WYKŁAD 8

T: Utrata ciąży u klaczy w różnych fazach jej rozwoju.

Postęp w biologii rozrodu i naukach klinicznych w ostatnich 20 latach doprowadził do:

• wzrostu odsetka zaźrebień klaczy

  [sprzed 100 lat w stadninach niemieckich - zaźrebień 70-80%, porodów 60%, odchowań 56%]

• obniżenia liczby poronień na tle ciąż bliźniaczych

• obniżenia ilości ronień na tle infekcyjnym (szeroki dostęp do profilaktyki)

• wzrost diagnozowanych przypadków wczesnej śmierci zarodkowej

Zapłodnienie

• odbywa się w bańce jajowodu

• pierwsze ślady penetracji komórki jajowej przez plemniki spotykano w 10 godzin po owulacji [pierwsze plemniki są w jajowodzie po kilkunastu-kilkudziesięciu minutach zarówno po naturalnym kryciu jak i wykorzystywaniu nasienia świeżego]

• pierwszy podział zygoty na 2 blastomery następuje ok. 24 h po owulacji

• po 40 h zygota osiąga cieśń jajowodu

• transport przez jajowód w kierunku macicy (rozkłada się w czasie) zależny jest od produkcji PGE2 (także udzial maja estrogeny zwlaszcza estron; rolą estronu i pge jest rozluznienie, rozpulchnienie ujscia maciczno-jajowodowego i otwarcie brodawki przed zaplodnioną komórką jajową) – rozluźnia przejście jajowodowo-maciczne i brodawkę ‘równie istotne jest to, że zarodek i wczesna blastocysta produkują siarczan estronu! To sprzyja żywotności i przesuwaniu się tej komórki w jajowodzie, a następnie zejście do macicy’

• do macicy przechodzą tylko zapłodnione komórki jajowe ( stadium późnej moruli lub wczesnej blastocysty) po 6-7 dniach

[- zapłodnienie w 1/3 górnej jajowodu,

- jak środowisko w macicy dobre, lepsza możliwość aby ciąża się przyjęła, jak złe - ryzyko resorpcji]

Przyczyny utraty ciąż w okresie JAJOWODOWYM – dzień 1-5

• wady zarodka – genetyczne, zbyt stare gamety podczas zapłodnienia, zbyt mała synteza estrogenów i PGE₂ przez zarodek

  [- przyczynia się do tego, że pozostaje w jajowodzie, brodawka maciczna nie przepuszcza tych zarodków, klinicysta o nich nie wie, wiemy że cykl się powtarza, przypuszczamy że pewne klacze mogą ulegać zapłodnieniu, natomiast w trakcie tworzenia blastocysty dochodzi do jej zamarcia; - wówczas zarodek ma jakby słaby napęd, słabiej porusza się w jajowodzie i wolniej wchodzi do macicy (występują zaburzenia w transporcie) jak jest tam stan zapalny to automatycznie rozpulchniona błona śluzowa i zmiany przerostowe mogą hamować ruchliwość i zejście zarodka do macicy]

• zaburzenia transportu w jajowodzie

  [zapłodniona komórka w kierunku brodawki - jak jest tam stan zapalny lub nieodpowiednie środowisko na skutek różnych czynników ma miejsce utrata ciąży]

• zapalenie jajowodu

• wiek klaczy

  [klacze powyżej 15-20 lat ulegają zapłodnieniu ale tracą zarodki (pow. 20% zapłodnień strata we wczesnym okresie w jajowodzie)]

Przyczyny utraty ciąż w dniach 6-15 (albo 7-17 - zależy od tego jak długo zarodek schodzi do macicy i jak długo wędruje dając sygnał antyluteolityczny) WCZESNY OKRES MACICZNY

• wady zarodka

  [- jeśli ma wady genetyczne, lub zbyt małą ilość czy słabą produkcję siarczanu estronu wówczas ta jego ruchliwości jest zaburzona, w przypadku kiedy trafi na słabo przygotowaną macicę do przyjęcia zarodka np. z lokalnym endometritis lub podrażnieniem błony śluzowej lub endometroza u starszych klaczy to automatycznie we wczesnym okresie macicznym większa ilość zarodków ginie;

  - jak nie obumarł i zszedł, brodawka przepusciła;

  - jak słabo produkuje estron czy PGE słaby nawet nie wędruje, nie daje sygnału antyluteolitycznego, macica go nie rozpozna, ciałko żółte cykliczne z którego zarodek jakby powstał nie przekształci się w ciążowe i dojdzie do wczesnej resorpcji w okresie wczesnomacicznym]

• endometritis

  [- lokalne zmiany zapalne których w normalnym badaniu klinicznym, a nawet bakteriologiczno-cytologicznym nie jesteśmy w stanie stwierdzić, niby wszystko ok i kryjemy a lokalnie mogą trafić się punkty zapalne]

• endometrioza

  [- jeśli usuwaliśmy torbiele to nie znaczy, że usuneliśmy wszystkie, zwłaszcza małe gruczołowe, jak nie widzimy, a starsza z tendencją do zmian zwyrodnieniowych w endometrium nie znaczy, że ma nie być kryta, ale ryzyko utraty ciąży na początku bardzo mozliwe]

• zaburzenia ruchliwości zarodka

[Jeżeli dwa zarodki są sprzęgnięte po 17-18 dniu to nie mamy co liczyć na to, ze zarodki się rozejdą]

rys. Legenda

• Między 8 a 20 dniem zarodek gwałtownie rośnie w kształcie kuli

• Od 9 do 15 dnia zarodek krąży po macicy

• W ciągu dnia przesuwa się 12-14 razy przez całą macicę

• Produkuje czynnik antyluteolityczny

• Ustalenie pozycji zarodka u nasady rogu następuje na 15- 17 dzień

Przyczyny utraty ciąż – dzień 16-40 tzw FAZA ZARODKOWA

[usg potwierdzamy ciążę - jest pęcherzyk zarodkowy, ma swój wiek, właściciel z reguły zadowolony bo stwierdzamy ciążę]

• zapalenie błony śluzowej macicy

  [zmiany ukryte, podkliniczne, niewielkiego stopnia lub endometrium w stanie endometriozy ryzyko dla ciąży większe]

• endometrioza

• niedobór progesteronu (niewydolne ciałko żółte)

• niedobór białka w dawce pokarmowej

  [wykorzystujemy w ciąży bliźniaczej jako jedna z metod postępowania, w przypadku jak nie ma innej możliwości jak nie ma możliwości usunięcia jednego zarodka – wtedy głodzenie przez 2 tyg. lub ograniczenie białka i energii może spowodować redukcję jednego zarodka lub redukcję całej ciąży; taki sposób postępowania daje około 60-75% na zredukowanie jednego zarodka, a druga się utrzymuje]

Przyczyny utraty ciąż w dniach 40-60 – WCZESNA FAZA PŁODOWA

[ jak wykryliśmy wcześniej ciąże to musimy koniecznie sprawdzić czy jest nadal po 60 dniu ponieważ jest to okres krytyczny]

• endometrioza – torbiele limfatyczne

  [duże, jak zarodek się z nimi styka nie ma dobrego kontaktu z endometrium, zaburzenia w wytwarzaniu łożyska]

• wtórne infekcje macicy

  • krótkie krocze

    [często u folblutek (razem z niedomykalnością sromu) staramy się wtedy srom zamknąć i uniknąć wtórnych zakażeń macicy]

  • niedomykalność sromu

  • uro/ penumovagina

    [u starszych jak resorpcje się powtarzały lub przynajmniej raz była resorpcja, robimy korekcję sromu żeby uszczelnić, zwiększyć szczelność, zniwelować drogę wstepujacą do macicy]

• niewydolność ciałek żółtych

  [tu wystepują jako ciałka żółte podstawowe i wspomagające - dodatkowe, produkowane na skutek działania eCG]

[- W tym okresie intensywnie jest produkowane eCG. Badając klacz która 18 dnia miała ciążę a 60 dnia nie ma zastanawiamy się czy jesteśmy w stanie uruchomić cykl czy nie (eCG 34-35 dzień zaczyna się uwalniać przez kubki endometrialne) i to może być przeszkodą w uzyskaniu normalnego cyklu po resorpcji;

- łozysko nabłonkowo-kosmówkowo luźne połączenie przez kosmówkoomocznię z błoną śluzową macicy]

- zarodek 28 dnia unaczyniony;

- zarodek 32 dniowy - woreczek żółtkowy;

- 34 dni trochę jeszcze jest woreczka żółtkowego, zaczynają się tworzyć kubki endometrialne;

- 39-43 widać zaczątek sznura pępowinowego, w wycinku kosmki kosmówki połączone z endometrium, wyraźny płód z bijącym sercem, występują już kubki endometrialne, w tym czasie zaczynają intensywnie produkować eCG;

- wyższa ciąża 58-dniowa - dobrze wykształcona omoczniokosmówka, placek w postaci kubków endometrialnych w endometrium, produkują mleczko maciczne ECS wydzielina kubków macicznych z eCG;

- 83 dnia rozbudowany zespół kubków endometrialnych produkujących eCG stabilizujący ciążę;

[- ok 9-10 % ciąż ulega resorpcji;

- błąd w sztuce nie rozpoznać lub zostawić ciążę bliźniaczą;

- jak różnej wielkości mogła powstać po asynchronicznej owulacji, trudno rozdusić palpacyjnie, jak ma 15-16 dni łatwiej jednen zarodek zlikwodować; jak oba pęcherzyki zarodkowe złączone to raczej się nie rozdzielą;

- jak zarodki nieregularne, pomarszczone prawdopodobieństwo resorpcji większe - stwierdzenie kontrola w 40 dniu]

Przyczyny wg Vanderwalla (wewnątrzpochodne)

• zaburzenia w endometrium, mikrozmiany zapalne i endometroza

• niewydolność ciałka żółtego z niskim poziomem P4 (progesteronu)

• wiek matki [im starsza matka (od 10 lat) tym większa resorpcja]

• laktacja

  [wysiłek związany z produkcją mleka czasem też ze stresem, niewystarczająca ilość energii dla nowego zarodka, wszystko co pobiera kieruje na produkcję mleka, głównie zimnokrwiste, zaźrebią się a później opiekują się źrebakiem]

• krycie w rui źrebięcej

  [macica nie jest w pełni gotowa, nie jest dobrze zwinięta, aby przyjąć ciążę; krycie w tej rui statystycznie 50% zaźrebień a część z tego będzie utracona]

• czas inseminacji w stosunki do owulacji [im bliżej owulacji prawdobieństwo uzyskania dobrego zarodka najwieksze]

• miejsce fiksacji zarodka [jak się ufiksuje wysoko rogu, w okolicy podjajnikowej lub w trzonie; te dwa miejsca nakazują ponowić badanie na ciążę za 2-3 tyg ponieważ są to miejsca nienormalne dla fiksacji zarodka]

• zaburzenia chromosomalne u matki

Przyczny wg Vanderwalla (zewnątrzpochodne)

• stres

• słabe żywienie [zawartość białka i energii w paszy]

• sezon [w okresach przejściowych ryzyko większe niż w sezonie rozrodczym]

• klimat

• badanie rektalne i usg macicy [brutalnie przeprowadzone]

• wypływ ogiera i manipulacji na nasieniu

• manipulacje na gametach

• czynniki zarodkowe (produkcja PGE, estronu)

Diagnostyka utraty wczesnej ciąży

• badanie kliniczne (powrót cyklu)

• diagnostyka ultrasonograficzna

  • zbyt mały zarodek w stosunku do wieku ciąży

  • pusty pęcherzyk zarodkowy

  • nieregularność pęcherzyka zarodkowego

  • mętny płyn zarodkowy [przemiana materii nadwyrężona lub nie żyje]

  • brak pulsacji serca płodu [po 25 dniu brak pulsacji - wskazanie aby usunać]

Poronienia

[2-gi okres 5-6 mcy od zapłodnienia, zaczynają się poronienia, mogą być następstwem np infekcji; dużo wód płodowych, płód relatywnie mały, ma możliwość ruchu, kręcenia, jak klacz w stresie czy tłucze się albo cieszy z piasku i kładzie na plecy ryzyko skrętu pępowiny większe]

Mogą być następstwem:

• zakażeń wirusowych, bakteryjnych i grzybiczych

• zaburzeń czynności sznura pępowinowego (częsty problem)

• skręty pępowiny (na 1 miejscu, nierzadko, kilkanaście -30% przyczyn)

• ciąży bliźniaczej (rzadko, ronienia 9 mc)

• wad wrodzonych płodu [wodogłowie (8-9 mc), wynicowiec (6-7 miesiąc ronienie), pojedyncze przypadki]

• chorób ogólnych klaczy (klacz choruje z gorączką, niestrawność, długo trwająca kolka, kulawizna z ropniem w kopycie ryzyko poronienia istnieje na skutek endotoxemii, bólu, stresu, gorączki ; gestoza – zaburzenia metaboliczne występujące u klaczy kuc, konik polski [klacz mała] to czasami u nas jest niediagnozowane, czy źle interpretowane)

• urazów mechanicznych (zwłaszcza u koni zimnokrwistych, relatywnie rzadko się zdarza, w czasie 48-72h po)

• błędów lekarskich (podawanie prostaglandyn i indukowanie skurczów macicy, na robaki substancje fosforoorganiczne)

[- U klaczy ciężko jest wywołać poród prostaglandyną, używając jej jako induktora porodu czy poronienia, można spowodować więcej szkód. Dla tego że jest ona wykorzystywana tylko w części działania przejawiającym się skurczem macicy, nie ma przy jej używaniu luteolizy. Może się okazać, że chcąc podnieść mleczność, lub kiedy klacz zatrzymuje mleko podajemy oksytocynę, pamiętajmy że oksytocyna działa poronnie. Musimy przed jej podaniem sprawdzić czy klacz jest ciężarna;

- Gestoza – jest efektem tego, że klacze małych ras są zwykle utrzymywane na za małych przestrzeniach i mają mało ruchu i odkładają tłuszcz. Potem wraz ze wzrostem masy płodu zwłaszcza w ostatnim trymestrze ciąży zapotrzebowanie na energii jest coraz większe, a objętość przewodu pokarmowego jest za mała. Organizm wtedy bierze energię z zapasowego tłuszczu. Dochodzi do przyhamowania apetytu (jeszcze bardziej) czyli znowu jest jeszcze głębsze czerpanie z zapasów, oczywiście w tych zapasach są różnego rodzaju toksyny zmagazynowane w tłuszczu, brakuje głównie kw. szczawiooctowego i te tłuszcze nie dają tyle energii jak normalnie natomiast powstają tzw. ‘niedopałki’ czyli ketony i dochodzi do takiej ‘ketozy ciążowej’, połączonej często z kwasicą, co prowadzi do uszkodzenia wątroby i do zejścia. Statystyka w Niemczech podaje, że około 50% tych przypadków kończy się zejściem śmiertelnym mimo mniej lub bardziej fachowego leczenia. O tym trzeba pamiętać, bo w tym naszym systemie chowu kończy się to poronieniem. Więc gestoza u małych koni odgrywa dużą rolę!

- Wady wrodzone – np. obojnaki, wady genetyczne trzeba dokładnie kontrolować.

- Klacz z wielowodziem – za duża ilość wód płodowych hamuje rozwój źrebaka zwłaszcza w 9 miesiącu, zagrożenie ronieniem, płody dużo mniejsze, dochodzi do zaburzeń krążenia u źrebaka i do poronienia;

- wodogłowie także przeszkoda mechaniczna, nacięcie]

Zakaźne przyczyny poronień

• EHV – Equine Herpes Virus (EHV1, EHV4)

• EAV – arteritis (rzadziej ale też)

• β hemolityczne streptokoki

• -Salmonella abort. equi

• -grzyby i drożdżaki

• -E. coli

• -Klebsiella

• -inne bakterie oportunistyczne

[EHV1 – lambadowaty chód ;) ]

slajd - Poronienie na tle grzybiczym, na łożysku widoczny porost grzyba

slajd - Typowy (odwodniony) obraz poronionego płodu przy przewlekłym zapaleniu łożyska - nie ma dobrego transferu płynow i składników odżywczych

Diagnostyka poronień

• Ultrasonograficznie stwierdzalne zmiany w łożysku (puchlina błon płodowych) jako czynnik predysponujący

• Każde poronienie do czasu ustalenia przyczyn należy traktować jako potencjalnie zakaźne

  [bo jak to jest stadnina/stado chronimy inne kalcze przed masowym poronieniem, jedna roniła to miejsce odizolować, klacze i źrebaki odizolować, płód można wysłać do laboratorium aby wykluczyć ronienie zakaźne; zmiany w łożysku mogą spowodować usunięcie płodu przed czasem - puchlina wód płodowych, czy wielowodzie]

slajd - Obraz usg odklejającego się łożyska i puchliny błon płodowych

Zapobieganie utracie ciąży

• optymalne żywienie i utrzymanie (białko)

  • sianokiszonka jest dobra ale ma być bez grzybów

  • Klacz ma mieć zapewniony także ruch (nie łańcuch a padok!)

• profilaktyka ogólna przed stanówką (szczepienia na grypę i tężec podstawa, odrobaczania, zęby)

• optymalny czas krycia – czas zamierania zarodka, im dalej po owulacji tym komórka jajowa starsza i ciężej zachodzi w ciąże (kryj nie za często)

• leczenie schorzeń macicy

• ew. plastyka krocza

• stymulacja produkcji endogennych gestagenów (GnRH, hCG) (jak podamy np 6,7,8 dnia cyklu GnRH stymulujemy komórki lutealne do produkcji progesteronu, stosujemy stabilizując wczesną ciążę, podamy w 10-12 dniu po zapłodnieniu; nie wywołamy cyklu)

• substytucja (suplementacja) P4 (altrenogest)

[GnRH – drugie podanie GnRH czyli po inseminacji będzie stymulowało ciałko żółte do stymulowania progesteronu!]

Podsumowanie

W ostatnich latach pomimo:

• dużego postępu w intensywnej opiece lekarsko-weterynaryjnej nad klaczami hodowlanymi

• zastosowania badań USG do diagnozowania wczesnej ciąży i rozróżniania ciąż bliźniaczych

• postępu w stosowaniu profilaktycznych szczepień ochronnych przeciwko wirusowemu ronieniu klaczy (EHV-1)

• zastosowania w niektórych krajach szczepień przeciwko wirusowi arteritis.

Płodnośc stad hodowlanych (generalnie) poprawiła się tylko nieznacznie.