OPIEKA

PIELĘGNIARSKA

W PSYCHIATRII

ŚRODOWISKOWEJ

Uzależnienie od alkoholu

Definicja

Definicja

•

Alkoholizm, choroba alkoholowa,
uzależnienie od alkoholu, toksykomania
alkoholowa – zaburzenie polegające na
utracie kontroli nad ilością spożywanego
alkoholu.

•

Uzależnienie od alkoholu jest chorobą
ośrodkowego układu nerwowego polegającą
na nieprawidłowym wzorcu spożywania
alkoholu, prowadzącym do szkód
zdrowotnych, psychologicznych i społecznych.

Objawy główne

Objawy główne

1.

Silna, natrętna

potrzeba spożywania alkoholu

(głód alkoholowy).

2.

Upośledzona zdolność kontrolowania picia alkoholu

(trudności w

unikaniu rozpoczęcia picia, trudności w zakończeniu picia albo problemy z
kontrolowaniem picia do wcześniej założonego poziomu).

3.

Picie alkoholu w celu złagodzenia albo zapobieżenia

alkoholowemu

zespołowi abstynencyjnemu oraz subiektywne poczucie skuteczności
takiego postępowania.

4.

Objawy abstynencyjne

(drżenia mięśniowe, nadciśnienie tętnicze,

tachykardia, nudności, wymioty, biegunki, bezsenność, rozszerzenie
źrenic, wysuszenie śluzówek, wzmożona potliwość, zaburzenia snu,
nastrój drażliwy lub obniżony, lęk).

5.

Zmieniona

(najczęściej zwiększona)

tolerancja alkoholu

(ta sama

dawka alkoholu nie przynosi oczekiwanego efektu, potrzeba spożywania
większych dawek alkoholu dla wywołania oczekiwanego efektu).

6.

Zawężenie repertuaru zachowań związanych z piciem alkoholu do
1-2 wzorców

.

7.

Postępujące

zaniedbywanie

alternatywnych do picia przyjemności,

zachowań i zainteresowań.

8.

Picie

alkoholu

mimo

oczywistej

wiedzy o jego szczególnej

szkodliwości

dla zdrowia pijącego

Zgodnie z kryteriami zawartymi w Międzynarodowej Klasyfikacji
Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD 10, uzależnienie od alkoholu
należy rozpoznać, gdy w ciągu ostatniego roku występują
przynajmniej  trzy z następujących  objawów:

Zgodnie z kryteriami zawartymi w Międzynarodowej Klasyfikacji
Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD 10, uzależnienie od alkoholu
należy rozpoznać, gdy w ciągu ostatniego roku występują
przynajmniej  trzy z następujących  objawów:

Objawy dodatkowe

Objawy dodatkowe

•

palimpsesty (tzw. „urwane filmy”)

•

ciągi oplicze - najczęściej kilkudniowe do
wielomiesięcznych ciągów picia dzień po
dniu

•

nieudane próby abstynencji

•

powikłania zespołu zależności alkocholowej
(ZZA), tj. delirium tremens

•

padaczka poalkoholowa

•

polineuropatia alkoholowa

Jak alkohol wpływa na mózg?

Jak alkohol wpływa na mózg?

Epidemiologia

Epidemiologia

8 razy

częściej

uzależniają

się

mężczyźni.

Mężczyźni piją

najwięcej

między 20-30

r.ż.,

kobiety 30-40

r.ż.

Spożycie w litrach na jednego
mieszkańca Polski

12%

12%

co stanowi 0,4% ludności
Polski

co stanowi 0,4% ludności
Polski

ASPEKT EKONOMICZNY POLSKICH

PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH

•

Zdaniem międzynarodowych ekspertów

straty ekonomiczne

związane z nadużywaniem alkoholu szacuje się w krajach Europy
Zachodniej i w USA na poziomie

3–5% produktu krajowego

brutto

.

•

Produkt krajowy brutto w Polsce w roku 2001, według Głównego
Urzędu Statystycznego, wyniósł 721,6 mld zł. Oznacza to iż
koszty ekonomiczne (koszty leczenia, wypadków drogowych,
zaangażowania wymiaru sprawiedliwości, systemu opieki
społecznej i ubezpieczeń; przedwczesna umieralność; spadek
wydajności pracy i wiele innych) związane z używaniem i
nadużywaniem alkoholu w Polsce można szacować na poziomie
około

22-35 mld zł rocznie.

•

Do czasu przeprowadzenia bardzo skomplikowanych i kosztowych
analiz w naszym kraju, do których nadal brakuje wielu danych
źródłowych, oszacowanie to musi być mało precyzyjne.

•

Wpływy z tytułu podatku akcyzowego od sprzedaży
napojów alkoholowych

w 2001 roku wyniosły 6.799.177.900 zł,

tj.

ok. 6,8 mld zł.

Etiologia

Etiologia

•

Uzależnienie jest zespołem etiologicznie różnorodnym,
wywoływanym przez złożone wzajemne oddziaływanie
czynników:

•

Środowiskowych

•

Czynniki psychologiczne

Teorie behawioralne - tłumaczą występowanie alkoholizmu: koncepcją
warunkowania instrumentalnego, gdzie wzmocnienia pozytywne, to
przyjemne skutki picia alkoholu, kontynuowane mimo świadomości
niekorzystnych następstw, natomiast wzmocnieniami negatywnymi są
przykre konsekwencje wynikające z zespołu abstynencyjnego, co
ponownie skłania do picia.
Modelowanie – wzorce picia alkoholu wynikają z obserwacji rodziny i
krewnych i są przenoszone na kolejne pokolenia.

•

Czynniki społeczne

Rozpowszechnienie się określonego wzorca spożycia alkoholu w danym
środowisku a także przekonań na temat jego wpływu na samopoczucie,
funkcjonowania oraz sprawność szeroko pojmowaną (fizyczna, seksualna,
umysłowa). Istotna jest tu również dostępność alkoholu, jego cena a także
grupa społeczna z jakiej się pochodzi.

•

Genetycznych

(dziedziczeniu podlega biochemiczne podłoże, na którym

może rozwinąć się alkoholizm)

Diagnostyka

Diagnostyka

•

Konieczność odróżniania picia ryzykownego od
picia szkodliwego

•

Picie ryzykowne

można określić mianem przedsionka

alkoholizmu. Pod tym terminem kryje się spożywanie nadmiernych
ilości alkoholu, które choć obecnie nie powodują szkód na zdrowiu,
mogą je wywołać, jeśli wzorzec picia nie ulegnie zmianie na
bezpieczniejszy, np. prowadzenie samochodu po wypiciu alkoholu,
karmienie piersią po wypiciu alkoholu

•

Picie szkodliwe

, według ICD-10, rozpoznaje się wówczas, gdy

spożycie alkoholu staje się przyczyną lub współprzyczyną
pojawienia się:

•

szkód somatycznych np. zapalenia trzustki, marskości wątroby,
polineuropatii, nadciśnienia tętniczego

•

psychicznych (np. stanów depresyjnych, lęków)

•

zaburzeń zachowania (np. napadów agresji, wszczynania bójek
pod wpływem alkoholu), które prowadzą do niesprawności i
wpływają niekorzystnie na relacje międzyludzkie.

•

Pod koniec lat 80. Światowa Organizacja Zdrowia
zaproponowała, by podczas diagnozy wstępnej alkoholizmu
stosować

test AUDIT

(pozwala rozróznić picie ryzykowne od

szkodliwego) AUDIT składa się z dwóch części

•

wywiadu alkoholowego oraz badania klinicznego,

•

a oprócz tego uwzględnia dane z badania fizykalnego i poziom gamma-
glutamylo-transferazy (GGT) – enzymu, którego wartość jest u
alkoholików zazwyczaj podwyższona (przemawia za zniszczeniem
wątroby)

•

Istnieje również możliwość wykonania badań laboratoryjnych i
badan obrazowych, najczęściej wątroby, których wyniki
pozwolą nie tyle rozpoznać alkoholizm, co stwierdzić stopień
zaawansowania alkoholizmu.

•

Należy pamiętać, że żadne testy przesiewowe i samobadanie nie

pozwalają na rozpoznanie uzależnienia od alkoholu. Testy

skriningowe, np. te zamieszczone w Internecie, mogą pomóc

rozeznać się w skali problemu, ale rozpoznanie powinno być

potwierdzone przez obserwację kliniczną.

Diagnostyka

Diagnostyka

FAZY UZALEŻNIENIA OD ALKOHOLU I TERAPIA

FAZY UZALEŻNIENIA OD ALKOHOLU I TERAPIA

PICIE TOWARZYSKIE

PICIE TOWARZYSKIE

•

picie sprawia przyjemność

•

wzrost ochoty i tolerancji na alkohol, tzw. „mocna
głowa”

… przerwa w
życiorysie

… przerwa w
życiorysie

FAZA OSTRZEGAWCZA

FAZA OSTRZEGAWCZA

•

szukanie okazji do picia

•

inicjowanie wypijania kolejek

•

po wypiciu lepsze samopoczucie (dusza
towarzystwa)

•

alkohol przynosi ulgę, uwalnia od napięcia

•

rozpoczęte picie kończy się urwaniem filmu

•

próby picia ukrytego, w samotności, na kaca

…klin

…klin

FAZA KRYTYCZNA

FAZA KRYTYCZNA

•

wyrzuty sumienia „kac moralny”

•

„klin” przynosi ulgę

•

zaniedbywanie rodziny

•

konflikty małżeńskie

•

nieobecności w pracy

•

usprawiedliwianie picia okazjami

•

zaniedbywanie wyglądu zewnętrznego

•

zaburzenia popędu seksualnego

•

picie ciągami na przemian z

okresami abstynencji,

udowodnienia „silnej woli”

•

składanie przysięgi abstynencji

•

poczucie pustki, bezradności

… utrata
kontroli

… utrata
kontroli

FAZA CHRONICZNA

FAZA CHRONICZNA

•

okresy długotrwałego pijaństwa

•

picie poranne „kac gigant”

•

spadek tolerancji na alkohol

•

sięganie po alkohol niekonsumpcyjny

•

rozpad więzi rodzinnej

•

kradzieże w celu kupienia alkoholu

•

degradacja zawodowa i społeczna

•

otępienie alkoholowe

•

alkohol jedynym celem w życiu

•

psychozy alkoholowe „delirium”

•

padaczka alkoholowa

•

choroby somatyczne polineuropatia,
marskość wątroby

•

skrajne wyczerpanie organizmu

BŁĘDNE KOŁO

BŁĘDNE KOŁO

LECZENIE ODWYKOWE

LECZENIE ODWYKOWE

•

tworzenie planu zmiany swoich zainteresowań i
próby realizowanie konkretnie założeń krok po
kroku

•

uznanie swojej bezsilności wobec alkoholi
„poddanie się” i dopuszczenie wizji życia
trzeźwego

•

korzystanie z podpórek farmakologicznych

•

otwarcie się na informacje o chorobie alkoholowej
i sposobach wychodzenia z nałogu

•

budowanie świadomości problemu
uzależnienia

•

detoksykacja, przerwanie ciągu,
odtruwanie organizmu

… rozpoznanie
uzależnienia

… rozpoznanie
uzależnienia

REHABILITACJA

REHABILITACJA

•

umacnianie się w dążeniu do trzeźwości przez
korzystanie z ambulatoryjnych form wsparcia

•

praca nad rozwojem osobistym w grupach
samopomocowych „aa”

•

dbanie o higienę psychiczną

•

umiejętne konstruowanie i rozładowywanie napięć
psychicznych w sytuacji stresowej

•

troska o swoje zdrowie i kondycję fizyczną

•

nawiązywanie kontaktów z rodziną

•

korzystanie z form pomocy
psychologicznej

•

powrót do pracy zarobkowej i rezygnacja
z pasożytniczego trybu życia

… zmiana koncepcji
życia

… zmiana koncepcji
życia

REHABILITACJA

REHABILITACJA

•

twórcze wykorzystanie czasu wolnego

•

uczenie się bycia na trzeźwo w różnych sytuacjach
towarzyskich

•

dbanie o integrację rodziny, tworzenie ciepłego
klimatu dla potomstwa

•

sukcesy w pracy służące odbudowie poczucia
własnej wartości

•

angażowanie się w pomaganie tym
którzy potrzebują pomocy

… rozwój
osobisty

… rozwój
osobisty

TRZEŹWOŚĆ

TRZEŹWOŚĆ

•

pełna akceptacja trzeźwości jako stanu ciała,
umysłu i ducha

•

zmiana stylu życia

Leczenie

Leczenie

•

leczenie odwykowe osób w trybie

•

ambulatoryjnym lub

•

stacjonarnym

•

po zakończonej terapii stacjonarnej, osoby uzależnione
kierowane są do dalszej psychoterapii w zakładach
ambulatoryjnych oraz do grup samopomocowych, klubów
abstynenta anonimowych alkoholików.

•

Zasadniczą metodą leczenia uzależnienia w zakładach
lecznictwa odwykowego jest psychoterapia uzależnienia.

•

Programy terapeutyczne oparte są na:

•

podejściu terapii behawioralno-poznawczej,

•

idei i doświadczeniach wspólnoty anonimowych
alkoholików.

•

Podstawowe cele psychoterapii to:

•

zachowanie trwałej abstynencji,

•

poprawa zdrowia psychicznego i fizycznego,

•

nabycie umiejętności potrzebnych do rozwiązywania
problemów emocjonalnych i społecznych.

Leczenie farmakologiczne sprowadza się do dwóch o
potencjalnych właściwościach zmniejszających picie
alkoholu, jest to akamprazol i naltrekson.

Czas skutecznej terapii to od 18 do 24 miesięcy.

Pierwszy podstawowy etap psychoterapii w zakładach
stacjonarnych i oddziałach dziennych trwa od 6 do 8 tygodni.
W placówkach ambulatoryjnych od 4 do 6 miesięcy.

Cały cykl psychoterapii uzależnień trwa do 2 lat i obejmuje
240 godzin terapii grupowej i 50 godzin terapii indywidualnej
w ciągu roku.

Czas skutecznej terapii to od 18 do 24 miesięcy.

Pierwszy podstawowy etap psychoterapii w zakładach
stacjonarnych i oddziałach dziennych trwa od 6 do 8 tygodni.
W placówkach ambulatoryjnych od 4 do 6 miesięcy.

Cały cykl psychoterapii uzależnień trwa do 2 lat i obejmuje
240 godzin terapii grupowej i 50 godzin terapii indywidualnej
w ciągu roku.

Leczenie

Leczenie

Opieka środowiskowa – 0gólne zasady

Opieka środowiskowa – 0gólne zasady

•

Placówki Podstawowej Opieki Zdrowotnej (przychodnie, ośrodki
zdrowia) prowadzą wczesne rozpoznawanie ryzykownego i
szkodliwego picia alkoholu przez osoby nie uzależnione oraz
podejmują interwencje w celu ograniczenia picia alkoholu przez
tych pacjentów.

•

Stosują procedury przesiewowe, które służą wczesnemu
wykrywaniu uzależnienia od alkoholu i kierowanie podejrzanych
do konsultacji w poradniach leczenia odwykowego.

•

Leczą osoby, które doznały szkód zdrowotnych z powodu picia
alkoholu oraz udzielają podstawowych świadczeń leczniczych
osobom uzależnionym od alkoholu.

•

W realizacji powyższych zadań placówki POZ współdziałają z
poradniami dla osób uzależnionych od alkoholu oraz z Komisjami
Rozwiazywania Problemów Alkoholowych funkcjonującymi na
terenie każdej gminy.

Zespól leczenia środowiskowego -

charakterystyka, role członków

Zespól leczenia środowiskowego -

charakterystyka, role członków

•

Zespół leczenia środowiskowego to zespół osób o różnych
profesjach (wielodyscyplinarny), różnym wykształceniem
(lekarz, psycholog, pielęgniarka pracownik socjalny, terapeuta
środowiskowy) pracujących wspólnie nad poprawa jakości życia
osób po  kryzysach psychicznych, chorobie alkoholowej.
Obejmują świadczenia jak w por. zdrowia psychicznego z
uwzględnieniem wizyty domowej, zapobiegają zjawisku
obrotowych drzwi, poprawiają jakość życia podopiecznych w
tym alkoholików skupiając się na różnych aspektach szeroko
rozumianego procesu zdrowienia:

•

psychoedukacji

•

promocji zdrowego stylu życia

•

zapobieganiu nawrotom choroby

•

uwrażliwianiu na zwiastuny nawrotu

•

tworzeniu sieci wsparcia społecznego

Zespól leczenia środowiskowego –

rola i zadania pielęgniarki

Zespól leczenia środowiskowego –

rola i zadania pielęgniarki

•

pielęgniarka

określa

sprawność

intelektualną i motoryczną pacjenta oraz
jego motywację do terapii, zdobywania
nowych wiadomości i doświadczeń,

•

pielęgniarka współprowadzi z terapeutą
grupową edukację w zakresie zespołów
zależności alkoholowej,

•

pielęgniarka

prowadzi

indywidualna

edukację w zakresie chorób i powikłań
występujących w chorobie alkoholowej,

•

wspólnie z zespołem terapeutycznym prowadzi
zajęcia w zakresie:



istoty choroby alkoholowej,



stanów po odstawieniu alkoholu,



zaburzeń somatycznych,



ogólnego wyczerpania,



późnych następstw alkoholizmu,



degradacja biopsychospołeczna

,



umiejętność wyrażania uczuć

•

kształtuje u pacjenta postawę



akceptacji siebie w tej chorobie



współpracy z zespołem terapeutyczny



odpowiedzialności za swoje życie i postępowanie



dążenie do podnoszenia jakości swojego życia

.

Opieka środowiskowa- aktywny

udział pacjenta

Opieka środowiskowa- aktywny

udział pacjenta



Aktywny udział pacjenta zależy od poziomu wiedzy
w radzeniu sobie z problemem alkoholowym.
W dużej mierze jest on zależny od sprawności
umysłowej i motywacji do procesu terapii.



Pacjent musi być przygotowany i gotowy do udziału
w planie terapeutyczno-edukacyjnym.



Pacjent wykazuje się postawą;



współpracy z zespołem terapeutycznym,



odpowiedzialnością za swoje dalsze życie,



dąży do podnoszenia jakości swojego życia.



Pacjent współpracuje z zespołem opieki 
środowiskowej, posiada wiedzę i
umiejętności niezbędne do realizacji
samokontroli i samoopieki poprzez:



bierze udział w mityngach AA,



okresowo zgłasza się do por. odwykowej w miejscu
zamieszkania,



nabywa umiejętności potrzebnych do trzeźwego
życia,



indywidualnie pracuje nad rozwojem osobistym. 

Opieka środowiskowa – współpraca

z rodziną pacjenta

Opieka środowiskowa – współpraca

z rodziną pacjenta

Zespół leczenia środowiskowego w ramach

opieki nad pacjentem i jego rodziną realizuje

kompleksowy program terapeutyczny

poprzez:

1. porady diagnostyczne i terapeutyczne, kontrolne,

psychologiczne skierowane do pacjenta i

członków rodziny;

2. wizyty domowe/środowiskowe.

Zespół leczenia środowiskowego w ramach

opieki nad pacjentem i jego rodziną realizuje

kompleksowy program terapeutyczny

poprzez:

1. porady diagnostyczne i terapeutyczne, kontrolne,

psychologiczne skierowane do pacjenta i

członków rodziny;

2. wizyty domowe/środowiskowe.

Do zadań rodziny we współpracy z
zespołem leczenia środowiskowego należy:



wpieranie chorego, nieodseparowywanie go od najbliższego

otoczenia,



zapewnienie choremu warunków pozwalających na

normalne funkcjonowanie w społeczeństwie, bez konieczności
rezygnacji z pracy czy nauki,



motywowanie do leczenia, monitorowanie stanu zdrowia i

szybkie reagowanie w wypadku pogorszenia stanu zdrowia,



budowanie systemu oparcia społecznego – z włączeniem

pracowników pomocy społecznej, sąsiadów i innych
pomocnych osób



oddziaływania psychoedukacyjne na pacjentów



członkowie rodzin powinni być zaangażowani w

opracowywanie i wprowadzanie w życie polityki i programów
zdrowia psychicznego

Współpraca z placówkami w systemie służby

zdrowia oraz organizacjami pozarządowymi

Współpraca z placówkami w systemie służby

zdrowia oraz organizacjami pozarządowymi

Fundacja Rozwoju Profilaktyki, Edukacji i Terapii Problemów

Alkoholowych:

-

Utworzona przez Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej w 1991 r.

-

Aktualnie w Polsce działa wiele organizacji pozarządowych
zajmujących się rozwiązywaniem problemów alkoholowych
(zarejestrowanych jest ponad 500 takich organizacji)

Towarzystwo Profilaktyki i Przeciwdziałania Uzależnieniom
Stowarzyszenie zajmuje się m.in. profilaktyką środowiskową,

ekologią społeczną, przeciwdziałaniem uzależnieniom oraz pracą
wychowawczą i profilaktyczną.

Wspólnota Anonimowych Alkoholików w Polsce
Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów - PARPA
Fundacja KARAN: zajmuje się udzielanie wszechstronnej pomocy

dorosłym, młodzieży i dzieciom z rodzin potrzebujących pomocy, w
których są osoby uzależnione oraz zagrożone uzależnieniem, 

Zapobieganie nawrotom choroby i poprawa

funkcjonowania chorych w społeczeństwie -

psychoedukacja, rehabilitacja, inne możliwości.

Zapobieganie nawrotom choroby i poprawa

funkcjonowania chorych w społeczeństwie -

psychoedukacja, rehabilitacja, inne możliwości.

•

Rehabilitacja psychiatryczna polega na:

•

indywidualnej długoterminowej opiece terapeutycznej
nad pacjentem i jego rodziną

•

zapobieganiem nawrotom choroby

•

pomocy w przełamywaniu społecznych skutków choroby

•

kształtowaniu właściwych postaw społecznych wobec
chorych

Formy działań:
- farmakoterapia
- psychoterapia
- terapia rodzinna
- socjoterapia

Podsumowanie, wnioski

Podsumowanie, wnioski

•

Alkoholizm jest chorobą trudną do zdiagnozowania, leczenia
rehabilitacji, a przede wszystkim je chorobą trudną do
WYLECZENIA

•

Jest schorzeniem rozpowszechnionym w dzisiejszym świecie,
ale wciąż jest tematem wstydliwym.

•

Sukcesy w leczeniu nie gwarantują braku nawrotów do picia.
Leczenie wymaga więc cierpliwości od samego chorego jak
i jego rodziny.

•

Pierwszym krokiem do leczenia i osiągania sukcesów jest
uświadomienie alkoholikowi tego, że jest chory i potrzebuje
pomocy.

•

Rola pielęgniarki jest tak ważna w tym zagadnieniu, gdyz
jest ona najczestszym „gościem” w środowisku pacjenta, a
właśnie tam można zauważyć zaniedbanie i pierwsze
symptomy choroby.

•

Górna K., Jaracz K., Rybakowski F. i wsp.
Pielęgniarstwo Psychiatryczne. Wydawnictwo
Lekarskie PZWL, Warszawa 2012

•

Woronowicz B. Bez tajemnic o uzależnieniach i ich
leczeniu, Instytut Psychiatrii i Neurologii, Warszawa
2003

•

Cierpiałkowksa L. , Ziarko M. Psychologia uzależnień –
alkoholizm. Wydawnictwa Akademickie i
Profesjonalne, Warszawa 2010

•

Margasiński A. Rodzina alkoholowa z uzależnionym w
leczeniu. Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2010

•

Worowicz B.T. Na zdrowie. Jak poradzić sobie z
uzależnieniem od alkoholu? Media Rodzina i
Parpamedia, Poznań 2008

Literatura

Literatura