WYKŁAD 1

Rozród i położnictwo koni

Zalecana literatura z przedmiotu

postępowanie i leczenie w nagłych przypadkach chorób koni

reproduktionsmedizin beim Pferd

kierowany rozród koni S. Wierzbowski, K. Kosiniak-Kamysz

atlas der ultraschalluntersuchung beim Pferd

praktyka kliniczna konie

manual of equine reproduction

T: Badanie ginekologiczne klaczy

prof. dr hab. Andrzej Raś

Katedra Rozrodu Zwierząt z Kliniką

Schematyczny tok badania ginekologicznego klaczy

• wywiad i badanie ogólne

  • historia rozrodowa - krycia, przebieg ciąży, porody, komplikacje, czas od ostatniej donoszonej ciąży

  • podejmowane leczenie stanów patologicznych narządów rodnych

  • występujące choroby ogólne, ogólna kondycja fizyczna, stan odżywienia i utrzymania

• wywiad ma na celu ustalenie historii rozrodowej klaczy i jej wstępną klasyfikację.

  Potencjalnie najwyższe prawdopodobieństwo zajścia w ciążę mają klacze, które są wyźrebione bez komplikacji w bieżącym sezonie reprodukcyjnym, następnie klacze pierwiastki, klacze jałowiące jeden sezon i klacze jałowiące dłuższy czas.

Kategoria	Status reprodukcyjny	Rokowanie
I	Bez wcześniejszych trudności w zaźrebieniu, klacze po normalnych porodach, pierwiastki	70-100%
II	Klacze zdrowe, jałowe 1 rok	50-70%
III	Klacze zdrowe, jałowe dłużej niż 1 rok	25-50%
IV	Klacze ze zmianami w obrębie dróg rodnych	0-25%
V	Klacze z zaawansowanymi zmianami w obrębie dróg rodnych, stare	ok 0%

[np są trudno diagnozowalne przypadłości - nie ma efektu w postaci zapłodnienia;

statystyki dużych hodowli - zadowoleni jak zapładnialność 80 %;

klacz musi być ciągle w reprodukcji, każdy odpoczynek (jałowienie po kilku porodach albo sport) – szansa maleje, także w przypadku klaczy ze zmianami w obrębie dróg rodnych mimo leczenia ok 25% zapłodnienia,

w 5 kat jak zaawansowane zmiany (endometroza, krótkie krocze, powtarzające stany zapalne błony śluzowej macicy, stare powyżej 20 lat) prognoza kiepska, ale nie znaczy że nie mamy spróbować doprowadzić do zapłodnienia]

Duży wpływ na prawdopodobieństwo zaźrebienia ma

• przebieg ostatniego porodu,

• przebieg okresu poporodowego (np. odejście łożyska )

  [u klaczy jest inny niż u bydła (puerperium u bydła 6 tyg wczesne, kliniczne, histologiczne) tu 7-9 dni następna ruja, w 90% płodna, klacze kryte na `9` zapładniane w 90% (u krowy nie do pomyślenia)]

Wszelkie odstępstwa od normy traktować należy jako potencjalne czynniki mogące mieć negatywny wpływ na potencjał rozrodczy klaczy i zwrócić na nie szczególną uwagę podczas badania szczegółowego.

[zadaniem naszego badania szczegółowego jest zwłaszcza stwierdzenie ewentualnych odstępstw od normy i ewentualne zaproponowanie leczenia; oczywiście w pewnym tempie badanie (nie jak wykład 1,5h - mamy wyżyć)]

po wywiadzie

• badanie zewnętrznych narządów płciowych

  • symetryczność i szczelność warg sromowych

  • długość i położenie sromu

  • obecność wypływów

[u klaczy bardzo duże znaczenie (w stosunku do krowy) ma symetria i kształt - jak symetryczny, szczelny to kał, który okresowo wychodzi, zwłaszcza rzadszy nie zacieka do pochwy i nie powoduje wstępującego stanu zapalnego pochwy, szyjki potem macicy;

położenie sromu - prawidłowo pionowy, patologicznie - "położony" - czas nasączania warg sromowych przez kał większy, aspiracja powietrza]

Poporodowe uszkodzenie warg sromowych i sromu

[szybko szyjemy;

jak jesteśmy wezwani później to zostawiamy 6-7 tyg do ziarninowania i odtwarzamy krocze;

jak przetoka pochwowo-prostnicza - kał drażni - powoduje wstępujący stan zapalny błony śluzowej macicy]

rys. Przygotowanie do zabiegu usunięcia przetoki pochwowo-prostniczej

Badanie rektalne

• położenie

• symetria

• konsystencja

• tonus

• zawartość macicy

• twory funkcjonalne na jajniku (+ jego wielkość w cm i twory na nim) (budowa anatomiczna umożliwia omacanie dojrzałego pęcherzyka)

[- palpacyjnie ciałka żółtego nie znajdziemy bo specyficzna budowa jajnika - inaczej niż u bydła, gdzie ciałko żółte palpacyjnie spokojnie;

- odwrotnie niż u krowy zawieszona macica i jajniki w jamie miednicznej/miedniczno-brzusznej;

- u krowy tęga szyjka - u klaczy szyjka krótka, wiotka (6-7cm), nie jest punktem odniesienia, też trzon, lepiej się odnieść od jajników;

- przy sezonowym anestrus czasem ciężko znaleźć macicę, jajnik zawsze przy tętnicy jajnikowej, zawieszony na krezce

- badanie macicy podobne jak u krowy, ale zawija się w drugą stronę]

Plusy:

• +tanie

• +wynik otrzymywany natychmiast

• +nie wymaga kosztownego sprzętu

• +możliwość wykonania w niemal każdych warunkach

Minusy:

• -subiektywne

• -zależy od wprawy badającego

Badania dodatkowe

• usg - sonda liniowa

• badanie waginoskopowe

• badanie wymazów i wypłuczyn z macicy

  • [zawsze kiedy przygotowujemy do inseminacji nasieniem mrożonym albo kiedy przygotowujemy do sezonu rozrodczego]

• cytologia i badanie histopatologiczne

  • [pomocne w ocenie podklinicznych stanów zapalnych, zwłaszcza macicy]

• histeroskopia

  • [endoskop]

• biopsja i badanie bioptatów

  • [w praktyce rzadko,

  • daje wyniki zwłaszcza jak zmiany w postaci endometrozy]

• badania biochemiczne; hormonalne

• cytologia; bakteriologia

[- inseminacja nasieniem mrożonych bez usg się nie uda;

- u krowy badanie waginoskopowe obowiązkowe, tu rzadko, np po kryciu krwawienie z pochwy zwł pierwiastek, lub nie chce a jest przymuszona wręcz zgwałcona, sprawdzamy wziernikiem co się dzieje]

Badanie ultrasonograficzne

• umożliwia ocenę wizualną macicy i jajników

Pozwala z większym prawdopodobieństwem ocenić

• obecność niemacalnych rektalnie ciałek żółtych

• stopień dojrzałości pęcherzyka jajnikowego

• stan endometrium

• obecność zawartości jamy macicy

• obecność torbieli w błonie śluzowej macicy

[zarodek wędruje w 1 fazie rozwoju ciąży - badamy nawet 12 do 16 dnia]

Aparaty ultrasonograficzne

• sonda liniowa (rektalna) o częstotliwości 5; 7,5 lub 10 (+sciegna) MHz

• sondy sektorowe lub typu convex nie dostosowane do badania rektalnego - możliwość uszkodzenia ściany prostnicy

Ocena tworów funkcjonalnych na jajnikach - istotna dla oceny przebiegu cyklu

• ocena wielkości, stopnia dojrzałości pęcherzyków

• ocena wieku ciałka żółtego

[pęcherzyk jak zaczyna się starzeć - ciemnieje, grubieje ściana, pojawiają się wtręty]

rys. Jajnik acykliczny - widoczne resztkowe ciałko żółte (obraz usg)

rys. Pęcherzyki przedowulacyjne

• [3,5 - 4 cm

• zwracamy uwagę na grubość ściany (gruba - zbliża się do owulacji)]

rys. Zarastający pęcherzyk z grubą ścianą i wtrętami

• [płyn ma wtręty, ziarnistości

• przyspieszamy luteinizację - hcg, gnrh - cykl opuszczamy]

rys. Pęcherzyk zarastający o cechach torbieli

• [włóknik w środku, niby jeden ale zarastający

• jak sezon jesienno zimowy - pęcherzyk jesienny

• około owulacji - nie owulował, bo nie było bodźców do owulacji i pozostał na jajniku]

rys. Torbiel okołojajnikowa (cysta paraowarialna)

• [często torbiel krezki, kieszonki jajnika, nie ma znaczenia dla cyklu jak nie uciska, chyba że wychodzi z jajowodu]

rys. Pęcherzyk z pojawiającymi się ziarnistościami

• [zbliża się do owulacji lub już obumarła komórka

• różnica godzinowa, parę godzin decyduje że już może być nie przydatny cykl

- jak duży obiekt czasem nie mieszczący się na ekranie usg z płynem w środku i z dużą ilością włóknika - podejrzewamy krwiak, taki obraz też tuż po owulacji jak ciałko żółte krwawe się tworzy]

rys. Pęcherzyk ok 4 h po owulacji

• [resztka płynu,

• ścianę zaczyna nabudowywać tkanka luteinowa,

• inseminujemy klacz przy takim obrazie bo komórka jajowa żyje 6-10 h, od podania nasienia do rogu macicy plemniki po kilkunastu - 20 minutach pojawią się w okolicy brodawki jajowodu]

rys. Świeże ciałko żółte - ok 6h po owulacji

• [więcej tkanki luteinowej, prześwity płynu pęcherzykowego]

rys. Ciałko żółte 6-8 godzinne

• [gdzieniegdzie wypełnienie tkanką luteinową jest niepełne

• gdy stwierdzimy, odstępujemy od inseminacji - szansa na zapłodnienie minimalna, a jak dojdzie do zapłodnienia to odsetek resorpcji (wczesnej śmierci zarodkowej) większy]

rys. Przekrój przez ciałko żółte

• [struktura tkanki luteinowej podobna jak do krowy]

Badanie ultrasonograficzne macicy

• ocena stanu błony śluzowej macicy

• ocena stopnia zmian patologicznych

  • [w trzonie lub w rogu, najczęściej]

• wstępna ocena charakteru wysięku

• diagnostyka torbieli endometrialnych

• diagnostyka wczesnej ciąży

• diagnostyka ciąży bliźniaczej

[- usg macicy od jajnika do jajnika i trzon także, aby nie przegapić zarodka we wczesnej fazie ciąży;

- ciąża bliźniacza niepożądana, wykluczamy, musimy najpierw stwierdzić]

rys. Obraz rozpulchnionej błony śluzowej macicy w czasie rui

• [ze szpaltami, przekrój przez koło ze szprychami, pod wpływem estrogenów, jak "cytryna"]

rys. Endometritis - widoczny wysięk w świetle macicy i pogrubiona ściana

• [mocno rozpulchniona, pogrubiona ściana macicy,

• wewnątrz wysięk - płyn z kłaczkami włóknika]

Endometritis

Pyometra

[- pyometra żadko u klaczy (w porównaniu z krową lub suką)

• przy zamkniętej szyjce,

• gruczoły błony śluzowej produkują duże ilości śluzu, który może ulec infekcji i wtedy macica jest równomiernie, oba rogi, wypełniona zawartością ropną

• na jajniku z reguły ciałko żółte rzekomociążowe,

• zastosować prostaglandyny, cykl się odblokuje, zaczną się ropne wycieki

• obraz z usg, ściana macicy i duża ilość gęstej substancji o różnej echogenności,

- jak zarodek ulokuje się koło torbieli endometrialnej, duże zagrożenie resorpcją, jak stwierdzimy mówimy właścicielowi że podlega monitoringowi,

- ciąża 22 dnia - widoczny mały zarodek, pęcherzyk zarodkowy kształtu trochę trójkąta

- ciąża bliźniacza,

• powinniśmy stwierdzić badaniem usg,

• zdarza się jednak, że się nie wykryje, z reguły nie donoszone, albo poroniły, albo urodzone 1 martwy 1 żywy

• czasem wynika nie z zaniedbania, a z warunków, np klacz niespokojna + świeci słońce

• można ewentualnie zastosować restrykcyjną dietę o niskiej zawartości energii w 60-70 % skutkuje - resorpcja

- pęcherzyk nieregularny - zagrożenie resorpcją, kontrola po 2-3 tygodniach]

Badanie waginoskopowe

• przy użyciu wziernika Polańskiego

• umożliwia obejrzenie szyjki macicy

• ocena ewentualnych uszkodzeń poporodowych, po kryciu

• ocena niewielkiej ilości wypływów patologicznych

Obraz szyjki macicy (portio vaginalis) w fazie estrus inny niż u bydła

[w fazie estrus szyjka rozpulchniona, ręka przejdzie przez orifitium]

Badanie cytologiczne i bakteriologiczne

• polega na pobraniu preparatu złuszczeniowego z kanału szyjki macicy przy pomocy suchej wymazówki

• pobrany materiał nanosi się na szkiełko podstawowe i barwi w celu uwidocznienia komórek nabłonkowych i ich oceny histopatologicznej

• obraz cytologiczny pozwala na stwierdzenie podklinicznych stanów zapalnych endometrium oraz niedostateczną regenerację błony śluzowej macicy po porodzie [ewentualnie kiedy stare może pokazywać pewne zmiany w gruczołach błony śluzowej (uteropatie)]

Drobnoustroje izolowane z wydzielin klaczy w przypadku endometritis:

G+

• β-hemolityczne Streptokoki

• α-hemolityczne Streptokoki

• Staphylococcus aureus

• Staphylococcus epidermitidis

• Corynebacterium spp.

• Enterokoki

• Nocardia

G-

• E. coli

• coli- podobne

• Pseudomonas spp.

• Klebsiella

• Shigella

Grzyby i drożdże

• Mucor

• Candida

• Aspergillus

Zasady diagnozowania podklinicznych stanów zapalnych macicy na podstawie łącznych badań mikrobiologicznych i cytologicznych

Cytologia	Bakteriologia	Rozpoznanie
+	+	endometritis
+	-	endometritis
-	+	endometritis
-	-	zdrowa

Badanie hysteroskopowe

• wymaga specjalistycznego sprzętu - histeroskopu i źródła światła zimnego

• umożliwia bezpośredni ogląd wnętrza macicy i manipulacje przy pomocy mikronarzędzi (np. torbiele endometrialne poprzez endoskop mogą być usunięte)

Badania laboratoryjne

• badania biochemiczne - parametry podstawowe - Mg, Fe, Cu, AP, LDH, glukoza, mocznik - po sporcie, stare

• badania hormonalne - P4, LH, wolne estrogeny, testosteron

[-efekty z poślizgiem bo musimy czekać na wyniki;

-ecg, mimo że zarodek zamarł produkowane do 120 dnia (dlatego testy na ecg na ciąże wychodziły fałszywie pozytywne)]

Rozpoznanie, rokowanie i leczenie

• postawienie diagnozy na podstawie wyników przeprowadzonych badań

• rokowanie co do dalszej przydatności rozrodowej klaczy

• leczenie stanów patologicznych