Pielęgniarstwo psychiatryczne
OPIEKA PIELĘGNIARSKA W PSYCHIATRII ŚRODOWISKOWEJ:
PSYCHIATRIA ŚRODOWISKOWA (community psychiatry)
GENEZA, ZASADY, CELE:
Głównymi elementami leczenia psychicznie chorych są:
terapia biologiczna,
psychoterapia,
opieka środowiskowa.
Psychiatria środowiskowa stanowi rozwijający się od 30 lat kierunek współczesnej psychiatrii, wykorzystujący lokalne środowisko w działaniach profilaktycznych, leczeniu i rehabilitacji zaburzeń psychicznych.
Założenia teoretyczne psychiatrii środowiskowej opierają się głównie na zasadach:
psychiatrii społecznej
psychologii społecznej
kierunkach psychologii opartych na zasadach uczenia się
socjologii zajmującej się procesami zachodzącymi w lokalnych społecznościach.
Proces przechodzenia od szpitala do pozainstytucjonalnych, środowiskowych form leczenia miał liczne uwarunkowania. Najważniejsze z nich to:
Ogólna tendencja współczesnej psychiatrii, aby leczenie pacjenta w możliwie największym zakresie prowadzić bez odrywania go od jego naturalnego miejsca życia, środowiska, w którym funkcjonuje, i wykorzystując potencjał terapeutyczny tego środowiska.
Dążenie do leczenia pacjenta w jak najmniej represyjnych dla niego warunkach.
Rosnąca świadomość ujemnych skutków hospitalizacji, w szczególności długotrwałej - takich jak: zespół instytucjonalizmu, stygmatyzacja czy zachowania regresywne.
Wprowadzenie do lecznictwa nowoczesnych środków psychotropowych.
Dążenie do zmniejszenia kosztów leczenia.
CELE DZIAŁANIA PSYCHIATRII ŚRODOWISKOWEJ:
1. Dążenie do zmniejszenia liczby zaburzeń psychicznych w określonej społeczności (profilaktyka I stopnia) poprzez:
- ocenę potrzeb zdrowotnych, postaw i problemów mieszkańców,
- wykrywanie grup zwiększonego ryzyka,
- poznanie ludzkich, organizacyjnych, lokalowych i ekonomicznych zasobów terenu, które można wykorzystać w realizacji programów ochrony zdrowia psychicznego,
- działalność szkoleniową i konsultacyjną wobec lokalnych placówek medycznych i organów pomocy społecznej. Dotyczy to szczególnie pracowników podstawowej opieki medycznej, zespołów pomocy społecznej oraz przedstawicieli zawodów niemedycznych, którzy mogą mieć istotny wpływ na losy osób zagrożonych zaburzeniami psychicznymi lub chorych psychicznie (np. prawników, nauczycieli, duchownych, policjantów),
- angażowanie w działalności na rzecz ochrony zdrowia psychicznego członków gminnych rad narodowych i innych lokalnych organizacji samorządowych, wspólnot religijnych, kół samopomocy, organizacji i stowarzyszeń społecznych,
- opracowanie planów i sposobów realizacji programów z zakresu psychiatrii środowiskowej we współpracy z przedstawicielami miejscowej społeczności,
- udzielanie doraźnej pomocy w formie interwencji kryzysowej osobom, które spotkały szczególne zdarzenia (śmierć osoby bliskiej, gwałt, utrata domu, aresztowanie, rozwód).
2. Skracanie czasu trwania zaburzeń (prewencja II stopnia) oraz zapobieganie dysfunkcjom społecznym powstającym w następstwie zaburzeń (prewencja III stopnia) - czyli leczenie i rehabilitacja pacjenta, przywracająca choremu psychicznie zdolność do życia we własnym środowisku społecznym.
Profilaktyka II i III stopnia obejmuje również wnikliwą i ciągłą ocenę sytuacji pacjenta w rodzinie, miejscu pracy i szerszym środowisku społecznym, przeciwdziałanie niepomyślnemu przesunięciu socjokulturowemu i izolacji społecznej chorego.
CELEM DZIAŁALNOŚCI PSYCHIATRYCZNO-ŚRODOWISKOWEJ JEST:
potęgowanie zdrowia psychicznego,
profilaktyka
leczenie i rehabilitacja chorych w ich naturalnym środowisku społecznym.
SZCZEGÓŁOWE ZADANIA PSYCHIATRII ŚRODOWISKOWEJ:
1. bezpośrednia pomoc świadczona pacjentom,
2. działalność konsultacyjna i edukacyjna dla przedstawicieli różnych zawodów (nauczyciele, duchowni, lekarze niepsychiatrzy itp.) oraz instytucji, władz, urzędów, służb publicznych, organizacji społecznych, grup mieszkańców,
3. badanie i ocena rzeczywistych potrzeb zdrowotnych ludności, realizacja celów zdrowotnych przez planowanie i organizowanie środków ochrony zdrowia psychicznego, wykrywanie miejscowych zasobów i rezerw pomocnych w realizacji celów zdrowotnych,
4. uaktywnianie mieszkańców do działań na rzecz zdrowia psychicznego,
5. działalność społeczna personelu psychiatrycznego w zakresie zaspokajania ważnych potrzeb zdrowotnych i interesów społeczności lokalnej,
6. systematyczna ocena wyników działalności jednostek opieki psychiatrycznej.
CECHY PSYCHIATRII ŚRODOWISKOWEJ:
1. Obiektem jej zainteresowań, a zarazem układem odniesienia dla wszystkich działań jest społeczność lokalna bądź terytorialna, lub po prostu zbiorowość ludzi zamieszkałych na określonym terytorium.
Oznacza to, m.in., że problemy zdrowotne zarówno jednostek, jak i grup są postrzegane, badane i rozwiązywane w ramach szerszego układu społecznego.
2. Przesłanie humanitarne psychiatrii środowiskowej
Docenia ona godność osoby ludzkiej, jej prawo do samostanowienia o sobie, wyraża przekonanie, że każdy człowiek, nawet najbardziej chory, jest zdolny do rozwoju i życia we własnym środowisku. Pomoc pacjentowi w osiągnięciu tego celu jest skuteczna tylko wtedy, gdy zaspokoi wiele różnorakich potrzeb medycznych, psychospołecznych i bytowych, stąd też postulat wszechstronności opieki.
3. Socjocentryzm - czyli uznanie czynników społecznych dla rozwoju i przebiegu choroby, oraz założenie odpowiedzialności moralnej członków społeczności za osoby słabsze.
Dlatego też za istotne uznaje się wczesne rozpoznanie sytuacji społecznej chorego, udział osób ważnych dla niego w procesie leczenia, a także ewentualne utworzenie innych systemów oparcia społecznego.
4. Ważną cechą psychiatrii środowiskowej jest również dążenie do tego, by społeczność miejscowa była współodpowiedzialna za rozwiązywanie swoich problemów zdrowotnych oraz miała kontrolę nad tym, jak jej potrzeby są zaspakajane (udział przedstawicieli miejscowej ludności- w tym także pacjentów - np. w planowaniu i ocenie działalności służb psychiatrycznych).
ZASADY PSYCHIATRII ŚRODOWISKOWEJ:
1. celem leczenia i rehabilitacji jest przywrócenie pacjentowi, w możliwie krótkim czasie zdolności niezbędnych do życia we własnym środowisku społecznym;
2. cele interwencji psychiatrycznej mają charakter wybiórczy i są formułowane w sposób konkretny;
3. preferuje się krótkoterminowe strategie pomocy w trudnych emocjonalnie sytuacjach życiowych;
4. ważne jest wczesne rozpoznanie sytuacji życiowej pacjenta, ponieważ zapobiegnie to jego izolacji społecznej lub uzależnieniu od służb psychiatrycznych;
5. preferowanym miejscem interwencji terapeutycznej jest naturalne środowisko pacjenta;
6. na wszystkich etapach postępowania terapeutycznego korzysta się z pomocy osób ważnych dla pacjenta (zarówno z rodziny, jak i spoza niej), a zadaniem terapeuty jest odbudowa naturalnego systemu oparcia chorego;
7. pomoc dla osób z zaburzeniami psychicznymi powinna być wszechstronna, łatwo dostępna, akceptowana przez pacjenta, udzielana przez różnorodne ruchome służby działające we współpracy z miejscową społecznością;
8. wewnętrzna organizacja służb psychiatrycznych cechuje się wymiennością ról w zespole terapeutycznym, szerokim zakresem odpowiedzialności średniego personelu medycznego i pracowników niemedycznych oraz możliwością zatrudniania nieprofesjonalistów pochodzących z miejscowej społeczności.
Ważnym elementem psychiatrii środowiskowej jest SYSTEM OPARCIA SPOŁECZNEGO, przeznaczony głównie dla przewlekle chorych psychicznie.
Wyróżnia się 3 rodzaje systemów oparcia:
1. Naturalny system wsparcia: najbliższa rodzina chorego oraz osoby z najbliższego otoczenia (rodzice, rodzeństwo, krewni, przyjaciele, koledzy, sąsiedzi, znajomi, oraz różne inne osoby życzliwe, budzące zaufanie i szacunek).
Pomaga choremu przetrwać kryzysy emocjonalne i trudne sytuacje życiowe.
Wsparcie wymienionych osób wyraża się w konkretnej pomocy choremu lub jego rodzinie (zakupy, opieka nad dziećmi, pomoc w zajęciach domowych, itp.) oraz w zaspakajaniu potrzeb psychicznych (łagodzenie napięć emocjonalnych i następstw stresu, tworzenie atmosfery bezpieczeństwa i wspólnoty, doradzanie, obecność przy chorym).
Naturalne systemy wsparcia sprzyjają leczeniu niektórych zaburzeń psychicznych, szczególnie:
depresji,
nerwic,
chorób psychosomatycznych.
Brak naturalnego systemu oparcia pogarsza rokowanie w psychogeriatrii i w schizofrenii.
2. System wsparcia tworzony przez stowarzyszenia, wspólnoty religijne, kluby, grupy samopomocy i inne mniej lub bardziej sformalizowane grupy ludzi złączonych wspólnymi przekonaniami, trudnościami lub zadaniami.
Przynależność do grupy: dostarcza cennych informacji, zwiększa poczucie bezpieczeństwa, kształtuje obraz samego siebie, zmniejsza obciążenie emocjonalne, a także często również dostarcza materialnego wsparcia , co pomaga w rozwiązywaniu życiowych trudności.
W Polsce działają:
stowarzyszenia pacjentów psychiatrycznych i ich rodzin,
stowarzyszenia rodziców dzieci upośledzonych umysłowo oraz dzieci autystycznych,
stowarzyszenia i kluby abstynentów oraz ich rodzin
stowarzyszenia rodzin osób uzależnionych od środków psychoaktywnych.
3. Środowiskowy system wsparcia: to zorganizowana działalność osób i instytucji, które są zobowiązane do udzielania pomocy przewlekle chorym psychicznie. Pomoc ta obejmuje zaspakajanie podstawowych potrzeb bytowych oraz rozwijanie potencjalnych umiejętności bez niepotrzebnego izolowania od środowiska (warunki materialne, bytowe, zatrudnienie, renta itp.).
Wykorzystywane w psychiatrii środowiskowej SPOŁECZNE SYSTEMY WSPARCIA, zawierają w sobie swoisty potencjał leczniczy.
Osoby z otoczenia pacjenta mogą okazywać pacjentowi pomoc, podtrzymywać go emocjonalnie, umożliwiać egzystencję.
Naturalny, społeczny system wsparcia może pomóc w podtrzymaniu lub odbudowie zaburzonych kontaktów społecznych oraz może przeciwdziałać społecznej izolacji pacjenta.
Naturalne systemy wsparcia:
łagodzą przebieg kryzysów emocjonalnych,
wpływają korzystnie na leczenie już rozpoznanych zaburzeń psychicznych
zmniejszają ryzyko nawrotów choroby.
Realizacja celów i zadań w systemie psychiatrii środowiskowej wymaga stworzenia odpowiednio zróżnicowanego, wszechstronnego ZESPOŁU SŁUŻB, który zapewni pacjentom pomoc od doraźnego wsparcia w kryzysie, poprzez leczenie, aż do rehabilitacji. Obejmuje on następujące jednostki psychiatrycznej opieki zdrowotnej:
1. Pomoc przedzakładowa (zespoły leczenia domowego, środowiskowego, wizyty domowe).
2. Psychiatryczna pomoc doraźna (zespół wyjazdowy, interwencje kryzysowe, pomoc telefoniczna, pododdział lub łóżka intensywnej opieki psychiatrycznej).
3. Opieka ambulatoryjna.
4. Jednostki hospitalizacji częściowej (dziennej, nocnej, popołudniowej, weekendowej).
5. Opieka szpitalna całodobowa.
6. Służby opieki poszpitalnej (zespoły leczenia domowego/środowiskowego, hostele, domy pomocy społecznej).
7. Służby rehabilitacji społecznej (hostele, mieszkania grupowe, kluby pacjentów) i zawodowej (programy przysposobienia zawodowego, warsztaty pracy chronionej, chronione zatrudnienie w zwykłych zakładach pracy i inne).
8. Służby konsultacyjne (dla pozapsychiatrycznej opieki zdrowotnej, opieki społecznej i innych służb).
9. Służby badające potrzeby i zasoby społeczności lokalnej, oraz oceniające działalność służb psychiatrycznej ochrony zdrowia.
10. Dział szkoleniowy dla pracowników służb psychiatrycznych.
Podstawowe potrzeby społeczności terytorialnej może zaspokoić 5 służb:
pomocy doraźnej
ambulatoryjnej
hospitalizacji całodobowej i częściowej
służba konsultacyjna.
Działania wymienionych służb są skuteczniejsze, gdy społeczność lokalna jest współodpowiedzialna za rozwiązywanie swoich problemów, gdy ma rzeczywisty udział w planowaniu i ocenie działalności służb psychiatrycznych.
Wszystkie jednostki opieki psychiatrycznej danego rejonu zorganizowane są w jednolity funkcjonalnie system, którego działalność koordynuje się ponadto z innymi, ważnymi z punktu widzenia zdrowia psychicznego, służbami niepsychiatyrycznymi.
Dominującą zasadą pracy jest praca zespołowa, zarówno w obrębie poszczególnych służb, jak i między nimi.
PSYCHIATIA ŚRODOWISKOWA W POLSCE
W Polsce środowiskowy model organizacyjny opieki zdrowotnej i pomocy społecznej dla osób z zaburzeniami psychicznymi przewiduje projekt
„ Ustawy o Ochronie Zdrowia Psychicznego.” (art. 1-10).
Zgodnie z nim opiekę zdrowotną zapewniają zakłady podstawowej i specjalistycznej, a w szczególności psychiatrycznej opieki zdrowotnej, w postaci pomocy doraźnej, leczenia domowego, opieki ambulatoryjnej, dziennej, szpitalnej oraz innych szczególnych form.
1. Aktualnie ze służb środowiskowych mamy w Polsce dobrze rozwiniętą sieć PORADNI ZDROWIA PSYCHICZNEGO (ponad 660).
Poradnie zdrowia psychicznego są podstawowym ogniwem systemu psychiatrycznej opieki zdrowotnej.
Ponieważ jest ona najbliżej środowiska lokalnego, z nią chory psychicznie nawiązuje pierwszy kontakt. Poradnia zdrowia psychicznego ma największa ilość informacji o warunkach życia i pracy pacjenta, o przebiegu choroby i leczenia.
Poradnia Zdrowia Psychicznego przez służby społeczne może mieć wpływ na kształtowanie środowiska w kierunku pożądanym dla ochrony zdrowia psychicznego. Jest to możliwe dzięki rozpoznaniu potrzeb populacji, dzięki kontaktom z miejscowymi władzami i instytucjami, które mają wpływ na decyzje dotyczące ochrony zdrowia i sytuację społeczno-bytową pacjentów.
Do zadań poradni zdrowia psychicznego stopnia podstawowego należy:
- rozpoznawanie zaburzeń psychicznych,
- leczenie i rehabilitacja chorych przy zachowaniu kontaktu ze środowiskiem rodzinnym i zawodowym, bez konieczności wycofania się pacjenta z pełnionych ról społeczno-zawodowych, czyli w warunkach możliwie najmniejszego uzależnienia od opieki zdrowotnej,
- rozpoznawanie zdrowotnych i społecznych potrzeb populacji w zakresie zdrowia psychicznego,
- kształtowanie środowiska sprzyjającego zdrowiu psychicznemu.
Poradnia zdrowia psychicznego sprawuje opiekę nad:
pacjentami ze zwiększonym ryzykiem nawrotów i zaostrzeń,
wielokrotnie hospitalizowanymi,
zagrożonymi inwalidztwem, dekompensacją
pacjentami żyjącymi w trudnych warunkach socjalnych
Pielęgniarki środowiskowo-rodzinne przeprowadzają wywiady środowiskowe, kontrolują prawidłowość zażywania leków, ich ilość gromadzoną w domu pacjenta. Zbierają dane do wywiadu od chorego, rodziny, sąsiadów. Wpływają na aktywność życiową pacjenta przez podsunięcie pomysłu spędzania czasu wolnego, wakacji, urlopu itp.
Lekarz poradni zdrowia psychicznego kwalifikuje pacjentów do jednej z 4 grup poradnianych (dyspanseryjnych), co ułatwia personelowi opiekę czynną. Są to:
Grupa I - pacjenci z bezwzględnym wskazaniem do systematycznego leczenia i opieki środowiskowej.
Grupa II - bezwzględne wskazanie do systematycznego leczenia bez wskazań do opieki środowiskowej.
Grupa III - względne wskazanie do systematycznego leczenia i do opieki środowiskowej.
Grupa IV- względne wskazanie do leczenia w PZP oraz brak wskazań do opieki środowiskowej (zaburzenia niepsychotyczne, nerwice itp.)
2. W ostatnich latach nastąpił skokowy wzrost liczby ODDZIAŁÓW DZIENNYCH (w Polsce ponad 140).
Do placówek tych pacjenci przychodzą na kilka godzin dziennie, przez przynajmniej pięć dni w tygodniu, mają zaoferowany ustrukturalizowany program zajęć terapeutycznych.
Leczenie na tych oddziałach często zapobiega hospitalizacji całodobowej, a także często pozwala ją skrócić, bowiem, pacjent początkowo leczony na oddziale całodobowym może być przeniesiony na oddział dzienny, co zmniejsza okres izolacji od środowiska.
(np. Samodzielny Publiczny Zespół Lecznictwa Psychiatrycznego w Siemianowicach Śląskich ul. Szkolna 2, Klinika Psychiatrii i Psychoterapii ŚAM Katowice - Ochojec ul. Ziołowa 45).
3. Funkcjonują też ZESPOŁY (ODDZIAŁY) LECZENIA ŚRODOWISKOWEGO.
Organizacyjnie są one usytuowane przy szpitalach psychiatrycznych lub przy poradniach zdrowia psychicznego ( w Polsce w ilości ok. 22).
Założenia organizacyjne - Projekt instrukcji w sprawie organizacji i zasad prowadzenia psychiatrycznych zespołów leczenia środowiskowego - 1983 rok.
Pracuje w nich wieloprofesjonalny zespół - psychiatra, pielęgniarka, psycholog, pracownik socjalny, ewentualnie inni specjaliści. Skład zespołu może być rozszerzony o wolontariuszy, nieprofesjonalistów pracujących pod opieką personelu fachowego (personel dostępny 24 godziny na dobę).
Do zadań zespołów leczenia środowiskowego należy działalność profilaktyczna, lecznicza i rehabilitacyjna w zakresie zdrowia psychicznego wobec osób przebywających w warunkach domowych oraz ich środowiska społecznego.
W tym celu zespół:
- prowadzi działania ewaluacyjne (rozpoznanie i ocena potrzeb zdrowotnych i socjalnych społeczności w zakresie zdrowia psychicznego),
- prowadzi leczenie domowe (oddziały hospitalizacji domowej - wizyty domowe),
- oferuje pomoc kryzysową,
- organizuje kluby, obozy terapeutyczne.
Zespół prowadzi działalność konsultacyjną i edukacyjną wobec społeczności lokalnej, instytucji, służb publicznych i organizacji społecznych.
Środki, jakimi posługuje się zespół leczenia środowiskowego to:
farmakoterapia
psychoterapia (indywidualna, grupowa, rodzinna)
socjoterapia
psychoedukacja.
Zespół leczenia środowiskowego opiekuje się osobami i grupami społecznymi, których sytuacja psychospołeczna wymaga intensywnych działań środowiskowych. Są to następujące osoby;
a). pacjenci ze względnymi wskazaniami do hospitalizacji, a pozostający z powodów terapeutycznych w środowisku domowym,
b). pacjenci, którzy zakończyli leczenie na oddziale całodobowym lub dziennym, lecz wymagają dalszych intensywnych oddziaływań socjopsychoterapeutycznych,
c). osoby nie korzystające dotychczas z pomocy psychiatrycznej, a mające trwałe dolegliwości i objawy psychopatologiczne,
d). osoby z najbliższego otoczenia społecznego pacjenta (rodzina, sąsiedzi).
Zespół udziela świadczeń osobom:
- kierowanym przez zakłady służby zdrowia, instytucje, organizacje
- osobom zgłaszającym się z własnej inicjatywy,
- po wyrażeniu zgody przez pacjenta i osoby z nim zamieszkałe na tę formę terapii.
NIE UDZIELA SIĘ ŚWIADCZEŃ OSOBOM Z BEZWZGLĘDNYMI WSKAZANIAMI DO HOSPITALIZACJI PSYCHIATRYCZNEJ LUB OGÓLNEJ.
Zespół zapewnia załatwienie wszystkich potrzeb pacjenta, zarówno medycznych, jak i socjospołecznych. Istotnym zadaniem jest też edukacja i udzielanie wsparcia rodzinie pacjenta, a także innym ważnym osobom z jego otoczenia (sąsiedzi, współpracownicy, itp.), a także interwencje systemowe, polegające na modyfikowaniu wpływów tych naturalnych grup społecznych, aby minimalizować ich działanie patogenne i wykorzystywać wpływ dodatni.
4. Inną formą leczenia środowiskowego jest HOSPITALIZACJA DOMOWA (leczenie w domu).
Jej celem jest;
- sprawdzenie możliwości leczenia w domu chorych z głębokimi zaburzeniami, wykorzystując do tego celu naturalne środowisko,
- wypracowanie i sprawdzenie technik i metod stosowanych w psychiatrii środowiskowej,
- uzupełnienie istniejących służb osobami, które dobrze znają środowisko chorego.
Chory może być leczony w domu jeżeli spełnia następujące warunki:
nie zagraża sobie lub otoczeniu,
jest zdrowy somatycznie,
dysponuje odpowiednimi warunkami bytowymi i rodzinnymi,
wyraża zgodę na tę formę leczenia oraz ma zgodę rodziny.
W warunkach domowych leczy się pacjentów z głębokimi zaburzeniami, dla których ta forma leczenia stanowi alternatywę pobytu na oddziale całodobowym oraz tych, którzy ze względu na głębokość zaburzeń, brak motywacji oraz wyrażonej zgody nie mogą i nie chcą się leczyć w szpitalu.
- Lekarz odwiedza chorego w domu ok. 2-3 razy w tygodniu (w początkowej fazie leczenia tak często, jak tego wymaga stan zdrowia pacjenta), w pozostałe dni przychodzi pielęgniarka i psycholog.
- W drugiej fazie leczenia (po zmniejszeniu dawek leków) wizyty lekarza są rzadsze, częściej odwiedza pacjenta i jego rodzinę pielęgniarka.
Podczas wizyty pielęgniarka zajmuje się nie tylko pacjentem, lecz również zamieszkałą z nim rodziną.
udziela informacji na temat trybu życia,
służy radą i pomocą w trudnościach życiowych,
zachęca rodzinę do cierpliwości i wytrwałości (psychoedukacja),
prowadzi psychoterapie rodziny (pielęgniarki po odpowiednim przygotowaniu),
udziela wskazówek dotyczących procesu farmakoterapii,
obserwuje pacjenta pod względem objawów ubocznych, powikłań stosowanych leków psychotropowych,
zwraca uwagę na wygląd zewnętrzny chorego, jego stan psychiczny (orientacja, nastrój, aktywność, objawy psychopatologiczne, stan fizyczny (dolegliwości somatyczne, sprawność fizyczna).
zwraca uwagę na wygląd mieszkania (warunki bytowe, porządek, itp.),
Informacje zbiera od:
- samego chorego,
- jego rodziny,
- sąsiadów.
Leczenie w domu:
a). zapobiega urazowi związanemu z umieszczeniem chorego w szpitalu, osłabieniu lub zerwaniu więzi rodzinnych, powstaniu inwalidztwa - choroba szpitalna, wyłączeniu chorego z powiązań społecznych,
b). zapewnia poczucie bezpieczeństwa, eliminuje przymusowe podawanie leków, osłabia u chorego tendencje agresywne,
c). przynosi służbie zdrowia korzyści materialne (zmniejszenie obłożenia łóżek szpitalnych, usług żywieniowych, sanitarnych).
5. PLACÓWKI INTERWENCJI KRYZYSOWEJ:
Są przeznaczone dla osób znajdujących się w kryzysowej sytuacji psychologicznej, powstałej w skutek zaostrzenia się dotychczasowych zaburzeń psychicznych lub trudnych wydarzeń życiowych, powodującej znaczne zaburzenia sposobu funkcjonowania jednostki (lub grupy).
Celem interwencji jest ułatwienie danej osobie efektywnego rozwiązania kryzysu w możliwie krótkim czasie. Pierwszym krokiem prowadzącym do tego celu jest stabilizacja stanu psychicznego (działania farmakologiczne, psychoterapeutyczne, socjalne). Kolejną funkcją interwencji jest minimalizacja czynników sprzyjających nawrotowi kryzysu, a zwłaszcza wzmocnienie zasobów i łagodzenie napięć w otoczeniu społecznym, głównie w rodzinie, grupie sąsiedzkiej i środowisku pracy. Trzecią funkcją interwencji, podporządkowaną jej głównemu celowi, jest skierowanie chorego do odpowiednich służb, które powinny przejąć opiekę nad nim po opanowaniu kryzysu.
Interwencje kryzysowe powinny stanowić kontinuum usług, obejmujących następujące składowe:
telefony zaufania
ośrodki interwencji kryzysowej
łóżka kryzysowe
Telefony zaufania - powinny być dostępne 24 godziny na dobę, przez 7 dni w tygodniu. Często są prowadzone przez agendy nie związane organizacyjnie ze służbami psychiatrycznymi, czasem jednak stanowią część środowiskowej opieki psychiatrycznej.
Ośrodki interwencji kryzysowej - są dwojakiego rodzaju.
- pierwsze - są niezależne od systemu służb psychiatrycznych, choć często z nimi współpracują,
- drugi rodzaj - to ośrodki prowadzone przez służby psychiatryczne i przeznaczone dla chorych psychicznie. Świadczą usługi w naturalnym środowisku chorego np. w domu, hostelu, miejscu pracy. Personel daje choremu krótkoterminowe intensywne wsparcie, często przez wiele godzin dziennie, rozpoczyna niezbędne leczenie i organizuje potrzebne usługi. Niektóre ośrodki zapewniają opiekę jeszcze przez 30-60 dni po opanowaniu kryzysu.
Łóżka kryzysowe - stanowią najbardziej intensywną alternatywę dla hospitalizacji. Mogą się mieścić w prywatnych domach, których właściciele zostali przygotowani uprzednio do opieki nad chorym, w hostelach lub na oddziałach psychiatrycznych przy szpitalach ogólnych.
6. ZAKWATEROWANIE CHRONIONE
To różne formy okresowego lub stałego pobytu niewielkich grup chorych, w przeznaczonych do tego celu zwykłych mieszkaniach, z dużym zakresem samodzielności i pod ograniczonym nadzorem personelu.
Dla członków grupy mieszkanie chronione jest odpowiednikiem własnego domu, a grupa - rodziny. Domowa atmosferę podkreślać powinno urządzenie wnętrz, organizacja każdego dnia i podział codziennych obowiązków.
Warunki takie sprzyjają uczeniu się prawidłowych zachowań, samodzielności, poczucia odpowiedzialności i wywiązywania się ze swych zadań w trakcie realnych domowych sytuacji. Zadania te obejmują m.in. dbałość o higienę osobistą, odzież, porządek i estetykę mieszkania, umiejętne gospodarowanie pieniędzmi, pracę zarobkową lub naukę, organizację zajęć rekreacyjnych, rozwiązywanie konfliktów interpersonalnych powstających w życiu codziennym i utrzymanie ciągłości leczenia - tj. samodzielne przyjmowanie leków i zgłaszanie się do lekarza prowadzącego.
Wyróżnia się 4 główne formy mieszkań chronionych:
1. Hostele - prewentatoria środowiskowe (np. w Katowicach, Bytomiu).
Jest miejscem, w którym udziela się pomocy w przejściowych zaostrzeniach i sytuacjach kryzysowych, wymagających izolowania od patogennego środowiska. Jest również miejscem adaptacji po leczeniu szpitalnym, przed powrotem do własnego środowiska.
Hostel jako „mieszkanie terapeutyczne” sprzyja powstawaniu więzi grupowej, jest miejscem samodzielności i niezależności życiowej, daje szansę powstania więzi emocjonalnej. Na tej podstawie rozwijają się umiejętności życiowe oraz poszerzają się pełnione role społeczne. Separacja od rodziny sprzyja uregulowaniu zaburzonych wcześniej relacji.
- Od pacjentów hosteli wymaga się pracy zawodowej lub nauki, samoobsługi, prowadzenia gospodarstwa domowego, umiejętności współżycia w grupie oraz organizowania sobie czasu wolnego.
- Hostel zapewnia mieszkańcom: codzienną opiekę fachową, działalność rehabilitacyjną, interwencje w sytuacjach kryzysowych, terapię rodzin, pomoc w rozwiązywaniu problemów życiowych, całodobowe zakwaterowanie (żywienie, pranie, czystość otoczenia- w ramach samoobsługi i wzajemnej pomocy pensjonariuszy), ubezpieczenie od nieszczęśliwych wypadków.
- Hostel może być koedukacyjny, męski lub żeński.
- Pobyt w hostelu jest ściśle określony.
- Przyjęcie do hostelu odbywa się na podstawie świadectwa lekarskiego wraz z wnioskiem o przyjęcie wydanym przez lekarza psychiatrę. Do tego powinna być dołączona pisemna zgoda pacjenta, który zapoznał się z warunkami i regulaminem pobytu.
- Decyzje o wypisaniu z hostelu podejmuje jego kierownik, po zasięgnięciu opinii psychiatry, na podstawie następujących przesłanek: ustania okoliczności uzasadniających dalszy pobyt, żądania mieszkańca hostelu lub samowolnego opuszczenia hostelu, stanu zdrowia mieszkańca wymagającego innego rodzaju opieki, zamieszkania pacjenta w hostelu ponad rok i uznania, że dalszy pobyt nie rokuje poprawy.
- Mieszkaniec hostelu ma prawo do korzystania ze świadczeń hostelu, do swobodnego kontaktu z otoczeniem, do używania własnej odzieży, do dysponowania pieniędzmi, do pracy zarobkowej, nauki i innych stałych zajęć. Jego obowiązkiem jest uczestniczenie w zajęciach przewidzianych w indywidualnym programie rehabilitacyjno-terapeutycznym, samoobsługa, oraz udział w zajęciach gospodarczych, ponoszenie kosztów żywienia, przestrzeganie norm współżycia w grupie oraz regulaminu.
Domy przejściowe - przeznaczone są dla osób przewlekle chorych psychicznie, które wskutek wieloletniej bezczynności i niepomyślnego przebiegu choroby utracili podstawowe umiejętności radzenia sobie w życiu. Pacjenci ci wymagają długotrwałego treningu w zakresie podstawowych czynności - mycie się, pranie, zmywanie, sprzątanie, robienie zakupów, znajomość zasad posługiwania się pieniędzmi, używania środków lokomocji, porozumiewania się z innymi ludźmi, itp.
Pacjenci ci otoczeni są całodobową opieką, pielęgniarki wdrażają pacjentów do codziennych czynności, prowadza terningi behawioralne (ekonomia żetonowa, wzmocnienia społeczne), terapię zajęciową, rehabilitację zawodową.
Pobyt w domu przejściowym trwa do około jednego roku.
Mieszkania grupowe (środowiskowe domy samopomocy) - stanowią stałe miejsce zamieszkania (mieszkania wynajęte w domach lub w blokach) dla wielu przewlekle chorych psychicznie pozbawionych opieki rodziny, wypisanych z domów przejściowych lub szpitala psychiatrycznego.
Chorzy ci próbują żyć samodzielnie. Od mieszkańców oczekuje się samodzielności, odpowiedzialności, udzielania sobie wzajemnej pomocy. Wskazane jest też, aby każdy z mieszkańców wykonywał jakąś użyteczną pracę - najlepiej pracę zarobkową w zwykłych lub chronionych warunkach.
Nadzór ogranicza się zwykle do wizytowania co kilka dni (w razie potrzeby codziennie) przez pracownika socjalnego lub pielęgniarkę środowiskowo-rodzinną. Czasami nadzór przejmuje jeden z chorych, który jest już dobrze przystosowany społecznie. (np. Katowice - Janów, ul. Oswobodzenia 92).
Rodzina zastępcza - Ta forma współżycia ma w Polsce wieloletnią tradycję. Do odpowiednio przygotowanej (przeszkolonej) rodziny przyjmowani są na prawach współmieszkańców chorzy psychicznie, którzy wykonują czynności domowe, gospodarskie na zasadach obowiązujących członków rodziny. Za opiekę nad chorym rodzina otrzymuje ekwiwalent pieniężny. Chorzy psychicznie żyjąc i pracując wśród ludzi zdrowych, uczą się od nich prawidłowych wzorców zachowań (forma rehabilitacji w naturalnych warunkach społecznych). W (Polsce ta forma opieki - woj. białostockie).
7. PRACA CHRONIONA
Warsztaty terapii zajęciowej
Są przejściowym miejscem zatrudnienia chorego, który opuścił szpital i przygotowuje się do pracy w zakładzie pracy chronionej spółdzielni inwalidzkiej.
Praca w warsztatach uaktywnia pacjenta, zapobiega nudzie i bezczynności, kształtuje nawyk pracy, przygotowuje do konkretnej pracy w zakładzie.
(np. Katowice - Janów, ul. Oswobodzenia 92)
Zakłady pracy chronionej Związku Spółdzielni Inwalidów stwarzają ludziom niepełnosprawnym warunki do pracy społecznie użytecznej i samowystarczalności. Pracownik przechodzi od prac prostych do bardziej złożonych. Zawsze powinien widzieć rezultat swojej pracy w postaci całości produktu, którego użytek i wartość są zrozumiałe i doceniane przez chorego.
Pracownicy mogą korzystać z turnusów rehabilitacyjnych w miejscowościach wypoczynkowych, z świadczeń socjalnych: wczasy, kolonie dla dzieci pracowników, pożyczki, zapomogi.
Stanowiska pracy chronionej w zwykłych zakładach pracy.
8. DOMY POMOCY SPOŁECZNEJ DLA OSÓB CHORYCH PSYCHICZNIE I UPOŚLEDZONYCH UMYSŁOWO.
9. ORGANIZACJE SAMOPOMOCOWE
np.:
- Grupy AA
- Kluby Abstynenta
- Grupy dla osób współuzależnionych (Al-Anon)
- Kluby byłych pacjentów
- grupy DDA
10. Ośrodki Rehabilitacyjno - Wychowawcze Specjalnej Troski, Szkoły życia (np. Katowice - Giszowiec, ul. Gościnna 8)
11.Turnusy rehabilitacyjne (obozy terapeutyczne)
Stanowią ważny element oddziaływań w psychiatrii środowiskowej.
Jest to forma działań resocjalizacyjnych i edukacyjnych wobec osób, których dotychczasowe środowisko (najczęściej szpital psychiatryczny, zakład wychowawczy lub opiekuńczy) nie stwarza warunków umożliwiających skuteczne uczenie się samodzielnej, społecznie dostosowanej egzystencji.
Turnusy te są organizowane zwykle dla grupy kilkunasto- czasem kilkudziesięcioosobowych grup - w warunkach zbliżonych do obozów harcerskich lub domów wczasowych.
Programy turnusów obejmują uczenie samoobsługi, samodzielności, umiejętności radzenia sobie w zmieniających się warunkach, zasad współżycia społecznego, rozwijanie zainteresowań, poprawę wydolności fizycznej i psychicznej.
Odrębny rodzaj stanowią turnusy dla rodzin z małymi dziećmi wymagającymi specjalnych metod wychowawczych i usprawnienia - opóźnionych w rozwoju psychomotorycznym, autystycznych, dotkniętych kalectwem narządu ruchu, niewidomych).
Podczas tego typu turnusów rehabilitacyjnych, wielodyscyplinarny zespół specjalistów ustala diagnozę i program wszechstronnego postępowania rehabilitacyjnego oraz prowadzi zajęcia z dziećmi przy czynnym udziale rodziców, przekazując im praktyczne umiejętności z zakresu wychowania, pielęgnacji i usprawniania dostosowanych do indywidualnych potrzeb i możliwości dziecka.
1