podczas jej trwania atmosfery
Rodzaje wywiadów
Wywiad nieskategoryzowany pozostawia prowadzącemu go duży zakres w zadawaniu pytań respondentom. Można przygotować listę pytań, ale nie trzeba ich zadawać we wcześniej ustalonej kolejności. Stosuje się pytania otwarte jak i zamknięte.
Wywiad ustrukturalizowany polega na zadawaniu pytań zamkniętych zgodnie z uprzednio przygotowanym zestawem, w odpowiedniej kolejności.
Wywiad jawny, badani zdają sobie sprawę, że przeprowadza się z nimi wywiad. Wiedzą o celu badawczym i wyrażają zgodę na przeprowadzenie wywiadu.
Wywiad ukryty
Wywiad indywidualny przeprowadzany tylko z jedną osobą
Wywiad zbiorowy
5. Źródła błędów w badaniach sondażowych
- Błędne sformułowanie pytań sondażowych - Najczęściej spotykane źródło błędów. Błędne sformułowania pytania są szczególnie niewskazane w badaniach ankietowych, w których badający nie ma możliwości ich korygowania i wyjaśnienia.
- Zbytnia pewność badającego, co do wiarygodności odpowiedzi na stawiane badanym pytania
Respondenci odpowiadając na pytania mogą je rozumieć wielość znaczeń i może to zależeć od ich aktualnego stanu emocjonalnego. Zbytnia pewność c do wiarygodności wynika nierzadko z nidostatecznej znajomości wskaźników wartościowych, jakie rzeczywiście przysługuje tym wypowiedziom, a nie tylko tyczniom.
- Niewłaściwy sposób przeprowadzenia badań, (postawa autorytarna, zbyt pobłażliwa)
- Niekorzystne warunki zewnętrzne badań
- Cechy poglądy osób badających
- Brak kompetencji respondentów związanych z badanymi problemami
4