Przełom antypozytywistyczny

Pozytywizm – ideał człowieka i społeczeństwa oparty na racjonalizmie, dobru wspólnym i optymizmie wobec natury ludzkiej.

• odcięcie od tego, co wymyka się nauce, czyli metafizyki

• scjentyzm – docieranie do prawdy przez empiryzm, badanie faktów i szukanie przyczyn sprawczych

• prawda jest obiektywna i sprawdzalna

• determinizm – światem rządzi przyczyna

• analogia – przenoszenie praw między dziedzinami

Ówczesna koncepcja literaturoznawstwa Hipolita Taine'a:

• dzieło sztuki to fakt zdeterminowany przez przyczyny

• poznać dzieło to poznać jego przyczyny, które też są faktami

• przenoszenie prawd przyrody na pole literatury

Na początku XX wieku zaczyna się wewnętrzna rewolucja w nauce mająca na celu zdetronizowanie przyrodoznawczego modelu nauki, którego metody są niewystarczające do badań humanistycznych.

Pojawienie się filozofii zwanej konwencjonalizmem (Poincaré):

• nie ma czystego doświadczenia (podkopanie autorytetu empiryzmu)

• wiedza to siatka pojęć a nie doświadczanie faktów

• poznajemy modele prawdy

Neoidealizm niemiecki uderza w monometodologię:

• wprowadzenie pojęcia „świata humanistycznego”

• odejście od determinizmu, to wartości i idee normują działania człowieka

• podział na równorzędne nauki ideograficzne (opis tego, co niepowtarzalne) i nomotetyczne (wyjaśnianie zjawisk prawami)

Zarzuty wobec pozytywizmu:

• monometodologiczny, a więc niewystarczający

• genetyzm – pytanie o pochodzenie literatury, a nie o to czym jest

• mechanicystyczne traktowanie dzieła

• lekceważenie strony estetycznej

• ucieczka od wartościowania

Nurty przełomu:

1. filozofia życia

   - neoidealizm niemiecki

   - intuicjonizm/witalizm

   - ekspresjonizm (Włochy)

2. estetyzm

   - formalizm

   - New Criticism

3. fenomenologia

4. orientacja marksistowska