METODYKA PRACY RESOCJALIZACYJNEJ W MAŁYCH GRUPACH SPOŁECZNYCH Z ELEMENTAMI SOCJOTERAPII, EKONOMI PUNKTOWEJ, KONTEKST PROCESU GRUPOWEGO

1. PROCES GRUPOWY

Sytuacji tworzenia się grupy towarzyszą od początku pewne zjawiska:

-uruchamia się aktywność poszczególnych jej członków,

-kształtują się role,

-wypracowywane zostają wspólne metody działania,

-wypracowywane zostają normy i zasady dotyczące każdego jej członka.

Pomiędzy uczestnikami grupy dochodzi również do współpracy, rywalizacji oraz konfliktów. Wszystkie wymienione powyżej zdarzenia dzieją się w zasadzie w każdej grupie i wraz z ich rozwojem następuje rozwój grupy, jej stagnacja bądź też rozpad. Na to, by grupa ostatecznie unormowała swoją pozycję i wypracowała zasady swojej bytności potrzeba czasu. Cały ten proces układa się w pewną logiczną całość i określany jest mianem procesu grupowego. Warunkiem niezbędnym do zaistnienia procesu grupowego, jest jednak przede wszystkim komunikowanie się ze sobą członków grupy (każdy z każdym). Taka sytuacja możliwa jest tylko w grupach małych, tj. około 15 - osobowych.

2. EKONOMIA PUNKTOWA

Ekonomia punktowa to metoda oddziaływania resocjalizacyjnego, która polega nagradzaniu pożądanych społecznie zachowań poprzez przyznawanie punktów, oraz na karaniu niepożądanych zachowań społecznych poprzez odejmowanie punktów. Oceniane jest zachowanie wychowanka w różnych sferach jego działalności( np. higiena i wygląd, zachowanie werbalne, nauka i praca, zachowanie fizyczne)

Aby zastosować ekonomię punktową należy:

-określić co i w jaki sposób nagradzać oraz co i w jaki sposób karać?

-ustalić hierarchicznie ustrukturalizowazaną listę objawów zachowania, za które wychowanek otrzyma nagrodę oraz takie, za które zostanie ukarany.

-ustalić co wychowanek otrzyma w nagrodę za dobre zachowanie wyrażone nagromadzoną liczbą punktów( lista wzmocnień, czyli przedmiotów i czynności, które można kupić za zarobione punkty, może obejmować wszelkie przedmioty i czynności atrakcyjne dla wychowanka np. kosmetyki, wyjście do miasta).

Bardzo ważnym elementem tej metody jest uprzedmiotowienie zarobionych punktów poprzez dawanie odpowiednich blankietów, żetonów, kart, bonów. Nie należy wydawać żadnych dowodów uzyskanych punktów bez odnotowania tego faktu w odpowiednich formularzach.

3. SOCJOTERAPIA

Socjoterapia wg K. Sawickiej to proces korekcyjny o charakterze leczniczym, forma pomocy psychologicznej adresowanej do młodzieży, pośrednia pomiędzy psychoterapią a psychoedukacją i treningiem interpersonalnym.

Celem socjoterapii jest:

a)Rozwój(trzeba dobrze rozpoznać potrzeby osobiste, sytuacje rodzinną, społeczną, wychowawczą poszczególnych uczestników zajęć, by skutecznie realizować cel rozwojowy) terapii,

b)Edukacja(poznawanie przez uczestników różnorodnych zagadnień pozwalających im lepiej funkcjonować społecznie, radzić sobie z problemami)

c)Terapia - ukierunkowujemy dwojako:

• wobec cierpienia psychicznego dziecka, które nie radzi sobie z nim,

• wobec zachowania dziecka, które powoduje straty, wysokie koszty ponoszone przez otoczenie społeczne ( K. Sawicka )

Warunki skutecznej socjoterapii można ująć w następująco:

• kompetencje i umiejętności wychowawcy, terapeuty,

• ścisła współpraca z psychologiem ( diagnoza, pomoc interwencyjna itp.),

• warunki do pracy grupowej ( sala z odpowiednim wyposażeniem),

• odpowiednia liczebność zespołów socjoterapeutycznych (8 – 15 osób).

• wyrównany wiek uczestników (7-9, 10-12, 13-15 lat),

• znajomość warunków socjalnych, wychowawczych, społecznych, w jakich funkcjonują podopieczni,

• możliwość oderwania dzieci od problemów rodzinnych ( wycieczki, imprezy).

[za K.Sawicka]

Socjoterapia : Forma pomocy psychologiczno - pedagogicznej w praktyce szkolnej.
Adresat : Dzieci i młodzież w okresie dorastania z problemami zaburzeń zachowania, utrudniającymi kontakty społeczne i będące przyczynąniepowodzeń szkolnych.
Główny cel: Wzmocnienie osobowości poprzez realizacje celów rozwojowych, edukacyjnych i terapeutycznych. Głównym celem jest stworzenie dziecku doświadczeń korygujących jego sądy urazowe.

OSOBOWOŚĆ SOCJOTERAPEUTY

Nie bez znaczenia jest osobowość prowadzącego. Jego rola polega na budowaniu atmosfery zaufania i zachęty do aktywnego udziału w zajęciach. Powinna zatem cechować go: życzliwość, cierpliwość, otwartość, jasność tłumaczenia ćwiczeń, empatia, konsekwencja i stanowczość, kiedy w grupie pojawiają się zachowania destrukcyjne.
Oto kilka uwag dla prowadzącego:

• Nie osadzaj i nie oceniaj wypowiedzi, co nie znaczy, że musisz się z nimi zgadzać;

• Określaj swój stan emocjonalny i jego przyczyny. Bądź sobą, nie udawaj, jeśli się denerwujesz, powiedz o tym grupie;

• Buduj atmosferę otwartości, zaufania i bezpieczeństwa;

• Bądź stanowczy i konsekwentny. Dotrzymuj danego słowa zarówno w nagradzaniu jak i w egzekwowaniu sankcji;

• Bądź wrażliwy i uważny, słuchaj z zainteresowaniem. Pokaż że zależy ci na grupie i na każdym dziecku oddzielnie;

• Umiejętnie się komunikuj, stosując komunikaty "ja", parafrazy;

• energii, nie zmuszaj do wysiłku, tylko znajdź przyczynę i zmień ćwiczenia;

• Zauważaj i akcentuj pozytywne relacje i zachowania uczniów;

• Śmiej się razem z dziećmi i stwarzaj okazje do żartów. Humor jest sprzymierzeńcem twoim i dzieci;

• PAMIETAJ!!! Masz prawo do błędu. Tylko ci, co nic nie robią nie popełniają błędów. Błąd to nie klęska, tylko okazja do nauczenia się czegoś nowego i do unikania go w przyszłości.

W socjoterapii stosuje się wiele metod i technik pracy, a w szczególności:

1)Stałym elementem zajęć jest krąg. Siedzenie w kręgu umożliwia wszystkim uczestnikom bezpośredni kontakt wzrokowy, sprzyja nawiązaniu kontaktu emocjonalnego, wyrównuje pozycje społeczne i zmniejsza dystans miedzy prowadzącym a uczestnikami. Należy pamiętać, że obowiązuje zasada dobrowolności uczestnictwa w zajęciach, w związku z tym zajęcia powinny być dla dzieci szczególnie atrakcyjne, aby czuły się na nich dobrze i chciały przychodzić na spotkania.
2)"Burza mózgów" to technika aktywizująca grupę, wyzwalająca twórcze myślenie. Polega na zapisywaniu wszystkich pomysłów bez ich oceny, zwłaszcza ze strony prowadzącego. Daje szansę wypowiedzenia się każdemu, nawiązaniu i utrzymaniu kontaktu oraz zaangażowaniu się. Dla dziecka będzie ważne, że mogło się wypowiedzieć, że jego pomyśl też jest ważny, że się z nim liczą.
3)Uzupełnianie zdań - dzieci dokańczają rozpoczęte przez prowadzącego zdanie. Daje to możliwość zaistnienia każdemu uczestnikowi, daje czas i uwagę grupy.
4)Techniki plastyczne – rysunek i prace plastyczne są pozawerbalną, bezpieczną i uniwersalną formą wypowiedzi. Ułatwiają uczestnikom uzewnętrznienie rozmaitych stanów psychicznych i emocjonalnych, umożliwiają ich odreagowanie. Służą rozwojowi wyobraźni, budowaniu poczucia sprawstwa i wzmacnianiu poczucia własnej wartości. Stosuje się głównie takie techniki, które umożliwiają wypowiedzenie się każdemu. Odchodzi się od plastyki realistycznej na rzecz kolorystyki, abstrakcji, faktury z wykorzystaniem rożnych materiałów (nici, wełna, bibuła).
5)Śpiew i muzykowanie – głównie dotyczy dzieci młodszych, ale równie chętnie i ochoczo odbierany jest przez starszych, należy tylko dobrać odpowiedni repertuar.
6)Psychogimnastyka – to metoda psychoterapeutyczna, w której członkowie grupy wypowiadają się i komunikują w sposób niewerbalny. Stosuje się tu proste ruchy i gesty tematycznie umotywowane (chodzenie pod wiatr, naśladowanie innych w sposób lustrzany) elementy pantomimy. Ruch pobudza wyobraźnię, wyzwala ekspresję ruchową, działa oczyszczająco.
7)Praca w parach lub w małych grupach – służy zbliżeniu się dzieci do siebie, tworzeniu bliskich relacji, uczeniu się komunikacji, współpracy i współdziałania. Ważne jest by członkowie grupy chcieli ze sobą być i wspólnie pracować.

8)Gry i zabawy – urozmaicają, uatrakcyjniają zajęcia, ponieważ są naturalną spontaniczną dają możliwość ćwiczenia umiejętności. Są nagrodą, integrują grupę z prowadzącym.
9)Psychodrama - odgrywanie scenek na dany temat. Wykorzystuje się tu słowo, przestrzeń, ruch i mimikę. Technika ta stwarza możliwość wglądu w siebie, zrozumienia innych, odreagowania emocjonalnego i wyćwiczenia nowych sposobów zachowań.
10)Relaksacja, wizualizacja – służy odprężeniu, odreagowaniu negatywnych emocji i napięć. Obniża wzmożoną pobudliwość psychoruchową. Może być realizowana poprzez:

• masaż relaksacyjny;

• trening autogenny (z teksem dopasowanym do możliwości poznawczych uczestników);

• relaksacje przy odpowiednio dobranej muzyce;

• bajki terapeutyczne.

Programy socjoterapeutyczne mogą być konstruowane w zależności od wieku i

preferencji uczestników wokół tematów;

n rodzina

n przyjaźń

n miłość

n czas wolny

n własne aspiracje

n ulubione zabawy itp.

Etap pierwszy to etap powstawania grupy. Ma on na celu poznanie się uczestników

spotkań, wspólne określenie celów, ustalenie norm grupowych, reguł i rytuałów,

budowanie atmosfery opartej na poczuciu bezpieczeństwa i wzajemnego zaufania. Muszą to być propozycje nie zagrażające i nie wymagające głębszego ujawniania siebie. Zadaniem tego etapu jest zadbanie o poczucie bezpieczeństwa, zbudowanie empatii. Służy temu słuchanie grupy oraz wprowadzenie kilku podstawowych norm grupowych oraz zasad wspólnego pobytu co obniża napięcie.

Wprowadzenie norm, czyli reguł porządkujących wydarzenia w grupie umożliwia

prowadzenie zajęć i realizację jej celów. Istnienie norm daje poczucie bezpieczeństwa i zapobiega trudnym sytuacjom oraz umożliwia ich rozwiązywanie poprzez odwołanie się do nich gdy występują destruktywne zachowania.

Do jasno określonych sposobów zachowania należy przede wszystkim:

n dbałość o bezpieczeństwo fizyczne i psychiczne członków grupy w formie normy „staramy się być dla siebie życzliwi – nie wyśmiewamy się i nie krytykujemy”

n zapewnienie, że „każda osoba ma prawo być wysłuchana”

n „to co dzieje się tutaj, pozostaje po zostaje między nami”

n „spotykamy się regularnie i przychodzimy na zajęcia punktualnie”

n „zwracamy się do siebie bezpośrednio”

n „zajmujemy się tym co dzieje się tu i teraz, a nie przedtem”

n „mówimy o swoich odczuciach, nie opiniach”

Wypracowanie norm grupowych i ich przestrzeganie stanowi jasną informację o

tym, czego oczekuje się od uczestników i przyczynia się do zbudowania grupy,

ukształtowania jej odrębności i spójności.

Etap drugi to etap pracy zwany właściwym. Polega on na realizacji

zaplanowanych celów terapeutycznych, edukacyjnych i rozwojowych stanowiących istotę programu socjoterapeutycznego opracowanego pod kątem danej grupy. Istotę programu mogą stanowić problemy uzależnień, nieśmiałości, poczucia własnej wartości, zdobywania nowych umiejętności.

Jest to czas przeznaczony na „przepracowanie” wcześniej rozpoznanych urazów,

ale pod warunkiem gdy grupa osiągnęła już odpowiedni poziom bezpieczeństwa

psychicznego i wzajemnego zaufania. Podstawą projektowania tej części zajęć jest

diagnoza zaburzeń zachowania i będących w ich tle treści urazowych, potrzeby danej

grupy i ważne dla niej zagadnienia.

Ostatni etap pracy z grupą zmierza do zakończenia jej funkcjonowania.

Spotkania dla wielu uczestników mogą być ważnym wydarzeniem. Uczestnicy mogą

przeżywać satysfakcję ze wspólnych spotkań, ale także żal z powodu ich zakończenia, poczucie zagubienia i straty. Zadaniem prowadzącego jest wypracowanie w grupie sposobów kontaktowania się ze sobą, gdy będzie taka potrzeba, oraz umiejętności poszukiwania wsparcia.

Kończący cykl zajęć powinien dać uczestnikom wzmocnienie pozytywnych uczuć,

podsumowanie nabytych umiejętności i wskazanie możliwości ich wykorzystania w życiu.

Grupa udziela sobie pozytywnych informacji zwrotnych najlepiej w formie pisemnej, aby je można było zachować dla siebie, obdarowuje się drobnymi prezentami wykonanymi lub wymyślonymi przez siebie.

Po takich zajęciach zachodzą rózne zmiany m.in.:
 w sposobie komunikowania się (od komunikacji ukrytej, jednostronnej do dwustronnej, jawnej, otwartej)
 grupa bardziej koncentruje się na wydarzeniach „tu” i „teraz”, niż na tym, co „przedtem” i „tam”
 współdziałanie z kolegami i uczestnikami
 wzrost tolerancji wobec różności i odmienności
 większa samodzielność dzieci i ich większy wpływ na przebieg spotkań