WYKŁAD 4

T: Zaburzenia jajnikowe u klaczy

Klucz hannowerski nie obowiązuje, a opisując jajnik posługujemy się jego wymiarami. Jeśli mówimy że ma 6x4x5 cm to znaczy że jest taki, ze pomieści pęcherzyk 4-4,5 cm.

Patologiczne zmiany na jajnikach klaczy można podzielić na zmiany o charakterze:

• zanikowym (zmniejszeniem objętości jajnika) – np. 2x2x3 cm

• rozrostowym (zwiększenie objętości jajnika) – duży, niemieszczący się w dłoni

• powodujące zmiany funkcji czynnościowych jajnika

Zmiany polegające na zmniejszeniu jajnika:

• klacz nie przejawia zachowań płciowych

• w badaniu klinicznym i USG jajniki są obustronnie małe, gładkie, pozbawione tworów funkcjonalnych – badanie co 2 tygodnie nie pokazuje żadnego powiększenia jajnika, wskazuje to na to, że pęcherzyki kompletnie się nie rozwijają

  • hipoplazja - leczenia nie ma, u klaczy młodych należy odczekać do momentu dojrzałości (okresowe kontrole – może to niepokoić u klaczy w wieku 1,5-2 lata)

    • spowodowana jest aberracją chromosomową (np. brak jednego chromosomu płci – kariotyp 63X), genetyczne wady wrodzone – niedorozwój gonad powodujący trwałą niepłodność

    • jajniki młodociane u klaczy, które nie osiągnęły jeszcze dojrzałości płciowej

  • atrofia

    • u klaczy starych (>20 lat) na skutek zmian menopauzalnych

    • po stosowaniu sterydów anabolicznych

  • anestrus

  • choroba Cushinga – wirylizm nadnerczowy – wypływ z nosa o charakterze popłuczyn mięsnych, nadmierne owłosienie

Nieczynność jajników

• laktacyjna – przeszkadzające działanie prolaktyny, która w trakcie laktacji może blokować podwzgórze i cykl nie jest przejawiany – przełamujemy ją zastosowaniem bromokryptyny i kabergoliny (preparaty antyprolaktynowe – drogie) – trzeba je podawać co najmniej 5 dni, wtedy można uzyskać jakikolwiek efekt

• niedoborowa – w skrajnych sytuacjach głodu może dojść do osłabienia kondycji, wychudzenia i w konsekwencji nieczynności niedoborowej jajników – występują stosunkowo rzadko, bo hodowcy dbają o swoje klacze

• przy schorzeniach przewlekłych – konsekwencje długo trwających zaburzeń i chorób układu ruchu (szpat, ochwat), przewlekła choroba obturacyjna płuc

• u zwierząt intensywnie trenowanych

• sezonowa nieczynność jajników w okresie jesienno-zimowym jest fizjologiczna

Rozpoznanie

• w badaniu klinicznym małe gładkie jajniki

• brak ciałka żółtego w badaniu USG

• niski poziom progesteronu

Leczenie

• usunięcie przyczyny – polepszenie żywienia, odrobaczenie, leczenie choroby przewlekłej

• kontakt z ogierem (feromony), ruch na świeżym powietrzu, światło

• przy laktacyjnym anestrus można indukować ruję preparatami gestagenowymi (Regumate, CIDR-B, PRID)

Zmiany polegające na zwiększeniu wymiaru jajnika:

• różne objawy kliniczne zależne od przyczyny powiększenia

• w badaniu ginekologicznym jeden lub rzadziej oba jajniki są wyraźnie większe, często tkliwe, o zmienionym kształcie i konsystencji, napięta krezka jajnikowa może powodować bóle morzyskowe (zwłaszcza związane z guzami jajnika lub tuż przed owulacją)

• torbielowatość jajników – w zasadzie prawie to samo co torbiele – w badaniu klinicznym i usg mają kształt groniasto pobrużdżony.

  • torbielowatość jajników u klaczy występuje rzadko w takiej formie

  • częściej formę pojedynczych cyst przejmują pojedyncze przetrwałe pęcherzyki jajnikowe, stopniowo wypełniając tkanką luteinową

  • torbiele rzekome mogą powstać z przetrwałego pęcherzyka, na przekroju wygląda jak ciałko żółte krwawe (które po kilkunastu godzinach powinno przejść w c.ż. zwykłe)

• torbiele jajnikowe (zdarzają się rzadko) i okołojajnikowe

• krwiak jajnika – z reguły z nich powstają ropnie

• ropień jajnika – wyjątkowo zdarza się ropień okołojajnikowy

• guzy nowotworowe jajnika – występuje w sezonie parę razy (przy paru tysiącach badanych koni, w kilku stwierdza się zmiany nowotworowe)

  • Granulosa Cell Tumor (GCT)

  • cystadenoma – gruczolak torbielowaty

  • teratoma – potworniak – guz zawiera tkanki zarodkowe – zdarzają się fragmenty włosów, zęby, kostki itp.

  • dysgerminoma – rozrodczak złośliwy

Rozpoznanie nowotworów:

Badaniem klinicznym stwierdza się silnie powiększony jajnik (piłka ręczna) i silnie w dół naciągniętą krezkę. W badaniu USG stwierdza się w guzie wielojamistość, z hipoechogennym płynem, rzadziej spotyka się guzy lite

Granulos Cell Tumor

Guz ten jest zazwyczaj hormonalnie aktywny i produkować może:

• progesteron

• testosteron

• inhibinę

• rzadziej estrogeny

W zależności od przewagi produkowanego hormonu klacz może wykazywać objawy przedłużonego anestrus, agresję, zachowanie typowe dla ogiera lub też objawy nimfomanii. W zależności od wielkości guza może on oddziaływać na sąsiadujące organy będąc przyczyną kolek. Najczęściej diagnozowane są u koni ciepłokrwistych. U zimnokrwistych baaardzo rzadko i nigdy się tego nie operuje.

Zaburzenia czynności jajników

1. przedłużenie fazy lutealnej i wydłużenie cyklu płciowego

2. skrócenie cyklu płciowego

3. ruja przerywana (split oestrus)

4. ruja przedłużona

5. cicha ruja

1.Przedłużenie fazy lutalnej i wydłużenie cyklu

• normalnie faza ciałka żółtego trwa ok 14 dni (+/-2)

• czasem dochodzi do jej przedłużenia nawet do 2-3 miesięcy

• objawy po przedłużeniu fazy ciałka żółtego

  • brak rui

  • obecne ciałko żółte

  • błona śluzowa pochwy blada i sucha

  • szyjka maciczna zamknięta

Przyczyny przedłużania fazy lutealnej

• ciałko żółte rzekomociążowe

• resorpcja zarodków

• obumarcie płodu

• stany zapalne macicy ze znacznym uszkodzeniem endometrium (ostre stany zapalne i nieżyty, które dotyczą powierzchownej warstwy endometrium cechują się zwiększoną sekrecją prostaglandyn F2alfa więc cykl i ruja będzie jeszcze częstsza! - przy uszkodzeniu głębokim jest ich dopiero niewiele, dominować mogą interleukiny)

• niewrażliwość ciałka żółtego na endogenną prostaglandynę

Ciałko żółte rzekomociążowe

• dłużej trwa niż 14 dni

• ciałko żółte przetrwałe, powstałe po owulacji lub przez luteinizację ścian przetrwałego pęcherzyka

• wysoki poziom progesteronu

• towarzyszy mu rozpulchnienie śluzówki macicy i lub hydro-/mukometra

• objawy ciąży urojonej

Resorpcja zarodków / poronienie

• jeśli do obumarcia zarodka dojdzie przed wykształceniem się kubków endometrialnych i zagnieżdżeniem trofoblastu to faza lutealna wydłuża się do 35-90 dni. Jeśli obumarciu ulegnie płód między 35 – 150 dniem ciąży to faza ta będzie się utrzymywać do 150 dni

• wpływ uwolnionego eCG – mechanizm matczynego rozpoznania ciąży

• relatywnie częściej u klaczy niż u innych zwierząt

Stany zapalne macicy ze znacznym uszkodzeniem endometrium

• zniszczona śluzówka macicy nie produkuje PGF – jajniki pozostają zablokowane w fazie lutealnej, często szyjka macicy zamknięta

• konieczne jest jednoczesne leczenie endometritis i odblokowanie jajnika celem otwarcia szyjki

Leczenie:

• w sezonie można próbować indukować owulację – hCG, GnRH – przy pęcherzykach atrezyjnych mało skuteczne

• PGF przy wyraźnej tkance luteinowej, po resorpcji, poronieniu, w trakcie leczenia endometritis (płyn Ringera, oksytocyna, antybiotyk)

• przy objawach ciąży rzekomej z produkcją mleka – bromokryptyna i kabergolina,

2.Skrócenie cyklu płciowego

• z reguły związane z powierzchownym zapaleniem błony śluzowej macicy. Podrażniona przez toksyny bakteryjne (niekoniecznie akurat one) śluzówka produkuje duże ilości prostaglandyn. Ruja występuje co 8-10 dni

• Rozpoznanie przez badanie ginekologiczne i USG, przydatny jest wymaz z macicy.

• Leczenie polega na terapii endometritis zgodnie z antybiogramem

3.Split estrus

• sporadycznie obserwowana

• cechuje się wystąpieniem przerwy w wykazywaniu objawów rujowych

• związane jest to z reguły z dojrzewaniem dwóch pęcherzyków w niewielkim odstępie czasowym (asynchroniczna podwójna owulacja) lub czynnikami stresowymi (np. transport w czasie rui)

• leczenie: na ogól nie jest konieczne

4.Ruja przedłużona

• objawy rujowe utrzymują się 10-20 dni lub dłużej, owulacji brak lub jest opóźniona

• zjawisko typowe dla okresów przejściowych (wczesna wiosna, jesień), w okresie sezonu uznawane za patologię

• wiąże się z atrezją lub przetrwaniem pęcherzyków jajnikowych

Opóźniona owulacja – zjawisko polegające na przedłużaniu się fazy pęcherzykowej związane z niewystarczającą produkcją i uwalnianiem LH

• powoduje starzenie się i w efekcie obumieranie komórki jajowej wewnątrz pęcherzyka Graffa lub uwalnianie do jajowodu komórki niezdolnej do zapłodnienia

Atrezja pęcherzyków – dotyczy pęcherzyków pierwszej lub drugiej fali wzrostu osiągających wielkość do 3 cm (bardziej drugiej) ale nie rozwijających się dalej

• nie dochodzi wówczas do pojawienia się pęcherzyka dominującego – pęcherzyki stopniowo zanikają (na badaniu USG za klika dni po pierwszym badaniu pęcherzyki będą wyglądać tak samo)

• produkują one jednak znaczne ilości estrogenów i objawy rujowe mogą się utrzymywać. Przyczyną jest niska koncentracja receptorów dla LH w osłonce wewnętrznej pęcherzyka i niedobór LH.

Atrezja pęcherzyka dominującego (pęcherzyka przetrwałego) – pęcherzyk jajnikowy nie pęka, lecz jego ściany grubieją, komórki warstwy ziarnistej przekształcają się w komórki lutealne – powstaje tkanka luteinowa nie będąca sensu stricto ciałkiem żółtym

• pęcherzyki takie osiągają duże rozmiary (7-10 cm), posiadają napiętą ścianę (wysokie ciśnienie płynu pęcherzykowego)

• niekiedy po pęknięciu ściany powstaje krwiak – czasem są one tak duże, że dojrzały krwiak uciska na okoliczne tkanki – istnieje możliwość nadkażenia i powstania ropnia

Rozpoznawanie i leczenie rui przedłużonej

• rozpoznanie za pomocą obserwacji klaczy i badania USG

• leczenie polega na indukcji przy pomocy hCG lub analogów GnRH w momencie stwierdzenia dużego cienkościennego pęcherzyka lub odczekanie na jego pełną luteinizację i stosowanie prostaglandyn

5.Cicha ruja

• występuje u ok. 10% cyklicznych klaczy (dużo większy problem z tym jest u bydła), przejawia się brakiem zewnętrznych objawów rujowych mimo normalnej funkcji jajników

• przyczyny nie są do końca jasne

• nie stosuje się typowego leczenia farmakologicznego, należy rozważyć inseminację

• najczęściej występuje u klaczy zapasionych lub ciężko pracujących klaczy rekreacyjnych

• bawić się z PGF2alfa i kryć za 5 dni