

Spis treści:

o

Czym jest gleba?

3

o

Skład gleby

4

o

Rodzaje gleb występujące na terenie Polski

6

o

Charakterystyka gleb

8

o

Klasyfikacja gleb

15

o

Żyzność polskich gleb

18

o

Jak poprawić żyzność gleby?

19

o

Erozja gleby

20

o

Zapobieganie erozji gleb

21

o

Zanieczyszczenia gleb

24

o

Bibliografia

26

GLEBY W

POLSCE

•

Gleba jest najbardziej zewnętrzną, biologicznie

czynną warstwą skorupy ziemskiej, odznaczającą
się żyznością. Powstaje w wyniku wietrzenia skał i
rozkładu substancji organicznych.

•

Pierwiastkami glebotwórczymi

określa się te, które tworzą skały.

Są to:

potas (K), sód (Na), wapń

(Ca), magnez

(Mg), glin (Al), żelazo

(Fe), węgiel (C),

krzem (Si), azot (N),

fosfor (P), tlen (O),

siarka (S), wodór

(H), chlor (Cl).

Czym jest gleba?



Składniki gleby występują w trzech fazach
odpowiadających trzem stanom skupienia:

o

stałej

– stanowią ją związki mineralne, które są

okruchami skał oraz związki organiczne w postaci
resztek roślinnych i zwierzęcych w różnych stadiach
rozkładu. Tworzą one próchnicę.

o

płynnej

– przestrzenie wypełnione wodą zawierającą

liczne sole mineralne znajdujące się między
cząstkami gleby

o

gazowej

― przestrzenie wypełnione powietrzem

znajdujące się między cząstkami gleby



Zawartość powietrza i wody decyduje o żyzności i
urodzajności gleb.



Rodzaj gleby zależy od skały, z której powstała (tzw.
skały macierzystej), oraz od warunków klimatycznych.

Skład gleby cz. 1

Gdy gleba zawiera dużo substancji organicznych,
jest dobrze uwodniona i napowietrzona, wtedy jest
żyzna, czyli ma dużą zdolność do zaopatrywania
roślin w wodę, tlen i składniki pokarmowe.

Skład gleby cz. 2

Na terenie Polski występują:



gleby strefowe:

o

bielicowe

o

brunatne

o

płowe

o

czarnoziemy



gleby astrefowe:

o

gleby bagienne

o

mady

o

czarne ziemie

o

rędziny

Rodzaje gleb występujące na
terenie Polski

Gleby na terenie Polski - mapa



Gleby bielicowe

- ubogie

gleby wytworzone na
piaskach. O bardzo kwaśnym
odczynie i małej zawartości
próchnicy. Posiadają mało
wilgoci. W Polsce gleby
bielicowe zajmują ok. 25%
powierzchni całego kraju,
głównie we wschodniej
części Pojezierza
Pomorskiego i północnej
części Niziny Mazowieckiej.
W większości porośnięte są
borami sosnowymi.

Charakterystyka gleb cz. 1



Rędziny

– powstały na

obszarach zbudowanych ze
skał węglowych (głównie
wapieni), w południowej
części Polski. Porastały je
najczęściej dąbrowy. Rędziny
są urodzajne, jednak ze
względu na skaliste podłoże
często trudne w uprawie.

Charakterystyka gleb cz. 2



Gleby brunatne

-

ukształtowały się na skałach
okruchowych z dużym udziałem
frakcji ilastej. Niektóre
powstały na glinach i piaskach
gliniastych inne na pylastych
tworach akumulacji rzecznej.
Południową Polskę
charakteryzują gleby brunatne
powstałe na tworach
lessopodobnych i zajmują 51%
powierzchni kraju. Lasy
liściaste, najczęściej o
charakterze grądów miały
wpływ na powstanie tych gleb.

Charakterystyka gleb cz. 3



Czarnoziemy

- bardzo żyzne

gleby o czarnej barwie,
powstałe na podłożach
lessowych lub glinach
marglistych, bogate w związki
wapnia i magnezu. Odczyn
słabo kwaśny i znaczna
zawartość próchnicy. Można
na nich uprawiać wszystkie
rośliny. W Polsce występują
głównie na Wyżynie
Lubelskiej i Kielecko-
Sandomierskiej, na przedpolu
Karpat i Sudetów.

Charakterystyka gleb cz. 4



Mady

– powstały z namułów

i nanosów rzecznych.
Zajmują one 5% powierzchni
kraju. W największym
stopniu występują na
Żuławach, gdzie są
najbardziej urodzajne.
Bardzo często mają małą
wartość rolniczą, ponieważ
często leżą w dolinach rzek
gdzie ich warstwa
próchnicza jest stale
wypłukiwana.

Charakterystyka gleb cz. 5



Czarne ziemie

– urodzajne gleby, które powstają w

wyniku zanikania obszarów bagiennych, zajmują
1,77% powierzchni Polski. Występują głównie na
Pojezierzu Kujawskim, Nizinie Wielkopolskiej, w
okolicach Sochaczewa i Pyrzyc.



Gleby bagienne

- są mało urodzajne, ponieważ nie

przepuszczają wody lub proces przepuszczalności
trwa przez długi okres. Powstają w warunkach
stałej wilgotności gruntu. W Polsce spotykane
głównie na pojezierzach i na Polesiu.



Gleby płowe

- są typem pośrednim między

glebami brunatnymi a bielicowymi. Dość żyzny
rodzaj gleb, występuje pod lasami liściastymi i
mieszanymi.

Charakterystyka gleb cz. 6

Charakterystyka gleb cz. 7

Czarne ziemie

Gleba bagienna

Gleba płowa

Do oceny jakości gleb stosuje się

klasyfikację bonitacyjną

. Jest to

podział gleb na

sześć klas urodzajności

. Na podstawie

genetycznego typu gleby służby rolne określają klasę
bonitacyjną. Za ziemie o wyższej klasie płaci się większy
podatek, ale można je drożej sprzedać.

Bardzo zróżnicowana urodzajność, uzależniona od charakteru

szkieletu mineralnego powoduje, że niektóre gleby znajdują się
we wszystkich klasach bonitacyjnych (np. mady).

Na najlepszych glebach

uprawia się: pszenicę, buraki cukrowe,

jęczmień, warzywa i owoce.

Na glebach średnich:

pozostałe

zboża, ziemniaki i rośliny pastewne.

Najsłabsze gleby

przeznacza

się do zalesienia. Aby zachować rolniczy potencjał kraju, należy
zabudowę mieszkaniową i przemysł planować na obszarach gleb
najsłabszych.

Klasyfikacja gleb

Klasa

gleby

Przykład

Powierzchni

a Polski (w

%)

I. Najlepsza

czarnoziemy, mady, czarne ziemie, rędziny 

i gleby brunatne (z lessów)

0,5

II. Bardzo
dobra

Podobne do I klasy, niektóre gleby brunatne i płowe

3,2

III. Dobra

gleby brunatne i płowe, mady, zdegradowane

czarnoziemy, rędziny

23,7

IV. Średnia

gleby brunatne, płowe, bielicowe, mady ciężkie, rędziny

39,3

V. Słaba

gleby brunatne, rdzawe, płowe, bielicowe, piaszczyste

mady, rędziny, gleby górskie

20,8

VI. Najsłabsza

gleby bielicowe, rdzawe, gleby inicjalne, piaszczyste i

podmokłe mady

12,5

Klasyfikacja bonitacyjna gleb

Klasy bonitacyjne gleb w

Polsce



Gleby wykształcone na terytorium Polski należą do gleb o
średniej żyzności. Wymagają obfitego nawożenia i
skomplikowanych, pracochłonnych zabiegów, które
poprawiają ich urodzajność.



Na średnią żyzność gleb polskich wpłynęły procesy
glebotwórcze: pokrywa glebowa zaczęła się tworzyć dopiero
po ustąpieniu lodowca, jest więc stosunkowo młoda.



Dodatkowo żyzność naszych gleb obniża ich skała
macierzysta - najczęściej skały okruchowe, czyli piaski,
żwiry i gliny pozostawione przez lądolód, lub piaski
zgromadzone przed jego czołem w wyniku akumulacji
eolicznej (akumulacji wywołanej przez wiatr).

Żyzność polskich gleb



stosowanie nawozów sztucznych, na przykład saletry
(azotanów: sodu, potasu, wapnia, amonu oraz
mocznika i fosforanów), które wzbogacają gleby w
niezbędne roślinom do życia pierwiastki. Te nawozy
stają się jednak szkodliwe, jeśli są stosowane w
nadmiernych ilościach.



stosowanie wapna palonego w celu zmniejszenia
zakwaszenia gleby o kwaśnym odczynie



zmianowanie, czyli uprawianie na jednym polu co roku
innej rośliny, uwzględniając rośliny motylkowe



wprowadzenie na glebach odpowiednich stosunków
wodnych i zabiegów pozwalających na zwiększenie ich
uwilgotnienia (orka, podorywka i mechaniczna walka z
zachwaszczeniem pola; fitomelioracja, agromelioracja)

Jak poprawić żyzność gleby?

Do erozji gleb dochodzi przez niewłaściwe
użytkowanie gleb uprawnych. Oznacza to

niszczenie uprawnej warstwy ziemi przez
działalność wody

(spłukiwanie)

oraz wiatru

(wywiewanie). Efektem erozji gleb jest

utrata

wartościowych składników, głównie

próchnicy

, decydującej o urodzajności.

Niektóre obszary Polski są szczególnie
narażone na erozję np. intensywne
spłukiwanie na silnie nachylonych stokach
górskich. Zapobieganie erozji nie zawsze
jest możliwe, ale można ją ograniczyć.

Erozja gleby



Spłukiwanie użytkowej warstwy gleby o dużym
nachyleniu należy ograniczać przez orkę wzdłuż
poziomic.



Przeznaczanie silnie nachylonych stoków na łąki i
pastwiska zapobiega erozji, gdyż warstwa darni
utrudnia spłukiwanie. Podobnie drzewa zatrzymują
wodę ograniczając jej spływ.



Stosując właściwą uprawę można zapobiegać
wywiewaniu z gleby składników decydujących o jej
urodzajności. Ziemia powinna być jak najdłużej
okryta roślinnością. Zasianie poplonów po żniwach
chroni glebę przed wywiewaniem.

Zapobieganie erozji gleb cz. 1



Uprawa zbóż ozimych powoduje, że wytwarzane są
systemy korzeniowe, przez co gleba jest mniej
narażona na erozję. Kiedy na wiosnę ziemia ulega
przesuszeniu, rośliny ozime nadal chronią ją przed
wywiewaniem.



Inną metodą ograniczającą erozję jest sadzenie
pasów zadrzewień śródpolnych. Drzewa ograniczają
siłę wiatrów, wywiewających glebę z rozległych pól.
Dodatkowo przyczyniają się do podnoszenia
poziomu wód gruntowych.

Zapobieganie erozji gleb cz. 2

Zapobieganie erozji gleb cz. 3

Terasowanie stoków

Zadrzewienie
śródpolne

Gleba może być zanieczyszczona
podobnie jak powietrze, czy woda.
Zanieczyszczenie gleb
spowodowane jest przede
wszystkim przez przemysł:

odpady,

gazy i pyły, ścieki zawierające
metale ciężkie i substancje
toksyczne

. Także

nieumiejętne

zabiegi rolnicze

grożą zbyt dużym

nagromadzeniem nawozów
sztucznych i pestycydów oraz
zakwaszeniem gleby. Do gleby
przenikają również

ścieki

komunalne i gazy z silników
spalinowych.

Zanieczyszczenia gleby

W Polsce wyróżniamy kilka rejonów, w których
gleby są szczególnie narażone na zanieczyszczenia:



teren pomiędzy Krakowem, Bielskiem - Białą,
Strzelcami Opolskimi i Częstochową;



okolice wielkich miast: Warszawy, Łodzi, Wrocławia,
Szczecina, Gdańska



rejony odkrywkowej eksploatacji węgla brunatnego



Pojezierze Wielkopolskie i Pojezierze Kujawskie
Zanieczyszczenia obniżają urodzajność gleby, czyli
powodują zmniejszenie plonów i obniżenie ich
jakości, a także zakłócają przebieg wegetacji roślin.
Są bardzo trudne do usunięcia.

Zanieczyszczenie gleby w
Polsce



Chrabelski M., Dudaczyk M.; Geografia 3,
podręcznik; wyd. OPERON 2010



Kupczyk B., Nowak W., Szczepaniak M. B.; Chemia
3, podręcznik; wyd. OPERON 2008



Malarz R., Puls Ziemi 2, wyd. Nowa Era 2001



www.szkolnictwo.pl/test,4,4061,1,Gleby_Polski-
Plansza_tytułowa

Bibliografia:

DZIĘKUJĘ ZA

UWAGĘ