Schizofrenia

i inne zaburzenia psychotyczne

Zdrowie psychiczne

WYKŁAD X

SCHIZOFRENIA

POWSTANIE POJĘCIA

•

1899 – E. Kraepelin
„dementia praecox” otępienie
wczesne

•

1911 – E. Bleuler „schizofrenia”
rozszczepienie umysłu

•

1959 – K. Schneider
wyodrębnienie pierwszo- i
drugorzędowych objawów
schizofrenii

SCHIZOFRENIA

EPIDEMIOLOGIA



Wskaźniki chorobowości (rozpowszechnienie)

1,4-4,6 na 1000 mieszkańców

w Polsce (2000) – 2,7 (poradnie); 0,81 (szpitale psychiatryczne)



Wskaźniki zapadalności

0,09-0,7 na 1000 mieszkańców

w Polsce (2000) – 0,3 (poradnie); 0,14 (szpitale psychiatryczne)



Wskaźniki ryzyka zachorowania



15-45 r.ż. (15% zachorowań powyżej 45 r.ż.)



dla obu płci takie same, lecz M 15-24 r.ż, a K – 25-34 r.ż.



narodziny w miesiącach zimowych



powikłania okołoporodowe (niedotlenienie); występowania

drobnych anomalii rozwojowych, niektórych rzadkich

zaburzeń genetycznych i idiopatycznych



grupy i regiony uboższe (hipoteza dryfu!)



Wskaźniki śmiertelności – wyższe niż w populacji ogólnej

(ryzyko samobójstwa wyższe - 10%)

SCHIZOFRENIA

FAZY i przebieg

Fazy:

•

Przedchorobowa

•

Prodromalna (okres
zwiastunów)

•

Ostra

•

Remisja
60% nawrotów w
pierwszym roku po
ostrej manifestacji

1. Postać ciągła

2. Postać epizodyczna z
postępującym deficytem

3. Postać epizodyczna
remitująca

czas

objawy

czas

objawy

czas

objawy

Wybrane typy wczesnego

Wybrane typy wczesnego

przebiegu schizofrenii

przebiegu schizofrenii

SCHIZOFRENIA

ETIOLOGIA I PATOGENEZA



Przesłanki genetyczne



Przesłanki infekcyjno-immunologiczne

Krewni I stopnia

Ryzyko %

Bliźnięta monozygotyczne
Potomstwo obojga chorych rodziców
Bliźnięta dizygotyczne
Rodzeństwo, gdy jedno z rodziców jest chore
Dzieci
Rodzeństwo

48
46
17
17
13

9

60-80% krewnych chorych na schizofrenię

NIE CHORUJE

SCHIZOFRENIA

ETIOLOGIA I PATOGENEZA

•

Przesłanki

neuromorfologiczne



Nieprawidłowości

neuroanatomiczne

(układ limbiczny oraz

kora skroniowa i czołowa)



Pochodzenie rozwojowe

(wczesny okres rozwoju

mózgu)



Zmiany subtelne i w

obszarze normy

SCHIZOFRENIA

ETIOLOGIA I PATOGENEZA

•

Przesłanki neurofunkcjonalne



Dysfunkcje układów neuroprzekaźnikowych

(dopamina)



Wskaźniki złożonych zaburzeń przetwarzania

informacji

•

Przesłanki środowiskowe



Negatywne wydarzenia życiowe – raczej

wydarzenia wyzwalające (model podatność-stres)



Nieprawidłowe czynniki mikro- (rodzina) i

makrospołeczne – raczej wpływ na przebieg i

skutki

SCHIZOFRENIA

OBJAWY PODSTAWOWE
(E. Bleuler)

•

Zaburzenia

asocjacji

(formalne

zaburzenia myślenia)

•

Zaburzenia

afektu

(zubożenie,

spłycenie i niedostosowanie)

•

Ambiwalencja

•

Autyzm

CZTERY „A”

SCHIZOFRENIA

OBJAWY PIERWSZORZĘDOWE
(K. Schneider)



Ugłośnienie myśli (omamy rzekome)



Głosy w postaci za i przeciw (omamy słuchowe

dyskutujące)



Głosy komentujące zachowanie chorego uwagami

(omamy słuchowe komentujące)



Oddziaływania cielesne (urojenia)



Odciąganie i inne oddziaływania na myśli (urojenia)



Odsłonięcie, czyli rozgłaśnianie myśli (urojenia)



Spostrzeżenie urojeniowe



Inne oddziaływania na uczucia, dążenia i wolę

(urojenia)

SCHIZOFRENIA

ZESPOŁY

OBJAWÓW (E. Bleuler)

ZESPÓŁ POZYTYWNY ZESPÓŁ NEGATYWNY

Halucynacje
Urojenia
Błędne skojarzenia
Dziwaczne zachowanie
Niewielkie
upośledzenie

poznawcze
Gwałtowny początek

Zmienny przebieg

Spłycenie afektu
Ubóstwo języka
Aspołeczność
Apatia
Znaczące upośledzenie
poznawcze
Stopniowy, podstępny

rozwój
Charakter przewlekły

SCHIZOFRENIA

KRYTERIA DIAGNOSTYCZNE (F20) wg ICD-10

G1.

Występowanie przez większość czasu co najmniej

jednomiesięcznego okresu warunku 1 i/lub 2:

1. Co najmniej jedno z następujących:

a.

Echo myśli, nasyłanie czy odciąganie myśli lub
rozgłaśniania myśli

b.

Urojenia oddziaływania, wpływu, owładnięcia,
spostrzeżenia urojeniowe

c.

Głosy komentujące czy dyskutujące, bądź
wychodzące z wnętrza ciała

d.

Inne utrwalone urojenia o treści absurdalnej

SCHIZOFRENIA

KRYTERIA DIAGNOSTYCZNE (F20) wg ICD-10

G1.

Występowanie przez większość czasu co najmniej

jednomiesięcznego okresu warunku 1 i/lub 2:

2. Co najmniej dwa z następujących:

a.

Utrwalone omamy wszelkiej modalności, trwające co

najmniej miesiąc, lub gdy towarzyszą im urojenia bez

wyraźnej treści afektywnej, czy utrwalone myśli

nadwartościowe

b.

Neologizmy, przerwy lub wstawki w toku myślenia,

prowadzące do rozkojarzenia czy oderwanych wypowiedzi

c.

Zachowanie katatoniczne, jak pobudzenie, zastyganie czy

gibkość woskowata, negatywizm, mutyzm i stupor

d.

Objawy negatywne: apatia, zubożenie wypowiedzi i spłycone

albo niedostosowane reakcje emocjonalne (nie są

przejawem depresji czy leczenia neuroleptycznego)

G2. Przesłanki wykluczające

SCHIZOFRENIA

POSTACIE SCHIZOFRENII ICD-10

POSTAĆ

A. SPEŁNIONE OGÓLNE KRYTERIA PLUS:

PARANOIDALNA
F20.0

(65%

rozpoznań

w Polsce)

B. Nasilone urojenia i omamy
C. Spłycenie i niedostosowanie afektu, objawy

katatoniczne lub rozkojarzenie nie dominują w OK

Dominacja omamów i urojeń

HEBEFRENICZN
A
F20.1

(0,5%

rozpoznań

w Polsce)

B. Występowanie którejkolwiek z oznak:

1. Wyraźne i utrzymujące się spłycenie afektu
2. Wyraźne i utrzymujące się niedostosowanie

afektu
C. Występowanie któregokolwiek z symptomów:

1. Zachowanie bezcelowe i niepowiązane
2. Wyraźne zaburzenia myślenia, przejawiające

się niepowiązanymi, chaotycznymi wypowiedziami,

rozkojarzeniem
D. Omamy i urojenia nie dominują w OK

Dominacja zaburzeń afektu i

dezorganizacja

SCHIZOFRENIA

POSTACIE SCHIZOFRENII ICD-10

POSTAĆ

A. SPEŁNIONE OGÓLNE KRYTERIA PLUS:

KATATONICZNA
F20.2

(1,9%

rozpoznań

w Polsce)

B. Przez co najmniej dwa tygodnie wyraźna obecność

jednego lub więcej z następujących zachowań:

1.

Osłupienie lub mutyzm

2.

Pobudzenie

3.

Zastyganie w pozach

4.

Negatywizm

5.

Sztywność (przyjmowanie pozycji)

6.

Gibkość woskowata

7.

Automatyzm nakazowy

Dominacja typowych objawów katatonicznych

DEPRESJA
POSCHIZOFRE-
NICZNA F20.4

(0,8%

rozpoznań

w Polsce)

A. W ciągu 12 mies., obecnie nie w pełni stwierdzane
B. Jeden z warunków kryterium ogólnego spełniony
C. Objawy depresyjne (przynajmniej łagodny epizod)

Kryteria epizodu depresyjnego,

ale nie zaburzenia schizoafektywnego

SCHIZOFRENIA

POSTACIE SCHIZOFRENII ICD-10

POSTAĆ

KRYTERIA:

REZYDUALN
A
F20.5

(18%

rozpoznań

w Polsce)

A. Ogólne kryteria spełnione w przeszłości, obecnie nie

występujące

B. Obecność co najmniej 4 z następujących objawów

„negatywnych” przez cały okres 12 miesięcy:

1.

Spowolnienie psychoruchowe lub niedostateczna

aktywność

2.

Wyraźna bladość afektywna

3.

Bierność i brak inicjatywy

4.

Ubóstwo ilości lub treści wypowiedzi

5.

Słaba komunikacja pozawerbalna

6.

Słabe funkcjonowanie społeczne lub troska o siebie

Obecność jedynie objawów negatywnych

SCHIZOFRENIA

POSTACIE SCHIZOFRENII ICD-10

POSTAĆ

KRYTERIA:

PROSTA
F20.6

(1%

rozpoznań

w Polsce)

A. W ciągu co najmniej roku powolny, lecz postępujący

rozwój wszystkich trzech następujących zachowań:

1.

Znacząca i konsekwentna zmiana w ogólnej jakości

zachowania

2.

Stopniowe ujawnianie się i pogłębianie takich objawów

„negatywnych”, jak znaczna apatia, ubóstwo

wypowiedzi, niedostateczna aktywność, bladość

afektywna, bierność i brak inicjatywy oraz słaba

komunikacja pozawerbalna

3.

Znaczny spadek funkcjonowania społecznego,

szkolnego, lub zawodowego

B. Nieobecność objawów należących do kryterium ogólnego

schizofrenii G1, bądź omamów i urojeń

C. Brak przesłanek do rozpoznania otępienia lub innego

zaburzenia organicznego

Obecność jedynie objawów negatywnych, przy

czym nigdy nie pojawiły się objawy

pozytywne

SCHIZOFRENIA

SCHEMAT DIAGNOZY SCHIZOFRENII ICD-10

OBJAWY SCHIZOFRENII

UDOWODNIONY ZWIĄZEK:
CHOROBA OUN/SOMATYCZNA/
SUBSTANCJE PSYCHOAKTYWNE

KRYTERIUM EPIZODU MANIAKALNEGO LUB DEPRESYJNEGO:

WYSTĘPUJE RÓWNOCZESNIE I NIE

JEST POPRZEDZONY OBJAWAMI
SCHIZOFRENII

TRWA DŁUŻEJ NIŻ

CHARAKTERYSTYCZNE OBJAWY
SCHIZOFRENII

OBJAWY SCHIZOFRENII TRWAJĄCE
KRÓCEJ NIŻ MIESIĄC

SCHIZOFRENIA

TAK

NIE

NIE

NIE

TAK

TAK

TAK

TAK

TAK

ORGANICZNE

ZAB. UROJENIOWE

ZABURZENIE

SCHIZOAFEKTYWN

E

EPIZOD

MANIAKALNY/

DEPRESYJNY Z OP

OSTRE ZABURZENIE

PSYCHOTYCZNE Z OS

OBJAWY SCHIZOFRENII
TRWAJĄCE CO NAJMNIEJ MIESIĄC

SCHIZOFRENIA

Z

aburzenia

schiz

otypowe

Psycho

zy

schizoafek

tywne

Psychozy

urojeniowe

nieschizofreniczne

Psyc

hozy

o po

staci

schizo

frenii

Psychozy

podobne

do

schizofrenii

Spektrum
schizofrenii

PARANOJA

PSYCHOZY

REAKTYWNE

PSYCHOZY

SOMATOGENNE

CECHY

OSOBOWOŚCI:

SCHIZOTYMIA

INNE
ZABURZENIA

I STANY

Wciórka, 2004, s. 275

SCHIZOFRENIA

GRANICE POJĘCIA

CHOROBY

AFEKTYWNE

Zaburzenia należące do spektrum
schizofrenii



Zaburzenie schizotypowe

występowanie w okresie dwóch ostatnich lat 3-4 objawów:



niedostosowany i ograniczony afekt



dziwne, ekscentryczne zachowania



słaby kontakt z innymi i wycofywanie się z kontaktów



podejrzliwość i nastawienia paranoidalne



powtarzające się ruminacje o treści dysmorfofobicznej, seksualnej lub

agresywnej



niezwykłe doświadczenia percepcyjne



puste, przewlekłe stereotypowe myślenie -> dziwaczne wypowiedzi



Przemijające epizody quasi-psychotyczne z nasilonymi iluzjami, omamami

słuchowymi lub innymi zaburzeniami podobnymi do urojeń



Psychozy schizoafektywne

zaburzenia, w których występują jednocześnie (co najwyżej w ciągu

kilku dni po sobie) z podobnym nasileniem objawy afektywne i

schizofreniczne w trakcie tego samego epizodu choroby:



typ maniakalny



typ depresyjny

Zaburzenia należące do
spektrum schizofrenii

•

Zespoły urojeniowe

dominowanie w obrazie klinicznym urojeń
prześladowczych, hipochondrycznych lub wielkościowych,
którym mogą towarzyszyć pieniactwo, zazdrość czy
przeświadczenie, że własne ciało jest zniekształcone

▫ przemijające omamy słuchowe (starszy wiek)
▫ brak objawów negatywnych
▫ zaburzenia urojeniowe o charakterze ostrym lub uporczywym

•

Psychozy schizofrenoidalne

występowanie zespołów schizofrenicznych
(katatonicznych, paranoidalnych i hebefrenicznych) na
podłożu nieswoistym, np. w przebiegu chorób ogólnych,
organicznych uszkodzeń OUN (np. alkoholizm)

SCHIZOFRENIA

WSKAŹNIKI POMYŚLNEGO ROKOWANIA

•

Stabilne i nie wyróżniające się cechy przedchorobowej

osobowości

•

Dobre przystosowanie przedchorobowe

(kwalifikacje zawodowe, żywe kontakty z ludźmi, związki

heteroseksualne, małżeństwo, rozwinięte zainteresowania,

dobra sprawność intelektualna)

•

Późniejszy wiek zachorowania

•

Ostry początek choroby

•

Obecność reaktywnych czynników wyzwalających

•

Falujący przebieg

•

Obecność objawów afektywnych

•

Brak zaburzeń myślenia i objawów deficytowych

•

Szybkie ustępowanie zaostrzeń

•

Krótkie hospitalizacje

•

Brak dysfunkcji neuropoznawczych

SCHIZOFRENIA

– OTWÓRZCIE DRZWI

1.

Schizofrenia jest chorobą

2.

Schizofrenia jest chorobą o wielu wymiarach

3.

Schizofrenia jest nie tylko chorobą

4.

Schizofrenia nie jest chorobą dziedziczną

5.

Schizofrenia nie jest chorobą nieuleczalną

6.

Jest schizofrenia – nie ma „schizofreników”

7.

Chory na schizofrenię pozostaje człowiekiem,

osobą, obywatelem

8.

Chorzy na schizofrenię nie zagrażają innym

bardziej niż osoby zdrowe

9.

Chorzy na schizofrenię oczekują szacunku,

zrozumienia, pomocy

10.

Schizofrenia rzuca światło na pytania

egzystencjalne wspólne chorym i zdrowym

World Psychiatric Association – 1996; Polskie Towarzystwo Psychiatryczne
2000 rok