Praca z dzieckiem z

rodziny dysfunkcyjnej w

placówce oświatowej

Rodzina jest miejscem szczególnym, w którym przychodzimy na świat, nie wybieramy jej,

ale niezależnie od tego jaka jest przynależymy do niej. Może być źródłem naszej siły, a

zarazem i słabości. Jak pisze na jej temat Gunthard Weber Jak drzewo nie wybiera

miejsca, w którym rośnie – a rozwija się inaczej w lesie, inaczej w osłoniętej przez góry

dolinie i inaczej smaganym wichrem szczycie – tak dziecko wrasta w grupę, z której

pochodzi i jest do niej przywiązane, ale i w całej pełni ponosi konsekwencje tej

przynależności. Jej wpływ i rola wobec osoby jest nieoceniona, a szczególnie

kształtowanie osobowości, pomoc w zdobyciu statusu społecznego oraz wsparcie

emocjonalne.

Swoje oczekiwania względem rodziny ma też społeczeństwo, którego jest podstawą.

Dotyczą one wydania potomstwa, a także wychowania go, zgodnie z przyjętym systemem

norm i wartości oraz pracy.

W trakcie swego rozwoju rodzina przeżywa dobre chwile i kryzysy, które w sposób

bezpośredni są zauważalne w zachowaniu jej członków.

Nauczyciel kontaktuje się z rodziną poprzez dziecko, które przychodzi do szkoły, jest

sympatyczne, miłe, zdolne, zabiega o jego względy, bądź też harde, oporne, nie chce się

uczyć, sprawia różnego rodzaju kłopoty. Czasem wywołuje w nauczycielu sympatię,

współczucie, chęć pomocy, a czasem złość, irytację, niechęć, unikanie przebywania

razem. Mając na uwadze, iż każda rodzina jest systemem, zatem nie tylko sumą jej

członków, ale również relacjami i powiązaniami między nimi, ze sposobu funkcjonowania

dziecka możemy wnioskować o jej mocnych stronach, słabościach czy też problemach.

W każdej klasie szkolnej jest grupa dzieci, która z uwagi na sytuację rodzinną dla celów

przetrwania w domu, uruchamia swoistą strategię radzenia sobie w kontaktach z

innymi. Sposoby radzenia sobie z sytuacjami domowymi, niestety nie ograniczają się

tylko do miejsca, w którym powstały, ale rozciągają się na wszystkie inne sytuacje

życiowe, ze szkodą dla dziecka, które w ten sposób sobie radzi.

Uwagę nauczyciela może zwrócić dziecko, które dobrze się uczy, jest bardzo

odpowiedzialne, zostaje np. gospodarzem klasy, przewodniczącym samorządu

uczniowskiego, jednocześnie nie potrafi współpracować ani prosić o pomoc, więc

samodzielnie realizuje wszystkie powierzone zadania. Trudno mu się pogodzić z

własnymi słabościami i omylnością, zatem bardzo się stara aby wypełnić swoje

zobowiązania. Jak w takich sytuacjach bywa , zamiast uznania zbiera niezadowolenie i

roszczenia innych. Mimo sukcesów czuje się gorsze od rówieśników, nic nie warte.

Bywa też, że dziecko, które osiąga bardzo wysokie wyniki w nauce, jest pełne lęku, że

sobie nie poradzi, płacze przed wyjściem do szkoły, nie nawiązuje serdecznych

kontaktów z rówieśnikami, nie zajmuje się niczym innym niż nauka.

Inny uczeń koncentrujący uwagę i to znacznie mocniej, to taki, który mimo możliwości słabo

się uczy, wagaruje, używa wulgarnych słów, jest agresywny, kłamie, kradnie, sięga po

papierosy, alkohol, narkotyki, eskaluje zachowania przemocowe. Potrafi mocno dokuczyć

zarówno nauczycielom jak i rówieśnikom. Stąd też jest uznawany za "czarną owcę" przez

wszystkich. Jego zachowanie bardzo często jest prawidłowo wiązane z sytuacją rodzinną, a

wynika z dysfunkcji rodzinnej i naznaczenia przez rodziców jako "winnego" problemom

rodzinnym. Często mówią mu "ty nic nie umiesz robić, nie poradzisz sobie, jesteś głupi". W

ten sposób kanalizują napięcie rodzinne. Tak naznaczone dziecko czuje się gorsze od

pozostałych członków rodziny, odrzucone, szuka wsparcia na zewnątrz, realizuje scenariusz

wyznaczony przez rodziców.

Bywają też dzieci, które nie sprawiają nauczycielowi kłopotów, a jednak niepokoją. Są to

dzieci, które mają trudności w nawiązywaniu kontaktów z innymi. Często są niezauważalne

przez rówieśników, siedzą w bocznym rzędzie, nie pytane, nie odzywają się, nie podejmują

żadnej inicjatywy w nawiązywaniu kontaktów z rówieśnikami. Przypuszczalnie podejmują rolę

tak zwanego "niewidocznego dziecka" w ten sposób izolują się od koszmaru, którym w

rodzinie może być przemoc, problem alkoholowy, czy też jakaś trudna tajemnica rodzinna.

Inną grupa dzieci są te, które dbają o dobre samopoczucie innych żartują,

wygłupiają się robią śmieszne miny, potrafią rozładować każdą sytuację. Na

przerwie otoczone są rozbawionymi rówieśnikami i śmieją się z wszystkiego z

czego się da (również z poważnych rzeczy). Nigdy nie pokazują swego lęku,

smutku, osamotnienia. Nauczyły się bowiem w rodzinie nie okazywania

jakichkolwiek uczuć poza zadowoleniem. Dziecko takie często jest potrzebne w

rodzinie, w której np. rodzic "tyran" demonstruje jakim jest czułym, dobrym

opiekunem, etykietuje wybrane dziecko jako ukochane, jednocześnie zabraniając

mu okazywania uczuć negatywnych.

Podobnie może być z dzieckiem w młodszych klasach szkoły podstawowej, które

nie podporządkowuje się poleceniom nauczyciela. Jego zachowanie jest

kłopotliwe, dezorganizuje lekcję, irytuje, możemy uważać, że jest źle wychowane.

U podstaw takiego funkcjonowania dziecka tkwi najczęściej sytuacja rodzinna.

Przykładowo rodzina mieszka wspólnie z babcią, która w sytuacji gdy chcą

zdyscyplinować dziecko staje po stronie wnuka, stwierdzając np że robią mu

krzywdę, że nie potrafią go wychować. Wręcz zabrania rodzicom interweniować w

różnych sytuacjach. Wobec powyższego dziecko jest nieposłuszne również w

rodzinie, a rodzice mają poczucie, że sobie nie radzą, że są złymi rodzicami.

Zdrowa funkcjonalna rodzina stanowi podstawę w procesie socjalizacji dziecka. Wielu

socjologów i psychologów dowodzi, że głównym elementem wpływającym na prawidłowe

funkcjonowanie rodziny ma związek małżeński. Jeśli dwie osoby, tworzące parę

małżeńską, posiadają błędne wyobrażenie rodziny tworzą wtedy błędny model rodziny.

Rodzinę dysfunkcyjną charakteryzuje:

zaprzeczanie własnym problemom – przez co poprawa sytuacji rodzinnej staje się bardzo
trudna, a w skrajnych przypadkach wręcz niemożliwa

sztywne role – zarówno dzieci, jak i rodzice określani są przez zbiór synonimicznych
wyrażeń, które budują schematyczne i jednostronne postrzeganie członka rodziny

permanentna niezgoda – system komunikacji między poszczególnymi członkami rodziny
przyjmuje dwie formy: otwartego konfliktu bądź aprobaty panującej niezgody,

jawne tajemnice – członkowie rodziny wiedzą, że mają wobec siebie tajemnice, których
nie ujawniają, co ochładza więzi rodzinne i utrzymuje je w napięciu oczekiwania

tłamszenie potrzeb – członkowie rodziny odkładają indywidualne potrzeby i marzenia na
bliżej nieokreśloną przyszłość, gdyż priorytetem jest system rodzinny. Jednostka istnieje
dla rodziny, nie rodzina dla jednostki.

Dziecko w rodzinie dysfunkcyjnej uczy się trzech zasad:

- "nie odczuwaj" ( bo to, co czujesz za bardzo boli lub jest zbyt przerażające).

- "nie ufaj" ( bo wielokrotnie składane obietnice były łamane. Nie ma więc nic

pewnego,

nic na czym mógłbyś się oprzeć. Nie mów więc innym o problemie który wprowadza

chaos w rodzinie, ani o tym co czujesz i co myślisz na ten temat).

- "nie mów" (o tym, co dzieje się w domu i o konsekwencjach wynikających z picia lub

innego problemu rodziny. W ten sposób zanika komunikacja nie tylko wewnątrz

rodziny, ale i w relacjach "ze światem zewnętrznym". Tworzy się swoistego rodzaju

"tabu", rodzinna tajemnica, której dzieci usilnie strzegą w poczuciu wstydu, lęku

i nadziei, że może w końcu będzie lepiej. Wszystko to sprawia, iż dziecko zaczyna

przyjmować postawę obronną i zamkniętą wobec otaczającej rzeczywistości).

 

 

Typowe problemy
opiekuńcze i dydaktyczno-
wychowacze.

Trudności wychowawcze to problem wielu dzieci a także ich

rodziców, opiekunów i nauczycieli. Niemal wszędzie, gdzie
pojawia się słowo „dziecko” muszą zaistnieć trudności
wychowawcze.
Zaczynają one być dostrzegane już w pierwszych latach szkoły.
Na początku są to zjawiska normalne, gdyż w każdej szkole czy
klasie występują pewne trudności wychowawcze. Byłoby więc
rzeczą nienormalną, gdyby owe trudności nie występowały.
Jednak gdy w późniejszych latach dochodzi do tego, że nie
możemy sobie poradzić z daną jednostką, to wówczas mamy do
czynienia już z głęboko zakorzenionymi trudnościami. W czasach
obecnych zwiększa się liczba takich osób. Są to przede
wszystkim nieletni przestępcy i młodociani narkomani.

Trudności wychowawcze najczęściej pojawiają się u

dzieci z rodzin wielodzietnych, z rodzin alkoholików, z
rodzin niepełnych, gdzie prawnym opiekunem jest tylko
matka lub ojciec, a także u dzieci, które wychowują się
warunkach

spartańskich.

Zdarza się, że owe trudności występują również u
dzieci z tzw. rodzin normalnych. Wówczas do
wystąpienia tych trudności przyczyniło się środowisko,
które je otacza, w którym dziecko się rozwija.

Z trudnościami wychowawczymi mamy do czynienia wtedy, gdy

dziecko sprawia kłopoty w szkole i jest obojętne na wszelkie

upomnienia i uwagi nauczyciela.

Kiedy chodzi o trudności wychowawcze w sensie dydaktycznym to

wyrażają się one u jednostki w braku osiągnięć w nauce szkolnej.

Trudności wychowawcze mogą być ujęte również innymi pojęciami,

takimi jak:

- niedostosowanie społeczne

- nieprzystosowanie społeczne

- zaburzenia w zachowaniu.

Tak więc tym wszystkim negatywnym zachowaniom dającym się

zauważyć u dorastającej młodzieży nie można przypisać

jednoznacznego określenia.

Nie ma ustalonej liczby symptomów trudności wychowawczych,

gdyż każde zachowanie dziecka może budzić pewne niepokoje.

Do przejawów tych można zaliczyć przede wszystkim:
- nieposłuszeństwo
- brak kontaktu z otoczeniem
- wstydliwość i lękliwość
- lenistwo
- złośliwość, kłamstwa i kradzieże
- chęć zwrócenia na siebie uwagi, a także moczenie nocne,
ssanie kciuka, niekształtny charakter pisma itd.

Najczęściej jednak spotykanymi objawami tych trudności są:

- zachowanie agresywne, które może być reakcją na

niesprawiedliwe traktowanie

- lęk przed utratą miłości bądź zachwianie poczucia

bezpieczeństwa.

Agresja ta może być skierowana bezpośrednio na osoby je

wywołujące lub też na rzeczy i osoby nie związane z daną

sytuacją; zachowanie, które może być przejawem buntu dziecka

tzw. zachowanie negatywistyczne; kłamstwo, które może być

traktowane jako zachowanie mające uchronić daną jednostkę

przed karą.

Do przejawów tych należy również zaliczyć nadpobudliwość

psychoruchową, która może być związana z uszkodzeniem

ośrodkowego układu nerwowego. Dziecko takie często nie potrafi

się skupić, jest ruchliwe, nie może usiedzieć na jednym miejscu.

Zachowanie takie może być też winą rodziców, którzy są w

stosunku do dziecka zbyt wymagający a nawet agresywni.

Strategie działania -nauczyciela,-pedagoga-
innych specjalistów szkolnych

Aby nie dopuścić do pogłębiania się już zaistniałych zaburzeń w

zachowaniu konieczna jest systematyczna praca z uczniami

trudnymi, ciągła ich profilaktyka i walka z trudnościami.

Jedną ze skutecznych metod zapobiegania tym trudnościom jest

podmiotowe traktowanie uczniów przez nauczyciela. Tylko wtedy

uczeń może dostrzec w nauczycielu człowieka godnego

zaufania, uczciwego, sprawiedliwego, pomocnego, cierpliwego.

Wie, że może w każdej chwili na niego liczyć, czuje się przy nim

bezpieczny, wyraża swój pozytywny stosunek do szkoły i

kolegów, chętniej zdobywa wiedzę.

Równie ważnym czynnikiem zapobiegającym

zaburzeniom jest dobra organizacja pracy i życia

uczniów w szkole. Nauczyciel podejmując się takiego

działania powinien kierować się pewnymi zasadami. Są

to:

- zasada humanizacji polegająca na odpowiednim

podejściu do ucznia, poszanowania jego samodzielności

i aktywności,

- zasada harmonii, która mobilizuje uczniów do

wzajemnej współpracy i współżycia w zespole

klasowym,

- zasada karności i porządku, która wymaga od uczniów

dokładności, ciągłości i punktualności w wykonywaniu

swoich zadań

Dobra organizacja pracy i życia uczniów wprawdzie nie rozwiązuje wszystkich problemów

klasowych, ale jest w pewnym stopniu skutecznym środkiem w zapobieganiu i

przezwyciężaniu trudności wychowawczych.

Ważne miejsce w tychże poczynaniach ma również odpowiednie porozumienie się

nauczycieli i uczniów szczególnie tych nieprzystosowanych społecznie. Nauczyciel

powinien być otwarty na wszelkie sprawy i problemy swoich podopiecznych. Powinien

umieć zadawać dyskretne pytania, tak aby nie urazić drugiej strony. Pytania te muszą

mieć charakter raczej otwarty, pobudzający myślenie i wyobraźnię uczniów, a nie tylko

wymagające jednoznacznej odpowiedzi.

Nauczyciel w rozmowach z uczniami powinien posługiwać się rozmową niekierowaną

polegającą na swobodnym i szczerym wypowiadaniu się. Podobny charakter ma dyskusja

uczestnicząca. Tutaj opiekun dzieli się z wychowankami swoimi doświadczeniami,

opiniami, ocenami.

Duże znaczenie w zapobieganiu i przezwyciężaniu zaburzeń w zachowaniu obok w/w

warunków ma również współpraca rodziców tychże uczniów z nauczycielami,

pedagogiem czy psychologiem. Ważne jest tutaj również stosowanie odpowiednich

metod i technik pozwalających na bliższe poznanie ich osobowości oraz indywidualne do

nich podejście.

Przedstawione przeze mnie metody zapobiegania trudnościom wychowawczym to tylko

niektóre z ważniejszych sposobów skutecznego ich przezwyciężania. Należy je

przestrzegać i stosować w profilaktyce, gdyż znacznie prościej jest im zapobiegać niż je

zwalczać.

Współpraca rodziny i szkoły- szanse, możliwości, ograniczenia i zagrożenia

 Rodzina stanowi naturalne środowisko wychowawcze dzieci i młodzieży.

Stanowi integralną część każdego społeczeństwa; stanowi jego najmniejszą, a

zarazem podstawową komórkę.

     Wychowawczej działalności rodziny nie jest w stanie zastąpić żadne inne

środowisko ze względu na typ więzi łączących z rodziną oraz obyczajowo i

społecznie usankcjonowany fakt konieczności jej posiadania.

     Niektóre rodziny obszerne sfery oddziaływań pozostawiają szkole lub

innym instytucjom, wychodząc z założenia, że należy to wyłącznie do ich

obowiązków. Bez udziału i wsparcia rodziny nikt nie wpoi dziecku zasad

moralnych, którymi będzie się ono zawsze w życiu konsekwentnie kierowało.

Największe starania szkoły mogą okazać się daremne, jeżeli dom nie będzie

zainteresowany nauka dziecka i osiąganymi w niej postępami.

     Nauczyciel, najbliższy partner rodziców w złożonym i trudnym procesie

kształcenia i przygotowania do życia młodego pokolenia, musi posiadać dobrą

orientacje w ogólnej problematyce współczesnej rodziny. Nie od dziś, zakłada

się, że jednym z istotnych czynników efektywności dydaktyczno- wychowawczej

szkoły jest dobra znajomość wychowanka i jego środowiska rodzinnego.

 Rodzina i szkoła to więc dwa podstawowe środowiska wychowawcze dziecka

mające decydujący wpływ na prawidłowy rozwój jego osoby, w związku z czym

bardzo ważna jest właściwa współpraca pomiędzy nimi. Współdziałanie

nauczycieli i rodziców jest jednym z istotnych czynników prawidłowego

funkcjonowania szkoły i rodziny. Warunkuje harmonijny rozwój uczniów. Wpływa

zarówno na ich postępy w nauce, jak i w zachowaniu. Daje równe szanse

ciągłego doskonalenia się nauczycieli i rodziców jako wychowawców

odpowiedzialnych za wielostronny rozwój dzieci i młodzieży.

Współdziałanie wychowawcy klasy i rodziców rozumiane
zwykle jako "wykonywanie przez nich wspólnych działań
służących dobru i pomyślności poszczególnych uczniów i ogółu
klasy." W praktyce szkolnej obejmuje ono działania
wychowawcy z rodzicami dotyczące nauki dziecka, kształcenia
określonych umiejętności, postaw, zdobywania wiedzy, a także
wzajemną wymianę informacji o dziecku oraz zaangażowanie
rodziców do aktywnego udziału w życiu klasy i szkoły.

     Aby takie współdziałania były w ogóle możliwe, muszą być przestrzegane

określone zasady współpracy:

zasada pozytywnej motywacji, gdyż nieodzownym warunkiem skutecznego
współdziałania wychowawcy i rodziców jest dobrowolny i chętny w nim udział;

zasada partnerstwa- postulująca równorzędne prawa i obowiązki wychowawcy i
rodziców, aby żadna ze stron nie czuła się mniej wartościowa od drugiej;

zasada wielostronnego przepływu informacji- zakładająca konieczność
uruchomienia różnych źródeł porozumienia między nauczycielem a rodzicami
(wielokierunkową wymianę opinii zarówno między nauczycielami a rodzicami, jak i
samymi nauczycielami i samymi rodzicami);

zasada jedności oddziaływań- przypominająca o konieczności realizowania przez
szkołę i rodzinę zgodnych ze sobą celów wychowania;

zasada aktywnej i systematycznej współpracy- uwydatniająca potrzebę czynnego i
stałego zaangażowania wychowawcy klasy i rodziców w wykonywaniu
poszczególnych działań w ramach współpracy nie wykluczającą jednak różnego
stopnia zaangażowania i systematyczności partnerów współdziałania.

Współpraca szkoły z rodzicami przybiera różne formy. Najogólniej

można je podzielić na:

zbiorowe,

indywidualne

     Wśród form zbiorowych wyróżnia się:

spotkania robocze zwane często zebraniami rodziców, a starej nomenklaturze szkolnej
wywiadówkami, należą do tradycyjnych form współdziałania szkoły i domu. Organizowane są
zazwyczaj dla rodziców uczniów jednej klasy i odbywają się nie częściej niż 4-6 razy w ciągu
roku szkolnego, a na celu mają omówienie różnych spraw organizacyjnych klasy, osiągnięć
szkolnych uczniów; zapoznanie rodziców z treściami programu nauczania oraz metodami jego
realizacji; informowanie rodziców o sprawach wychowawczych klasy.

spotkania towarzyskie- organizowane przez wychowawcę klasy, są niezbędnym
uzupełnieniem spotkań o charakterze roboczym. Umożliwiają Ne rodzicom przekonanie się iż
życie w szkole wcale nie jest monotonne i nie sprowadza się wyłącznie do nauki czy też do
wyścigów w zdobywaniu coraz lepszych ocen. Dla wielu rodziców to jeszcze jedna okazja do
lepszego poznania swych dzieci i panującej w szkle atmosfery. Należycie zorganizowane
spotkania mogą być również niewątpliwym momentem relaksu, dostarczającym niemało
przeżyć i wzruszeń emocjonalnych.

spotkania z ekspertem, odbywające się z udziałem specjalnie zaproszonej na
nie osoby udzielającej rodzicom pomocy w sprawach wykraczających poza
kompetencje zawodowe wychowawcy klasy, przybierające często formę:

-spotkań dotyczących trudności wychowawczych, w których mogą brać udział
rodzice wszystkich uczniów danej klasy lub kilku klas (mogą oni przedstawiać
swoje problemy lub zadawać pytania ekspertowi);

-spotkań poświęconych pedagogizacji rodziców, które maja miejsce na ogół w
ramach spotkań ogólnoszkolnych, a ich przebieg może przybrać charakter
prelekcji bądź konferencji (w roli prelegenta mogą wystąpić np. psycholodzy,
pedagodzy, sędziowie dla nieletnich, lekarze i In.).

 

    Nieraz współpraca szkoły z rodzicami napotyka na szereg trudności, o

czym wie z pewnością każdy nauczyciel- wychowawca z własnego

doświadczenia, a przyczyny tych trudności, a nawet brak współdziałania

tkwią m. in.:

w niedostatecznym przygotowaniu nauczycieli (braku treningów dla
nauczycieli kształtujących postawy otwarte na rodziców oraz zapoznających z
efektywnymi formami współpracy z rodzicami);

w psychologicznym i społecznym dystansie między nauczycielem a
rodzicami, gdyż nauczyciele maja nieraz duże trudności w traktowaniu
rodziców jak partnerów;

w nierealistycznych wymaganiach i oczekiwaniach, co dotyczy zarówno
nauczycieli i rodziców wobec siebie, jaki i każdego z nich wobec dziecka.

Praca pedagoga szkolnego z rodzinami dysfunkcyjnymi:

Najczęściej pojawiającymi się problemami związanymi z rodziną dysfunkcyjną, z którymi

spotyka się pedagog to :

-alkoholizm (Zazwyczaj powtarza się schemat ojca alkoholika oraz osób

współuzależnionych. Matki z reguły nie podejmują żadnych działań zmierzających do

poprawy sytuacji rodziny. Dość często żyją fałszywą nadzieją na zmianę zachowania i

swojej sytuacji życiowej. Pomimo wielokrotnych spotkań i rozmów z pedagogiem szkolnym,

a także udzielanych przez niego porad i wskazówek, co do sposobów poszukiwania pomocy

w wyspecjalizowanych placówkach, nie podejmują żadnych działań lub są to działania

krótkotrwałe, pozorne. Powodem jest najczęściej wstyd, bezradność, niepewność, strach).

-długotrwały wyjazd zagraniczny rodziców w celach zarobkowych, rozwody oraz

brak czasu na wychowanie dzieci(Dzieci w tych rodzinach mogą mieć problemy

emocjonalne. Zajmują się nimi babcie, które są z tego powodu przeciążone. Rodzice często

nie wracają przez długie okresy czasu lub wracają do Polski np. na miesiąc, a następnie

wyjeżdżają na pół roku –rok. Rodziny funkcjonują w taki sposób nawet przez kilka lat. Z tego

powodu dochodzi też niekiedy do trwałego rozpadu małżeństwa i rodziny. Dzieci

odreagowują problemy rodzinne nieprawidłowym zachowaniem w stosunku do rówieśników,

mogą mieć problemy w relacjach interpersonalnych, zdarzają się dość często kłopoty w

nauce, nie przygotowanie do zajęć, czasami wagary)

 

-konkubinat (zjawisko to nie dotyczy wyłącznie rodzin z problemem alkoholowym

.Zdarzają się również rodziny, w których konkubenci byli osobami karanymi. Zjawisko

konkubinatu łączy się najczęściej z brakiem bliższych emocjonalnych więzi pomiędzy

konkubentem matki a jej dziećmi, (dla których nie zawsze jest on ojcem), brakiem

pozytywnych wzorców osobowych i modeli zachowań rodzinnych oraz spójnego

systemu wychowawczego. Konkubenci nie wspierają matki w wychowaniu dzieci i

utrzymaniu rodziny.

-przemoc psychiczna i fizyczna w rodzinie (W takich sytuacjach najczęściej matki,

które są przeważnie ofiarami przemocy zgłaszają się do pedagoga szkolnego w celu

uzyskania porady dotyczącej nauki lub zachowania dziecka. Dopiero w wyniku rozmowy

zostaje ujawniony fakt przemocy fizycznej lub psychicznej nad matką i dziećmi).

 

-bezrobocie i niski status materialny rodziny (Zazwyczaj rodzina utrzymuje się

jedynie z zasiłków socjalnych, czasami z pracy dorywczej. Sytuacja materialna tych

rodzin jest bardzo trudna. Przeważnie są to osoby z wykształceniem zawodowym,

rzadziej średnim, matki niekiedy nigdy nie podejmowały pracy. Utrata pracy najczęściej

nastąpiła w wyniku grupowych zwolnień w zakładzie pracy, czasami z powodu

alkoholizmu. Rodziny są często wielodzietne. Rodzice podejmują prace dorywcze lub

pracują w zakładach pracy do późnych godzin wieczornych, nie mając czasu na zajęcie

się dziećmi).

SPOSOBY POSTĘPOWANIA WOBEC UCZNIA Z RODZINY

DUSFUNKCYJNEJ, UWZGLĘDNIAJĄCE MOŻLIWOŚCI,

GRANICE WPŁYWU I ODPOWIEDZIALNOŚCI NAUCZYCIELA:

Wczesna interwencja (wobec ośmio-, dziewięciolatków) może zapobiec

rozwijaniu się i utrwalaniu zaburzonego funkcjonowania (na którego podłożu

mogą rozwinąć się choroby psychosomotyczne – nerwice wegetatywne,

wrzody żołądka, a także zaburzenia psychiczne czy uzależnienia od

substancji psychoaktywnych). Dlatego umiejętność rozpoznawania uczniów,

którzy potrzebują pomocy jest tak ważna.

Rozpoznanie jest tylko wstępną diagnozą problemu (stawianiem hipotezy,

którą warto sprawdzić). Sama zaś interwencja (rozumiana jako

bezpośrednia reakcja nauczyciela na domniemany problem ucznia)

dokonywana w tym momencie, sprowadza się głównie do rozmowy z

uczniem.

Strategie postępowania z dzieckiem, którego zachowanie

wzbudziło niepokój i troskę nauczyciela, można podzielić

na:

- informacyjną (ma zastosowanie na przykład jako pierwszy (alarmowy) sygnał: „uwaga,

jest problem!”, głównie wobec takich zachowań, jak nieodrobiona praca domowa, brak

zeszytu. Nauczyciel informuje, że dostrzega zaistniały fakt i chce wiedzieć, a przede

wszystkim zrozumieć, dlaczego tak się stało, ponieważ niepokoi się o ucznia).

- wsparciową (przyda się na przykład w sytuacji, gdy uczeń ma trudności z

odpowiadaniem na lekcji (zacina się, jąka, rezygnuje z mówienia, twierdząc, że nic nie

umie) bądź nie podejmuje żadnych kontaktów interpersonalnych z rówieśnikami. Zawsze

wówczas, gdy stan ucznia jest zagrożeniem dla jego zdrowia psychicznego. Wtedy

interwencja to przejaw troski, opieki. Ma pomóc w ustaleniu, co dzieje się z uczniem i jak

można mu pomóc, a zarazem otrzymuje on wsparcie i akceptację tego, jaki jest. Uczeń

jest zaproszony do opowiedzenia „swojej historii”).

- odsyłającą (będzie reakcją przede wszystkim na ewidentny objaw zagrożenia zdrowia

ucznia i/lub jego zachowanie niebezpieczne dla otoczenia. Przykłady to utrata

przytomności na lekcji, widoczne na ciele ślady pobicia, stan nietrzeźwy dziecka, a także

spowodowanie uszkodzenia ciała innego ucznia, nauczyciela itp.).

Rola nauczyciela to nie opowiadanie się po czyjejś stronie,

tylko okazanie zrozumienia i szacunku każdemu oraz

szukanie wspólnie z rodzicami przyczyn niepokojących

zachowań dziecka.

Co na pewno wolno robić w kontakcie z uczniem?

1. Pytać go wprost.

2. Rozmawiać z nim, jeśli tego chce.

3. Okazywać mu swoje uczucia w asertywny sposób (w zgodzie ze sobą – bez szkody dla innych).

4. Ujawniać własne zdanie (opinię) na temat zachowania ucznia.

5. Nazywać konkretnie dostrzeżony problem.

6. Podsuwać propozycje pomocy w poradzeniu sobie z rozpoznanym problemem.

7. Prowadzić (zapraszać specjalistów) lekcje dotyczące choroby alkoholowej w rodzinie, przemocy, wykorzystań

seksualnych, a także zagrożeń wynikających z kontaktu ze środkami zmieniającymi świadomość, takimi jak tytoń,

alkohol, narkotyki.

Można także:

1. Dzielić się z uczniem swoim niepokojem.

2. Wspólnie szukać informacji na temat możliwości pomocy.

3. Dowiadywać się i przekazywać uczniowi wiedzę na temat istoty problemu.

4. Szukać kontakty z rodzicami.

Koniecznie trzeba działać, czyli:

1. Podjąć interwencję.

2. Informować rodziców o swoich zamiarach i decyzjach.

Nauczycielowi nie wolno:

1. Zaniechać i/lub nie podjąć żadnych działań.

2. Używać wobec ucznia jakiejkolwiek formy przemocy.

3. Działać za plecami ucznia.

Na obecnym etapie rozwoju kultury i społeczeństwa ani szkoła, ani rodzina nie mogą
spełniać swych funkcji bez ścisłego współdziałania, to znaczy bez systematycznej i
zorganizowanej współpracy domu i szkoły. Efektywność pracy wychowawczej zależy w
znacznym stopniu od form i metod współdziałania.
     Współdziałanie wychowawcy klasy, pedagoga, nauczyciela i rodziców jest rozumiane
zwykle jako wykonywanie przez nich wspólnych działań służących dobru i pomyślności
poszczególnych uczniów i ogółu klasy. W praktyce szkolnej obejmuje ono działania
wychowawcy z rodzicami dotyczące nauki dziecka, kształcenia określonych umiejętności,
postaw, zdobywania wiedzy, wzajemną wymianę informacji o dziecku oraz
zaangażowanie rodziców w życiu klasy i szkoły.
 Nieraz współpraca szkoły z rodzicami napotyka trudności, o czym wie z pewnością
każdy nauczyciel oraz rodzice. Przyczyn trudności należy upatrywać w:

-

niedostatecznym przygotowaniu nauczycieli (braku treningów dla nauczycieli
kształtujących postawy otwarte na rodziców oraz zapoznających z efektywnymi
formami współpracy z rodzicami);

 - psychologicznym i społecznym dystansie między nauczycielem a rodzicami, gdyż
nauczyciele mają nieraz duże trudności w traktowaniu rodziców jak partnerów; -
nierealistycznych wymaganiach i oczekiwaniach, co dotyczy zarówno nauczycieli i
rodziców wobec siebie, jaki i wobec dziecka.

 

Inna sytuacja powstaje w wyniku prób współpracy specjalistów szkolnych z rodziną dysfunkcyjną.

Nadrzędną przeszkodą może być brak kontaktu z rodzicami (często w przypadku rodzin

alkoholowych, uzależnionych, bądź w przypadku rodziny niepełnej, gdy rodzic pracuje na dwa

etaty i przez to zaniedbuje swoje obowiązki wychowawcze względem dziecka).

Rodziny dysfunkcyjne często nie zauważają problemów, z jakimi borykają się ich najmłodsi

członkowie, albo udają, że problem nie istnieje. Często podczas prób kontaktu rodzice przyjmują

postawę obronną, często atakują nauczyciela „Bo to nie Pani/Pana sprawa!”, bagatelizują

trudności dzieci w nauce, niemożność ich dostosowania się do grupy rówieśniczej, lub stwarzanie

problemów wychowawczych.

W takim wypadku trzeba pamiętać, iż PEDAGOG NIE POTRZEBUJE ZGODY RODZICÓW, BY

POROZMAWIAĆ Z DZIECKIEM- MOŻE PODJĄĆ PRÓBĘ ICH ROZWIĄZANIA POPRZEZ POMOC

JEDNOSTCE.

Stwarza to jednak pewnego rodzaju zamknięty krąg, ponieważ nie wystarczy pomóc samemu

pokrzywdzonemu- w tej sytuacji dziecku- ale należy spróbować dotrzeć do rodziny i uświadomić

opiekunom, że ich działania (świadome bądź nie) doprowadziły do zaistniałej sytuacji. Sposób

przedstawienia problemu powinien być delikatny, nie oskarżający, ale dosadny i jednoznaczny.

Na koniec…

Warto wspomnieć, że role poszczególnych pracowników placówek

oświatowych przenikają się , nie można jednoznacznie wyznaczyć granic

kompetencji nauczyciela-wychowawcy, pedagoga, psychologa szkolnego.

Podstawą funkcjonowania relacji szkoła- rodzina, jest obustronna chęć

współpracy, bez względu na to, kto jako pierwszy wyciągnie rękę, czy to

prosząc o pomoc, czy ją oferując. Najważniejsze jest tu funkcjonowanie

dziecka, ukształtowanie jego osobowości, poprawienie działania. Żadne z tych

założeń nie będzie możliwe do zrealizowania bez obustronnej chęci.

Nauczyciel, pedagog może zgłosić sprawę do specjalistów, czy to policji, izby

dziecka, pomocy społecznej i każdej innej placówki, oferującej pomoc

dziecku, które boryka się z problemami pochodzącymi z nieprawidłowego

funkcjonowania podstawowej komórki społecznej, jaką jest rodzina.

Bibliografia

M. Łobocki, "Współdziałanie nauczycieli i rodziców w procesie wychowania",

Nasza Księgarnia, Warszawa 1985

M. Łobocki, "Poradnik wychowawcy klasy. Wychowanie", WSiP, Warszawa

1985

H. Smarzyński, "Szkoła jako środowisko wychowawcze", PWN, Warszawa 1997

M. Borzecka i R. Mreńca, "Z rodzicami w szkole"

A. Faber i E. Mazlish "Jak mówić, żeby dzieci się uczyły w domu i w szkole",

"Media Rodzina", Poznań 1998

Robinson, B. E. (1998). Pomoc psychologiczna dla dzieci alkoholików.

Warszawa: Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.