„

„

Potrzeby dziecka z

Potrzeby dziecka z

niepełnosprawnością

niepełnosprawnością

intelektualną w wieku

intelektualną w wieku

przedszkolnym- założenia

przedszkolnym- założenia

i programy wspomagające

i programy wspomagające

rozwój”

rozwój”

Dla prawidłowego rozwoju dziecka

najbardziej znaczące są pierwsze lata życia.

Wówczas dojrzewa centralny i obwodowy

układ nerwowy człowieka. Konsekwencją tego

procesu jest rozwój wszystkich funkcji

psychofizycznych dziecka. U dzieci z

niepełnosprawnościami rozwoju może ulec

zahamowaniu lub postępować nieharmonijnie.

Dla rozwoju psychofizycznego dziecka, jego

edukacji i uczestnictwa w życiu społecznym

niezbędne jest podjęcie systematycznego ,

kompleksowego wspomagania rozwoju z chwilą

wykrycia niepełnosprawności.

Najlepsze efekty można uzyskać

rehabilitacyjne w pierwszych 30 miesiącach

życia. Potem możliwości są coraz mniejsze.

Jednak do szóstego r.ż. występuje u dzieci

większa podatność na usprawnienie.

W zakres opieki nad dzieckiem w wieku

przedszkolnym wchodzą: zaspokajanie

rozwojowych i indywidualnych potrzeb dziecka

oraz poszukiwanie różnorodnych sposobów ich

zaspokajania.

Zapis art.71b ust.2a wprowadzony do ustawy o

Zapis art.71b ust.2a wprowadzony do ustawy o

systemie oświaty w 2001r, umożliwia tworzenie

systemie oświaty w 2001r, umożliwia tworzenie

zespołów wczesnego wspomagania rozwoju dziecka.

zespołów wczesnego wspomagania rozwoju dziecka.

Z powyższego zapisu wynika, że:

Z powyższego zapisu wynika, że:

 Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka może być

organizowane w przedszkolach , szkołach specjalnych,
poradniach psychologiczno-pedagogicznych, ośrodkach
szkolno-wychowawczych i innych ośrodkach umożliwiających
dzieciom i młodzieży z upośledzeniem umysłowym w stopniu
głębokim i sprężonymi niepełnosprawnościami realizacje
rocznego obowiązkowego przygotowania przedszkolnego i
obowiązku nauki;

 Zajęcia takie powinny być prowadzone bezpośrednio z

dzieckiem i jego rodziną;

 Celem tych zajęć jest pobudzenie psychoruchowego i

społecznego rozwoju dziecka, organizowanie zajęć
rewalidacyjnych z małym dzieckiem.

Uzasadnienie posługiwania się pojęciem

„dziecko z niepełnosprawnością”

W diagnostyce psychologicznej podstawowym

narzędziem pozostają klasyfikacje: DSM-IV-TR

(UPOŚLEDZENIE UMYSŁOWE w stopniu lekkim , w

stopniu umiarkowanym , w stopniuj znacznym ,

głębokim oraz upośledzenie umysłowe bez podania

stopnia) i ICD-10. w obu tych klasyfikacjach

zastosowano kategoryzację, która opiera się na

określonych kryteriach, np. definicja

Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego

określa, że istotną cechą upośledzenia

umysłowego jest niższy ogólny poziom

funkcjonowania intelektualnego (kryterium A) ,

który współwystępuje przy znacznych

ograniczeniach w zachowaniu przystosowawczym

w przynajmniej dwóch z następujących obszarów

zdolności:

porozumiewania się , troski o siebie, trybu

życia domowego , sprawności społeczno-

interpersonalnych, korzystania ze środków

zabezpieczenia społecznego, kierowania

sobą , troski o zdrowie i bezpieczeństwo,

zdolności szkolnych , sposobu

organizowania czasu wolnego i pracy

(kryterium B), początek tego stanu musi

nastąpić przed 18 r.ż.( kryterium C).

W praktyce rehabilitacyjnej małego

W praktyce rehabilitacyjnej małego

dziecka z niepełnosprawnością

dziecka z niepełnosprawnością

intelektualną i towarzyszącymi mu

intelektualną i towarzyszącymi mu

zaburzeniami w zachowaniu spotkać można

zaburzeniami w zachowaniu spotkać można

z nieudanymi próbami zaadaptowania go w

z nieudanymi próbami zaadaptowania go w

grupie rówieśniczej. Rozwiązania tej sytuacji

grupie rówieśniczej. Rozwiązania tej sytuacji

upatruje się w rozszerzeniu warsztatu ich

upatruje się w rozszerzeniu warsztatu ich

pracy, wszczęciu dyskusji nad miejscem

pracy, wszczęciu dyskusji nad miejscem

dziecka z niepełnosprawnością intelektualną

dziecka z niepełnosprawnością intelektualną

w naturalnym środowisku wychowawczym.

w naturalnym środowisku wychowawczym.

Założenia i kierunki wspomagania rozwoju

dziecka

z niepełnosprawnością intelektualną w wieku

przedszkolnym

Wspomaganie rozwoju małych dzieci

można określić jako zaplanowane,

kontrolowane oddziaływanie na dziecko

środkami psychopedagogicznymi w celu

usunięcia zaburzeń w przystosowaniu

społecznym. Zamierzonym celem tych

działań jest zmiana nieprawidłowych reakcji

na reakcje poprawne i usunięcie przyczyn

zachowań społecznie niepożądanych.

Wspomaganie rozwoju małego dziecka to

jedno z głównych zadań przedszkola.

Praca rehabilitacyjna z małym dzieckiem

jako terapia zajęciowa, reedukacja

psychomotoryczna i oddziaływania

psychologiczne (wg M. Popielarska).

-Terapia zajęciowa- to zespół metodycznych

działań za pomocą naturalnych bodźców,

angażujących dziecko do współdziałania,

usuwających niekorzystne formy aktywności

dziecka, (tj apatia, spowolnienie, złe nawyki,

smutek, zachowania nadpobudliwe)

- Reedukcja psychomotoryczna- to ćwiczenia,

które mają poprawić sprawność ruchową dziecka.

- Psychoterapia – korzystając ze środków

niewerbalnych przezwyciężania lęku, rozładowanie

napięć i trenowanie w prawidłowych sposobach

reagowania

Wspomaganie rozwoju małego dziecka to jedno

z głównych zadań przedszkola.

PRZYKŁADY PROGRAMÓW

WSPOMAGAJĄCYCH ROZWÓJ DZIECKA W

WIEKU PRZEDSZKOLNYM

Program intensywnego wspomagania

rozwoju

dziecka

(oprac. E. Gruszczyk-

Kolczyńska)

- dostosowany jest do potrzeb rozwojowych dzieci w 3

r. ż. i starszych, wolniej rozwijających się. Składa się z

13 kręgów obejmujących ważne zakresy dziecięcej

aktywności umysłowej:

1. Wspomaganie dziecka w tworzeniu własnego ,,Ja:

2. Poznawanie otoczenia dziecka

3. Rozwijanie czynności samoobsługowych

4. Wspomaganie dziecka w rozwijaniu sprawności i

koordynacji ruchowej

5. Wspomaganie rozwoju zdolności do wychwytywania

regularności i korzystania z nich w rozmaity sposób

6. Wspomaganie rozwoju czynności potrzebnych do

składania całości z części (synteza) i rozkładania

całości na części (analiza), np. konstrukcje z klocków,

układanie obrazków, rozcinanie ich na części

7. Wspomaganie rozwoju umiejętności liczenia

8. Wspomaganie dzieci w rozpoznawaniu i nazywaniu

kolorów

9. Wspomaganie rozwoju myślenia przyczynowo-

skutkowego

10. Wspomaganie rozwoju klasyfikacji

11.Wspomaganie rozwoju

zdolności do przewidywania

12. Wspomaganie dziecka

w swobodnym wypowiadaniu się

13. Wspomaganie dziecięcych

zabaw jako formy spontanicznej

i twórczej aktywności.

INTEGRACJA SENSORYCZNA

( METODA SI)

Integracja Sensoryczna czyli

przetwarzanie bodźców

sensorycznych to

skomplikowany proces,

podczas którego układ

nerwowy człowieka odbiera

informacje z receptorów

wszystkich zmysłów (dotyk;

układ przedsionkowy

odbierający ruch; czucie

ciała, czyli propriocepcja,

węch, smak, wzrok i słuch),

następnie organizuje je i

interpretuje tak, aby mogły

być wykorzystane w celowym

i efektywnym działaniu.

Jeśli doświadczenia dziecka w

odbiorze i przetwarzaniu

bodźców płynących ze zmysłów

podstawowych ( dotyk,

równowaga oraz czucie ciała) są

złe lub niepełne, to nie jest ono w

stanie nauczyć się złożonych

czynności, tj. czytanie lub

pisanie, i opanowanie ich sprawia

mu ogromne trudności. Dziecko

potrzebuje 7-8 lat doświadczeń,

na które składają się: ruch,

poznanie otoczenia i własne

działanie. Tworzą

one podstawę jego

rozwoju intelektu-

alnego, osobowo-

ściowego

i społecznego.

GŁÓWNE OBJAWY ZABURZONEJ

INTEGRACJI CZYNNOŚCI ZMYSŁOWO-

RUCHOWYCH :

-nadaktywność, nadpobudliwość i brak

koncentracji uwagi

-zaburzenia zachowania
-nieprawidłowe napięcie mięśni, zła koordynacja

ruchów, wady postawy i stóp

Usprawnianie uwzględnia:
-stymulację układu dotykowego,
-hamowanie przetrwałych odruchów,
-normalizację napięcia mięśniowego,
Ćwiczenia równoważne i koordynacji wzrokowo-

ruchowej,

-koordynację czynności ruchowych obu stron ciała.

W przypadku dzieci niepełnosprawnością

intelektualną i uszkodzonym centralnym układem

nerwowym postrzeganie samego siebie i kontrola

własnego ciała stają się bardzo ograniczone. Dlatego

somatognozja jest niezwykle ważnym elementem

usprawnienia i obejmuje:

-stymulację dotykową,

-stymulację wibracyjną,

-stymulację

przedsionkową

Aby kształtowanie poczucia

własnego ciała przebiegało

prawidłowo wyżej wymienione

zadania należy dostarczać w

sposób systematyczny i

zorganizowany poprzez:

-masaż Shantala,
-pocieranie ciepłym powietrzem,
-zawijanie ciała w tkaniny
-rozciąganie i ściskanie stawów

Obraz własnego ciała

kształtuje się podczas

poruszania się. Wskazane

jest nawiązanie „dialogu

ruchowego”.

Możliwość doświadczania

ruchu uzyskuje się

poprzez:

-zmiany pozycji w przestrzeni,
-rytmiczne kołysanie,
-obracanie,
-ruch liniowy w różnym tempie

i w różnych kierunkach,

-turlanie,
-ruchy obrotowe,
-ruchy w górę i w dół.

W oparciu o powyższe założenia zbudowana została

metoda stymulacji bazalnej-metoda polegająca

na stymulowaniu poszczególnych części ciała

dziecka poprzez uciskanie, głaskanie jego ciała za

pomocą materiałów o różnej fakturze. Metoda ta

stwarza dziecku możliwość odczuwania swojego

ciała, pozwala przeżyć pozytywne doświadczenia,

których najczęściej było pozbawione w

okresie wczesnego

dzieciństwa.

Programy

opracowane przez Knilla „ Świadomość Ciała, Kontakt i

Komunikacja” zakładają, że każde dziecko nawet

najbardziej pasywne, można zachęcić do przejawiania własnej

inicjatywy i aktywności. Stosowanie tych programów w

przypadku dzieci z niepełnosprawnością umysłową budzi w

nich świadomość własnego ciała, a także uczy świadomego

wykorzystania swoich rąk, nóg, ramion, stóp podczas

wykonywania prostych czynności życia codziennego.

Metoda Dobrego Startu- to system

ćwiczeń stymulujących rozwój

psychomotoryczny dziecka.
Założeniem metody jest jednoczesne
rozwijanie funkcji językowych, wzrokowych,
słuchowych, dotykowych, kinestetycznych i
motorycznych.

Zajęcia odbywają się według określonego schematu:
1.

Zajęcia wprowadzające- celem jest koncentracja

uwagi, rozwijanie świadomości własnego ciała.

Ćwiczenia te rozwijają analizę i syntezę słuchową

ora zdolność różnicowania fonemów,

2.

Zajęcia właściwe – składają się z trzech etapów

ćwiczeń:

a) ćwiczenia ruchowe- zabawa ruchowa nawiązująca so

treści piosenki

b) ćwiczenia ruchowo- słuchowe- do elementu

ruchowego dołącza się element dźwiękowy

c) ćwiczenia ruchowo- słuchowo- wzrokowe- w których

zaangażowane są wszystkie trzy analizatory.

Metoda ,,Ruchu

rozwijającego” Weroniki

Sherborne

to metoda uniwersalna, stwarzająca szerokie możliwości

terapii dzieci z różnymi zaburzeniami rozwoju i

potrzebami edukacyjnymi. W Polsce stosuje się ją w

placówkach oświatowych oraz służby zdrowia wobec

dzieci:

• Upośledzonych umysłowo,
• Z wczesnym mózgowym porażeniem dziecięcym,
• Z zaburzeniami emocjonalnymi i zaburzeniami

zachowania,

• Z niekorzystnych środowisk wychowawczych,
• Dzieci głuchych i niewidomych,
Według W. Sherborne, metoda przyczynia się do rozwoju

dzieci głęboko upośledzonych umysłowo przede

wszystkim w dwóch dziedzinach.

Pierwsza z nich to wykształcenie obrazu samego siebie

oraz nawiązanie kontaktów społecznych. Podstawą do

wyodrębnienia własnej osoby z otoczenia oraz poczucia

tożsamości jest świadomość samego siebie, posiadania

ciała oraz poszczególnych jego części.

,,Korpus jest często obszarem ,,martwym”, nieznanym

osobom opóźnionym w rozwoju. Nie zdają sobie one sprawy

z tego, ze mają tułów, plecy, biodra i ramiona. Ważne jest,

aby pomóc im wyodrębnić centralną cześć ciała – tułów,

ponieważ łączy on głowę z kończynami dolnymi.

Świadomość, iż posiada ono tułów, pomaga dziecku w

poruszaniu ciałem jako całością”. (W.Sherborne)

Dzięki specjalnie dobranym grupom ćwiczeń,

dzieci upośledzone umysłowo zyskują kontrolę

nad ciężarem ciała oraz poszczególnymi jego

częściami. Daje im to m.in. bardziej normalny

sposób chodzenia oraz poczucie bezpieczeństwa.

Zajęcia prowadzone metodą ,,Ruchu

rozwijającego” są bardzo pomocne w

nawiązywaniu kontaktów interpersonalnych. Z

charakterystyki dzieci upośledzonych umysłowo

wynika, że bardzo często nie interesują się one

otoczeniem i raczej nie dążą do nawiązywania

kontaktu. W.Sherborne zwraca uwagę na takie

trudności jak: brak reakcji na bodźce zewnętrzne,

unikanie kontaktu (np. wzrokowego),lęk przed

kontaktem, nawiązywanie kontaktu tylko wtedy,

gdy dziecko może być stroną dominującą oraz

słaba aktywność, brak inicjatywy i motywacji do

działania.

Według autorki omawianej metody, ,,poprzez

odtwarzanie wczesnoniemowlecych zabaw między

rodzicami i dzieckiem, których dziecko upośledzone

najczęściej nigdy nie doświadczyło, możemy pomóc

mu w odnalezieniu siebie i nawiązaniu kontaktu”.

Metoda ,,Ruchu rozwijającego” ma również

pozytywny wpływ na funkcjonowanie motoryczne. U

wielu dzieci niepełnosprawnych umysłowo

występują niedowłady, przykurcze, zaburzenia

równowagi. Nieprawidłowo kształtuje się także u

nich motoryka rąk (mała precyzja ruchów oraz słaba

koordynacja, niski poziom kontroli i celowości

ruchów). Ćwiczenia W. Sherborne są szansą na

pokonanie wyżej wymienionych problemów i

zyskanie poczucia większej sprawności ruchowej.

W metodzie W. Sherborne wyróżnia się

następujące kategorie ruchu:

• ruch prowadzący do poznania własnego ciała,
• ruch kształtujący związek jednostki z

otoczeniem fizycznym,

• ruch wiodący do wytworzenia się związku z

drugim człowiekiem,

• ruch prowadzący do współdziałania w grupie,
• ruch kreatywny,
W przypadku dzieci głęboko upośledzonych

umysłowo wykorzystuje się trzy pierwsze

kategorie ruchu. Dwie pozostałe są dla nich

zazwyczaj nieosiągalne, gdyż wykraczają

poza ich możliwości.

W. Sherborne wyróżniła następujące

grupy ćwiczeń wspomagających rozwój
dziecka:

• ćwiczenia prowadzące do poznania własnego

ciała,

• ćwiczenia pomagające zdobyć pewność siebie

i poczucie bezpieczeństwa w otoczeniu,

• ćwiczenia ułatwiające nawiązanie kontaktu i

współpracy z partnerem i grupą,

• ćwiczenia twórcze,
Ćwiczenia te mogą mieć formę zajęć:

indywidualnych, zajęć w parach i zajęć
grupowych.

Najszersze zastosowanie w

pracy z dziećmi z głęboką

niepełnosprawnością intelektualną

ma grupa ćwiczeń prowadzących

do poznania własnego ciała.

Ćwiczenia te są szczególnie

ważne, gdyż przy ich pomocy

możemy wykształcić znajomość

budowy własnego ciała, świadomą

kontrolę nad nim i jego ruchami, a

w konsekwencji nad jego

zachowaniem. Nie wymagają one

od dziecka ukierunkowanej

aktywności własnej. Może ono być

bierne, a stroną aktywną jest

osoba dorosła. Istotne jest to, że

ćwiczenia wykonywane są na

podłodze, co daje dziecku

poczucie bezpieczeństwa.

Wiadomości o budowie ciała dostarczane

są dziecku w czterech grupach ćwiczeń:

• wyczuwanie brzucha, pleców, pośladków

(np.: leżenie na plecach, leżenie na brzuchu,

ślizganie się w kółko na brzuchu i plecach);

• wyczuwanie nóg i rąk (np.: maszerowanie i

bieganie z podnoszeniem wysoko kolan,

pchanie kolan do siadu prostego, uderzanie

o podłogę stopami);

• wyczuwanie twarzy (np.: wytrzeszczanie i

mrużenie oczu, zabawne miny);

• wyczuwanie całego ciała (np.: leżenie na

plecach, turlanie się, leżenie z rękami

wzdłuż ciała);

Druga kategoria ćwiczeń, które wymagają

większej aktywności od dzieci głęboko

upośledzonych, to ćwiczenia pozwalające

zdobyć pewność siebie i poczucie

bezpieczeństwa w otoczeniu. Ćwiczenia te

wiążą się z wyżej opisaną kategorią, gdyż

trzeba poznać siebie, zdobyć pewność w

działaniu, aby móc nawiązać kontakt z

otoczeniem. Przykładowe ćwiczenia to:

• ćwiczenia w parach (np. jedna osoba robi

„mostek”, druga obchodzi ją na czworakach,

przechodzi pod, przez, nad i dookoła);

• ćwiczenia w grupie (np. grupa tworzy tunel,

reszta czołga się pod nim na plecach,

brzuchu);

Trzecia grupa ćwiczeń bardzo często

wykorzystywana jest w pracy z dziećmi

upośledzonymi umysłowo. Są to ćwiczenia

ułatwiające nawiązywanie kontaktu i

współpracy z partnerem i grupą. Ćwiczenia te

dają możliwość nawiązywania spontanicznego,

satysfakcjonującego kontaktu oraz wspólnego

przeżycia wysiłku fizycznego „rozwijają i uczą

koncentracji, zwracania uwagi na osobę, z

którą współdziała się w czasie ćwiczeń”.

Przykładowe ćwiczenia:

1.

Ćwiczenia „z”:

•

w parach – pozycja siedząca, ćwiczący siedzi,

opierając się plecami, nogi ugięte w kolanach, pcha

plecami partnera;

•

ciągniecie za kostki ćwiczącego, który leży na

plecach;

•

kołysanie – pozycja siedząca, tworzenie fotelika dla

ćwiczącego i obejmowanie go, zarazem kołysanie do

przodu i do tyłu;

2.

Ćwiczenia „przeciwko”:

•

„skała” – ćwiczący siedzi mocno podparty rękami o

podłoże, współćwiczący próbuje go przesunąć,

pchając lub ciągnąc;

•

„worek” – współćwiczący leży na plecach lub brzuchu,

a partner próbuje przewrócić go na drugą stronę.

3.

Ćwiczenia „razem” w parach:

• partnerzy siedzą złączeni plecami, po czym

wstają, nie odrywając się od siebie, napierając

na siebie plecami tak, aby obydwaj powstali;

• równowaga – stając do siebie twarzą i trzymając

się za ręce, ćwiczący odchylają się i przechodzą

do siadu, a następnie wstają razem;

4.

Ćwiczenia „razem” w grupie:

• kołysanie – dwóch ćwiczących siedzi

naprzeciwko, pomiędzy nimi trzeci, ręce

wyciągnięte do przodu, kolana lekko ugięte i

rozsunięte; ćwiczący w środku jest kołysany na

boki przez partnerów; uwaga ćwiczącego skupia

się na podtrzymywaniu jego głowy i ramion,

należy czuwać nad płynnością ruchów.

• ćwiczenia skoczne – dwóch współćwiczących

wspomaga osobę skaczącą, trzymając ją za

dłonie i łokcie;

• „konik” – czterech lub pięciu wykonuje klęk

podparty w rzędzie, ćwiczący kładzie się na

ich plecach i konik posuwa się do przodu.

Czwarta i ostatnia grupa, czyli ćwiczenia

twórcze, nie znajduje zazwyczaj

zastosowania w przypadku dzieci głęboko

upośledzonych umysłowo. Sporadycznie

wykorzystywanymi ćwiczeniami

terapeutycznymi w obrębie tej grupy są

zabawy, które wymagają obecności aż kilku

osób dorosłych pracujących z jednym

dzieckiem.

Bibliografia:

 K. Barłóg, A. Mach, E. Kensy, M. Rorat ,,

Wczesne wspomaganie rozwoju i edukacja
dzieci zagrożonych niepełnosprawnością i
niepełnosprawnych”.

Dziękujemy za

uwagę