Style wychowania w rodzinie i funkcje wychowawcze rodziny
Rozdział 30
STYLE WYCHOWANIA
Każdą rodzinę cechuje określony styl wychowania, decydujący o ilości i jakości oddziaływań na psychikę dziecka. Styl wychowania jest jakby odbiciem sposobów i metod oddziaływania na dziecko wszystkich członków rodziny. Najlepiej poznane są style wychowania :
Autokratyczny
Przeważał w rodzinach patriarchalnych, ma więc on charakter konserwatywny i jest oparty na autorytecie przemocy. Od dzieci wymaga się bezwzględnego posłuszeństwa, podporządkowania wszelkim poleceniom i nakazom rodziców. Decyzje w sprawach rodziny i dzieci podejmują rodzice, lub jedno z nich będące nosicielem autorytetu - bez porozumienia z dziećmi, bez pytania ich o zgodę ani nie uzasadniając swojego postępowania. W takiej rodzinie dziecko zna swoje prawa i obowiązki. Kary, nagrody i inne środki wychowawcze stosuje się konsekwentnie i dziecko wie, że nie ma od nich żadnego odwołania. Styl ten nie sprzyja na ogół osiąganiu pozytywnych efektów w kształtowaniu osobowości dziecka.
Demokratyczny
Uważany za najbardziej korzystny dla rozwoju osobowości dziecka.
Istotną jego cechą jest dopuszczenie dziecka do współdziałania w życiu rodziny: dziecko wraz z rodzicami innymi członkami rodziny omawia rozmaite sprawy codzienne, planuje i organizuje sposób spędzania wolnego czasu, rozrywki czy wakacje; wypowiada swoje zdanie i przyczynia się do podjęcia określonej decyzji, uczy się także liczyć ze zdaniem innych i z ich interesami oraz współdziałać z rodzicami czy rodzeństwem przy każdej okazji. Daje to pole do rozwijania własnej inicjatywy oraz kształci postawy prospołeczne. Przy takim stylu wychowania stosunkowo wcześnie kształtuje się u dziecka zdolność do samokontroli i dyscyplina oparta na zinterioryzowanych normach i zasadach moralnych. Więź emocjonalna z rodzicami jest silna.
Liberalny
Rodzice przyjmują słuszne, według ich mniemania, założenie, że dziecku należy pozostawić całkowitą swobodę, nie trzeba hamować jego aktywności i spontanicznego rozwoju; wystarczy stworzyć mu odpowiednie warunki do zabawy, nauki, zaspokoić potrzeby materialne i uczuciowe, tj. otoczyć dziecko czułością i miłością oraz okazywać zainteresowanie jego sprawami wtedy, gdy samo tego chce. Interwencja w zachowanie się dziecka przy przyjęciu tego stylu następuje tylko w wyjątkowych przypadkach, w sytuacji drastycznego naruszenia norm społecznych.
Wpajanie norm i zasad moralnych zaczyna się w tym systemie późno, opóźniony jest także proces socjalizacji dziecka. Przywykłe do tego, że rodzice zaspokajają niemal wszystkie jego zachcianki i niczego mu nie zabraniają, dziecko niełatwo wyzbywa się swojego egocentryzmu i z trudem przystosowuje się do grupy rówieśniczej.
FUNKCJE WYCHOWAWCZE RODZINY
Każda rodzina pełni różnorakie funkcje, które zmieniają się w kolejnych etapach rozwoju.
We wczesnym dzieciństwie przeważają funkcje opiekuńcze i zaspokajanie podstawowych potrzeb dzieci, potem dostarczenie wzorów osobowych związanych z rolami matki i ojca oraz przekazywanie dorobku kulturowego, norm moralnych i społecznych, systemu wartości.
Mimo, że wraz z rozwojem dziecka i włączeniem się w proces wychowania innych instytucji z zewnątrz następują jakościowe przeobrażenia w wychowawczych funkcjach rodziny, to jednak istnieją pewne wspólne cechy funkcjonalne, charakterystyczne dla wszystkich stadiów wychowania w rodzinie i dla całokształtu jej działalności wobec dzieci. Są one następujące:
- zaspokajanie podstawowych potrzeb biologicznych i psychologicznych dziecka (potrzeba bezpieczeństwa, zależności, miłości), a zarazem kształtowanie nowych potrzeb poznawczych, emocjonalnych i społecznych (potrzeba życzliwości, uznania, zaspokojenia ciekawości)
- przekazywanie dorobku kulturowego, pośredniczenie w nadawaniu przez dziecko znaczenia przedmiotom i zjawiskom z otoczenia.
- dostarczanie modeli osobowych i wzorców zachować w konkretnych sytuacjach życia codziennego.
- przekazywanie określonego systemu wartości i norm społecznych
- rodzina jako teren socjalizacji dziecka
- rodzina jako pole doświadczalne, na którym wypróbowuje ono swoje siły i możliwości, znajdując oparcie i punkt odniesienia w rodzicach i innych członkach rodziny.
Inne funkcje:
- prokreacyjna
- produkcyjna ( nastąpił jej zanik w wielu współczesnych rodzinach)