Temat pracy:

Metoda sondażu diagnostycznego.

1. Określenie terminu „metoda badawcza”

Jednym z podstawowych terminów warsztatu badawczego jest metoda. Samo pojęcie „metoda” pochodzi od greckiego słowa methodos, oznaczającego pójście wzdłuż jakieś drogi. A zatem metoda to sposób postępowania „droga” do osiągnięcia postawionego celu¹.

W literaturze podmiotu odnaleźć można rożne definicje metody.

Według S. Nowak metody badawcze w naukach empirycznych to przede wszystkim „typowe i powtarzalne sposoby zbierania opracowywania, analizy i interpretacji danych empirycznych, służące do uzyskiwania maksymalnie uzasadnionych odpowiedzi na stawiane w nich pytania.”²

Zdaniem T. Pilcha „metoda jest zespołem czynności i zabiegów zmierzających do poznania określonego przedmiotu. Jest to pewnego rodzaju charakter działania, jaki podejmujemy dla zdobycia interesujących nas danych.”³

A. Kamiński przywołany przez T. Pilcha w swojej pracy metodę definiuje, jako: „ zespól teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego”⁴.

Dalej T. Pilch podkreśla znaczenie metody badawczej, która jego zdaniem jest najszerszym i nadrzędnym pojęciem w stosunku do techniki i narzędzia badawczego. Jak tłumaczy do rozwiązania określonego problemu, w pierwszej kolejności wybieramy odpowiednia metodę –opracowując koncepcje założeń teoretycznych i praktycznego postępowania. Wybrana metoda decyduje dalej o doborze stosowanej techniki badania ta z kolei wyznacza narzędzia badawcze. ⁵

Metody to według M. Łobockiego „zespół ogólnych założeń dotyczących celowych czynności i środków przydatnych w rozwiązywaniu określonych problemów badawczych.” ⁶

1. Podział metod

T. Pilch w swojej pracy wyróżnia metody takie jak:

• - metody indywidualnych przypadków

• -metody małej próby

• -metoda monograficzna

• - metoda obserwacji uczestniczącej

• - metoda sondażu diagnostycznego

• - metoda środowiskowa ⁷

Łobocki wyróżnia podział metod na:

• -metodę obserwacji

• -metodę szacowania

• -eksperyment pedagogiczny

• -testy osiągnięć szkolnych

• -metodę socjometryczną

• -analizę dokumentów

• -metodę dialogową

• -metodę sondażu

• -metodę biograficzną⁸

1. Metoda sondażu diagnostycznego

Jedna z najpopularniejszej metody badan ilościowych jest sondaż diagnostyczny, nazywany również sondażem ankietowym, bądź sondażem stosowanym na grupie reprezentatywnej.

1. Co to jest sondaż diagnostyczny?

T. Pilch definiuje sondaż następująco „ metoda sondażu diagnostycznego, jest sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach, i poglądach wybranych zbiorowości, nasileniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk i wszelkich innych zjawisk instytucjonalnie niezlokalizowanych- posiadających grupę reprezentującą populację generalną, w której badane zjawisko występuje.”⁹

Zdaniem M. Łobockiego: „przez metodę sondażu rozumie się metodę badań, której podstawową funkcją jest gromadzenie informacji o interesujących badacza problemach w wyniku relacji słownych osób badanych, nazywanych respondentami.”¹⁰

Konstruktywną cecha tej metody jest „wypytywanie” czy sondowanie opinii, zaś częścią składową są zadawane respondentom pytania. Odpowiedzi na nie mogą być pisemne- tworząc badania ankietowe, bądź ustne- wtedy sondaż przybiera formę wywiadu.

S. Nowak uważa, że metoda sondażu „ najlepiej ujawnia schemat wzajemnych statystycznych powiązań między zmiennymi charakteryzującymi ukazujące się w odpowiedziach cechy społeczne jednostek składających się na daną zbiorowość, w tym ich postawy i zachowania.”¹¹

E. Babbie jest zdania, że „badania sondażowe są chyba najlepsza dostępna metodą dla tych badaczy, którzy chcą zbierać oryginalne dane w celu opisywania populacji zbyt dużej, aby obserwować ja bezpośrednio. (..) Są też doskonałym narzędziem pomiaru postaw i poglądów w dużej populacji.”¹²

Według T. Pilcha „ metoda sondażu diagnostycznego jest sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasileniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk i wszelkich innych zjawiskach instytucjonalnie niezlokalizowanych- posiadających znaczenie wychowawcze- w oparciu o specjalnie dobraną grupę reprezentującą populację generalną, w której badane zjawisko występuje.”¹³

2. Kiedy stosujemy sondaż diagnostyczny

Zdaniem M. Łobockiego: „metodę sondażu zaleca się stosować szczególnie wtedy, gdy pragniemy dowiedzieć się o opiniach respondentów na temat interesujących nas spraw, oraz o tym jak je oni oceniają i w ogóle, co o nich wiedzą lub co chcieliby wiedzieć na ich temat.”¹⁴ Podkreśla również fakt, iż stosowanie tylko tej metody w badaniach pedagogicznych jest niestosowne.

Metoda ta w badaniach pedagogicznych spełnia raczej funkcję metody pomocniczej gdyż stosuje się ją wtedy, gdy nie dysponujemy innymi metodami badań. Istotne jest wtedy by zachować ostrożność w wyciąganiu wniosków na podstawie otrzymanych wyników badania.

Badania sondażowe według Earl Babbie: „mogą być zastosowanie do celów opisanych wyjaśniających i eksploracyjnych. Są one stosowane głownie w takich projektach badawczych, w których jednostkami analizy są pojedynczy ludzie.” ¹⁵

Są najlepszą dostępną metodą dla tych, którzy chcą zbierać oryginalne dane w celu opisywania populacji zbyt dużej, aby obserwować ja bezpośrednio.(…) Są też doskonałym narzędziem pomiaru postaw i poglądów w dużej populacji. ¹⁶

3. Metoda sondażu - jej wymagania

Poprawność pytań kwestionariuszowych:

Ważne jest by pytania sondażowe nie były dziełem przypadku, lecz przyjętą przez nas logiczna koncepcją tj. pozostawały w zgodzie ze sprecyzowanym bliżej problemem badawczym. Osoba, która formułuje pytania powinna być świadoma ich celowości i przydatności w podejmowanym przez nią badaniu. Ponad to pytania powinny być:

Jasno, jednoznacznie i dokładnie postawione; dotyczyć spraw istotnych z naukowego punktu widzenia i nie powinny być zbyt trudne do odpowiedzi ani też zbyt liczne, nie mogą być sugestywne, powinny być wyrażone w formie grzecznościowej, oraz nie powinny dotyczyć spraw, co, do których nie ma pewności, że osoby badane wystarczająco ją znają, aby rzeczowo wypowiedzieć się na ich temat.¹⁷

E.Babbie za istotne dla badacza powinno być :

Sprawdzenie,by pytania były jasne i adekwatne, unikania podwójnych pytań. Ważne jest by respondenci byli w stanie udzielić opowiedzi.Pytania krótkie są najlepsze, lepiej jest unikać form przeczących, a także obciążonych pytań i pojęć .Pytania powinny być sfrormułowane tak by respondenci chcieli na nie odpowiadać¹⁸

Kolejność pytań kwestionariuszowych

Pytania sondażowe powinny stanowić dla badanych pewną zwartą i logiczną całość, zaczyna się zazwyczaj od zadawania pytań dotyczących ogólnych aspektów badanego problemu, a następnie pytań coraz bardziej zawężającego jego zakres, czyli pytania bardziej szczegółowe.

Niezbędność konstrukcji w badaniach sondażowych

Instrukcja, która umieszczona jest przed pytaniami powinna zawierać informacje odnośnie tego:

-Kto jest inicjatorem badań i ponosi za nie odpowiedzialność oraz kto je przeprowadza?

-Jaki przyświeca im cel?

-Jak należy odpowiadać na podstawione pytania?

-W jakim stopniu zapewnia się badanym anonimowość i dyskrecję ich wypowiedzi.

Weryfikacja pytań kwestionariuszowych

Ważna jest weryfikacja zadawanych pytań, tj. sprawdzenie stopnia zrozumienia ich przez osoby badane. Stosuje się tu badania pilotażowe, których zadaniem jest ułatwienie korekty bądź zmianę pytań, rozumianych błędnie, niejednakowo lub z trudem. ¹⁹

3. Rodzaje pytań sondażowych

Pytania otwarte pozostawiają respondentom całkowitą swobodę wypowiedzi, a więc w sposób nieskrępowany jakimikolwiek dodatkowymi sugestiami ze strony badacza. Np. Ile czasu poświęcasz przeciętnie w jednym dniu na korzystanie z Internetu.?

Istnieją różne odmiany pytań otwartych. Na przykład S.L. Payne wymienia wśród nich :

• Pytania wprowadzające (np. Co mógłbyś powiedzieć o sowich rodzicach)

• Pytania o opinie (np. Jakim powinien być -Twoim zdaniem –nauczyciel jako człowiek? )

• Pytania o fakty (np. Do kogo zwracasz się najczęściej, gdy masz jakiś problemy? )

• Pytania o źródła informacji (np. Skąd po raz pierwszy dowiedziałeś się o Albercie Einsteinie? )

• Pytanie o wiedzę (np. Kto napisał książkę Pan Tadeusz)

• Pytanie o motywy ( np. Dlaczego niektórzy nauczyciele są szczególnie lubiani przez uczniów? )

• Pytania o sugestia ( np. Co powinno – według Ciebie- zmniejszyć spożycie alkoholu wśród młodzieży? )

• Pytania uzupełniające (np. Co jeszcze mógłbyś powiedzieć o przyczynach zapobiegania przestępczości nieletnich? )

• Pytania sondujące- zadawane są wtedy, gdy osoba zadająca je nie ma pewności , czy zrozumiała właściwie respondenta lub czy respondent dobrze zrozumiał zadane mu pytanie.²⁰

Pytania zamknięte – (pytania wyboru; pytania kategoryzowane, pytania kaferteryjne; pytania wieloalternatywne) Są nimi pytania z ustalonymi z góry możliwymi odpowiedziami. Spośród nich respondent dokonuje własnego samodzielnego wyboru. Przykład pytania zamkniętego:

Czy syn(córka) chętnie rozpoczął(ęła) naukę w szkole? Tak Nie Trudno powiedzieć

Pytania te dzielą się na :

• pytania alternatywne, które rozpoczynają się zwykle od partykuły „czy” i mają na ogół charakter dychotomiczny. Przewidywane odpowiedzi to np. tak lub nie; bądź jestem za lub przeciw.

• pytania dysjunktywne – wymagają one wyboru więcej możliwych odpowiedzi, ale wybór ten odnosi się tylko do jednej z kilku gotowych odpowiedzi. Np., Jaki gatunek filmów najbardziej lubisz. Zaznacz tylko jeden z przytoczonych gatunków; komedia, dramat, melodramat, western, horror, musical.

• pytania koniunktywne- są pytaniami z więcej niż dwoma odpowiedziami, lecz wymagają dokonania wyboru więcej niż jednej odpowiedzi tj. kilku różnych ich wariantów. Np., Które z wartości cenisz najbardziej? Podkreśl trzy Twoim zdaniem najważniejsze: wiara, miłość, zaufanie, odpowiedzialność, szacunek, szczerość.

Pytania półotwarte i inne

Są to pytania, którym przysługuje charakter pytań zarówno otwartych jak i zamkniętych tj. każde z pytań przewiduje wybór spośród przewidzianych z góry odpowiedzi i jednocześnie umożliwia swobodne wypowiedzi osób badanych na zadany w pytaniu temat. Spośród możliwych odwiedzi na dane pytanie respondent ma możliwość dopisania własnej odpowiedzi w polu np. „inne”.

Pytania projekcyjne to pytania za pomocą, których by dowiedzieć się ważnej dla nas zależności nie pytamy, wprost, lecz pośrednio. Pytania tego rodzaju mogą przybrać formę otwartą, zamkniętą, bądź półotwartą.

Pytania filtrujące pozwalają wyłączyć z odpowiedzi na nie te osoby, które nie mają nic do powiedzenia w danej sprawie. Np. Czy lubisz czytać książki? Jeśli tak to, dlaczego?

Pytania kontrolne- pełnia funkcje kontroli otrzymanych wypowiedzi. Są one zbieżne z treścią innych pytań, lecz rożne pod względem formy ich wyrażania.

Pytania z uszeregowaniem wariantów odpowiedzi- polegają na przedłożeniu respondentowi gotowej listy cech, norm, kategorii, zachowań lub wartości z prośbą o uporządkowanie ich w kolejności od najbardziej do najmniej przez niego cenionych.

3. Błędy, jakie pojawiają się w badaniach sondażowych

-błędne sformułowanie pytań sondażowych

-zbytnia pewność, co do wiarygodności wypowiedzi respondentów

- niewłaściwy sposób przeprowadzania bań

- niekorzystne warunki zewnętrzne badań

- cechy i poglądy osób przeprowadzających badania. ²¹

Bibliografia:

1. M. Łobocki, 2004, Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Kraków

2. S. Nowak, 2008, Metodologia badań społecznych, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa,

3. E. Babbie, 2008, Podstawy badań społecznych, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa

4. T. Pilch, T. Bauman, 2001 Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe, Wyd. Akademickie „Żak” Warszawa

5. T. Pilch, R. Wroczyński, 1974 Metodologia pedagogiki społeczne, Wyd. Polskiej Akademii Naukowej, Wrocław

---

1. H.H Kruger, 2007, Wprowadzenie w teorie i metody badawcze nauk o wychowaniu, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, s. 140↩

2. S. Nowak, 2008, Metodologia badań społecznych, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa, s.22↩

3. T Pilch, 1971, Metodologia pedagogicznych badań środowiskowych, Wyd. Polskiej Akademii Nauk, Wrocław, s. 79↩

4. T Pilch, T. Bauman, 2001, Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe, Wyd. Akademickie „Żak”, Warszawa, s. 71↩

5. Tamże, s. 72↩

6. M. Łobocki, 2007, Metody i techniki badań pedagogicznych, Wyd. Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków, s. 27↩

7. T.Pilch, R. Wroczyński, 1974 Metodologia pedagogiki społeczne, Wyd. Polskiej Akademii Naukowej, Wrocław↩

8. M. Łobocki, 2007, Metody i techniki badań pedagogicznych, Wyd. Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków, s. 29-30↩

9. T Pilch, T. Bauman, 2001, Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe, Wyd. Akademickie „Żak”, Warszawa, s. 80↩

10. M.Łobocki, 2007, Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Wyd. Impuls, Kraków, s. 27↩

11. S. Nowak, 2008, Metodologia badań społecznych, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa, s. 47↩

12. E. Babbie, 2008, Podstawy badań społecznych, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa, s. 276↩

13. T.Pilch, T. Bauman, 2001, Zasady badań pedagogicznych. Strategie ilościowe i jakościowe, Wyd. Akademickie „Żak” Warszawa, s. 80↩

14. M.Łobocki, 2007, Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Wyd. Impuls, Kraków, s.244↩

15. E. Babbie, 2008, Podstawy badań społecznych, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa, s.275-276↩

16. Tamże↩

17. M. Łobocki, 2007,Metody i techniki badań pedagogicznych, Wyd. Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków, s. 245-247↩

18. E. Babbie, 2008, Podstawy badań społecznych, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa, s. 278-281↩

19. M.Łobocki, 2007, Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Wyd. Impuls, Kraków, s 251-258↩

20. M.Łobocki, 2007, Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Wyd. Impuls, Kraków, s 251-258↩

21. M.Łobocki, 2007, Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Wyd. Impuls, Kraków, s 251-258↩