NIEMIECKA REPUBLIKA FEDERALNA

USTAWA ZASADNICZA 
- Preambuła, 146 artykułów, 14 rozdziałów
- 47 nowelizacji - ostatnia (do 2003 r.) ;
- w założeniu miała charakter tymczasowy (wyrażony w preambule oraz w nazwie), aż do dokonania zjednoczenia Niemiec; po zjednoczeniu uznano, że ustawa zasadnicza straciła swój tymczasowy charakter i odtąd jest konstytucją całego narodu niemieckiego

- Konstytucja ma charakter sztywny, normalna zmiana wymaga specjalnego acz nieskomplikowanego trybu (wniosek o zmianę konstytucji i przyjęcie go większością 2/3 głosów przez parlament i Radę Związkową); istnieje także możliwość zmiany pośredniej konstytucji, łatwiejszej i ograniczonej do pewnych kwestii (m.in. w związku z ratyfikacją umów międzynarodowych)
- Konstytucja wprowadza bezwzględny zakaz zmiany konstytucji w zakresie tzw. zasad podstawowych: zasady państwa socjalnego, federalizmu, demokracji, podziału władz i praworządności (normy niezmienialne konstytucji)
- W skład federacji wchodzi 16 krajów (6 z byłej NRD) o ograniczonej suwerenności, własnej konstytucji, ograniczonych prawach utrzymywania stosunków międzynarodowych, własnej organizacji władz państwowych (parlament, rząd i sądownictwo krajowe) oraz możliwości brania udziału w kształtowaniu woli federacji. Instytucjonalnym wyrazem federalnej struktury RFN jest na szczeblu związkowym Rada Związkowa (Bundesrat).
- Zasada domniemania kompetencji państw związkowych (oraz ich ustawodawstwa, administracji i wymiaru sprawiedliwości) - państwa związkowe mają wszystkie kompetencje oprócz tych, które Ustawa Zasadnicza wyraźnie przyznaje federacji. W praktyce są to bardzo nieliczne kompetencje. Istnieje także grupa kompetencji ustawodawczych konkurencyjnych - kraj związkowy ma ją dopóty, dopóki  federacja z niej nie skorzysta
- Pozycja ustrojowa krajów związkowych jest słabsza niż w innych federacjach (USA lub Szwajcaria); poza tym - w praktyce władze federalne wykazują tendencję do rozszerzania swoich kompetencji kosztem państw związkowych; doprowadza to często do sporów politycznych i zwiększa znaczenie Związkowego Trybunału Konstytucyjnego (opowiadającego się jak dotąd po stronie państw związkowych)
- Konstytucja zawiera katalog praw i wolności obywatelskich oraz możliwość ich zawieszenia w czasie stanu wyjątkowego lub wojennego, na straży przestrzegania praw i wolności stoją sądy powszechne i Związkowy Trybunał Konstytucyjny który rozpatruje skargi obywateli na naruszenie przez państwo ich konstytucyjnie zagwarantowanych praw
- Mandat przedstawicielski ma charakter wolny (niezwiązany)

System partyjny w Niemczech - tzw. system dwupartyjny zmodyfikowany.
- Dwie główne siły w Niemczech (bez jednej z nich nie sposób powołać federalnego rządu) to chadecja: [CDU (Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna) i jej bawarski odłam CSU (Unia Chrześcijańsko-Społeczna)] i socjaldemokracja - SPD (Socjaldemokratyczna Partia Niemiec). Od 1969 roku rolę języczka u wagi; sprawowali liberałowie z FDP (Wolna Partia Demokratyczna), którzy pomimo małej liczebności zawsze trafiali do parlamentu i rządu. W czasie wyborów z 1998 r. ich miejsce u boku koalicjanta (SPD) zajęło nowe ugrupowanie - Sojusz 90/Zieloni. Podczas ostatnich wyborów (22 wrzesnia 2002) pomimo spadającego poparcia dla SPD i wzrastającego poparcia dla CDU-CSU (gwałtownie załamanego po aferze z finansowaniem partii z nieokreślonych, prawdopodobnie brudnych, środków, która pogrzebała karierę polityczną kanclerza Helmuta Kohla) SPD odniosło sukces nad konkurentem i przedłużyło okres swojej władzy ; znowu w koalicji z Sojuszem90/Zielonymi.

SYSTEM ORGANÓW PAŃSTWOWYCH
- kluczową rolę odgrywa Kanclerz (system RFN zwany jest systemem kanclerskim)
- rola prezydenta została ograniczona do funkcji reprezentacyjnych
- rola parlamentu jest stosunkowo silna, ze szczególnym uwzględnieniem Bundestagu
- doniosła rola partii politycznych doprowadziła w praktyce do przewagi rządu (składającego się z reprezentantów partii politycznych) nad parlamentem, chociaż nie jest to przewaga tak jaskrawa jak w systemie brytyjskim
- rola kanclerza wypływa także z niewykształcenia się niemieckiej tradycji parlamentarnej, a także ze szczególnego szacunku Niemców dla administracji; wreszcie nie bez znaczenia jest tradycja silnych rządów kanclerskich Otto von Bismarcka i Konrada Adenauera

PARLAMENT ZWIĄZKOWY (Bundesparlament)
- składa się z dwóch izb; reprezentacją ogólnonarodową jest Izba Związku (Bundestag), a reprezentacją krajów (landów) - Rada Związkowa (Bundesrat)
- Bundestag jest wybierany w wyborach powszechnych, bezpośrednich, wolnych, równych i tajnych
- Czynne prawo wyborcze przysługuje osobie, która ukończyła 18 lat, bierne - 21 lat.
- Konstytucja nie określa liczby posłów pozostawiając to ustawie wyborczej. Ustawowa liczba ulega zmianom. Do zjednoczenia była to liczba 496 posłów (+ 22 delegatów izby poselskiej Berlina Zachodniego, bez prawa głosu), od 1990 - minimum 656 posłów (328 z jednomandatowych okręgów wyborczych i 328 z list krajowych), od 2002 ; minimum 598 (299  z jednomandatowych okręgów, 299 z list krajowych)- ale liczba ta nie jest stała  - patrz niżej:

System wyborczy;.
-          System wyborczy RFN to skomplikowane połączenie systemu proporcjonalnego (Hare`;a-Niemeyera i systemu największej reszty) i elementów większościowego dające w efekcie tzw. system proporcjonalny z mechanizmem wyrównawczym. Ogólnie - połowa posłów jest wybierana w okręgach wyborczych w systemie większości względnej, połowa na podstawie list kandydatów ustalanych przez partie dla każdego kraju związkowego; wyborca posiada dwa głosy - jeden dla kandydata zarejestrowanego w okręgu, drugi dla listy ogólnokrajowej; mandaty otrzymują w pierwszej kolejności zwycięzcy kandydaci z okręgów jednomandatowych (większością względną), drugą połowę mandatów rozdziela się na podstawie głosów "drugich" wedle zasady proporcjonalności; całą kwestię komplikuje jeszcze klauzula zaporowa (5%) która może pozbawić partię wszystkich głosów drugich. Jeśli liczba głosów pierwszych; przewyższa liczbę uzyskanych przez partię głosów drugich; powstaje tzw. mandat wiszący, który powoduje zwiększenie liczby deputowanych w danym parlamencie. Np. w XIII kadencji (1994-98) było 672 posłów,w obecnej (2002-2006) 603-598 = 5 (zmniejszono liczbę posłów do minimum 598 z minimum 656.)

BUNDESTAG (Izba Związku)
- Kadencja 4 lata
- Prezydent może rozwiązać Bundestag, jeśli: nie wybierze on w trzecim głosowaniu kanclerza bezwzględną większością głosów lub jeśli nie przychyli się do wniosku kanclerza o udzielenie mu wotum zaufania.
- Rząd nie ma prawa ingerencji w tryb ustawodawczy, nie może np. przyspieszać trybu ustawodawczego
- Bundestagowi przewodniczy wybierany przezeń Prezydent Izby (tradycyjnie reprezentant najsilniejszej frakcji parlamentarnej - czyli organizacji posłów w Bundestagu, zrzeszającej ich na podstawie przynależności partyjnej lub w przypadku hospitantów - nie należących do żadnej partii - przynależność do którejś z frakcji nie jest obowiązkowa)
- kompetencje Bundestagu: zmiana konstytucji, kontrola nad rządem, uchwalanie budżetu i kontrola jego wykonania, udział w wyborze kanclerza i sędziów Trybunału Konstytucyjnego
- Prawo inicjatywy ustawodawczej: rząd związkowy (po udzieleniu opinii Rady Związkowej) i Rada Związkowa (po udzieleniu opinii rządu związkowego) - tzw. związana inicjatywa ustawodawcza oraz poseł do parlamentu związkowego. Wyłączne prawo inicjatywy ustawodawczej w zakresie ustawy budżetowej należy do Rządu.
- Procedura ustawodawcza - trzy czytania w parlamencie, następnie przekazanie projektu Radzie Związkowej. Ustawa o charakterze federacyjnym (dotycząca w istotny sposób państw związkowych) wymaga zgody Rady, w stosunku do innych ustaw Rada Związkowa może wnieść najwyżej sprzeciw (który Bundestag może przegłosować większością taką jaka była przy głosowaniu w Bundesracie).
- W przypadku braku zgody między izbami (kiedy Bundesrat nie zgadza się na ustawę w wersji Bundestagu) istnieje możliwość skierowania projektu ustawy do Komisji Mediacyjnej. Komisja składa się z 32 członków - 16 członków Bundestagu reprezentujących najbardziej wpływowe grupy polityczne oraz 16 członków Bundesratu - po 1 z każdego landu (w przeciwieństwie do obrad Bundesratu - członkowie Komisji wywodzący się z Rady Związkowej nie są związani instrukcjami swoich krajów). Przewodniczący Komisji zmienia się co 3 miesiące - jest nim na zmianę członek Bundestagu i Bundesratu. Obrady Komisji są tajne i zmierzają do ustalenia projektu ustawy w formie odpowiadającej obu Izbom parlamentu. Bundestag może oczywiście odrzucić poprawki Bundesratu większością bezwzględną ustawowej liczby posłów Bundesratu, ale taka większość nie jest łatwa do osiągnięcia. W praktyce,  kiedy w izbach większość posiadają partie opozycyjne względem siebie (jak od kwietnia 2002 w Niemczech) Komisja Mediacyjna jest zwoływana często.

BUNDESRAT (Rada Związkowa)
- Niemcy to jedyne państwo federalne, w którym w skład federalnego organu przedstawicielskiego wchodzą delegaci rządów państw-członkó (tradycja od 1867 roku).
- Ilość delegatów uzależniona jest od ilości głosów przysługujących państwu-członkowi, a ta z kolei zależy od ilości mieszkańców kraju związkowego (od minimum 3, przez 4, jeśli kraj ma 4 mln mieszkańców, a kraje powyżej 6 mln - 5 członków). Po zjednoczeniu Bundesrat liczy 68 członków (przedtem 41+4 z Berlina Zachodniego)
- Rada nie jest organem kadencyjnym, o jej składzie decydują wyniki wyborów w krajach członkowskich i zmiany rządów krajowych (wybory w krajach członkowskich odbywają się w różnym czasie); rząd krajowy może też w każdym czasie odwołać swojego delegata
- Deputowany Bundestagu nie może zasiadać w Bundesracie, członek Bundesratu nie może być członkiem Rządu Związkowego (RFN).
- Mandat członka Bundesratu jest związany; deputowany jest ściśle związany wytycznymi swojego rządu; wszyscy delegaci jednego kraju muszą oddać swoje głosy jednolicie - inaczej państwo traci głosy w danym głosowaniu. Członka Bundesratu nie chroni immunitet parlamentarny.
- Prezydentami Bundesratu są kolejno szefowie rządów państw członkowskich (wybierani na tę funkcję przez Bundestag na jeden rok)
- Obrady są jawne, decyzje podejmuje się bezwzględną większością głosów
- Bundesrat został wykluczony z wyborów prezydenta i tworzenia lub obalania Rządu Związkowego, może natomiast postawić prezydenta w stan oskarżenia oraz uczestniczyć w wyborze członków Trybunału Konstytucyjnego.
- Może także postawić weto zawieszające - w przypadku niemożności znalezienia kompromisu z izbą niższą. Bundestag może ominąć weto zawieszające jeszcze raz przegłosowując projekt. W przypadkach, gdy ustawa należy do materii zastrzeżonej dla Bundesratu - przysługuje mu weto absolutne

PREZYDENT
-     władza wykonawcza należy do prezydenta i rządu
-      po złych doświadczeniach republiki weimarskiej rola prezydenta ma dziś charakter "dekoracyjno-protokolarny" (reprezentowanie państwa zagranicą, mianowanie i akredytacja ambasadorów, prawo łaski, nadawanie odznaczeń. Ponadto udziela rad, przestrzega i zachęca).
-         jego rola jest tak dalece ograniczona, że wybór na to stanowisko jest przez polityków uważany za cofnięcie się w karierze
-         prezydenta wybiera na 5 lat Zgromadzenie Związkowe (w równych częściach przedstawiciele Parlamentu Związkowego i delegaci parlamentów państw członkowskich)
-         W przypadku naruszenia konstytucji lub innych ustaw federalnych prezydenta może postawić w stan oskarżenia Bundestag lub Bundesrat. O jego losie decyduje Federalny Trybunał Konstytucyjny.
-         prezydentem może być Niemiec posiadający prawo wyborcze do Parlamentu i który ukończył 40 lat. Możliwa jest jednokrotna reelekcja.
-         Prezydent nie może być członkiem rządu, parlamentu związkowego ani krajowego
-         Najważniejsze ze swoich kompetencji wykonuje na wniosek rządu, pozostałe (reprezentowanie Związku na zewnątrz, wysyłanie i przyjmowanie przedstawicieli dyplomatycznych, zawieranie umów międzynarodowych) są czysto reprezentacyjne (oprócz prawa wskazywania kandydatów na kanclerza, o czym poniżej)
- Prezydenta w wypadkach uzasadnionych zastępuje przewodniczący Bundesratu.

RZĄD bundesregierung.
   składa się z Kanclerza Związku i ministrów związkowych
   wybór kanclerza określa konstytucja:
- kandydata proponuje Prezydent
- Bundestag musi wybrać kandydata większością bezwzględną głosów (głosowanie tajne)
- jeśli kandydat prezydencki nie uzyska większości prezydent traci prawo zgłaszania kolejnegego kandydata, a przedstawia go sam parlament i głosuje nad jego kandydaturą (znowu wymagana jest większość bezwzględna)
- jeśli i tym razem kandydat nie uzyska wymaganej większości, w trzecim głosowaniu wystarcza zwykła większość (tzw. kanclerz mniejszości)
- mianowanie wybranego kanclerza należy do prezydenta; jeśli jest to kanclerz wybrany bezwzględną większością prezydent ma obowiązek mianowania go; jeśli jest to kanclerz mniejszościowy - prezydent może go mianować lub rozwiązać parlament i zarządzić nowe wybory parlamentarne
- wyjątkowym sposobem wyboru kanclerza jest wybór w drodze konstruktywnego wotum nieufności (Helmut Schmidt ŕ Helmut Kohl, 1982 r.); parlament może udzielić wotum nieufności dotychczasowemu kanclerzowi jeśli jednocześnie wybierze nowego kanclerza bezwzględną większością głosów

- wygaśnięcie funkcji kanclerza:
z chwilą zebrania się nowego Bundestagu ,przez wybór nowego kanclerza w przypadku wotum nieufności lub nie udzielenia wotum zaufania
- w przypadkach zwyczajowych: śmierci, utraty osobistych atrybutów niezbędnych do sprawowania funkcji, zrzeczenia się urzędu
członków rządu mianuje prezydent na wniosek kanclerza; w praktyce przyjmuje się, że prezydent jest związany "propozycją" kanclerza; parlament nie ma wpływu na decyzję kanclerza dotycząca składu rządu; parlament nie może też udzielić członkom rządu wotum nieufności - Zwyczajowo przyjmuje się, że czołowy polityk mniejszej partii w koalicji otrzymuje stanowisko wicekanclerza. Jest to jednak urząd pozbawiony kompetencji. Dlatego przyjmuje się, że powinien zostać ozdobiony najbardziej prestiżową teką ministerialną. Za taką od 1966 roku uznaje się tekę ministra spraw zagranicznych.
Klasyczna w systemie parlamentarno-gabinetowym odpowiedzialność poszczególnych członków rządu lub solidarnie całego rządu jest w RFN ograniczona do odpowiedzialności kanclerza (można go odwołać, jeśli jednocześnie wybierze się nowego kanclerza bezwzględną większością)
-  może zaistnieć sytuacja, w której kanclerz straci zaufanie, ale parlament nie będzie w stanie wybrać nowego kanclerza bezwzględną większością; wówczas kanclerz może (wedle swojego uznania) zgłosić wniosek o udzielenie mu wotum zaufania (samoistnego lub wraz z głosowaniem nad aktem prawnym); wotum zaufania udziela się również bezwzględną większością głosów (min. 48 godzin od złożenia wniosku); odrzucenie wniosku o wotum zaufania może doprowadzić do wyboru nowego kanclerza (bezwzględną większością); jeśli jednak parlament odrzuci wniosek o wotum zaufania a nie będzie w stanie wybrać nowego kanclerza - istnieją dwa rozwiązania: 1. Prezydent rozwiązuje parlament i ogłasza nowe wybory, 2. Prezydent udziela poparcia kanclerzowi mniejszości; kanclerz mniejszości może być w każdej chwili odwołany i zastąpiony w drodze konstruktywnego wotum nieufności parlamentu
-         Aby nie dopuścić do paraliżowania działalności kanclerza mniejszości - istnieje możliwość wprowadzenia oryginalnej instytucji - ustawodawczego stanu wyjątkowego. Zostaje ogłoszony przez prezydenta, na wniosek kanclerza i za zgodą Rady Związkowej. Polega on na tym, że każdy rządowy projekt ustawy odrzucony przez parlament może po uzyskaniu zgody Rady Związkowej być ogłoszony jako obowiązujące prawo (oprócz aktów zmieniających, uchylających lub zawieszających konstytucję). Ustawodawczy stan wyjątkowy może trwać maksymalnie 6 miesięcy i być ogłoszony tylko raz podczas urzędowania tego samego kanclerza. Dotychczas jeszcze nie zastosowano tej instytucji. 
- rządy niemieckie pomimo zjednoczenia pozostały nieliczne i wciąż liczą do 20 osób (rząd Kohla - 17, Schrödera - 15 członków)

Federalny Trybunał Konstytucyjny
Das Bundesverfassungsgericht, oder BverfG
* Trybunał utworzono w 1951 roku; siedziba: Karlsruhe
* Trybunał Federalny składa się z 16 sędziów wybieranych na jednokrotną kadencję 12 letnią. * Połowę składu wybiera Bundestag, a połowę Bundesrat większością 2/3 głosów, z tym, że o ile Bundestag dokonuje wyboru bezpośrednio, w Bundesracie wybory sędziów dokonują się dwuetapowo. Najpierw izba wybiera 12 elektorów, z których min. 8 musi poprzeć kandydata, by przeszedł on do drugiej tury, w której cała izba większością 2/3 głosów potwierdza decyzję elektorów; sędziowie Trybunału nie mogą być członkami parlamentu, rządu, władz krajowych, ani innych władz związanych z tamtymi; jeśli parlament w ciągu 2 miesięcy nie obsadzi wakującego mandatu - prawo jego obsadzenia zyskuje sam Trybunał.
Z grupy 8 sędziów wybieranych przez każdą izbę parlamentu - 3 to sędziowie z min. 3-letnim stażem w najwyższych federalnych organach sądowych. Pozostałych 5 nie musi być sędziami, ale musi mieć wykształcenie prawnicze. Sędziowie wybierani przez każdą z izb po połowie obsadzają każdy z senatów Trybunału - tzn. 4 z 8 wybranych przez Bundestag trafia do jednego senatu i 4 z 8 do drugiego. Tak samo z sędziami wybranymi przez Bundesrat.
* Wiek sędziego: 40 - 68 lat
* Przewodniczącego powołuje parlament; Przewodniczący i wiceprzewodniczący Trybunału zasiadają każdy w innym senacie, któremu jednocześnie przewodniczy.
* Rozpatruje ok. 3000-5000 spraw rocznie (i bije rekordy opóźnień). ok. 90 % z nich to skargi konstytucyjne * Bardzo rozbudowana administracja
* Rozpatruje sprawy w składach 8-osobowych (senatach orzekających), do których sędzia przypisany jest na całą kadencję; senaty to pozostałość początkowych kilku kadencji Trybunału, gdy połowę składu stanowili członkowie chadecji i połowę socjaldemokracji. Utworzyli dwie grupy 8-osobowe zwane czarnym i czerwonym senatem. Teraz ten wyraźny podział polityczny już nie funkcjonuje, ale podział na senaty pozostał.
* Od 1971 r. w Trybunale przeprowadza się postępowanie wstępne (3 sędziów) dotyczące zasadności wniosku; może powodować jego odrzucenie bez merytorycznego rozpatrzenia. W 1991 r. Trybunał odrzucił w ten sposób 3 z 4 tys. złożonych wniosków
* Od 1985 r. sprawa dotycząca wyroku sądu zapada po uprzednim wyczerpaniu scieżki odwoławczej
* Od 1970 r. praktyka zdań odrębnych wyrokujących sędziów
* Kontrola abstrakcyjna: dot. prawa federalnego - na wniosek rządu federalnego, rządu landu lub 1/3 członków Bundestagu
* Orzeczenia wykładnicze - uzależniające konstytucyjność przepisu/aktu od konkretnie ustalonej jego treści.

Kompetencje:
* Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między federalnymi organami państwa
* Rozstrzyganie sporów między krajami związkowymi a federacją dotyczących ich wzajemnych stosunków i podziału kompetencji oraz nadzoru federacji nad krajami związkowymi
* Abstrakcyjna i konkretna kontrola konstytucyjności prawa krajowego i federalnego z federalną konstytucją i prawa krajowego z prawem federalnym (na wniosek rządu krajowego, rządu federalnego lub 1/3 Bundestagu)
* Skargi konstytucyjne, wyborcze i komunalne
* Odpowiedzialność za złamanie konstytucji przez prezydenta, sędziów, partie polityczne
i prywatne osoby prawne. Trybunał może orzec o utracie urzędu prezydenta, rozwiązaniu partii politycznej (2 razy - Socjalistyczna Partia Rzeszy, Komunistyczna Partia Niemiec), odwołaniu z urzędu sędziego i utracie niektórych praw podstawowych przez jednostkę

4

---