ROZDZIAŁ VI- PSYCHOSPOŁECZNE WARUNKI SKUTECZNEGO WYCHOWANIA

I.PODMIOTOWE TRAKTOWANIE DZIECI I MŁODZIEŻY

1. Podmiotowe traktowanie dzieci i młodzieży-poszanowanie ich prawa do własnej podmiotowości, czyli niezależności ( autonomii) i odrębności (niepowtarzalności).

• Sukces postępowania pedagogicznego zależy od podmiotowego traktowania dzieci i młodzieży, czyli humanistycznego i partnerskiego podejścia. Postuluje się nie tylko zabezpieczenie im prawa do bycia niezależnymi, aktywnymi i samodzielnymi, lecz także uszanowanie w każdym z nich osoby ludzkiej, będącej nośnikiem człowieczeństwa w najlepszym znaczeniu tego słowa.

• Instrumentalne traktowanie wychowanków przeciwieństwem ich upodmiotowienia

Polega ono na traktowaniu wychowanków wyłącznie jako rodzaj tworzywa, wymagającego przetworzenia za pomocą z góry zaprogramowanych oddziaływań z zewnątrz. Przykład- sprawowanie przez nauczycieli swej funkcji wychowawczej w sposób nazbyt arbitralny i bezapelacyjny, nie wyłączając rażącej manipulacji uczniami oraz ich indoktrynowania czy też podawania formalnej kontroli. Wówczas wymusza się na uczniach bezwzględne posłuszeństwo zamiast wynegocjowania kompromisu w sprawach, w których nie ma zgodności stanowisk. Nauczycieli z uczniami powinna łączyć nie relacja instrumentalna, lecz relacja altruistyczna. Dzięki temu szkoła nie będzie miejscem nadmiaru pouczeń i monologu nauczycieli, lecz miejscem ich współdziałania i współpracy z uczniami.

2. Akceptacja dzieci i młodzieży- wyrazem bezwarunkowego uznania wychowanków jako osób

Okazywanie dzieciom i młodzieży swej akceptacji- przejaw podmiotowego ich traktowania, zakłada w szczególności uznanie ich takimi, jakimi są, tj. bez stawiania im specjalnych warunków, bez względu na to czy spełniają wymagania.

• Co uzasadnia akceptację dzieci i młodzieży?

Wychowanek zasługuje na pełną akceptację. Okazywana przez wychowawcę (nauczyciela) akceptacja „idzie w parze” z ujawnianym wobec dzieci i młodzieży zaufaniem i poszanowaniem.

Należy traktować wychowanków, uczniów z należnym uznaniem i oddaniem. Jest to w pewnym sensie rodzaju nagradzanie. W ten sposób zachęca się ich do samodzielnego myślenia, wzrasta poczucie własnej wartości i odpowiedzialności za podejmowane decyzje, zezwala na wykonywanie rzeczy według własnych pomysłów. Akceptacja dzieci młodzieży wyklucza formę: komenderowania, grożenia, moralizowania, pouczania, krytykowania, oceniania.

• Korzyści płynące z akceptacji wychowanków

Ułatwia to nawiązywanie bliskich kontaktów, zwłaszcza z młodzieżą. Nie ma w zasadzie skuteczniejszego sposobu wyzwalania wśród chłopców i dziewcząt wzajemnej serdeczności, poszanowania czy troskliwości, jak właśnie poprzez szczere (niewymuszone) okazywanie im postawy akceptacji, łączenie z wyrazami zaufania i szacunku.

3. Rozumienie empatyczne dzieci i młodzieży

• Charakterystyka rozumienia empatycznego

Każdy człowiek żyje w swym własnym wewnętrznym świecie przeżyć i postrzega świat zewnętrzny w pewien osobliwy sposób, nadając mu tylko przez niego samego odczuwane znaczenie. Rozumienie empatyczne polega na aktywnym wsłuchiwaniu się w wypowiedzi drugiej osoby wraz z intensywnym usiłowaniem wczuwania się w jego doznania, uczucia i myśli.

• Rozumienie empatyczne przeciwieństwem rozumienia oceniającego

Rozumienie empatyczne jest jakby przenikaniem lub wkraczaniem w wewnętrzny świat drugiego człowieka i zarazem odczuwaniem, iż się jest niejako w jego własnym wnętrzu. Stanowi ono jaskrawe przeciwieństwo rozumienia oceniającego i oznacza: żyć chwilowo życiem tamtego człowieka .

Rozumienie empatyczne zakłada tez koncentrowanie się nie tyle na tym, co mówi i jak postępuje dana osoba, ile na znaczeniu, jakie mają jej wypowiedzi i zachowania oraz patrzenie na nią w taki sposób, w jaki widzi ona aktualnie samą siebie.

4. Autentyzm nauczycieli i wychowawców

• Pokrewne nazwy autentyzmu

Postawa będąca przeciwieństwem zachowania obronnego. Postawę tę nazywa się także autentycznością lub prawdziwością czy tez zgodnością. Autentyczność lub prawdziwość- zwrócenie uwagi na konieczność szczerego wyrażania swych uczuć i myśli. Zgodność- adekwatne okazywanie swych uczuć i myśli zgodnie z uświadamianiem ich sobie. Poczucie realizmu- pełne zdawanie sobie sprawy ze swych doznań i przeżyć wewnętrznych.

• Autentyzm otwartością w kontaktach z innymi

Postawa autentyzmu polega na tym że przejawiająca ja osoba pozostaje w swym zachowaniu tym, czym jest naprawdę; zrywa z fasadowością i graniem jedynie określonej roli; jest szczera i otwarta w kontaktach z innymi; zachowuje się w sposób naturalny; ma zaufanie do siebie i innych i jest świadoma własnych uczuć. Słowem- bywa sobą i nie zaprzecza sobie.

• Granice autentyzmu

Postawa autentyzmu nie może być rozumiana jako przyzwolenie na niczym nieskrępowane wyrażanie myśli i uczuć we wszystkich sytuacjach ani jako zachęta do robienia wszystkiego, na co ma się ochotę.

Zapobieganiem nadużywania postawu autentyzmu w procesie wychowania jest niejako celowe uświadamianie sobie przez rodziców, wychowawców i nauczycieli swych emocji oraz dzielenie się nimi z dziećmi i młodzieżą. Dzięki temu mogą oni kontrolować własne przeżycia i mają możliwość nawiązywania bardziej osobistych kontaktów z tymi chłopcami i dziewczętami, wobec których żywią uczucia negatywne.

5. Rozumienie dzieci i młodzieży w sensie personalistycznym

Sens personalistyczny- zgodnie z założeniami personalizmu. Stanowi on odrębny kierunek filozofii, który powstał pod koniec XIX wieku w Stanach Zjednoczonych.

• Wartość osoby ludzkiej w personalizmie

Personalizm-„doktryna, stawiająca ponad wszelką rację stanu, interesem ekonomicznym czy jakąkolwiek bezosobową instytucją podstawową wartość osoby ludzkiej”. Podkreśla się tu autonomiczna wartość człowieka jako osoby. Przez osobę rozumie się indywidualną substancję o rozumnej naturze. Charakterystycznymi właściwościami rozumnej osoby są:

- uzdolnienie do intelektualnego poznawania rzeczywistości

- uzdolnienie do wyboru poznanych dóbr

- uzdolnienie do miłości.

• Człowiek jako osoba w personalizmie

Człowiek jest czymś więcej niż tylko całość o charakterze psychofizycznym lub obiektem dającym się kierować dowolnie z zewnątrz czy zdolnym do ulegania presji innych. Jest według zwolenników personalizmu, istotą nie tylko rozumną, wolną i odpowiedzialną, lecz wrażliwą naprawdę, dobroć i piękno, zdolna do samoświadomości, samorealizacji i twórczości i transcendencji.

• Wnioski dla wychowania z założeń personalizmu

Ważne wnioski o znaczeniu pedagogicznym, aby wychowawca(nauczyciel):

- dostrzegał w każdym uczniu wartość podstawową i naczelną

- traktował go podmiotowo, a nie instrumentalnie, czyli nie redukował go do przedmiotu własnych oddziaływań

- nie odmawiał mu niezbywalnych praw, szczególnie prawa do szacunku, wyrażania własnych myśli i uczuć, ponoszenia odpowiedzialności za siebie i dokonywania wyborów

- dawał mu do zrozumienia, że jako osoba nie jest pozbawiony zobowiązań i powinności, jakie ma do spełnienia wobec siebie i innych

- wysoko cenił w nim rozwój moralny i duchowy.

II. DEMOKRATYCZNY STYL KIEROWANIA WYCHOWAWCZEGO

1.Charakterystyka demokratycznego stylu wychowania

• Nazwy zamienne demokratycznego stylu wychowania to: demokratyczny styl pracy wychowawczej lub demokratyczny styl wychowania.

Demokratyczny styl wychowania charakteryzuje się głównie postawą demokratyczną, tj. w przeciwieństwie do postawy autokratycznej i liberalnej.

• Charakterystyka demokratycznego stylu wychowania

Wychowawcy i nauczyciele, którzy pracują z dziećmi i młodzieżą zgodnie z demokratycznym stylem kierowania wychowawczego:

- nawiązują z nimi serdeczne i przyjacielskie kontakty; wzbraniają się przed wyzwalaniem u nich motywów lęku i poddawaniem ich formalnej kontroli

- odwołują się do ich inicjatywy i pomysłowości oraz liczą się z ich zamierzeniami i wspólnie podjętymi decyzjami

- udzielają im informacji , na interesujące ich tematy

- występują w roli równorzędnych członków kierowanego przez nich zespołu wychowawczego lub klasy szkolnej

- pełnią wobec dzieci i młodzieży rolę inicjatorów, animatorów, doradców.

Ponadto:

- umożliwiają przedyskutowanie różnych stanowisk w interesujących ich sprawach

- wspólnie z nimi wykonują konkretne zadania

- pozwalają na swobodne dobieranie się w zespoły

- stawiają nagradzanie przed karaniem

- przejawiają gotowość do rozmów z uczniami na temat ich problemów

- przyznają się do własnych błędów lub niedomagań i są gotowi ponieść za nie konsekwencje

- umożliwiają uczniom współudział w planowaniu, przygotowywaniu, prowadzeniu i ocenianiu dla nich zajęć.

2.Inne style wychowania

Autokratyczny styl:

Styl autokratyczny - przeważał w rodzinach patriarchalnych, ma on więc charakter, konserwatywny i jest oparty na tym rodzaju autorytetu, który został nazwany autorytetem przemocy lub pedantyzmu. Zakłada wyraźny dystans między rodzicami a dzieckiem. Rodzice kontaktują się z nim w sposób formalny, nie wnikając w jego potrzeby psychospołeczne, zainteresowania, motywy i uzdolnienia itp. Starają się kierować \" odgórnie\", nagminnie wydając polecenia i zakazy. Uznają tylko racje własne, nie tolerują sprzeciwu. Manipulują dzieckiem, nie dopuszczając go do współdecydowania w sprawach rodzinnych. W razie nieposłuszeństwa stosują surowe kary. Od dzieci wymaga się bezwzględnej karności i posłuszeństwa, podporządkowania się wszystkim poleceniom i nakazom rodziców, a zwłaszcza ojca.
W przypadku nadmiernej postawy autokratycznej dziecko żyje w ciągłym napięciu; odznacza się przesadną uległością lub przeciwnie, buntowniczą postawą wobec innych. Obowiązujące normy i zakazy przyswaja jako coś narzuconego z zewnątrz, dlatego też kieruje się w swoim postępowaniu własnym, egoistycznie pojmowanym interesem. Dziecko skłonne jest do łamania niewygodnych dla siebie przepisów, zwłaszcza gdy brak jest kontroli rodziców.
Istnieją różne odmiany autokratycznego stylu wychowania: od surowego nadzoru, ostrych środków represji i stawiania wymagań przekraczających nieraz możliwości dziecka, do racjonalnego ograniczania jego swobody, stawiania przed dzieckiem zadań i wymagań dostosowanych do jego cech indywidualnych i rozwojowych.

Liberalny:

Styl liberalny - przypomina pod pewnymi względami wychowanie niekonsekwentne czy też ingerowanie w sprawy dziecka i w jego zachowanie wyłącznie od przypadku do przypadku. W rodzinie polega na całkowitym niemal pozostawieniu dziecka samemu sobie, a więc nie wtrącaniu się w jego sprawy, tolerowanie aspołecznych zachowań, brak kontroli i opieki ze strony rodziców. Istotną cechą liberalnego stylu wychowania jest zarówno pobłażliwy stosunek do dziecka, jak i przesadna uległość, wyrażająca się m.in. w spełnianiu wszelkich jego zachcianek i życzeń. Styl liberalny przypomina pod pewnymi względami wychowanie niekonsekwentne czy też ingerowanie w sprawy dziecka i w jego zachowanie wyłącznie od przypadku do przypadku. Często to dziecko kieruje rodzicami, korzysta z nadmiernej swobody i przywilejów, co w konsekwencji sprawia, iż są to \" jednostki wprawdzie o dużym poczuciu własnej wartości( niestety często zbyt dużym), ale niejednokrotnie egoistyczne, niezdyscyplinowane wewnętrznie, niezdolne do trwałego wysiłku, mało zahartowane

3.Skutki różnych stylów wychowania

Skutki demokratycznego stylu wychowania

-zdecydowana wyższość demokratycznego stylu kierowania wychowawczego nad autokratycznym i liberalnym stylem wychowania.

Okazało się, iż w grupach kierowanych demokratycznie ich uczestnicy:

-darzą sympatią swego kierownika i identyfikują się z nim

-podejmują się wykonania zadań na własną odpowiedzialność i są przekonani o sensowności tego co robią

-wykonują swoje zadania nawet podczas nieobecności kierownika grupy

-wykazują się większą kreatywnością w osiąganiu przyświecających im celów

-wspólnie poszukują sposobów przezwyciężania napotkanych trudności i nie usiłują obciążać wina za ich powstanie jednego tylko uczestnika grupy.

Skutki autokratycznego stylu wychowania

-mają niechętny stosunek do swego kierownika i nie mogą porozumieć się z nim w wielu sprawach

-wykonują zlecone im zadania bez większego entuzjazmu

-bywają na ogół rozdrażnieni i niechętnie ze sobą współpracują.

-niektórzy przejawiają wzmożona agresywność, a inni przesadną obojętność.

Skutki liberalnego stylu wychowania

-zachowują się chaotycznie

-nierzadko trudno im się porozumieć w ważnych dla nich sprawach

-na ogół łączą ich słabe więzi zarówno rzeczowe jak i osobowe

-obecność kierownika nie jest czynnikiem mobilizującym ich do pracy

-podczas jego nieobecności kierownicza funkcję w grupie podejmuje na ogół jeden spośród jej członków.

III. PRACA NAD SOBĄ WYCHOWAWCÓW I NAUCZYCIELI

Praca nad sobą jest świadomym i celowym kierowaniem własnym rozwojem, czyli sterowanie swoimi myślami i uczuciami a nie tylko zachowaniami, gdyż mysli i uczucia decydują samopoczuciu i konkretnym postępowaniu człowieka. Praca nad sobą nazywana jest również samodoskonaleniem, autoedukacją samorealizacją czy samowychowaniem nie jest dążeniem do doskonałości dla niej samej. Powinno wymagać się od niej aby była poprawna i pożyteczna wychowawczo w ścisłej łączności z przejawianiem troski o dobro innych ludzi, nadając samodoskonaleniu większy sens. Wg psychologii humanistycznej powinniśmy poprzez samodoskonalenie nie tylko zaakceptować siebie ale także nauczyć się akceptacji i empatycznego rozumienia innych oraz nie stwarzać fałszywych pozorów swoim zachowaniem. Ponadto w procesie samodoskonalenia należy dążyć szacunkiem i respektem młodzież, uznawać ich prawo do błędu i zwalczać wszelkie uprzedzenia z nimi związane.

1.Potrzeba pracy nad sobą

Rozumiana w ten sposób praca nad sobą jest pilnym zadaniem nauczycieli i wychowawców. Wynika to z kilku powodów: jednym z nich jest niedosyt cech osobowości niezbędnych w wykonywaniu tego zawodu lub nadmiar przejawianych zachowań pozostających w wyraźnej sprzeczności ze spełnianiem przez nich obowiązków zawodowych. Z zachowań które utrudniają proces wychowania możemy wyróżnić np.: brak okazywania dzieciom i młodzieży serdeczności, cierpliwości, tolerancji. Również osoby posiadające tendencje do poniżania własnych wychowanków i widzenia wszystkiego z własnej perspektywy.

Niekorzystnie na działalność wychowawczą wpływa pesymistyczne nastawienie wobec świata, ludzi i wartości, a więc spostrzeganie otaczającej rzeczywistości w ciemnych barwach i pogrążaniu się w myśleniu negatywnym. Postawa taka dyskredytuje nauczycieli w oczach ich wychowanków którzy chcieliby widzieć w swoich opiekunach autorytety. Również zaniżone poczucie własnej wartości wychowawców i nauczycieli, czyli niska samoocena wpływa na skuteczność wychowania. Objawia się to w krytycznym nastawieniu do własnego wyglądu i cech psychicznych a co za tym idzie trudnościami w nawiązywaniu kontaktów z wychowankami. Niska samoocena nauczyciela może się przejawiać w dowartościowywaniu się kosztem uczniów, wystawiając im zaniżone oceny bądź stawiać za wysokie wymagania. Dlatego warto pamiętać ze wysoka samoocena wywiera korzystny wpływ na innych ludzi, ułatwia nawiązywanie kontaktów i spotyka się z przychylną postawą innych a co za tym idzie ułatwia prace nauczycielowi.

Brak pracy nad sobą pozbawia wychowawców predyspozycji do odpowiedniego prowadzenia swoich podopiecznych, nie są zdolni do wywierania odpowiedniego wpływu na ucznia. Zatem praca nad sobą powinna być nieodzownym elementem w poprawnie przebiegającym procesie wychowania oraz w podnoszeniu swoich kwalifikacji zawodowych przez nauczycieli.

2.Techniki pracy nad sobą

Najważniejsze z nich to techniki relaksacyjne oraz techniki odwołujące się do autosugestii w formie afirmacji, wizualizacji lub aforyzmów.

Techniki relaksacyjne pozwalają na wewnętrzne wyciszenie przez co nierzadko są wykorzystywane przed zastosowaniem innych technik samodoskonalenia.

Trening autogenny: polega na wywoływaniu określonych doznań związanych z rozluźnieniem mięśni i naczyń krwionośnych oraz równomiernym oddychaniu i stwarzaniu pustki myślowej.

Trening relaksacyjny progresywnej: polega głownie na rozluźnieniu mięśni i regulowaniu napięcia mięśniowego.

Technika autosugestii: w formie afirmacji są próbą poddania się własnym w miarę realistycznym sugestiom związanych ze spełnieniem ważnego pragnienia.

Technika wizualizacji: polegają na świadomym sterowaniu własną wyobraźnią w celach terapeutycznych. Dotyczy ona zarówno wyobrażeń wzrokowych, słuchowych ruchowych i dotykowych jak również smakowych i zapachowych. Możemy rozpocząć ją od obrazów prostych przechodząc stopniowo do bardziej złożonych nie tylko wzrokowych, słuchowych i ruchowych ale również sytuacji związanymi z mniej lub bardziej złożonymi zdarzeniami wywołującymi pozytywne emocje. Przywołanie wyobrażeń i sterowanie nimi pozwalają rozładować napięcie psychiczne, podnieść poziom samooceny a nawet pozbyć się uprzędzeń do niektórych osób np. swoich wychowanków.

Pomocne w procesie samorealizacji może być również podejście aforystyczne, czyli szukanie inspiracji własnych zachowań w określonych aforyzmach, szczególnie tych przyjmujących formę pewnych zasad postępowania. Opisał je w swojej książce D Carnegie „ Jak zdobyć i zjednać sobie ludzi”. Zawarte w niej zasady przekształcone na użytek nauczycieli brzmią następująco:

1. Okazuj uczniom szczere zainteresowanie

2. Uśmiechaj się

3. Pamiętaj, że własne imię ucznia jest dla niego najsłodsze i najważniejsze spośród wszystkich słów świata

4. Bądź dobrym słuchaczem swojego ucznia, zachęcaj go aby mówił o sobie

5. Mów o tym co interesuje Twojego ucznia

6. Spraw aby Twój uczeń poczuł się ważny – zrób to szczerze

Techniki medytacyjne: mogą być przydatne w samodoskonaleniu nauczycieli jednak ich zastosowanie podobnie jak technik wizualizacyjnych nie jest łatwe. Główną trudnością w ich zastosowaniu jest ich inność w stosunku do kultury europejskiej

3.Rola informacji zwrotnych w pracy nad sobą:

Pozwalają one jaki stosunek względem wychowawcy wyrażają jego wychowankowie, czy ich wypowiedzi są dla wszystkich zrozumiałe, co sądzą i czego od niego oczekują.

Pierwotne informacje zwrotne:(pośrednie) są to informacje które wychowawcy i nauczyciele otrzymują niemal nieustannie od swoich podopiecznych, wymagają one jedynie odpowiedniego odczytania np. na podstawie gestów. Jednak większość nauczycieli ma problem z ich odczytaniem, bądź informacje podawane przez wychowanków nie zawsze są prawdziwe gdyż zależą od wielu różnych uwarunkowań.

Wtórne informacje zwrotne:(bezpośrednie) pomagają w samodoskonaleniu wychowawców i nauczycieli. Chodzi tu głównie o uzyskane od podopiecznych odpowiedzi na pytanie: co o nich sądzą, lub czego oczekują. Pomaga to w pracy nad sobą, uwolnieniu się od rutyny oraz spojrzeniu realistycznie na siebie i innych. W gromadzeniu informacji zwrotnych na swój temat może pomóc nauczycielowi zadanie uczniom pytań otwartych bądź zamkniętych na które uczniowie odpowiadają anonimowo.

Innym przykładem gromadzenia informacji zwrotnych może być lista 12 twierdzeń, do których uczniowie muszą ustosunkować się w skali kilkustopniowej np. pięciostopniowej.

Można również zastosować skale numeryczną, odpowiednimi wartościami liczbowymi w postaci kilku cyfr, np. 1-5. Zwykle nadaje im się charakter opisowy, jednak najczęściej opisuje się krańcowe stopnie skali, czasem też środkowy.

Istnieje również wiele innych sposobów pozyskiwania informacji wtórnych, jednak aby otrzymać wiarygodne informacje od wychowanków należy najpierw nauczyć ich dostrzegania zalet swojego nauczyciela i wypowiadania się uwag krytycznych pod jego adresem w sposób taktowny. Nie należy zrażać się po przeprowadzeniu pierwszych badań, gdyż prawdopodobnie następne będą bardziej obiektywne. Po przeprowadzonej ankiecie nauczyciel nie powinien: nie okazywać zadowolenia z badań, nie rozumieć uczniów odmawiających wypowiedzi na temat swojego nauczyciela, bronić się przed zarzutami zamiast przyjąć je do wiadomości, nie ustosunkować się do zaproponowanych zmian, - nie dziękować wychowanką za informacje.

IV. POZNAWANIE DZIECI I MŁODZIEŻY

1.Minimum wiedzy o poznaniu dzieci i młodzieży:

Formułowanie problemów badawczych nadaje głębszy sens poznaniu dzieci i młodzieży, stanowiąc dla wychowawcy odpowiedź na daną sytuację lub trudność którą pragnie przezwyciężyć. Trafność i rzetelność jest nieodłączną cechą wiarygodnego poznania dziewcząt i chłopców. Trafność mówi jaki problem badawczy spowodował konieczność poznania, natomiast rzetelność określa stopień dokładności z jaką rozwiązuje się dany problem badawczy, o którym decyduje odpowiednio dobrany lub skonstruowany sposób poznania wychowanków. W procesie poznania dzieci i młodzieży należy doceniać fakty, które mogą być podstawą pewniejszych przypuszczeń mającymi wyższą wartość niż obiegowe opinie. Tak więc proces poznania dziecka jest długofalowy. Pozwala jednak wysunąć hipotezy, które mogą znacznie przyczynić się do usprawnienia i unowocześnienia wychowania, dlatego ze wyzwalają wśród nauczycieli postawę poszukującą nowych rozwiązań nurtujących ich problemów natury wychowawczej. Możemy do tego celu wyróżnić niektóre ze sposobów badań pedagogicznych: obserwacja, badania ankietowe i wywiad oraz techniki socjalmetryczne.

2.Obserwacja

Sposób gromadzenia i interpretowania poznawanych danych pozostających na ogół w zasięgu widzenia i słyszenia obserwatora. Głównym przedmiotem obserwacji są zachowania dzieci i młodzieży oraz warunki czysto zewnętrzne i sytuacje w jakich się one znajdują. Obserwacja powinna być: celowa, planowa, selektywna, dokładna, wyczerpująca, wnikliwa, obiektywna. Poprawnie przeprowadzona jest cennym uzupełnieniem i dopełnieniem różnych innych sposobów poznawania uczniów oraz może być źródłem ze środowisk z których nie ma możliwości pozyskania informacji w formie pisemnej np. na temat dzieci przedszkolnych.

Technika informacji dorywczej: polega na doraźnym obserwowaniu interesujących nas zjawisk, pozbawiona jest na ogół dokładnego sformułowania problemu badawczego, pozwala na konfrontowanie własnych spostrzeżeń z opiniami innych osób na podobny temat, utrwalone w ten sposób dane są następnie przedmiotem specjalnego opracowania.

Technika dzienniczków obserwacyjnych: polega na systematycznym opisywaniu zachowań, zdarzeń lub sytuacji w ich naturalnym następstwie czasowym. Przedmiotem tego rodzaju obserwacji mogą być uczniowie wyróżniający się, bądź sprawiający kłopoty.

Technika obserwacji kategoryzowanej: wymaga dokładnego sformułowania celów jaki ma służyć oraz uwzględnieniu różnych kryteriów interesującego obserwatora zachowania się osób obserwowanych.

3.Badania ankietowe i wywiad

Badania ankietowe i wywiad są bardzo przydatne w pracy wychowawczej, ponieważ są bardzo prostym sposobem zbierania informacji na ściśle określony temat w formie pisemnej (badania ankietowe) bądź ustnej (wywiad). Badania ankietowe posiadają wiele zalet m.in. umożliwiają objęcie nimi większej liczby osób w badanym czasie, mają one charakter badań anonimowych co zapewnia większą wiarygodność wypowiedzi. Wywiad jest dobrym narzędziem w poznawaniu dzieci i młodzieży tylko gdy przeprowadzony jest w formie szczerej rozmowy i dyskusji, jest to możliwe pod warunkiem że dzieci mają pełne zaufanie do swojego opiekuna.

4.Techniki socjometryczne:

Polegają one na odczuwaniu przez dzieci i młodzież wzajemnej sympatii lub antypatii oraz zajmowaniu różnych pozycji w nieformalnym nurcie życia klasy lub grupy. Rozpoznanie ich odbywa się na zasadzie zadawania pytań dotyczących lubianych bądź niechcianych w klasie lub grupie kolegów. Istnieje kilka technik:

Technika w wersji klasycznej: polega na zadawaniu pytań na które w odpowiedzi uczniowie wypisują np. imiona osób z klasy zgodnie z kryterium uwzględnionym w każdym z postawionych pytań.

Technika „zgadnij kto”: polega na wypisywaniu nazwisk kolegów i koleżanek z danej grupy, których zachowanie pozostaje w zgodzie z podaną charakterystyką

Plebiscyt życzliwości i niechęci: zachęca do oceny każdego ucznia danej klasy lub uczestnika danej grupy według następujących kryteriów ocen: bardzo lubię, lubię ale nie bardzo, jest mi obojętny, raczej nie lubię, bardzo nie lubię.

Technika szeregowania rangowego: polega na wymienianiu przez każdą z osób badanych wszystkich kolegów z danej grupy w kolejność np. od najbardziej lubianych poprzez mniej lubianych kończąc na nielubianych. Technika ta może mieć wiele zastosowań, choćby do przedmiotów nauczania.

Poznawanie dzieci jest przedsięwzięciem niełatwym. Wymaga wiedzy pedagogicznej oraz wpraw w korzystaniu z różnych technik badawczych. Ważna też jest bezstronna interpretacja materiału zwłaszcza pod katem usprawniania swojej pracy z młodzieżą.

V. UNOWOCZEŚNIENIE KSZTAŁCENIA PEDAGOGICZNEGO

Za unowocześnieniem kształcenia nauczycieli i wychowawców przemawia zbytni dydaktyzm w nauczaniu zwłaszcza pedagogiki w tym także dydaktyki i teorii wychowania. Polega on na przyswajaniu wiedzy pedagogicznej przez studentów za pomocą metod podających czyli bezkrytycznym zapamiętywaniu i późniejszym egzekwowaniu w sposób uniemożliwiający głębszą refleksje. Nadmiar dydaktyzmu w kształceniu nauczycieli przejawia się również w rutynie prowadzenia zajęć dydaktycznych, a więc w pewnym stereotypie ich zaprogramowania i organizowania, a co za tym idzie braku innowacji w nauczaniu. Nauczanie takie bierze pod uwagę tylko to co znajduje się w podręczniku bądź wykładzie nie bacząc na zainteresowania studentów. Stąd też obce jest nauczanie pedagogiki metoda nauczania problemowego bądź zespołowego. Także przekazywanie nowej wiedzy metodami tradycyjnymi niejako samo sobie zaprzecza. Naucza się pedagogiki w bez nawiązywania do konkretnych doświadczeń pedagogicznych i liczenia się z realiami pracy zawodowej nauczycieli, przez co wiedza która jest im przekazywana nie dostarcza wystarczającego przygotowania teoretycznego i praktycznego.

1. Przekazywanie wiarygodnej wiedzy pedagogicznej:

Przyszli nauczyciele powinni otrzymywać wiedzę wystarczająco uzasadnioną i sprawdzoną, czyli pozbawioną treści mało lub wcale nieprzydatnych w teorii lub praktyce pedagogicznej. Powinno się ograniczyć podawanie twierdzeń normatywnych, tak aby nie były nadużywane i przez co nie zniechęcały do poszukiwań nowych rozwiązań pedagogicznych. Otwarcie pedagogiki na dorobek nauk pokrewnych z pewnością ubogacił program nauczania i sprawił że stał się on ciekawszy. Zainteresowanie pedagogiką wzrasta gdy wiedzę przez nią przekazywaną popiera się konkretnymi przykładami, które pozwalają lepiej zrozumieć problemy teoretyczne jak i praktyczne związane z wychowaniem i nauczaniem. Warto także ukazywać wartości naukowe przekazywanej wiedzy co oznacza odróżnianie twierdzeń udowodnionych od twierdzeń o charakterze hipotetycznym czy zdroworozsądkowym.

2.Rozwijanie umiejętności psychopedagogicznych:

Poprzez rozwój tych umiejętności nauczyciele stają się bardziej efektywni w wychowywaniu i nauczaniu. Są to takie umiejętności jak: podmiotowe traktowanie uczniów, dbałość o porozumienie się z nimi, okazywanie im taktu pedagogicznego, posługiwanie się różnymi technikami wychowawczymi i sposobami poznania. Umiejętność podmiotowego traktowania dzieci i młodzieży: polega na okazywaniu młodzieży trzech wyróżnionych postaw: akceptacji, rozumienia empatycznego i autentyzmu.

Umiejętność porozumiewania się z wychowankami: zakłada głownie prowadzenie rozmów, podobnych do tych które prowadzą psychologowie, bądź psychoterapeuci. Chodzi tez o to aby zyskać zaufanie i nie moralizować ucznia.

Umiejętność okazywania taktu pedagogicznego: jest ona przydatna zarówno w podmiotowym traktowaniu jak i podejmowaniu z nimi rozmów a zwłaszcza w stosowaniu swobody i przymusu w wychowaniu. Zakłada również wyrozumiałą postawe wobec ucznia, cierpliwość i opanowanie, troskę o panującą wśród nich atmosferę.

Umiejętność posługiwania się różnymi technikami wychowawczymi: pożyteczne umiejętności psychospołeczne którymi powinien dysponować nauczyciel, czyli takie jak :burza mózgów”, swobodna ekspresja plastyczna, muzykoterapie, a także umiejętność posługiwania się metodami i technikami badań pedagogicznych.

3. Zatroskanie o postrzeganie wychowanka jako osoby:

Spostrzeganie w wychowanku osoby ludzkiej ma ogromne znaczenie dla usprawnienia i unowocześnienia kształcenia wychowawców. Dzięki przyswajaniu wartości ogólnoludzkich czyli ponadczasowych i uniwersalnych jest skutecznym warunkiem kształcenia pedagogicznego. Należy również dawać świadectwo głoszonym wartością dzięki którym zabiegi o uprzystępnieniu i przyswojeniu wartości uniwersalnych mają większe szanse powodzenia. Wpojenie wychowawcą i nauczycieli uwrażliwienia na dobro wspólne pozwoli radować im się z dawania innym siebie oraz bycia użytecznymi dla innych a nie tylko dla samych siebie.

4.Wspomaganie pracy nad sobą:

Ważnym warunkiem skutecznego kształcenia pedagogów jest przygotowanie ich do szeroko rozumianej pracy nad sobą. Pozwala ona aktualizować drzemiące w nich możliwości i robić to do czego naprawdę są zdolni. Otwiera to przed nauczycielem szeroki i jednocześnie zawężony zakres działania. Toteż powinni być szczegółowy przygotowani do pracy nad sobą, aby zwalczać własne problemy osobiste, które nie pozwalają na skuteczne przekazywanie wiedzy swoim wychowanką. Praca nad sobą stanie się wtedy pomocna w przezwyciężaniu deformacji psychicznych na które narażeni są przy wykonywaniu zawodu (brak opanowania, małostkowość, niepewność, przygnębienie). Ponadto będzie skuteczną obroną przed grożącą rutyną, powodującą brak pomysłowości i inwencji twórczej w wykonywaniu zawodu. Zapoznanie nauczycieli z technikami pracy nad sobą pozwolą dodatkowo na wyciszenie się, poprawę własnego samopoczucia oraz pozbyć się z pola świadomości myśli i uczuć negatywnych.