NIEMIECKA REPUBLIKA
FEDERALNA
Historia
- chronologicznie
najpóźniejszy w Europie zachodniej upadek monarchii absolutnej
-
utrzymujące się podziały terytorialne i światopoglądowe, które
nie pozwoliły na wytworzenie historycznie jednolitego państwa
niemieckiego; w ciągu wieków mieliśmy do czynienia albo z
atomizacją państwa w postaci wielu małych państewek, albo z
tworzeniem się bloków wzajemnie przeciwnych, szczególnie między
krajami południowo- i północnoniemieckimi.
Pierwsze próby
zjednoczenia Niemiec podejmowano w XIX wieku. Związek Reński,
utworzony przez Napoleona w 1806 roku, był jedynie luźną
konfederacją, której elementy składowe zachowywały praktycznie
pełną suwerenność. Podobny charakter miał utworzony na Kongresie
Wiedeńskim Związek Niemiecki pod przewodnictwem Austrii. Także
powołana w okresie Wiosny Ludów, po upadku Związku Niemieckiego,
Konstytuanta nie zdołała stworzyć bardziej jednolitego organizmu
państwowego (głównie z powodu antagonizmów austriacko-pruskich).
Dopiero wojna Prus z Austrią w 1866 r. przesądziła kwestię
ustroju Niemiec. Państwa północnoniemieckie, z wykluczeniem
Austrii i pod przewodnictwem Prus utworzyły Związek
Północno-Niemiecki. Związek, po przystąpieniu doń państw
południowoniemieckich (przy dużym wsparciu O. v. Bismarcka),
przekształcił się w 1871 r. w Cesarstwo Niemieckie. W skład
Cesarstwa weszło 25 państw związkowych przy dominującej roli
Prus. Godność Cesarza Niemiec była połączona z dziedziczną
godnością króla Prus.
Po upadku monarchii w 1918 roku i
proklamowaniu republiki (1919) Zgromadzenie Narodowe głosami tzw.
koalicji weimarskiej uchwaliło konstytucję podpisaną przez
prezydenta Friedricha Eberta, która weszła w życie 11.8.1919 r.
Utrzymano związkowy charakter państwa z dużą przewagą władzy
centralnej. Zastosowano monteskiuszowską zasadę trójpodziału
władz, parlament był dwuizbowy. Demokratyczna i liberalna
konstytucja młodego państwa nie natrafiła na dobry grunt.
Uwarunkowania społeczne powojennych Niemiec (kryzys gospodarczy,
przegrana wojna, nastroje radykalne) uniemożliwiła stworzenie
systemu parlamentarnego. Zgodnie z niemiecką tradycją - rządy
poczęły zmierzać do prezydencjalizmu. Fakt ten, a także
tendencyjna interpretacja art. 48 konstytucji umożliwiły dojście
do władzy Adolfa Hitlera.
Po całkowitej i bezwarunkowej
kapitulacji (8/5/1945) państwo niemieckie zostało podzielone na
cztery strefy okupacyjne. Na obszarze Berlina Zachodniego utworzono
odrębną jednostkę organizacyjną.Zgodnie z deklaracją berlińską
z 5/6/1945 roku potwierdzoną w układzie poczdamskim (2/8/45) władzę
państwową w Niemczech przejęły rządy państw sprzymierzonych.
Miały ją wykonywać w ramach Sojuszniczej Rady Kontroli. Niesnaski
między członkami Rady - doprowadziły do rozbicia Rady i w
przyszłości - stworzenia dwóch państw niemieckich o różnych
ustrojach politycznych.
W latach 1946-47 przeprowadzono
pierwsze wybory do parlamentów krajowych w strefie zachodniej. Na
podstawie umowy z 1946 roku 1 stycznia 1947 połączono strefę
amerykańską i brytyjską (powstała Bizonia), w 1948 dołączono
terytorium francuskie (powstała Trizonia). W 1948 roku państwa
zachodnie odrzuciły propozycję Sowietów stworzenia
ogólnoniemieckiego rządu i zapowiedziały utworzenie odrębnej
państwowości niemieckiej w oparciu o terytoria zachodnie. Powołana
Rada Parlamentarna przygotowała projekt nowej konstytucji, którą
uchwalono 8.5.1949. weszła w życie 24 maja 1949, którą to datę
uznaje się za początek Republiki Federalnej Niemiec. 7 września
ukonstytuował się pierwszy Bundestag (wybrany 14 sierpnia), 12
września wybrano prezydenta, 15 września wybrano pierwszego
kanclerza federalnego, 20 września - pierwszy rząd federalny. RFN
nie był wciąż państwem suwerennym. Władza zwierzchnia należała
wciąż do zachodnich Aliantów (zmiany konstytucji, sprawy wojskowe,
zagraniczne i handel). Stopniowa remilitaryzacja i uchylanie stanu
okupacji nastąpiło w latach pięćdziesiątych. Od 1951 roku RFN
mógł nawiązywać samodzielne stosunki dyplomatyczne, został
przyjęty do Unii Zachodnioeuropejskiej i NATO. Układ z 1955 znosił
okupację Niemiec i ustanawiał je suwerennym państwem (z
pozostawieniem Aliantom spraw Berlina Zachodniego, zjednoczenia
Niemiec i traktatu pokojowego z Niemcami). W 1968 roku RFN stał się
państwem całkowicie suwerennym. W 1973 roku wstąpił do
ONZ.
Sytuacja w sowieckiej strefie okupacyjnej była zupełnie
inna. Pierwsza konstytucja NRD została uchwalona w 1949 roku i w
wielu kwestiach nawiązywała jeszcze do konstytucji weimarskiej. Do
1952 roku utrzymano zasady federalizmu, dzieląc państwo na kraje
związkowe (5+Berlin Wschodni), którym przyznano prawo do własnych
parlamentów i rządów. W dalszym okresie ewolucja ustroju zmierzała
do upodobnienia NRD do pozostałych państw bloku wschodniego. W 1952
roku zlikwidowano federalny charakter państwa i podzielono go na
zunifikowane okręgi, powiaty i gminy; w 1960 roku zniesiono urząd
prezydenta zastępując go Radą Państwa. 6 kwietnia 1968 uchwalono
nową, socjalistyczną konstytucję (wersja znowelizowana w 1974 roku
obowiązywała do 1990 roku).
Już w 1989 r. Stany Zjednoczone
poparły ideę zjednoczenia stawiając jednak warunki - nowe Niemcy
uznają granice z sąsiadami, będą należały do NATO i Unii
Europejskiej. Podczas wizyty w Moskwie kanclerza Helmuta Kohla w 1990
roku, Michaił Gorbaczow zaproponował, aby Niemcy na mocy
porozumienia NRD-RFN sami ustalili tempo i sposób reunifikacji. Po
serii tzw. "konferencji 2+4", 12 września 1990 zawarto w
Moskwie układ pomiędzy RFN i NRD oraz czterema państwami
okupacyjnymi ostatecznie zamykający kwestię niemiecką po II wojnie
światowej. Odbyły się wybory do Izby Ludowej NRD. Nowo wyłoniony
parlament dokonał zmian ustrojowych upodabniających NRD do RFN. 23
sierpnia parlamenty obu państw uchwaliły ustawę o przystąpieniu
NRD do RFN i oznaczyły termin ogólnoniemieckich wyborów
parlamentarnych na 2 grudnia. 3 października przyjęto w Berlinie
układ między NRD i RFN o ustanowieniu jedności Niemiec. Z tym
dniem istnienie dwóch państw niemieckich przeszło do historii.
Zjednoczone Niemcy wstąpiły do NATO (z pewnymi zastrzeżeniami
wyrażonymi w układzie moskiewskim 2+4) oraz Unii Europejskiej,
aktem najwyższego rzędu jest Ustawa Zasadnicza RFN z 1949
roku.
USTAWA ZASADNICZA
- Preambuła, 146
artykułów, 14 rozdziałów (1-11, 4a, 8a i 10a)
- 47
nowelizacji - ostatnia (do 2003 r.) ;
- w założeniu miała
charakter tymczasowy (wyrażony w preambule oraz w nazwie), aż do
dokonania zjednoczenia Niemiec; po zjednoczeniu uznano, że ustawa
zasadnicza straciła swój tymczasowy charakter i odtąd jest
konstytucją całego narodu niemieckiego
- Konstytucja ma
charakter sztywny, normalna zmiana wymaga specjalnego acz
nieskomplikowanego trybu (wniosek o zmianę konstytucji i przyjęcie
go większością 2/3 głosów przez parlament i Radę Związkową);
istnieje także możliwość zmiany pośredniej konstytucji,
łatwiejszej i ograniczonej do pewnych kwestii (m.in. w związku z
ratyfikacją umów międzynarodowych)
- Konstytucja wprowadza
bezwzględny zakaz zmiany konstytucji w zakresie tzw. zasad
podstawowych: zasady państwa socjalnego, federalizmu, demokracji,
podziału władz i praworządności (normy niezmienialne
konstytucji)
- W skład federacji wchodzi 16 krajów (6 z byłej
NRD) o ograniczonej suwerenności, własnej konstytucji,
ograniczonych prawach utrzymywania stosunków międzynarodowych,
własnej organizacji władz państwowych (parlament, rząd i
sądownictwo krajowe) oraz możliwości brania udziału w
kształtowaniu woli federacji. Instytucjonalnym wyrazem federalnej
struktury RFN jest na szczeblu związkowym Rada Związkowa
(Bundesrat).
- Zasada domniemania kompetencji państw
związkowych (oraz ich ustawodawstwa, administracji i wymiaru
sprawiedliwości) - państwa związkowe mają wszystkie kompetencje
oprócz tych, które Ustawa Zasadnicza wyraźnie przyznaje federacji.
W praktyce są to bardzo nieliczne kompetencje. Istnieje także grupa
kompetencji ustawodawczych konkurencyjnych - kraj związkowy ma ją
dopóty, dopóki federacja z niej nie skorzysta
- Pozycja
ustrojowa krajów związkowych jest słabsza niż w innych
federacjach (USA lub Szwajcaria); poza tym - w praktyce władze
federalne wykazują tendencję do rozszerzania swoich kompetencji
kosztem państw związkowych; doprowadza to często do sporów
politycznych i zwiększa znaczenie Związkowego Trybunału
Konstytucyjnego (opowiadającego się jak dotąd po stronie państw
związkowych)
- Konstytucja zawiera katalog praw i wolności
obywatelskich oraz możliwość ich zawieszenia w czasie stanu
wyjątkowego lub wojennego, na straży przestrzegania praw i wolności
stoją sądy powszechne i Związkowy Trybunał Konstytucyjny który
rozpatruje skargi obywateli na naruszenie przez państwo ich
konstytucyjnie zagwarantowanych praw
- Mandat przedstawicielski
ma charakter wolny (niezwiązany)
System partyjny w
Niemczech - tzw. system dwupartyjny zmodyfikowany.
- Dwie główne
siły w Niemczech (bez jednej z nich nie sposób powołać
federalnego rządu) to chadecja: [CDU (Unia
Chrześcijańsko-Demokratyczna) i jej bawarski odłam CSU (Unia
Chrześcijańsko-Społeczna)] i socjaldemokracja - SPD
(Socjaldemokratyczna Partia Niemiec). Od 1969 roku rolę języczka u
wagi; sprawowali liberałowie z FDP (Wolna Partia Demokratyczna),
którzy pomimo małej liczebności zawsze trafiali do parlamentu i
rządu. W czasie wyborów z 1998 r. ich miejsce u boku koalicjanta
(SPD) zajęło nowe ugrupowanie - Sojusz 90/Zieloni. Podczas
ostatnich wyborów (22 wrzesnia 2002) pomimo spadającego poparcia
dla SPD i wzrastającego poparcia dla CDU-CSU (gwałtownie załamanego
po aferze z finansowaniem partii z nieokreślonych, prawdopodobnie
brudnych, środków, która pogrzebała karierę polityczną
kanclerza Helmuta Kohla) SPD odniosło sukces nad konkurentem i
przedłużyło okres swojej władzy ; znowu w koalicji z
Sojuszem90/Zielonymi.
SYSTEM ORGANÓW PAŃSTWOWYCH
-
kluczową rolę odgrywa Kanclerz (system RFN zwany jest systemem
kanclerskim)
- rola prezydenta została ograniczona do funkcji
reprezentacyjnych
- rola parlamentu jest stosunkowo silna, ze
szczególnym uwzględnieniem Bundestagu
- doniosła rola partii
politycznych doprowadziła w praktyce do przewagi rządu
(składającego się z reprezentantów partii politycznych) nad
parlamentem, chociaż nie jest to przewaga tak jaskrawa jak w
systemie brytyjskim
- rola kanclerza wypływa także z
niewykształcenia się niemieckiej tradycji parlamentarnej, a także
ze szczególnego szacunku Niemców dla administracji; wreszcie nie
bez znaczenia jest tradycja silnych rządów kanclerskich Otto von
Bismarcka i Konrada Adenauera
PARLAMENT ZWIĄZKOWY
(Bundesparlament)
- składa się z dwóch izb; reprezentacją
ogólnonarodową jest Izba Związku (Bundestag), a reprezentacją
krajów (landów) - Rada Związkowa (Bundesrat)
- Bundestag jest
wybierany w wyborach powszechnych, bezpośrednich, wolnych, równych
i tajnych
- Czynne prawo wyborcze przysługuje osobie, która
ukończyła 18 lat, bierne - 21 lat.
- Konstytucja nie określa
liczby posłów pozostawiając to ustawie wyborczej. Ustawowa liczba
ulega zmianom. Do zjednoczenia była to liczba 496 posłów (+ 22
delegatów izby poselskiej Berlina Zachodniego, bez prawa głosu), od
1990 - minimum 656 posłów (328 z jednomandatowych okręgów
wyborczych i 328 z list krajowych), od 2002 ; minimum 598 (299 z
jednomandatowych okręgów, 299 z list krajowych)- ale liczba ta nie
jest stała - patrz niżej:
System wyborczy;.
- System
wyborczy RFN to skomplikowane połączenie systemu proporcjonalnego
(Hare`;a-Niemeyera i systemu największej reszty) i elementów
większościowego dające w efekcie tzw. system proporcjonalny z
mechanizmem wyrównawczym. Ogólnie - połowa posłów jest wybierana
w okręgach wyborczych w systemie większości względnej, połowa na
podstawie list kandydatów ustalanych przez partie dla każdego kraju
związkowego; wyborca posiada dwa głosy - jeden dla kandydata
zarejestrowanego w okręgu, drugi dla listy ogólnokrajowej; mandaty
otrzymują w pierwszej kolejności zwycięzcy kandydaci z okręgów
jednomandatowych (większością względną), drugą połowę
mandatów rozdziela się na podstawie głosów "drugich"
wedle zasady proporcjonalności; całą kwestię komplikuje jeszcze
klauzula zaporowa (5%) która może pozbawić partię wszystkich
głosów drugich. Jeśli liczba głosów pierwszych; przewyższa
liczbę uzyskanych przez partię głosów drugich; powstaje tzw.
mandat wiszący, który powoduje zwiększenie liczby deputowanych w
danym parlamencie. Np. w XIII kadencji (1994-98) było 672 posłów,w
obecnej (2002-2006) 603-598 = 5 (zmniejszono liczbę posłów do
minimum 598 z minimum 656.)
BUNDESTAG (Izba Związku)
- Kadencja 4 lata
- Prezydent może rozwiązać Bundestag,
jeśli: nie wybierze on w trzecim głosowaniu kanclerza bezwzględną
większością głosów lub jeśli nie przychyli się do wniosku
kanclerza o udzielenie mu wotum zaufania.
- Rząd nie ma prawa
ingerencji w tryb ustawodawczy, nie może np. przyspieszać trybu
ustawodawczego
- Bundestagowi przewodniczy wybierany przezeń
Prezydent Izby (tradycyjnie reprezentant najsilniejszej frakcji
parlamentarnej - czyli organizacji posłów w Bundestagu,
zrzeszającej ich na podstawie przynależności partyjnej lub w
przypadku hospitantów - nie należących do żadnej partii -
przynależność do którejś z frakcji nie jest obowiązkowa)
-
kompetencje Bundestagu: zmiana konstytucji, kontrola nad rządem,
uchwalanie budżetu i kontrola jego wykonania, udział w wyborze
kanclerza i sędziów Trybunału Konstytucyjnego
- Prawo
inicjatywy ustawodawczej: rząd związkowy (po udzieleniu opinii Rady
Związkowej) i Rada Związkowa (po udzieleniu opinii rządu
związkowego) - tzw. związana inicjatywa ustawodawcza oraz poseł do
parlamentu związkowego. Wyłączne prawo inicjatywy ustawodawczej w
zakresie ustawy budżetowej należy do Rządu.
- Procedura
ustawodawcza - trzy czytania w parlamencie, następnie przekazanie
projektu Radzie Związkowej. Ustawa o charakterze federacyjnym
(dotycząca w istotny sposób państw związkowych) wymaga zgody
Rady, w stosunku do innych ustaw Rada Związkowa może wnieść
najwyżej sprzeciw (który Bundestag może przegłosować większością
taką jaka była przy głosowaniu w Bundesracie).
- W przypadku
braku zgody między izbami (kiedy Bundesrat nie zgadza się na ustawę
w wersji Bundestagu) istnieje możliwość skierowania projektu
ustawy do Komisji Mediacyjnej. Komisja składa się z 32 członków -
16 członków Bundestagu reprezentujących najbardziej wpływowe
grupy polityczne oraz 16 członków Bundesratu - po 1 z każdego
landu (w przeciwieństwie do obrad Bundesratu - członkowie Komisji
wywodzący się z Rady Związkowej nie są związani instrukcjami
swoich krajów). Przewodniczący Komisji zmienia się co 3 miesiące
- jest nim na zmianę członek Bundestagu i Bundesratu. Obrady
Komisji są tajne i zmierzają do ustalenia projektu ustawy w formie
odpowiadającej obu Izbom parlamentu. Bundestag może oczywiście
odrzucić poprawki Bundesratu większością bezwzględną ustawowej
liczby posłów Bundesratu, ale taka większość nie jest łatwa do
osiągnięcia. W praktyce, kiedy w izbach większość posiadają
partie opozycyjne względem siebie (jak od kwietnia 2002 w Niemczech)
Komisja Mediacyjna jest zwoływana często.
BUNDESRAT
(Rada Związkowa)
- Niemcy to jedyne państwo federalne, w
którym w skład federalnego organu przedstawicielskiego wchodzą
delegaci rządów państw-członkó (tradycja od 1867 roku).
-
Ilość delegatów uzależniona jest od ilości głosów
przysługujących państwu-członkowi, a ta z kolei zależy od ilości
mieszkańców kraju związkowego (od minimum 3, przez 4, jeśli kraj
ma 4 mln mieszkańców, a kraje powyżej 6 mln - 5 członków). Po
zjednoczeniu Bundesrat liczy 68 członków (przedtem 41+4 z Berlina
Zachodniego)
- Rada nie jest organem kadencyjnym, o jej składzie
decydują wyniki wyborów w krajach członkowskich i zmiany rządów
krajowych (wybory w krajach członkowskich odbywają się w różnym
czasie); rząd krajowy może też w każdym czasie odwołać swojego
delegata
- Deputowany Bundestagu nie może zasiadać w
Bundesracie, członek Bundesratu nie może być członkiem Rządu
Związkowego (RFN).
- Mandat członka Bundesratu jest związany;
deputowany jest ściśle związany wytycznymi swojego rządu; wszyscy
delegaci jednego kraju muszą oddać swoje głosy jednolicie -
inaczej państwo traci głosy w danym głosowaniu. Członka
Bundesratu nie chroni immunitet parlamentarny.
- Prezydentami
Bundesratu są kolejno szefowie rządów państw członkowskich
(wybierani na tę funkcję przez Bundestag na jeden rok)
-
Obrady są jawne, decyzje podejmuje się bezwzględną większością
głosów
- Bundesrat został wykluczony z wyborów prezydenta i
tworzenia lub obalania Rządu Związkowego, może natomiast postawić
prezydenta w stan oskarżenia oraz uczestniczyć w wyborze członków
Trybunału Konstytucyjnego.
- Może także postawić weto
zawieszające - w przypadku niemożności znalezienia kompromisu z
izbą niższą. Bundestag może ominąć weto zawieszające jeszcze
raz przegłosowując projekt. W przypadkach, gdy ustawa należy do
materii zastrzeżonej dla Bundesratu - przysługuje mu weto
absolutne
PREZYDENT
- władza wykonawcza
należy do prezydenta i rządu
- po złych doświadczeniach
republiki weimarskiej rola prezydenta ma dziś charakter
"dekoracyjno-protokolarny" (reprezentowanie państwa
zagranicą, mianowanie i akredytacja ambasadorów, prawo łaski,
nadawanie odznaczeń. Ponadto udziela rad, przestrzega i zachęca).
-
jego rola jest tak dalece ograniczona, że wybór na to stanowisko
jest przez polityków uważany za cofnięcie się w karierze
-
prezydenta wybiera na 5 lat Zgromadzenie Związkowe (w równych
częściach przedstawiciele Parlamentu Związkowego i delegaci
parlamentów państw członkowskich)
- W przypadku naruszenia
konstytucji lub innych ustaw federalnych prezydenta może postawić w
stan oskarżenia Bundestag lub Bundesrat. O jego losie decyduje
Federalny Trybunał Konstytucyjny.
- prezydentem może być
Niemiec posiadający prawo wyborcze do Parlamentu i który ukończył
40 lat. Możliwa jest jednokrotna reelekcja.
- Prezydent nie
może być członkiem rządu, parlamentu związkowego ani krajowego
-
Najważniejsze ze swoich kompetencji wykonuje na wniosek rządu,
pozostałe (reprezentowanie Związku na zewnątrz, wysyłanie i
przyjmowanie przedstawicieli dyplomatycznych, zawieranie umów
międzynarodowych) są czysto reprezentacyjne (oprócz prawa
wskazywania kandydatów na kanclerza, o czym poniżej)
-
Prezydenta w wypadkach uzasadnionych zastępuje przewodniczący
Bundesratu.
RZĄD bundesregierung.
składa się
z Kanclerza Związku i ministrów związkowych
wybór kanclerza
określa konstytucja:
- kandydata proponuje Prezydent
-
Bundestag musi wybrać kandydata większością bezwzględną głosów
(głosowanie tajne)
- jeśli kandydat prezydencki nie uzyska
większości prezydent traci prawo zgłaszania kolejnegego kandydata,
a przedstawia go sam parlament i głosuje nad jego kandydaturą
(znowu wymagana jest większość bezwzględna)
- jeśli i tym
razem kandydat nie uzyska wymaganej większości, w trzecim
głosowaniu wystarcza zwykła większość (tzw. kanclerz
mniejszości)
- mianowanie wybranego kanclerza należy do
prezydenta; jeśli jest to kanclerz wybrany bezwzględną większością
prezydent ma obowiązek mianowania go; jeśli jest to kanclerz
mniejszościowy - prezydent może go mianować lub rozwiązać
parlament i zarządzić nowe wybory parlamentarne
- wyjątkowym
sposobem wyboru kanclerza jest wybór w drodze konstruktywnego wotum
nieufności (Helmut Schmidt ŕ Helmut Kohl, 1982 r.); parlament może
udzielić wotum nieufności dotychczasowemu kanclerzowi jeśli
jednocześnie wybierze nowego kanclerza bezwzględną większością
głosów
- wygaśnięcie funkcji kanclerza:
z chwilą
zebrania się nowego Bundestagu ,przez wybór nowego kanclerza w
przypadku wotum nieufności lub nie udzielenia wotum zaufania
-
w przypadkach zwyczajowych: śmierci, utraty osobistych atrybutów
niezbędnych do sprawowania funkcji, zrzeczenia się urzędu
członków
rządu mianuje prezydent na wniosek kanclerza; w praktyce przyjmuje
się, że prezydent jest związany "propozycją" kanclerza;
parlament nie ma wpływu na decyzję kanclerza dotycząca składu
rządu; parlament nie może też udzielić członkom rządu wotum
nieufności - Zwyczajowo przyjmuje się, że czołowy polityk
mniejszej partii w koalicji otrzymuje stanowisko wicekanclerza. Jest
to jednak urząd pozbawiony kompetencji. Dlatego przyjmuje się, że
powinien zostać ozdobiony najbardziej prestiżową teką
ministerialną. Za taką od 1966 roku uznaje się tekę ministra
spraw zagranicznych.
Klasyczna w systemie
parlamentarno-gabinetowym odpowiedzialność poszczególnych członków
rządu lub solidarnie całego rządu jest w RFN ograniczona do
odpowiedzialności kanclerza (można go odwołać, jeśli
jednocześnie wybierze się nowego kanclerza bezwzględną
większością)
- może zaistnieć sytuacja, w której kanclerz
straci zaufanie, ale parlament nie będzie w stanie wybrać nowego
kanclerza bezwzględną większością; wówczas kanclerz może
(wedle swojego uznania) zgłosić wniosek o udzielenie mu wotum
zaufania (samoistnego lub wraz z głosowaniem nad aktem prawnym);
wotum zaufania udziela się również bezwzględną większością
głosów (min. 48 godzin od złożenia wniosku); odrzucenie wniosku o
wotum zaufania może doprowadzić do wyboru nowego kanclerza
(bezwzględną większością); jeśli jednak parlament odrzuci
wniosek o wotum zaufania a nie będzie w stanie wybrać nowego
kanclerza - istnieją dwa rozwiązania: 1. Prezydent rozwiązuje
parlament i ogłasza nowe wybory, 2. Prezydent udziela poparcia
kanclerzowi mniejszości; kanclerz mniejszości może być w każdej
chwili odwołany i zastąpiony w drodze konstruktywnego wotum
nieufności parlamentu
- Aby nie dopuścić do paraliżowania
działalności kanclerza mniejszości - istnieje możliwość
wprowadzenia oryginalnej instytucji - ustawodawczego stanu
wyjątkowego. Zostaje ogłoszony przez prezydenta, na wniosek
kanclerza i za zgodą Rady Związkowej. Polega on na tym, że każdy
rządowy projekt ustawy odrzucony przez parlament może po uzyskaniu
zgody Rady Związkowej być ogłoszony jako obowiązujące prawo
(oprócz aktów zmieniających, uchylających lub zawieszających
konstytucję). Ustawodawczy stan wyjątkowy może trwać maksymalnie
6 miesięcy i być ogłoszony tylko raz podczas urzędowania tego
samego kanclerza. Dotychczas jeszcze nie zastosowano tej instytucji.
- rządy niemieckie pomimo zjednoczenia pozostały nieliczne i
wciąż liczą do 20 osób (rząd Kohla - 17, Schrödera - 15
członków)
Rządy Republiki Federalnej Niemiec
Era Konrada Adenauera 1949-63
Cztery rządy chadeckiego
kanclerza Konrada Adenauera, wszystkie w koalicji z FDP.
Trzy
lata Ludwiga Erharda 1963-66
Dwa rządy Ludwiga Erharda (z CDU),
oba w koalicji z FDP.
Wielka koalicja 1966-69
Wspólny
rząd największych partii CDU/CSU oraz SPD. Przewodził mu chadecki
kanclerz Kurt Georg Kiesinger. Ministrem spraw zagranicznych był
Willy Brandt (SPD).
Rządy SPD i FDP 1969-82
Dwa rządy
socjaldemokratycznego kanclerza Willy'ego Brandta z liberałem
Walterem Scheelem jako szefem dyplomacji (1969-74).
Trzy rządy
socjaldemokraty Helmuta Schmidta z Hansem-Dietrichem Genscherem (FDP)
jako ministrem spraw zagranicznych (1974-82).
Era Helmuta Kohla
1982-98
Pięć rządów CDU/CSU i FDP z Helmutem Kohlem jako
kanclerzem. Do 1994 roku szefem dyplomacji był Genscher, potem
zastąpił go Klaus Kinkel (również z FDP).
Gabinet SPD i
Zielonych 1998-2002- 2002-2006
Rząd socjaldemokratycznego
kanclerza Gerharda Schrödera z Joschką Fischerem (z Zielonych) jako
ministrem spraw zagranicznych.
Wybory parlamentarne 22 wrzesnia
2002 r.
SPD zdobyła 38,5 proc. głosów (251 miejsc w
Bundestagu), CDU/CSU również otrzymała poparcie 38,5 proc.
wyborców (248 mandatów), partia Zielonych - 8,6 proc. (55
mandatów), a FDP - 7,4 proc. (47 mandatów). Postkomunistyczna PDS
zdobyła 4 procent głosów (dwa miejsca zdobyte w wyborach
bezpośrednich).
Przez następne cztery lata Niemcami będzie
rządziła ta sama co dotąd koalicja wyborcza SPD - Zieloni.
Kanclerz Gerhard Schroeder (SPD) pokonał kandydata na to stanowisko
z ramienia CDU/CSU Edmunda Stoibera - Koalicja SPD-Zieloni ma teraz w
liczącym 603 mandaty Bundestagu 306 miejsc, czyli zaledwie o cztery
więcej, niż wynosi wymagana większość.
Jak wynika ze
szczegółowych obliczeń, o zwycięstwie SPD i partii Zielonych nad
CDU/CSU zadecydowały zaledwie 8864 głosy na prawie 48,5 miliona
oddanych.
8,6 % głosów zdobytych przez partię Zielonych to
najlepszy wynik w historii partii (= 55 mandatów, o 8 więcej niż
dostanie FDP za 7,4 % głosów).
Federalny Trybunał
Konstytucyjny
Das Bundesverfassungsgericht, oder BverfG
*
Trybunał utworzono w 1951 roku; siedziba: Karlsruhe
* Trybunał
Federalny składa się z 16 sędziów wybieranych na jednokrotną
kadencję 12 letnią. * Połowę składu wybiera Bundestag, a połowę
Bundesrat większością 2/3 głosów, z tym, że o ile Bundestag
dokonuje wyboru bezpośrednio, w Bundesracie wybory sędziów
dokonują się dwuetapowo. Najpierw izba wybiera 12 elektorów, z
których min. 8 musi poprzeć kandydata, by przeszedł on do drugiej
tury, w której cała izba większością 2/3 głosów potwierdza
decyzję elektorów; sędziowie Trybunału nie mogą być członkami
parlamentu, rządu, władz krajowych, ani innych władz związanych z
tamtymi; jeśli parlament w ciągu 2 miesięcy nie obsadzi wakującego
mandatu - prawo jego obsadzenia zyskuje sam Trybunał.
Z grupy
8 sędziów wybieranych przez każdą izbę parlamentu - 3 to
sędziowie z min. 3-letnim stażem w najwyższych federalnych
organach sądowych. Pozostałych 5 nie musi być sędziami, ale musi
mieć wykształcenie prawnicze. Sędziowie wybierani przez każdą z
izb po połowie obsadzają każdy z senatów Trybunału - tzn. 4 z 8
wybranych przez Bundestag trafia do jednego senatu i 4 z 8 do
drugiego. Tak samo z sędziami wybranymi przez Bundesrat.
* Wiek
sędziego: 40 - 68 lat
* Przewodniczącego powołuje parlament;
Przewodniczący i wiceprzewodniczący Trybunału zasiadają każdy w
innym senacie, któremu jednocześnie przewodniczy.
* Rozpatruje
ok. 3000-5000 spraw rocznie (i bije rekordy opóźnień). ok. 90 % z
nich to skargi konstytucyjne * Bardzo rozbudowana administracja
*
Rozpatruje sprawy w składach 8-osobowych (senatach orzekających),
do których sędzia przypisany jest na całą kadencję; senaty to
pozostałość początkowych kilku kadencji Trybunału, gdy połowę
składu stanowili członkowie chadecji i połowę socjaldemokracji.
Utworzyli dwie grupy 8-osobowe zwane czarnym i czerwonym senatem.
Teraz ten wyraźny podział polityczny już nie funkcjonuje, ale
podział na senaty pozostał.
* Od 1971 r. w Trybunale
przeprowadza się postępowanie wstępne (3 sędziów) dotyczące
zasadności wniosku; może powodować jego odrzucenie bez
merytorycznego rozpatrzenia. W 1991 r. Trybunał odrzucił w ten
sposób 3 z 4 tys. złożonych wniosków
* Od 1985 r. sprawa
dotycząca wyroku sądu zapada po uprzednim wyczerpaniu scieżki
odwoławczej
* Od 1970 r. praktyka zdań odrębnych wyrokujących
sędziów
* Kontrola abstrakcyjna: dot. prawa federalnego - na
wniosek rządu federalnego, rządu landu lub 1/3 członków
Bundestagu
* Orzeczenia wykładnicze - uzależniające
konstytucyjność przepisu/aktu od konkretnie ustalonej jego
treści.
Kompetencje:
* Rozstrzyganie sporów
kompetencyjnych między federalnymi organami państwa
*
Rozstrzyganie sporów między krajami związkowymi a federacją
dotyczących ich wzajemnych stosunków i podziału kompetencji oraz
nadzoru federacji nad krajami związkowymi
* Abstrakcyjna i
konkretna kontrola konstytucyjności prawa krajowego i federalnego z
federalną konstytucją i prawa krajowego z prawem federalnym (na
wniosek rządu krajowego, rządu federalnego lub 1/3 Bundestagu)
*
Skargi konstytucyjne, wyborcze i komunalne
* Odpowiedzialność
za złamanie konstytucji przez prezydenta, sędziów, partie
polityczne
i prywatne osoby prawne. Trybunał może orzec o
utracie urzędu prezydenta, rozwiązaniu partii politycznej (2 razy -
Socjalistyczna Partia Rzeszy, Komunistyczna Partia Niemiec),
odwołaniu z urzędu sędziego i utracie niektórych praw
podstawowych przez jednostkę