Pomaganie
innym ludziom

2



Altruizm?



Altruiści?

3

4

Czynniki ewolucyjne (1)



Egoistyczne geny – dobór krewniaczy



Zachowanie społeczne powinno być analizowane
z perspektywy jego wkładu w przetrwanie genów.



Jeżeli służy osiągnięciu sukcesu reprodukcyjnego,
to utrwala się w kolejnych pokoleniach.



Pomaganie podwyższa szanse przeżycia danej
jednostki i jej genów.



Pomaganie krewnym (dobór krewniaczy) służy
przetrwaniu puli genowej.



Im bliższy krewniak, tym większa tendencja do
pomagania.

5

Tendencja do pomagania krewnym o
różnym stopniu pokrewieństwa w różnych
sytuacjach

6

Czynniki ewolucyjne (2)



Altruizm grupowy – pomaganie członkom

własnej grupy



Altruizm odwzajemniony – norma

wzajemności



Pomaganie innym zwiększa

prawdopodobieństwo otrzymania pomocy,

gdy ty i twoje geny będziecie tego

potrzebować.



Pomaganie nie spokrewnionym członkom

własnej grupy podwyższa szanse przetrwania

grupy, zwłaszcza w obliczu zagrożenia.

7

Aktywizacja zachowań
prospołecznych:
normy społeczne



Normy społeczne



Norma wzajemności – pomagamy tym, którzy

nam pomogli.



Norma słuszności (equity) – ludzie nadmiernie

uprzywilejowani (np. mieli szczęście urodzić się

w bogatym kraju) powinni pomagać ludziom

pozbawionym przywilejów.



Norma społecznej odpowiedzialności – powinno

się pomagać tym, którzy potrzebują pomocy;

nacisk na osobistą odpowiedzialność



Norma sprawiedliwości – powinno się pomagać

tym, którzy zasługują na pomoc; nacisk na

standardy moralne.

8

Pułapki wizji
sprawiedliwego świata

M. Lerner
Przywracać sprawiedliwość można na dwa

sposoby:

Pomagając ofiarom
Przerzucając na ofiary odpowiedzialność za

krzywdę i cierpienie, które ich spotkało

Ograniczenia działania norm, eksperyment

z Dobrym Samarytaninem

9

Pomaganie jako źródło gratyfikacji



Teoria wymiany społecznej:



większe prawdopodobieństwo udzielenia pomocy,

jeżeli potencjalne nagrody przewyższają potencjalne

koszty



Zyski i koszty wiążą się zarówno z udzieleniem

pomocy, jak i nieudzieleniem pomocy.



Udzielenie pomocy:



dobre samopoczucie, pozytywna samoocena, uznanie

ze strony innych, nagroda pieniężna, sława itp.



Strata czasu, bezpośrednie lub odroczone zagrożenie

własnego zdrowia i życia itp.



Nieudzielenie pomocy:



Uniknięcie straty czasu, zagrożenia itp..



Obniżenie samooceny, dezaprobata innych, dyskomfort

z powodu cierpienia ofiary, odpowiedzialność prawna

itp.

10

Empatia



Współodczuwanie,



Reagowanie emocją na sygnały emocji
innej osoby



Czasem sprzyja pomaganiu, czasem nie

11

Zachowania altruistyczne



Egoizm czy altruizm:



Działanie motywowane chęcią polepszenia

własnego dobrostanu lub konformizmem, czy

pragnieniem polepszenia dobrostanu innego

człowieka?



Hipoteza „empatii – altruizmu” Batsona

(1991)



Empatyczna troska dotycząca potrzeb innego

człowieka wywołuje altruistyczną motywację do

udzielenia pomocy.



Empatia – zjawisko wielowymiarowe o

komponentach poznawczych i emocjonalnych



Komponent poznawczy – przyjęcie perspektywy

innej osoby



Komponent emocjonalny – empatyczna troska

(sympatia, współczucie, czułość)

12

Hipoteza „empatii – altruizmu”
(Batson, 1991)

Ktoś

potrzebuje

pomocy

Tak

Nie

Empatyczna

troska

Dyskomfort

osobisty

Altruizm

Egoizm

Redukcja

dyskomfortu

innej osoby

Redukcja

dyskomfortu

własnego

Przejęcie
perspekty
wy
Innego

Reakcja
emocjonalna

Rodzaj
motywu

Gratyfikacja
motywu

13

Ja a pomaganie

Dwa typy altruizmu, Jerzy Karyłowski



Endocentryzm: pomagam, żeby udowodnić sobie,

że jestem dobrym człowiekiem

Nagrodą – wzrost samooceny
Warunkiem – koncentracja na Ja, samoświadomość

standardów Ja idealnego



Egzocentryzm – pomagam, żeby poprawić

sytuację innej osoby

Nagrodą redukcja dysonansu poznawczego
Warunkiem – decentracja, koncentracja na sytuacji

innej osoby, posiadanie reprezentacji tej osoby

ocenianej jako wartość sama w sobie

14

Czynniki emocjonalne: nastrój
pozytywny



Nastrój pozytywny wzmacnia tendencję do pomagania.



Mechanizmy:



Pragnienie utrzymania pozytywnego nastroju



Pozytywne oczekiwania dotyczące pomagania



Pozytywne myśli



oczekiwania dotyczące aktywności społecznych



Ograniczenia



Wysokie koszty pomagania:



Jeśli antycypowane koszty pomagania stanowią

zagrożenie dla dobrego nastroju, zwłaszcza jeśli

możemy usprawiedliwić nieudzielenie pomocy.



Inne aktywności w konflikcie z pomaganiem



Jeśli nastrój pozytywny motywuje nas do wyjścia z

przyjaciółmi, ta aktywność przeszkadza zauważyć

kogoś potrzebującego pomocy

15

Aktywizacja zachowań
prospołecznych: modelowanie



Użyteczność modeli zachowujących
się prospołecznie (np. osoby
publiczne)



Dostarczają przykładu zachowania, które
można naśladować



Pokazują, że pomaganie może być
nagradzające, co wzmacnia nasze
zachowania prospołeczne



Uświadamia (aktywizuje) normy
społeczne sprzyjające pomaganiu.

16

17

Czynniki sytuacyjne: liczba osób



Eksperyment z napadem padaczkowym (Latane, Darley,

1970)



Uczestnicy w osobnych kabinach, mieli dyskutować o

życiu studenckim,.



Jeden z „uczestników” symulował napad padaczki



Osoba badana jako jedyny świadek; jako jedna z 2

świadków; jako jedna z 5 świadków.



Wynik:



w pierwszej minucie na pomoc pospieszyło 85%

badanych w warunkach jedynego świadka;



w warunkach 2 świadków – 62% badanych,



w warunkach wielu świadków – 31%.



Efekt widza/świadka:



im więcej świadków, tym mniejsza szansa, że ktoś

podejmie interwencję.

18

Proces podejmowania decyzji o
ewentualnej interwencji (Latane i Darley,
1970)

1.

Dostrzeżenie zdarzenia

Przeszkody: dystraktory związane z obecnością innych; zbyt dużo
bodźców; zaabsorbowanie własnymi sprawami; brak czasu.

2.

Interpretacja zdarzenia jako nagłego wypadku

Przeszkody: zdarzenie ambiwalentne (chory czy pijany?); relacje
między napastnikiem a ofiarą (obcy czy małżeństwo?); bierność
innych osób 3.

3.

Przyjmowanie odpowiedzialności

Przeszkody:

dyfuzja odpowiedzialności (ktoś inny powinien zadzwonić)

4. Decyzja, w jaki sposób należy pomóc

Przeszkody: brak kompetencji, brak wiedzy (nie wiem, jak mu

pomóc).

5. Udzielenie pomocy

Przeszkody:

zakłopotanie obecnością innych (Będę wyglądał

głupio),
zbyt wysokie koszty (A jeśli zrobię coś złego? Podadzą mnie do sądu!)

19

Etapy udzielania pomocy.

Nagły wypadek

1. Zauważeni zdarzenia

Roztargnienie pośpiech (zdarzenie nie dostrzeżone).

2. Zinterpretowanie zdarzenia jako nagłego wypadku

Kumulacja ignorancji ( zinterpretowanie zdarzenia jako

nie stanowiącego wypadku).

3. Przyjmowanie odpowiedzialności

Rozproszenie odpowiedzialności (nieprzyjęcie

osobistej odpowiedzialności).

4. Znajomość właściwych form udzielania pomocy

Brak wiedzy, brak kompetencji ( niemożność

Zaoferowania właściwej pomocy).

5. Realizacja decyzji

Zagrożenie dla Ja; zobowiązanie prawne; zakłopotanie

(zbyt wysoki koszt udzielenia pomocy)

INTERWENCJA I OFERTA

POMOCY!

20

Miejsce zdarzenia



Ludzie mniej chętnie udzielają pomocy w dużych
miastach niż w małych miejscowościach.



Duże miasta są „przestymulowane”: bodziec jest
trudniej zauważalny (Milgram)



Duże miasta są heterogeniczne (wielorasowe,
wieloetniczne), co obniża poczucie podobieństwa
miedzy ludźmi i redukuje wielkość empatycznej troski.



W dużych miastach większa anonimowość, ludzie nie
czują się rozpoznawani, nie znają się.



Im bardziej zagęszczone miasta, i im większe koszty
utrzymania (większy stres), tym rzadziej udzielano
pomocy.

21

Osobowość altruistyczna?



Czynniki sytuacyjne są lepszym predyktorem zachowań
prospołecznych niż czynniki osobowościowe.



interakcji zmiennych osobowościowych i sytuacyjnych.



Np. osoby o wysokim poziomie zaufania do siebie i
niezależności chętniej pomagają w sytuacjach
niebezpiecznych niż w zbiórkach na cele dobroczynne.



Czynniki osobowościowe współwystępujące z
zachowaniami prospołecznymi:



Wysoki poziom empatii



Raczej orientacja kolektywistyczna niż
indywidualistyczna



Ekstrawersja, otwartość na doświadczenia,
ugodowość

22

Płeć a pomaganie



Mężczyźni chętniej udzielają pomocy wg scenariusza

„rycerz w lśniącej zbroi śpieszy księżniczce na ratunek” :



kobiecie,



w sytuacjach nagłych, niebezpiecznych,

umożliwiających zademonstrowanie stereotypowych

męskich cech (sprawność fizyczna, odwaga).



Kobiety częściej udzielają pomocy w postaci „wsparcia

społecznego i opieki”, czyli w postaci



mało efektownych, codziennych, drobnych działań na

rzecz osób potrzebujących opieki,



ale mających znaczenie w ocenie jakości życia.



Kobiety częściej proszą o pomoc i częściej ją otrzymują.



Mężczyźni rzadziej proszą o pomoc (zagrożenie

samooceny)

23

Charakterystyka osoby
potrzebującej pomocy



Atrakcyjność



Częściej się pomaga osobom atrakcyjnym fizycznie:



Podrzucano dokumenty aplikacyjne osoby atrakcyjnej i

nieatrakcyjnej (rzekomo ktoś zostawił w budce

telefonicznej na lotnisku); ludzie częściej je zwracali,

kiedy dokumenty były własnością osoby atrakcyjnej

(Benson, 1976)



Częściej się pomaga się osobom lubianym i

popularnym.



Atrybucja odpowiedzialności



Teoria „atrybucja – afekt – akcja” (3A)



Częściej się pomaga osobom, które nie są

odpowiedzialne za swoją sytuację (atrybucja),

czujemy do nich sympatię i współczujemy im (afekt) i

podejmujemy odpowiednie działania (akcja).

24

Reakcje na otrzymanie pomocy



Wg modelu „zagrożenia dla Ja” Nadlera i Fishera (1986)
otrzymywanie pomocy może być doświadczane jako



podtrzymujące Ja, kiedy biorca odczuwa czyjąś troskę o siebie,



albo zagrażające dla Ja, kiedy biorca odczuwa swoją niższość i
zależność.



Pomoc zagrażająca dla Ja częściej spostrzegana jest
przez osoby



o wysokiej samoocenie (np. klasowy prymus),



o wysokim podobieństwie do pomagającego (np. pomoc od
kolegów vs pomoc od nauczyciela),



otrzymujące pomoc od osoby znaczącej w zadaniach
ważnych dla Ja (np. mąż mówi żonie, jak powinna odkurzać
mieszkanie),



będące członkami grup stygmatyzowanych (np. Czarni w
USA nie są pewni, co oznacza pomoc: podporządkowanie,
kontrolowanie, czy po troska o czyjeś dobro)

25

Słowa kluczowe / Literatura



Zachowania prospołeczne



Dobór krewniaczy



Altruizm



Empatia



Empatyczna troska



Przyjęcie perspektywy innej

osoby



Efekt widza/świadka



Norma wzajemności



Norma słuszności



Norma społecznej

odpowiedzialności



Norma sprawiedliwości



Osobowość altruistyczna



Aronson i in. (1997).
Psychologia społeczna.
R. 11. Zachowania
prospołeczne:
dlaczego ludzie
pomagają innym.



Wojciszke, B. (2002).
Człowiek wśród ludzi.
R. 9. Pomocność i
prospołeczność.