Rozwój wielogłosowości w muzyce średniowiecznej Europy

1. Informacje wstępne:

ORGANUM- (łac.- narzędzie, instrument) - z początku krótka dwugłosowa wstawka pomiędzy jednogłosowymi częściami liturgicznymi.

Budowa wczesnego 2-gł. organum:

• głos podstawowy (vox principalis, później - cantus firmus) - pochodził z chorału

• głos organowy (vox organalis) dokomponowany do chorału - umieszczany nad głosem podstawowym

• nota contra notam - termin używany, kiedy głosy miały jednakową rytmikę (później nazwa zmieniła się na punctum contra punctum - stąd pojęcie kontrapunktu).

Etapy rozwoju organum:

• organum wczesne (IX-XI.) - (ośrodek francusko-włoski oraz angielski)

• szkoła St. Martial z Limoges (I poł. XIIw.) [wym. Limoż]

• szkoła Notre Dame w Paryżu - przełom XII/XIIIw. [wym. Notr Dam]

2. Rozwój organum:

ORGANUM WCZESNE- pierwsze zachowane przykłady pochodzą z „Podręcznika Muzycznego” z IX w.

• ośrodek francusko-włoski

• organum paralelne - głosy prowadzone w równoległych kwartach i kwintach

• przykłady: “Micrologus”- Guido z Arezzo

• ośrodek angielski

• tu wykształciły się dwa nowe rodzaje śpiewów:

• gymel- 2 gł. śpiew w równoległych tercjach

• discantus- 2 gł. śpiew oparty na prowadzeniu głosów w ruchu przeciwnym

SZKOŁA ST. MARTIAL Z LIMONGES

• rozwinęło się tu organum melizmatyczne

• dolny głos- długie wartości rytmiczne

• górny głos- melizmatyczny (większa ilość współbrzmień).

SZKOŁA NOTRE DAME - PARYŻ XII/XIII W

• Leoninus - stworzył “Magnus liber organi”- (Wielka Księga Organum) - ok. 100 utworów dwugłosowych przeznaczonych na cały rok kościelny.

• Perotinus:

• przerobił dzieła Leoninusa

• skomponował organa trzygłosowe

• a także 2 organa czterogłosowe (organum quadruplum)

• “Viderunt omnes”- “Ujrzeli wszyscy”

• “Sederunt principes”- “Książęta siedzieli”.

3. Rozwój innych form wielogłosowości:

• Klauzula (szkoła Notre Dame)

• krótkie 2-4 głosowe fragmenty uzupełniające zbiór Magnus Liber Organi Leoninusa.

• oparte na technice discantus (śpiew w ruchu przeciwnym).

• Konduktus (szkoła Notre Dame)

• 2- 4-głosowe,

• wszystkie głosy pochodziły z inwencji kompozytora i posiadały ten sam tekst.

• Motet - XIII wiek (ars antiqua)

• geneza: m.in. organum melizmatyczne, gdzie głos melizmatyczny otrzymywał nowy tekst

• przeważnie motet 3-głosowy o stałym układzie głosów

• zróżnicowana tematyka

• tekst przeważnie łaciński, ale również motety wielojęzyczne

• izorytmia - powtarzanie identycznych formuł rytmicznych w tenorze.

Przygotowała Marta Potulska, 2011; spr. J.Krzyżak

---