Rzymskie

Rzymskie

definicje i

definicje i

podziały prawa

podziały prawa

Rzymskie

Rzymskie

definicje i

definicje i

podziały prawa

podziały prawa

IUS

IUS

IUS

IUS

Ulpian D. 1.1.1 pr. : Ius est ars boni et
aequi

Prawo jest sztuką stosowania tego co
dobre i słuszne

IUS ET IUSTITIA

IUS ET IUSTITIA

IUS ET IUSTITIA

IUS ET IUSTITIA

„Sprawiedliwość jest stałą i trwałą wolą przyznawania tego, co
się komu należy” (D. 1, 1, 10 pr. Ulpian, iustitia est constans et
perpetua voluntas ius suum cuique tribuendi - powtórzone w I.
1, 1, 1)

„Reguły prawa są następujące: żyć uczciwie, innym nie
szkodzić, dać każdemu, co mu się należy” (D. 1, 1, 10, 1 Ulpian,
iuris praecepta sunt haec: honeste vivere, alterum non laedere,
suum , suum cuique tribuere - powtórzone w I. 1, 1, 3)

Korzystanie z praw

Korzystanie z praw

Korzystanie z praw

Korzystanie z praw

Qui suo iure utitur neminem leadit - kto
nie przekracza przysługującego mu prawa,
nie narusza praw drugiego.

Male nostro iure uti non debemus - nie
powinniśmy źle korzystać z naszych praw.

Rzymskie podziały prawa

Rzymskie podziały prawa

Rzymskie podziały prawa

Rzymskie podziały prawa

PRAWO PUBLICZNE

Ma na uwadze interes publiczny, ustrój
państwa

W tym prawo karne, administracyjne, sakralne

PRAWO PRYWATNE

Ma na uwadze korzyść jednostki

W tym prawa niemajątkowe, majątkowe

Rzymskie podziały prawa

Rzymskie podziały prawa

Rzymskie podziały prawa

Rzymskie podziały prawa

Ius naturale - prawo przyrody/naturalne

Ius

gentium

-

prawo

wszystkich

ludów/prawo narodów

Ius civile - prawo obywateli

IUS CIVILE

IUS CIVILE

IUS CIVILE

IUS CIVILE

Prawo właściwe dla obywateli rzymskich

Zwane również ius Quiritum - od
archaiczneego

określenia

Rzymian

-

Kwiryci

Najstarsza warstwa prawa rzymskiego,
bardzo sformalizowana i przywiązana do
tradycji

IUS CIVILE

IUS CIVILE

IUS CIVILE

IUS CIVILE

Prawo zarówno spisane jak i niepisane (zwyczaj)

Pojęcie zmienne - początkowo obejmowało tylko
prawo wynikające z archaicznych źródeł prawa,
potem również senatus consulta, konstytucje
cesarskie itp.

Papinian: Na ius civile składa się to, co wynika z
ustaw, plebiscytów, uchwał senatu, dekretów
cesarzy, oraz opinii jurystów.

IUS GENTIUM

IUS GENTIUM

IUS GENTIUM

IUS GENTIUM

W mniemaniu Rzymian prawo wspólne
wszystkim ludziom/ludom, niezależnie od
ich przynależności państwowej

Oparte na zasadzie słuszności (aequitas) i
dobrej

wiary

(bona

fides),

nie

przywiązywało znaczenia do formy aktów
prawnych

Stąd: kult bogów, władza rodzicielska,
niewola, wyzowlenia

IUS GENTIUM

IUS GENTIUM

IUS GENTIUM

IUS GENTIUM

Ochrona większości nieformalnych aktów
prawnych

Kontrakty konsensualne i realne

Proces formułkowy

Uznanie faktycznej woli stron za wiążącą

IUS NATURALE

IUS NATURALE

IUS NATURALE

IUS NATURALE

Sfera praw fizycznych rządzących przyrodą

Prawo wspólne dla wszystkich żywych stworzeń

Z niego wywodzono np. małżeństwo i rodzicielstwo

Niektóre reguły i rozwiązania prawne miały swoje
oparcie w ius naturale

Mogło być zmieniane wolą ludzką np. niewolnictwo
(wg. prawa natury wszyscy ludzie są wolni)

IUS HONORARIUM

IUS HONORARIUM

IUS HONORARIUM

IUS HONORARIUM

Prawo tworzone przez urzędników (przede
wszystkim pretorów - dlatego zwane prawem
pretorskim)

„Żywy głos prawa cywilnego” (Marcianus, D.
1, 1, 8)

Pomimo przeniknięcia ok. 130 r. do prawa
cywilnego, traktowane było do czasów
Justyniana odrębnie od ius civile

IUS HONORARIUM

IUS HONORARIUM

IUS HONORARIUM

IUS HONORARIUM

„

„Prawo pretorskie jest tym prawem, które
wprowadzili pretorzy dla wspomagania,
uzupełniaia

lub

poprawiania

prawa

cywilnego dla publicznej użyteczności” (D.
1, 1, 7, 1: Ius praetorium est, quod
praetores introduxerunt adiuvandi, vel
supplendi vel corrigendi iuris civilis gratia
propter utilitatem publicam)

IUS HONORARIUM

IUS HONORARIUM

IUS HONORARIUM

IUS HONORARIUM

Trojaka funkcja w stosunku do ius civile:

wspomagać

(adiuvare)

realizaję

przepisów ius civile

uzupełniać (supplere) ius civile

poprawiać (corrigere) niesłuszne według
pretora normy ius civile

Ius civile

Ius civile

Ius honorarium

Ius honorarium

Ius peregrinorum

Ius peregrinorum

Ius gentium

Ius gentium

Ius naturale

Ius naturale

Zasada personalności i

Zasada personalności i

terytorialności

terytorialności

Zasada personalności i

Zasada personalności i

terytorialności

terytorialności

ZASADA TERYTORIALNOŚCI

Każdy podlega prawu państwa, na którego terenie się
znajduje

Stworzona w średniowieczu i obowiązująca współcześnie

ZASADA PERSONALNOŚCI

Każdy posługuje się prawem swojej civitas,
niezależnie od miejsca pobytu

Istniejąca w starożytności, w tym w prawie rzymskim

Ius vetus - ius

Ius vetus - ius

novum

novum

Ius vetus - ius

Ius vetus - ius

novum

novum

Ius vetus (iura) - ius civile, ius gentium, ius
honorarium

Ius novum (leges)

- prawo tworzone przez

cesarzy - konstytucje cesarskie

Ius strictum i aequm

Ius strictum i aequm

Ius strictum i aequm

Ius strictum i aequm

Ius strictum - wywodziło się z ius civile i
obejmowało normy, które powinny być
przestrzegane bardzo rygorystycznie

Dura lex sed lex

Ius aequm - wywodziło się z ius
honorarium, uwzględniało kryteria takie,
jak zasada słuszności czy dobrej wiary

Podział stosunków

Podział stosunków

prawnych

prawnych

Podział stosunków

Podział stosunków

prawnych

prawnych

Ze względu na ich ochronę:

Actiones in rem - skargi-powództwa rzeczowe

Actiones in personam- skargi-powództwa
osobowe

G. 4.1: Jeśli zapytamy, ile jest rodzajów skarg,
wydaje się bliższe prawdy, że dwa: względem
rzeczy i względem osoby.

Actio in rem

Actio in rem

Actio in rem

Actio in rem

Powód zmierza do wykazania w procesie, że
przysługuje mu skuteczne wobec wszystkich
prawo władania rzeczą materialną lub jakieś
inne prawo skuteczne wobec wszystkich.

Prawo

chronione

-

prawo

władcze

bezwzględne - ochrona w stosunku do
każdego, kto prawo to aktualnie narusza -
skuteczne

wobec

wszystkich

(erga

omnes)

Actio in personam

Actio in personam

Actio in personam

Actio in personam

W sytuacji niewywiązania się przez
dłużnika z różnego rodzaju obowiązków
prawnych wobec wierzyciela

Prawa

podmiotowe

o

charakterze

względnym - zobowiązania; skutecznie
wobec określonych osób (inter partes)

Dwie strony: wierzyciel i dłużnik

PROCES RZYMSKI

PROCES RZYMSKI

PROCES RZYMSKI

PROCES RZYMSKI

Historyczny rozwój

Historyczny rozwój

Historyczny rozwój

Historyczny rozwój

Proces legisakcyjny (per legis actiones) - od
czasów archaicznych do 17 r. p.n.e Leges Iuliae
iudiciorum publicorum et privatorum

Proces formułkowy - od okresu przedklasycznego
do 342 r. n.e.

Od II w. p.n.e - Lex Aebutia (199-123 p.n.e) -
proces zwyczajny

Proces kognicyjny (cognitio extra ordinem) - od
początków

pryncytapu

do

końca

cesatstwa.

Początkowo proces nadzywczajny, od dominatu
zwyczajny

Proces legisakcyjny

Proces legisakcyjny

Proces legisakcyjny

Proces legisakcyjny

Bardzo formalistyczny

Dokładne

wypowiadanie

ściśle

oznaczonych, przewidzianych przez prawo
formuł słownych (legis actiones)

Dopuszczalny tylko pomiędzy obywatelami
rzymskimi

Proces formułkowy

Proces formułkowy

Proces formułkowy

Proces formułkowy

Znacznie większa elastyczność

Także perygryni

Najważniejszy element - formułka -
instrukacja dla sędziego

Proces legisakcyjny i

Proces legisakcyjny i

formułkowy

formułkowy

Proces legisakcyjny i

Proces legisakcyjny i

formułkowy

formułkowy

Pozew prywatny

2 fazy: in iure (przed urzędnikiem jurysdykcyjnym)

i apud iudicem /in iudicicio (przed sędziom

prywatnym)

Litis contestatio - ugruntowanie sporu - legitymacja dla

sędziego do działania w procesie

Sędzia prywatny

Kontradyktoryjność

Swobodna ocena dowodów

Wyrok opiewającyn na zasądzenie pieniężne

Brak wyroku zaocznego

Brak apelacji

Proces kognicyjny

Proces kognicyjny

Proces kognicyjny

Proces kognicyjny

Hierarchia sądów z sądem cesarskim na

szczycie
Sędzia - urzędnik
Pozew - urzędowy
Jedna faza (wszystko przed sędziom)
Hierarchia dowodów - legalna teoria

dowodów
Wyrok również na świadczenie w naturze
Apelacja

Actio

Actio

-

-

powództwo/skarga

powództwo/skarga

Actio

Actio

-

-

powództwo/skarga

powództwo/skarga

Centralne pojęcie prawa rzymskiego

Celsus D. 44.7.51: Actio jest niczym innym, jak

prawem sądowego dochodzenia tego, co się

komu należy.

Specyfika prawa rzymskiego - prawo nie istniej,

jeśli nie może być dochodzone w procesie

Otrzymam

ochronę

procesową

(mam

odpowiednią actio) = mam prawo (uprawnienie)

Przyznanie skargi - danie upoważnienia do

rozstrzygniecia

sprawy

przez

sędziego

prywatnego lub przez zespół sędziów

Strony procesu

Strony procesu

Strony procesu

Strony procesu

POWÓD (actor) - Aulus Agerius - osoby
wytaczająca powództwo, występująca ze
skargą w celu dochodzenia swego prawa.

POZWANY (reus) - Numerius Negidius -
osoba

przeciwko

której

wnoszone

powództwo/skarga

Podstawowe pojęcia

Podstawowe pojęcia

Podstawowe pojęcia

Podstawowe pojęcia

Zdolność

procesowa

-

zdolność

do

samodzielnego występowania w procesie -
zależała od zdolności do czynności prawnych

proces legisakcyjni - obywatele i Latynowie

proces formułkowy - również perygryni

Legitymacja procesowa - uprawnienie do
występowania

w

charakterze

powoda

(legitymacja

czynna)

lub

pozwanego

(legitymacja bierna) w konkretnej sprawie - na
podstawie stosunku prawnego

Formułka

Formułka

Formułka

Formułka

Formułka - sporządzona przez pretora
instrukcja dla sędziego prywatnego, jakie
okoliczności faktyczne ma ustalić i jaki (w
przypadku uznania racji powoda) ma
wydać wyrok.

Formułka elementy

Formułka elementy

Formułka elementy

Formułka elementy

Nominatio

-

ustanowienie,

wyznaczenie

sędziego prywatnego, zobowiązanego do

rozpatrzenia sprawy

Intentio - przedstawienie rządania powoda;

opis stanu faktycznego na tle którego doszło

do sporu

G. 4.41: Intentio jest tą częścią formułki, w

której powód zawiera swoje żądania

Condemnatio - projekt wyroku, jaki ma wydać

sędzia, jeśli stan intentio okaże się prawdziwy

G. 4.43: Condemnatio jest tą częścią

formułki, w której udziela się sędziemu

władzy do zasądzenia albo uwolnienia.