0858 Ruś Rosja ZSRR Rosja


Ruś - ROSJA - ZSRR - ROSJA

КИЕВСКАЯ РУСЬ

862-879 гг.

 Рюрик Новгородский

879-912 гг.

 Олег

912-945 гг.

 Игорь

945-972 гг.

 Святослав Игоревич

972-980 гг.

 Ярополк Святославич

980-1015 гг.

 Владимир Великий Красное Солнышко

1015 г.

 Святополк Ярополкович Окаянный

1015-1017 гг.

 Ярослав Владимирович Мудрый

1017-1019 гг.

 Святополк Ярополкович Окаянный

1019-1054 гг.

 Ярослав Владимирович Мудрый

1054-1068 гг.

 Изяслав Ярославич

1068-1069 гг.

 Всеслав Брячиславич Полоцкий

1069-1073 гг.

 Изяслав Ярославич

1073-1076 гг.

 Святослав Ярославич

1077 г.

 Всеволод Ярославич

1077-1078 гг.

 Изяслав Ярославич

1078-1093 гг.

 Всеволод Ярославич

1093-1113 гг.

 Святослав Изяславич

1113-1125 гг.

 Владимир Всеволодович Мономах

1125-1132 гг.

 Мстислав Владимирович Великий

1132-1139 гг.

 Ярополк Владимирович

1139 г.

 Вячеслав Владимирович

1139-1146 гг.

 Всеволод Ольгович Черниговский

1146 г.

 Игорь Ольгович

1146-1149 гг.

 Изяслав Мстиславич

1149-1150 гг.

 Юрий Владимирович Долгорукий

1150 г.

 Вячеслав Владимирович

1150 г.

 Изяслав Мстиславич

1150 г. 

 Юрий Владимирович Долгорукий

1151-1154 гг.

 Изяслав Мстиславич

1154 г.

 Ростислав Мстиславич

1155 г.

 Изяслав Давыдович

1159 г.

 Ростислав Мстиславич

1159-1160 гг. 

 Изяслав Давыдович

1160-1167 гг.

 Ростислав Мстиславич

1167-1169 гг.

 Мстислав Изяславич

ВЛАДИМИРО-СУЗДАЛЬСКАЯ РУСЬ

1169-1174 гг.

 Андрей Юрьевич Боголюбский

1174-1175 гг. 

 Михаил Юрьевич

1175 г.

 Ярополк Ростиславич

1175-1176 гг.

 Михаил Юрьевич

1176-1212 гг.

 Всеволод Юрьевич Большое Гнездо

1212-1216 гг.

 Юрий Всеволодович

1216-1218 гг.

 Константин Всеволодович Добрый

1218-1238 гг.

 Юрий Всеволодович

1238-1246 гг.

 Ярослав Всеволодович

1246-1248 гг.

 Святослав Всеволодович

1248 г.

 Михаил Ярославич Хоробрит

1248-1252 гг.

 Андрей Ярославич

1252-1263 гг.

 Александр Ярославич Невский

1263-1272 гг.

 Ярослав Ярославич Тверской

1272-1276 гг.

 Василий Ярославич Костромской

1276-1281 гг.

 Дмитрий Александрович Переяславский

1281-1283 гг.

 Андрей Александрович Городецкий

1283-1294 гг.

 Дмитрий Александрович Переяславский

1294-1304 гг.

 Андрей Александрович Городецкий

1304-1318 гг.

 Михаил Ярославич Тверской

1319-1322 г.

 Юрий Данилович Московский

1322-1325 гг.

 Дмитрий Михайлович Грозные Очи

1326-1328 гг.

 Александр Михайлович

МОСКОВСКАЯ РУСЬ

1328-1341 гг.

 Иван I Данилович Калита

1341-1353 гг.

 Семеон Иванович Гордый

1353-1359 гг.

 Иван II Иванович Красный

1359-1362 гг.

 Дмитрий Константинович Суздальско-Нижегородский

1362-1389 гг.

 Дмитрий Иванович Донской

1389-1425 гг.

 Василий I Дмитриевич

1425-1433 гг.

 Василий II Васильевич Темный

1433-1434 гг.

 Юрий Дмитриевич Галицкий

1434-1462 гг.

 Василий II Васильевич Темный

РУССКОЕ ЦЕНТРАЛИЗОВАННОЕ ГОСУДАРСТВО

1462-1505 гг.

 Иван III Васильевич

1505-1533 гг.

 Василий III Иванович

1533-1584 гг.

 Иван IV Васильевич Грозный

1584-1598 гг.

 Федор Иванович

1598-1605 гг.

 Борис Федорович Годунов

1605 г.

 Федор Борисович Годунов

1605-1606 гг.

 Лжедмитрий I

1606-1610 гг.

 Василий Иванович Шуйский

1610-1613 гг.

 "Семибоярщина"

1613-1645 гг.

 Михаил Федорович Романов

1645-1676 гг.

 Алексей Михайлович Тишайший

1676-1682 гг.

 Федор Алексеевич

1682-1696 гг.

 Иван V и Петр I Алексеевичи Романовы (в 1682-1689 гг. - Софья Алексеевна)

Dynastia Rurykowiczów - książęta moskiewscy

1263-1303

Daniel

1303-1325

Jurij

1325-1340

Iwan I Kalita

1340-1353

Szymon Dumny

1353-1359

Iwan II Piękny

Wielcy książęta moskiewsko-włodzimierscy

1359-1389

Dymitr Doński

1389-1425

Wasyl I

1425-1462

Wasyl II Ślepy

1462-1505

Iwan III Srogi

1471-1490

Iwan Młody

1505-1533

Wasyl III

Carowie rosyjscy

1533-1584

Iwan IV Groźny ( koronowany na cara 1547)

1584-1598

Fiodor I

1598-1605

Borys Godunow

1605

Fiodor II

1605-1606

Dymitr Samozwaniec

1606-1610

Wasyl IV Iwanowicz Szujski

Dynastia Romanowów

1613-1645

Michał Fiodorowicz Romanow

1645-1676

Aleksy

1676-1682

Fiodor III

1682-1696

Iwan V

1682-1725

Piotr I Wielki ( cesarz od 1721)

1725-1727

Katarzyna I

1727-1730

Piotr II Aleksiejewicz

1730-1740

Anna

1740-1741

Iwan VI

1741-1762

Elżbieta

Dynastia Holstein-Gottorp-Romanow

1762

Piotr III

1762-1796

Katarzyna II Wielka

1796-1801

Paweł I

1801-1825

Aleksander I

1825-1855

Mikołaj I

1855-1881

Aleksander II

1881-1894

Aleksander III

1894-1917

Mikołaj II

SEKRETARZE KC WKP[b] - KPZR

1917-1924

Włodzimierz Lenin

1924 -1953

Józef Stalin

1953

Siergiej Malenkow

1953-1964

Nikita Chruszczow

1964-1982

Leonid Breżniew

1982-1985

Jurij Andropow

1984-1985

Konstantin Czernienko

1985-1990

Michaił Gorbaczow

Prezydenci ZSRR i Rosji

1990-1991

1991-1999

2000 -

Michaił Gorbaczow

Borys Jelcyn

Władimir Putin

Ruś

Napływ Słowian w dorzecze Dniepru i  Dźwiny rozpoczął się w VI w. n.e. Ziemie późniejszego Wielkiego Księstwa Moskiewskiego zostały zasiedlone przez plemiona wschodniosłowiańskie po 1000.
Przez terytoria ruskie przebiegały szlaki handlowe łączące kraje Morza Bałtyckiego z  Bizancjum i Bliskim Wschodem. Wyprawy handlowe Dźwiną, Wołgą i  Dnieprem zetknęły podróżujących tędy kupców i wojowników normańskich z plemionami słowiańskimi.
Pierwszymi historycznymi władcami ruskimi byli prawdopodobnie Normanowie (książę Ruryk wraz z braćmi Syneusem i Truworem), którzy zgodnie z istniejącymi przekazami przybyli na ziemie ruskie w 862 Państwo ruskie powstało prawdopodobnie dzięki "przywołaniu (szwedzkich) Waregów". Sprowadzeni przez plemiona słowiańskie i fińskie tworzyli oni władztwa wśród słowiańskiego otoczenia. Za Ruryka, legendarnego przywódcy Waregów, doszło do zjednoczenia północnej Rusi wokół Nowogrodu Wielkiego. Dwaj członkowie drużyny Ruryka, Askold i Dir, w 858 r. udali się do Kijowa drogą "od Waregów do Greków". W 860 r. został odparty ich pierwszy atak na Konstantynopol. W 882 r. Oleg Mądry (879-912) zjednoczył północ (Nowogród) z południem (Kijów) Rusi. Kijów stał się stolicą państwa ruskiego, zagrożonego najazdami koczowników ze stepów południowo-wschodnich. Następca Olega, Igor (912-45), po nieudanym ataku na Konstantynopol w  944 r. zawarł z Bizancjum układ handlowy i otworzył kraj dla wpływów chrześcijańskich. W 957 r. chrzest przyjęła wdowa po Igorze, Olga. Świętosław 961(?)-72 zniszczył państwo Chazarów (do 966 r.) i Bułgarów naddunajskich (967-72), wchodząc tym samym w konflikt z Bizancjum. Pieczyngowie (sprzymierzeńcy bizantyńscy) zabili Świętosława podczas jego powrotu na Ruś w 972 r. Jednakże Rurykowiczom (potomkom Ruryka) udało się utrzymać władzę. Jeden z nich, panujący w latach 978-1015 Włodzimierz I, przy pomocy Waregów, rządził całą Rusią. W 988 r. poślubił on księżniczkę bizantyńską Annę, siostrę cesarza Bazylego II, i przyjął chrzest. Kijów stał się religijnym centrum Rusi (siedzibą metropolity). Po wieloletnich walkach sukcesję po Włodzimierzu, dzięki pomocy wareskiej, objął Jarosław I Mądry (1019-54). W wojnie z Polską stracił on wprawdzie Grody Czerwieńskie (1018), odzyskał je jednak wkrótce, gdy razem z cesarzem Henrykiem III, pomógł Kazimierzowi Odnowicielowi przywrócić władzę Piastów po okresie zamętu w Polsce (1039). W 1036 r. Jarosław pokonał Pieczyngów. Natomiast w 1043 r. jego flota bez powodzenia zaatakowała Konstantynopol. Włodzimierz i Jarosław Mądry, po usunięciu współrządców, stworzyli jednolite państwo ruskie, którego wareska elita zeslawizowała się w przeciągu X w. Po atakach (965 i 985) na państwo Bułgarów Nadwołżańskich, czerpiących bogactwo z handlu między północną a wschodnią Rusią, stosunki między tymi państwami uległy poprawie. Kijów stał się artystycznym i duchowym centrum Rusi. Za panowania Jarosława Mądrego doszło do pierwszej redakcji Ruskiej Prawdy, kodyfikacji, która łączy ustawy bizantyńskie ze słowiańskim prawem zwyczajowym. Prawda wprowadziła ograniczenie prawa do krwawej zemsty na rzecz systemu kar pieniężnych. Po śmierci Jaroslawa Mądrego w 1054 r. Ruś rozpadał się na szereg księstw dzielnicowych. Było to wynikiem podziału państwa Rurykowiczów między pięciu synów Jarosława. Każdorazowy podział władzy po kolejnych książąt kijowskich (zgodnie z zasadą senioratu) osłabiał państwo. Upadku nie powstrzymała ani ugoda książąt w Lubeczu (1097), ani silna chwilowo pozycja książąt Włodzimierza Monomacha (1113-25) czy Mścisława Wielkiego (1125-32). Ród Rurykowiczów pogrążył się w konfliktach wewnętrznych zręcznie wykorzystywanych przez Bizancjum [LVII 113]. Po powstaniu Cesarstwa Łacińskiego (1204) Ruś straciła swe kontakty handlowe w basenie Morza Czarnego na rzecz Wenecji.Wieki XII i XIII przyniosły dalszy polityczny, gospodarczy i kulturalny upadek Kijowa. Księstwa dzielnicowe - za wyjątkiem Nowogrodu i Pskowa - upadły. Pomimo to dalej była kolonizowana dolina górnej Wołgi.. Na czele każdego z ruskich księstw dzielnicowych stał książę. Jego władza nie była nieograniczona. Był najwyższym sędzią, a jego głównym zadaniem była obrona miasta (stolicy) i księstwa. Miał on do pomocy radę bojarów (szlachty posiadającej ziemię) i zgromadzenia ludności miejskiej. W ustroju państwa ruskiego spotykają się elementy monarchiczne, arystokratyczne i demokratyczne. Największym osiągnięciem Rusi Kijowskiej było połączenie w jedno społeczeństwo Słowian i Waregów, co nastąpiło dzięki przyjętemu z Bizancjum chrześcijaństwu i tamtejszej kulturze. W 1223 r. doszło do bitwy nad rzeką Kałką (dopływem Wołgi), w której Mongołowie (zwani na Rusi Tatarami) rozbili siły Pieczyngów i posiłkujących ich książąt ruskich. Śmierć Czyngis-chana (1227) spowodowała jednak, że Mongołowie nie wykorzystali wówczas możliwości opanowania ziem ruskich, jaką otworzyło przed nimi to zwycięstwo. Dopiero w 1240 r. Tatarzy zdobyli i zrabowali Kijów. Do 1245 r. podbili oni całą Ruś. Początkowo wchodziła ona w skład jednego imperium mongolskiego, władanego przez wielkiego chana Ugedeja, którego siedzibą było Karakorum. Władzę nad ziemiami ruskimi sprawował on poprzez podległego mu Batu (Sin-chana) zarządzającego od 1251 r. "Złotą Ordą", czyli zachodnimi (europejskimi) prowincjami imperium ze stolicą w Seraju, które usamodzielniły się w 1260 r.Administracja mongolska opierała się w znacznym stopniu na tradycji chińskiej. Ludność została policzona i zarejestrowana w celach opodatkowania.. Podatki ściągali poborcy (prywatni dzierżawcy podatków). Mongołowie prowadzili pobór ruskich rekrutów i deportacje siły roboczej. Władza książąt ruskich została utrzymana, ale na ich dworach stale przebywali namiestnicy chana (baksakowie). Każdy książę obejmując tron musiał uznać zwierzchnictwo "Złotej Ordy" (złożyć hołd chanowi) i uzyskać pisemną zgodę na sprawowanie władzy (jarłyk). Dzięki tolerancyjnej polityce religijnej Mongołów Kościół ruski był zwolniony z podatków i nie zagrożony konfiskatą majątku, ochoczo więc podporządkował się nowym panom Rusi. Panowanie mongolskie przyniosło społeczeństwu ruskiemu opłakane konsekwencje. Dramatycznie obniżyła się wartość ludzkiego życia (śmierć i okrutne kary) i godność człowieka. Powoli despotyzm mongolskich władców stał się normą w stosunkach Rurykowiczów z własnymi poddanymi. Nastąpiło zerwanie kontaktów z Zachodem i izolacja prawosławnej Rusi.

Rozwój Wielkiego Księstwa Moskiewskiego

Odmienny rozwój polityczny i kulturalny doprowadził na terenach dawnego państwa ruskiego do wyodrębnienia się Wielkiej Rusi - pod zwierzchnictwem tatarskim, Białej Rusi - pod panowaniem litewskim i Rusi Czerwonej - polskim. W XIV w. ruskie księstwa dzielnicowe pogrążały się w anarchii politycznej. Moskwa (pierwsza wzmianka o mieście pochodzi z 1147 r.) - dogodnie położona, osłonięta lasami, względnie gęsto zaludniona - stała się zarodkiem nowego państwa rosyjskiego. Jej książęta bezwzględnie rozszerzali swe władztwo. Panujący w latach 1325-41 Iwan I Kalita (tj. "Sakiewka") był inicjatorem "zbierania ziem ruskich". Dzięki wysokim trybutom wkupił się w łaski Tatarów i w 1328 r., po pokonaniu księstwa twerskiego, sięgnął po tytuł wielkiego księcia. Metropolita Teognost przeniósł swą siedzibę z Włodzimierza do Moskwy. Autorytet jego następcy, Aleksego, walnie przyczynił się do dzieła zjednoczenia Rusi pod berłem Wielkiego Księstwa Moskiewskiego. Dymitr Doński (1359-89) pokonał popierany przez Litwę Twer i Riazań. W 1380 r. odniósł pierwsze ruskie zwycięstwo nad Tatarami w bitwie na Kulikowym Polu nad Donem. Mimo konfliktów wewnętrznych i niepowodzeń za granicą, władztwo wielkich książąt moskiewskich przewodziło w walce z obcym panowaniem i w obronie "prawdziwej" wiary - Moskwa odrzuciła w 1439 r. unię florencką. Powstał w ten sposób rozłam między Kościołem ruskim i greckim.

"Zbieranie ziem ruskich"

Iwan III Srogi (1462-1505) poślubił księżniczkę bizantyńską Zofię (Zoe). Jako pierwszy władca moskiewski używał on (sporadycznie) tytułu "samodzierżcy (cara) całej Rusi". Za jego panowania włoscy architekci rozbudowali moskiewski Kreml, czyniąc z niego reprezentacyjną rezydencję. Z pomocą napływowego bojarstwa Iwan III przekształcił państwo moskiewskie w jednolite państwo narodowe. Idea autokratycznego państwa i jego symbole (dwugłowy orzeł, ceremonie dworskie) zostały przejęte z Bizancjum. Mit Moskwy jako "trzeciego Rzymu" i ostoi prawowierności (stworzony przez mnicha Filoteusza) dał narodowi rosyjskiemu i jego władcom, nazywanym przez cerkiew "namiestnikami Boga", poczucie posłannictwa. Pogląd ten był odrzucany przez ruch "bezinteresownych" (Nil Sorski, 1433-1509), postulujących mistyczne uduchowienie Kościoła. W 1478 r. Iwan III doprowadził do likwidacji nowogrodzkiej republiki kupieckiej. Zerwał on też w 1480 r. zależność od Złotej Ordy, podzielonej na chanaty i pobitej w 1502 r. przez Tatarów krymskich. Do "moskiewskiej ojcowizny" zostały włączone Twer, Psków, Smoleńsk i Riazań. W 1502 r. Iwan III przeprowadził nieudany najazd na Inflanty. Panujący w latach 1533-84 Iwan IV Groźny przeżył jako dziecko akty poniżenia i przemocy ze strony zwalczających się stronnictw. W 1547 r., po koronacji na cara, odbudował struktury państwa w duchu absolutnej autokracji. Zreformował on administrację centralną, powołując do życia ministeria (prikazy). Wprowadził w życie nową kodyfikację prawa (Sudiebnik, 1550). Reformy objęły również wojsko. Utworzono formację strzelców, wyborowych oddziałów wojska. W 1551 r. synod reformatorski metropolity Makarego wprowadził nowe święta do kalendarza liturgicznego oraz uchwalił wprowadzenie kodeksu prawa kościelnego (Stogław). Przetarcie szlaku białomorskiego przez brytyjskiego kapitana Chancellora pozwoliło nawiązać państwu moskiewskiemu stosunki handlowe z Anglią (1553). w 1584 r. powstał portu w Archangielsku. W latach 1565-72 w Rosji szalała Oprycznina. Był to nieprawdopodobny terror (eksterminacja całych miast - Nowogród, 1570), który sparaliżował kraj. Upadło rolnictwo, chłopi masowo uciekali na obszary niekontrolowane przez państwo (z nich werbowali się kozacy). Ziemia została podzielona na grunty carskie (oprycznina) i bojarskie (ziemszczyna). Siła tej ostatniej klasy została złamana przez wywłaszczenia, deportacje oraz obdzielanie ziemią dworjan (nowa warstwa wojowników). W polityce zagranicznej jednym z celów Iwana IV była likwidacja zagrożenia ze strony Tatarów. W latach 1552-56 Rosjanie podporządkowali sobie dwa chanaty - kazański i astrachański. Pomimo tych niewątpliwych sukcesów, w 1571 r. wyprawa Tatarów z ostatniego nie podbitego państwa tatarskiego - Chanatu Krymskiego, zdobyła Moskwę i doszczętnie ją spaliła. W 1581 r. rozpoczął się rosyjski podbój Syberii. Budowa prawosławnego mocarstwa załamała się w latach 1558-82 po przegranej z Polską wojnie o Inflanty. Iwan pozostawił swe państwo w stanie kompletnego rozprzężenia i anarchii.

Okres zamętu (Wielka Smuta 1605-13)

Po śmierci Iwana IV, w toku walk o tron, regentem wybrany został w 1588 r. Borys Godunow. Gdy w niewyjaśnionych do końca okolicznościach w 1591 r. zmarł małoletni następca tronu, Dymitr, oraz umysłowo niedorozwinięty ostatni Rurykowicz, Godunow został carem (1598-1605). Przeciwko "uzurpatorowi" i "mordercy", po niszczących kraj w latach 1601-03 klęskach głodu i zamieszkach, wystąpił z polską pomocą polityczny awanturnik "fałszywy Dymitr" (Dymitr I Samozwaniec) podający się za carskiego syna. W 1605 r. polskie oddziały zajęły Moskwę. W latach 1606-07 wybuchło powstanie kozaków i chłopów, które wyniosło drugiego do władzy kolejnego rzekomego cara (Dymitr II Samozwaniec). Przeciw niemu bojarzy wezwali pomoc szwedzką, za którą zapłacili rezygnacją z Inflant w 1609 r. (traktat pokojowy w Wyborgu). Roszczenia do tronu carskiego zgłosili również Polacy, którzy w 1611 r. zdobyli Smoleńsk. Antypolskie powstanie zmusiło ich jednak w 1612 r. do opuszczenia Moskwy. Sobór ziemski wybrał w 1613 r. na cara bojara Michała Romanowa. Założona przez niego i panująca w latach 1613-1917 (do 1762 w prostej linii) dynastia Romanowów przezwyciężyła zamęt i zawarła kończące ten okres w dziejach Rosji układy ze Szwecją i Polską.

Początki panowania Romanowów ...........Dynastia Romanowów (1613-1917, w prostej linii do 1762) objęła władzę w Rosji po wygaśnięciu dotychczasowej dynastii Rurykowiczów i okresie rozruchów (Wielka Smuta). Pierwszym władcą należącym do niej był Michał Romanow (1613-45). Za jego następcy, cara Aleksieja Michajłowicza (1645-76) przeprowadzono w Rosji reformę cerkiewną patriarchy Nikona (1653), stawiającej sobie za cel odnowienie w rosyjskim kościele prawosławnym pierwotnego rytu greckiego przez usunięcie naleciałości ruskich. Sprzeciw części wiernych spowodował rozłam (ros. raskoł) w cerkwi i prześladowanie przeciwników zmian (starowiercy, staroobrzędowcy, raskolnicy). Na stosie zginął wówczas m.in. czołowy przywódca i ideolog staroobrzędowców - protopop Awakum (1682). W 1654 r. starszyzna kozacka w Perejasławiu uchwaliła zjednoczenie lewobrzeżnej Ukrainy z Rosją. Po śmierci cara Aleksieja regencję objęła carówna Zofia. Próbowała ona z pomocą strzelców umocnić swą władzę, lecz w 1689 r. została obalona przez swego przyrodniego brata, Piotra Podbój Syberii w XVII w. ...........W 1558 r. car Iwan IV Groźny wystawił rodzinie kupieckiej Stroganowów akt "nadania własności" Syberii z obowiązkiem otwarcia jej dla kolonizacji. Europa nie spostrzegła się, gdy rozpoczął się jeden z największych podbojów w dziejach ludzkości. Przeprowadzili go kozacy. Byli to zbiegli na południoworosyjskie stepy pańszczyźniani chłopi, tworzący wspólnoty o charakterze wojskowym (sotnie) z obieralnymi przywódcami (hetman, ataman). Od XV w. służyli oni Moskwie jako straż broniąca granic przed Tatarami, Turkami i Polakami. Za Kozakami ciągnęły na Syberię kupcy (handel skórami) i osadnicy. Na obszarze Syberii miasta wykształciły się z tzw. ostrogów - drewnianych warowni chroniących ruch handlowy. W latach 1581-84 na polecenie Stroganowa ataman Jermak z 800 ludźmi pieszo przemierzył Syberię Zachodnią docierając, aż po rzekę Irtysz. Upadek chanatu syberyjskiego i jego podbój przez Moskwę otworzyły możliwość dalszej penetracji północnego-wschodu. W 1610 r. Kozacy osiągnęli ujście Jeniseju, stanowiącego od 1619 r. wschodnią granicę Rosji. Powstały miasta - Tomsk (1604), Jenisejsk (1619), Krasnojarsk (1628) i Irkuck (1652). W 1640 r. Kozacy opanowali Syberię środkową po rzeki Lenę, Janę i Indygirkę. Z Jakucka (założonego w 1632 r.) i Wierchojańska (1638) wyruszały kolejne wyprawy. Ekspedycja do Syberii północno-wschodniej pod wodzą Wasilija Pojarkowa i Siemiona Dieżniewa odkryła Cieśninę Beringa (1648). Natomiast wyprawy kierowana przez Jerofieja Chabarowa badała dorzecze Amuru (1653) oraz Kamczatkę (1679). Konflikt graniczny z Chinami zakończył w 1689 r. układ w Nerczyńsku. Granica między tym państwem, a Rosją miała zgodnie z nim przebiegać biegiem rzeki Amur. Był to pierwszy traktat zawarty przez Chiny z państwem europejskim. Inny układ, w Kiachta (1727), umożliwił Rosji założenie faktorii w Pekinie. Duńczyk w służbie carów, Vitus Bering, od 1728 r. podejmował szereg wypraw badawczych w głąb Syberii. W 1742 r. Siemion Czeluskin dotarł do wysuniętego najdalej na północ przylądka Euroazji (Przyl. Czeluskina). Równocześnie podjęto badania Alaski (od 1791 r. pozostającej własnością Rosji). Syberia stała się miejscem zsyłki przestępców i więźniów politycznych.

Panowania Piotra I Wielkiego

Piotr I Wielki (1689-1725) sięgnął po tron mając siedemnaście lat. Ten "majster na tronie", z wielką energią europeizował swój kraj, nie wahając się przy tym sięgać po metody siłowe ("Rosjan trzeba zmuszać!"). Wyrazem jego podziwu dla "Niemców" (czyli obcokrajowców) były podróże na Zachód. W Królewcu zdobywał wiedzę z zakresu artylerii, w Amsterdamie - inżynierii okrętowej, a w Londynie - nawigacji. Wszelki opór przeciw wprowadzanym zmianom był przez niego bezwzględnie łamany - zbuntowani strzelcy zginęli w mękach w 1698 r., a jego własny syn, torturowany, umarł w więzieniu (1718). Reformy wprowadzali w Rosji cudzoziemcy (Patrick Gordon, Szkot i Franz Lefort, Szwajcar). Zwiększone dochody państwa służyły stworzeniu floty. Natomiast armia była szkolona według wzorów zachodnich. W Rosji wprowadzono regularny pobór (1 żołnierz z 20 domów) oraz obowiązkową służbę wojskową szlachty. W 1712 r. Piotr przeniósł stolicę Rosji z Moskwy do Petersburga. Powołał Senat Rządzący, najwyższą instytucję prawodawczą, której podlegały ministerstwa (kolegia) branżowe (1718). Cały kraj podzielono na jedenaście guberni oraz prowincje (50) i dystrykty. Sprawność administracji lokalnej kontrolowali carscy rewizorzy (1722). Wprowadzono też podatki bezpośrednie (pogłówne). Wyżsi urzędnicy uzyskali prawa szlacheckie. Cała szlachta została podzielona według "tabeli rang" na 14 hierarchicznych warstw. Car powołał do istnienia Święty Synod (1721) który pod kierunkiem świeckiego urzędnika oberprokuratora, zajął miejsce patriarchy. W 1721 r. Piotr przyjął tytuł imperatora Wszechrosji, a Senat przyznał mu tytuł Wielkiego. Państwo miało w Rosji monopol na budowanie manufaktur wytwarzających sukno, oraz na wyrąb lasów i górnictwo. Piotr ściągał zagranicznych specjalistów: rzemieślników, kupców, urzędników, artystów. W Rosji powstały wówczas pierwsze wyższe uczelnie oraz, wzorowana na francuskiej, Akademia Nauk w Petersburgu (1725). W swych reformach Piotr I nie ograniczył się do przekształceń w zakresie ustroju czy gospodarki. Miał ambicję przeobrazić również społeczeństwo rosyjskie. Zakazał kultywowania staroruskich tradycji, z noszeniem brody włącznie. Celem polityki zagranicznej prowadzonej przez Piotra Wielkiego było zapewnienie Rosji dostępu do morza, nadającego się do całorocznej żeglugi ("okna na Europę"). Cel ten car osiągnął podczas wojny północnej. Dzieło Piotra I jest bardzo różnie oceniane. Rewolucja narzucona odgórnie zeuropeizowała społeczeństwo rosyjskie dość powierzchownie, odcisnęła jednakże wyraźne piętno na dziejach Rosji. Piotr wprowadził Rosję w epokę nowożytną. Lata 1725-40 nazywane są "niemieckim okresem" w dziejach Rosji. Krajem po śmierci Piotra rządzili kolejno: jego żona Katarzyna I (córka inflanckiego chłopa, 1725-27), wnuk Piotr II (1727-30) i bratanica Anna Iwanowna (1730-40). Faktyczna władza znalazła się jednak w rękach ich faworytów (Aleksander Mienszykow, Ernest J. Biron, Burkhard Münnich, Heinrich Ostermann). Gwałtownie rozrósł się w tym okresie carski dwór. Jego utrzymanie pochłaniało do 50% dochodów państwa. W latach 1735-39 Rosja toczyła wojnę z Turcją. Zwycięstwa odniesione na Krymie dały jej Azow (pokój w Belgradzie 1739), a tym samym otworzyły drogę na Morze Czarne.

Panowanie Katarzyny II Wielkiej (1762-96)

Katarzyna pochodziła z niemieckiej dynastii Anhalt-Zerbst i władczynią Rosji stała się dzięki małżeństwu z carewiczem Piotrem (1745) późniejszym Piotrem III. Gdy wkrótce po objęciu tronu został on zamordowany (prawdopodobnie na jej rozkaz), objęła ona samodzielne rządy. Za jej sprawą do Rosji dotarło oświecenie. Katarzyna rozpoczęła też akcję osiedlenia niemieckich chłopów nad Wołgą (1764) i na Krymie (1783). Katarzyna wprowadziła w guberniach ograniczony samorząd (zgromadzenia szlachty). Na założonym w 1755 r. Z inicjatywy chemika Michaiła Łomonosowa Uniwersytecie w Moskwie powstawały programy dla szkół elementarnych i gimnazjów. Nie doczekały się one jednak realizacji, tak samo zresztą, jak próby zmiany rosyjskiego stylu życia - brakowało po temu bowiem wykształconych urzędników, nauczycieli i mieszczaństwa. Przywileje dla szlachty pogłębiały eksploatację chłopów pańszczyźnianych. Powodowało to rozruchy. W latach 1773-74 Rosją wstrząsnęło krwawo stłumione powstanie kozaków dowodzonych przez Jemieliana I. Pugaczowa.Za panowania Katarzyny II Wielkiej (1762-96) rosyjską polityką zagraniczną kierował jej minister hrabia Panin (1764-80). Zawarte w 1764 r. przymierze z Prusami ułatwiło wprowadzenie na tron polski kandydata Rosji - Stanisława Augusta Poniatowskiego. W 1768 r. wybuchła pierwsza wojna rosyjsko-turecka (tzw. wojna polska). Wywołała ją ingerencja obu państw w polską elekcję. Aby zapobiec zajęciu Mołdawii i Wołoszczyzny przez Rosję, Austria sprzymierzyła się z Turcją. Prusy w ramach mediacji w konflikcie bałkańskim zwróciły uwagę zwaśnionych mocarstw na przeżywającą głęboki kryzys Polskę. W 1772 r. miał miejsce pierwszy rozbiór Polski. W zamian za nabytki uzyskane kosztem Rzeczypospolitej Rosja rezygnowała z Mołdawii i Wołoszczyzny. Eskadra rosyjska, wzmocniona przez Anglików, pokonała flotę turecką w bitwie pod Çesme, co było wymownym znakiem upadku Turcji (nazywanej już wówczas "chorym człowiekiem nad Bosforem"). Wojnę polską zakończył pokój w Kuczuk-Kainardżi

(1774), który uczynił Rosję protektorem prawosławnej ludności na Bałkanach. Pokój ten potwierdził prawa Rosji do Azowa. W 1783 r. Rosja zaanektowała Krym. Faworyt carycy Katarzyny Grigorij A. Potiomkin zbudował tu "Nową Rosję". Powstała rosyjska flota czarnomorska, wybudowano nowe miasta i wsie. Druga wojna rosyjsko-turecka (1787-92) toczyła się o panowanie nad bałkańskim wybrzeżem czarnomorskim. Wojskami rosyjskimi, wspieranymi początkowo przez Austrię, dowodził feldmarszałek Aleksandr W. Suworow (1730-1800). Jego Nauka zwycięstwa (1795) stała się na długo podstawowym podręcznikiem dla rosyjskich taktyków. Pokój w Jassach (1792) stanowił, że granica rosyjsko-turecka będzie przebiegała na Dniestrze. Rosja uzyskała również część wybrzeża Morza Czarnego od ujścia Dniestru do Bohu. W 1793 r. Rosja wzięła udział w drugim rozbiorze Polski, zaś rok później stłumiła insurekcję kościuszkowską i doprowadziła do całkowitej likwidacji polskiej państwowości. Panujący w latach 1796-1801 syn Katarzyny II Paweł I kontynuował politykę ekspansji, anektując w 1801 Gruzję. Aleksander I, który w wyniku rewolucji pałacowej przejął władzę po niepopularnym wśród szlachty ojcu, dzięki pokonaniu Wielkiej Armii Napoleona pod Moskwą (1812) zapewnił Rosji dominującą pozycję na kontynencie europejskim. Poszerzył granice kraju o Wielkie Księstwo Finlandii (1809), Besarabię (1812), Dagestan i  Azerbejdżan (1813).
Na kongresie wiedeńskim (1815) Rosja zainicjowała powstanie Świętego Przymierza, którego celem miało być zachowanie istniejącego porządku europejskiego, w szczególności tłumienie ruchów liberalnych.
Za panowania Mikołaja I (1825-1855), po pacyfikacji powstania dekabrystów (1825), powstania listopadowego w Polsce (1830), powstania węgierskiego (1849), Rosja zyskała przydomek "żandarma Europy". Porażka militarna w  wojnie krymskiej (1853-1856) przyniosła utratę przez Rosję pozycji hegemona w Europie. Pierwsze starcia rosyjsko-tureckie przyniosły zwycięstwa Rosji. Największe z nich odniosła flota rosyjska pod dowództwem admirała Pawła Nachimowa, niszcząc dużą część floty tureckiej na Morzu Czarnym - pod Synopą, w listopadzie 1853 r. Ale w 1854 r. gwałtownie pogorszyła się sytuacja międzynarodowa Rosji. W marcu tegoż roku, zaniepokojone możliwością sukcesów rosyjskich, do wojny po stronie Turcji przystąpiły Francja i Wielka Brytania. Peryferyjna wojna rosyjsko-turecka stalą się wojną mocarstw europejskich. Na początku 1855 r. do wojny z Rosją przyłączyło się Królestwo Sardynii, licząc, że w ten sposób zwiększy swoje znaczenie na arenie międzynarodowej. Działania wojenne prowadzono głównie na Półwyspie Krymskim, stąd wojnę nazwano krymska. Na Krymie wylądowały kilkudziesięciotysięczne korpusy Francji i Wielkiej Brytanii. Państwo austriackie, jak określono w Rosji, “zadziwiło cały świat swą niewdzięcznością" i nie tylko nie udzieliło pomocy Rosji, ale wysłało swe wojska do Mołdawii i Wołoszczyzny, zmuszając tym samym Rosję do wycofania się z tych terenów. Główne walki toczyły się o miasto i twierdzę Sewastopol. Rosjanie pod wodzą admirałów Władimira Kornilowa i Pawła Nachimowa bronili się prawie rok, ale we wrześniu 1855 r. byli zmuszeni do opuszczenia ruin miasta. Obrona Sewastopola stała się bohaterską legendą dziejów Rosji. Wojska brytyjskie i francuskie dysponowały lepszą technicznie bronią, karabiny używane przez Anglików i Francuzów trafiały z odległości 900 m, gdy rosyjskie tylko - z 200 m. Armia rosyjska, poza gorszym uzbrojeniem, cierpiała z powodu złego zaopatrzenia, a część dowódców wykazała dużą nieudolność w walce. Wojna krymska przyniosła konsekwencje ważne dla całej ludzkości, w polowych szpitalach armii brytyjskiej od 1854 r. zaczęła pracować F'lorence Nightingale, organizując nowoczesną służbę pielęgniarską. W czasie gdy trwały walki o Sewastopol, nastąpiła zmiana na tronie cesarskim. Mówiono, że śmierć Mikołaja I przyspieszyły wiadomości o ponoszonych klęskach, podejrzewano nawet, że car popełnił samobójstwo. Monarcha, który przez wiele lat czuł się najpotężniejszym władcą w Europie, nie mógł znieść porażki. W marcu 1855 r. nowym carem został syn Mikołaja, Aleksander II. Po zakończeniu walk o Sewastopol obie strony dążyły do zaniechania działań wojennych. W 1856 r. podjęto rokowania pokojowe. Klęska zmusiła cara Aleksandra II do przeprowadzenia reform (m. in. prawne i edukacyjne). Odnowa kraju wymagała doradców z zagranicy; pochodzili oni głównie z Prus. Okres reform zbiegł się z buntami różnych grup społecznych. W latach 1861 i 62 domagano się poszerzenia praw obywateli, wzorem demokracyj zachodnich, w 1863 r. w Polsce wybuchło Powstanie Styczniowe, w 1866 r. dokonano nieudanej próby zamachu na cara. Wszystkie te bunty wywoływały przeciwny skutek: wzrost represyj i pogorszenie swobody mieszkańców. Kiepska sytuacja ludności doprowadziła do rozwinięcia się ruchu socjalistycznego. W 1876 r. wybuchła wojna serbsko-turecka. Rosjanie bez wahania stanęli po stronie Słowian. Dzięki temu mogli osłabić Turcję przy jednoczesnym zachowaniu w dystansie państw zachodnich (które nie chciały mieszać się do konfliktów bałkańskich). Tym razem armia rosyjska odnosiła znaczące sukcesy i tylko szybka kapitulacja Turcji uniemożliwiła im zajęcie Konstantynopola. Podpisano pokój w San Stefano (1878 r.). Znaczne zyski Rosji spowodowały już niepokój państw zachodnich, które w Berlinie, z inicjatywy kanclerza Niemiec, O. Bismarcka, zmieniły warunki pokoju w San Stefano. Fakt tych ustaleń, za plecami Rosji, był silnym policzkiem dla rosyjskiej opinii publicznej. Sytuacja ta wywołała niechęć do głównych organizatorów Kongresu - czyli Niemiec i Austro-Węgier. Bismarck starał się ratować dobre stosunki z Rosją, ale w 1890 r. stracił stanowisko, a jego następcy nie kwapili się z poprawą sytuacji, która z każdym rokiem stawała się coraz gorsza. Rosja skierowała swoje zainteresowania na drugą stronę Niemiec - do Francji. Aleksander III (panujący w latach 1881-1894) wzmógł stosowane przez państwo środki represji. Prześladowania dotknęły nie tylko radykalnych rewolucjonistów, zaostrzyły się także m.in. formy rusyfikacji stosowane w Polsce, krajach bałtyckich i Finlandii. W polityce zagranicznej Rosja utrzymywała sojusz z  Niemcami i  Austro-Węgrami, wzmogła ekspansję gospodarczą na Daleki Wschód.

Początek wieku XIX


W wiek XIX Rosja wkraczała z ukształtowaną, chociaż jeszcze nieliczną, elitą intelektualną, świadomą związków z europejską kulturą, nauką, sztuka, a nawet modą.

Tymczasem jednak uwagę władzy i społeczeństwa przykuwała walka z pogromcą Europy, a zarazem emisariuszem francuskiej myśli rewolucyjnej - Napoleonem. W trzeciej antyfrancuskiej koalicji Rosja współdziałała z Anglią, Austrią i Szwecją. Po przegranej przez armię rosyjsko - austriacką bitwie pod Sławkowem (Austerlitz 1805) i krótkotrwałych pertraktacjach ze zwycięzcą car Aleksander I przyłączył się do następnej koalicji (1806), do której prócz Anglii i Szwecji weszły także Prusy. Napoleon i tym razem odniósł zwycięstwo. W 1807r. w Tylży Aleksander I musiał wyrazić zgodę na utworzenie Księstwa Warszawskiego (z części ziem polskich zaboru pruskiego), zobowiązał się do uczestnictwa w blokadzie Anglii i uznał tytuł cesarski przeciwnika. Był to cios dla imperialnej polityki rosyjskiej, którego nie rekompensowały zdobycze terytorialne uzyskane na Szwecji (Finlandia, 1809) i turcji. Na mocy postanowień pokoju bukareszteńskiego (1812) Rosja zajęła Besarabię i część tureckich posiadłości w Gruzji, którą wcześniej przyłączono do imperium.

Kaukaz był jednak dla Rosji zawsze terenem peryferyjnym, chociaż wymagał utrzymywania tam silnych garnizonów i nieustannego ponoszenia ofiar. Tymczasem imperium carów raz wkroczywszy do Europy nie zamierzało tracić uzyskanej możliwości współdecydowania o jej losie. Powolne, lecz konsekwentne posuwanie się w głąb Bałkanów dowodziło chęci przejęcia przezeń pełnej kontroli nad Morzem Czarnym. Stara koncepcja, nadajśca Moskwie tytuł TrzeciegoRzym, odżyła teraz w przededniu napoleońskiej wyprawy na Rosję na kontynencie europejskim pozostały już tylko dwie liczące się potęgi. Wcześniej czy później musiały stanąć do walki ze sobą. Nie było w niej miejsca ani na kompromis, ani też na rozwiązania połowiczne lub tymczasowe.

Obydwie strony starannie przygotowały się do czekającego je starcia. W czerwcu 1812 r. 440 tysięczna Wielka Armia - Francuzi i ich sojusznicy - przekroczyła Niemen i przez Litwę ruszyła w kierunku Moskwy. Rosjanie wycofywali się nie podejmując walki. Dopiero w bezposrednim sąsiedztwie Moskwy, pod Borodino, ówczesny głównodowodzący siłami rosyjskimi, Michaił Kutuzow, wydał Napoleonowi walną bitwę. Wzięło w niej udział po około 120 tys. żołnierzy z każdej strony, a zginęło łącznie przeszło 100 tys. Moskwa została ewakuowana, a wkrótce po jej zajęciu przez nieprzyjaciela - podpalona przez samych Rosjan. Armia Napoleona nie była w stanie dopaść i pokonać przeciwnika, nie była przygotowana do zimowej kampanii i nie potrafiła ubezpieczyć rozciagniętych linii zaopatrzeniowych i odwrotu. Cesarz musiał nakazać odwrót. Przekształcił się on w pogrom wojsk napoleońskich. Wczesna i surowa zima dopełniła dzieła zniszczenia. Po raz drugi - po kampanii ukraińskiej Karola XII - Rosja potrafiła wykorzystać strategicznie czynnik przestrzeni. Nie po raz ostatni.

Każdy kolejny rok umacniał pozycję Rosji na kontynencie. W 1813 r. Napoleon został pokonany w "bitwie narodów" pod Lipskiem. Wkrótce w Niemieckim Kącie ( u zbiegu Renu i Mozeli), na pomniku, gdzie w poprzednim roku zapisano z pychą wymarsz Wielkiej Armii, stosowną inskrypcją mógł uwiecznić teraz swoją obecność rosyjski gubernator wojskowy. W 1814 r. armia rosyjska wraz z sojusznikami wkroczyła do Paryża. W wyniku uchwał kongresu wiedeńskiego (1815) imperium carów powiększyło się o znaczną część Księstwa Warszawskiego, które - jako Królestwo Polskie, z carem jako monarchą - otrzymało konstytucję, własny sejm, finanse i wojsko. Rosja zawarła z Austrią i Prusami tzw. Święte Przymierze i stała się najpotężniejszym państwem kontynentalnym, chociaż zręczna dyplomacja zachodnioeuropejska skutecznie przeciwdziałała imperialnym poczynaniom carów.

Znaczenie, charakter i rozpad Świętego Przymierza.

Święte Przymierze, pomimo swej mistycznej formy stworzonej dla potrzeb Aleksandra I - inicjatora zachowania pokoju tym właśnie sposobem krucjat, było instytucją nader stabilną i o sporym znaczeniu, choć przez współczesnych sobie uważane było za ciemną siłę żandarma Europy.
Swoje znaczenie uzyskało głównie dlatego, iż stanowiły je trzy mocarstwa wschodnie. Podpisało się też pod tym dokumentem wiele innych państw, ale fakt, że Wielka Brytania i Papież nie podpisali przesądzał, że nie miało ono znaczenia ogólnoeuropejskiego. Istotne było jedynie w strefie wpływów tych trzech mocarstw. Nie podpisał również Sułtan, gdyż był uznawany za heretyka, co go zdecydowanie wykluczało, ale oświadczono mu, że nie ma to przymierze charakteru antytureckiego i rzeczywiście nie miało.
Święte Przymierze miało za zadanie, poprzez militarne środki (nawet), bronić zasady legitymizmu i restauracji (czyli tak na prawdę interesów mocarstwowych), ustalonych na Kongresie Wiedeńskim, dla zachowania pokoju, którego reżyserem widział się Aleksander I. Zatem Ś.P. bronić miało status quo.
Dopóki w Austrii u władzy stał Metternich ów organizm istniał. Tak umiejętnie wpływał na poczynania Rosji , Prus i W. Brytanii, że trwało. Wykorzystywał je do zabezpieczenia wewnętrznej stabilizacji Austrii i wiązania Prus i Rosji z Habsburgami, przy wspólnych celach czego efektem była integralność międzynarodowa i pozycja mocarstwowa słabnącej już Austrii.

Austria trwała w Świętym Przymierzu, gdyż Rosja mogła zapewnić trwałość Cesarstwa - wewnętrznie niescalonego, różnorodnego i pełnego antagonizmów, o licznych ruchach liberalnych i nacjonalistycznych - Święte Przymierze mogło przeciwko temu wystąpić(i wystąpiło vide 1848 - Węgry). Obecność w Świętym Przymierzu to względy spokój ze strony Prus i Rosji i pewność o kształt terytorialny. Rozpad nastąpił gdy w czasie wojny krymskiej Austria musiała wybrać:

Wybrała to drugie. Rosja przegrała wojnę, ale w kołach dworskich uważano, że to przez austriackie zachowanie, używano nawet słowa „zdrada”. Wobec czego o sojuszu nie mogło być już mowy. Austria straciła także niezachwiany prym w Związku Niemieckim. Od teraz Prusy mogły swobodnie prowadzić politykę w tym kierunku (bo nie były związane Świętym Przymierzem). Natomiast dla Rosji rozpoczął sie okres gdy pozostawiona była sama sobie. Co niedługo miało się zmienić, Francja bowiem również zaczęła czuć się niepewnie na kontynencie. Przymierze to było silnym blokiem polityczno - militarnym, o całkiem spójnych intresach, ale po jego rozpadzie nastąpiła pustka, która przez dłuższy czas nie była zapełniona.

Imperializm rosyjski

Kolonizacja rosyjska, to kolonizacja państwa, które kierowało się przede wszystkim względami politycznymi, a potem dopiero ekonomicznymi. Już pod koniec XVIIIw. do Rosji należała cała Syberia aż po Ocean Spokojny wraz z Kamczatką i Alaską (Sprzedana w 1867 roku). Świadoma rosyjska ekspansja państwowa szła w czterech kierunkach:

1. Azja Środkowa
2. Kaukaz
3. Syberia
4. Pacyfik a z nim Władywostok i Port Arthur .

  1. Azja Środkowa

    Azję środkową zamieszkiwały ludy koczownicze (Kazachowie) oraz osiadłe (Uzbecy i Tadżykowie) zależne od trzech państw feudalnych:     Chiwy, Kokandy i Buchary. Ustawiczne walki plemienne i rodowe ora wojny między tymi państwami sprawiły, iż terytoria te musiały stać się przedmiotem agresji ze strony Rosji, Chin i Wielkiej Brytanii. Najbardziej zainteresowana tymi terenami była jednak Rosja, zarówno pod względem ekonomicznym jak i politycznym. Eksportowała tutaj swoje wyroby przemysłowe (sukno, wyroby bawełniane ), a także rolnicze (tytoń). Sprowadzała głównie bawełnę. Jednak ze względów handlowych zaczęli się Azją Śr. od 1830 r. interesować również Anglicy , przeto Rosjanie aby ich uprzedzić zaczęli ekspansję zbrojną i stopniowo w pierwszej połowie XIX wieku opanowali ziemie zamieszkałe przez Kazachów tworząc tu natychmiast liczne osiedla zamieszkałe przez Kozaków i chłopów rosyjskich. Podjęli także parę wypraw wojskowych przeciwko Kokandzie.
    Bliskość Indii powodowała wzmożone zainteresowanie się tymi terenami Brytyjczyków. Zagarnięcie przez r    osjan Azji Środkowej byłoby dla interesów angielskich niekorzystne. Strefą buforową pozostawały zatem: Afganistan i Persja (gdzie wpływy obu mocarstw zostały określone dokładnie dopiero w 1907 r. gdy budowano politykę wspólnych interesów - wtedy Afganistan pozostawał pod wpływami brytyjskimi, a płn. Persja rosyjskimi, jednakże w XIX w. obszar ten był ciągle kością niezgody. )

  2. Kaukaz
    Ekspansja na Kaukaz zaczęła się już w końcu XVIII wieku podczas wojen z Turcją. Wówczas granica posiadł    ości rosyjskich przebiegała wzdłuż rzek Kubania i górnego Tereku. Od 1801 r. zaczął się systematyczny podbój Kaukazu. Rosja chce zabezpieczyć swoje zdobycze przed zakusami Turcji i Persji, zachęcanych przez Anglików. Wykorzystując niezgodę ludów kaukaskich , posługując się często terrorem lub przekupstwem, ale przeważnie dzięki walce prowadzonej w ciężkich warunkach górskich, rząd carski stopniowo opanował Kaukaz już przed 1830 r. Turcja musiała się z tym pogodzić w Adrianopolskim traktacie z 1829r. Niezależnie od surowych rządów wojskowych, górale kaukascy stale organizowali powstania zbrojne. Przyczyną była stale zagrożona tożsamość religijna (muzułmańska). Dopiero w 1864 r. ostatecznie złamano ruch powstańczy na Kaukazie. Zaprowadzono wszędzie surowe rządy wojskowe, wysiedlając przy tym na Syberię steki tysięcy górali kaukaskich sprowadzając na ich miejsce chłopów rosyjskich. (Teraz zarówno w Kazachstanie jak i w niepodległych i autonomicznych państwach kaukaskich ludność rosyjska jest dyskryminowana, jest to odwet za lata wcześniejsze ).

  3. Daleki Wschód - Syberia.

Cele:
budowa szlaków komunikacyjnych, interesy ekonomiczne (głównie futra i skóry), interesy imperialne - Rosja dąży do zdobycia coraz większego terytorium, chce dowieść tanim kosztem - swojej siły (Obszar ten w ogóle praktycznie nie był zamieszkały, za wyjątkiem nielicznych osad - wysp , a mimo to zajęcie go podkreślało mocarstwowość Rosji). Zamieszkałe tereny tylko przez koczowników, nie były nikomu potrzebne toteż zachodnie państwa nie przeciwstawiały się.

  1. Daleki Wschód - Pacyfik
    Ważne punkty strategiczne.
    Dlaczego:

Poza tym port Kanton w Chinach gdzie kraje eksportowały opium z Indii, Afganistanu i Turcji. Kontrolę nad tym handlem miała Anglia i Francję. Z Chin importowano jedwab, porcelanę, herbatę, kauczuk. Dostarczały także taniej siły roboczej. Te dwa porty to też punkty strategiczne militarnie siedziba floty Pacyfiku. A także posiadanie ich umozliwiało kontrolować Mandżurię., która ważna była dla Rosji ze względów strategicznych, bo:


Rosjanie gwarantowali swą pozycję poprzez:

Przezwyciężenie sprzeczności interesów pomiędzy Francją, Anglią i Rosją przed powstaniem Trójporozumienia


Sojusz francusko - rosyjski

Zawiązanie się Trójprzymierza wzmogło we Francji poczucie izolacji i zagrożenia zewnętrznego. Ekspansja w Azji i w Afryce w nieuchronny sposób nasilała także konflikty z Wielką Brytanią, a to z kolei zwiększało osamotnienie Francji w Europie. W tej sytuacji najważniejszą sprawą dla Francji stało się pilne pozyskanie strategicznego sojusznika. Od czasu zjednoczenia Niemiec najbardziej naturalnym sprzymierzeńcem wydawała się Rosja. Sprawy nie ułatwiała odmienność ustrojowa - Francja była przecież republikańska, zaś w Rosji panowała autokratyczna i represyjna monarchia. Stopniowo jednak narastały czynniki prowadzące do porozumienia francusko - rosyjskiego. Jednym z nich była komplementarność interesów gospodarczo finansowych. Dla realizacji swych planów gospodarczych Aleksander III potrzebował kapitałów, które bez trudu znalazł we Francji.

Wstępną umowę o współdziałaniu polityczno - wojskowym obu państw zawarto jeszcze w sierpniu 1891r. Ogólna formuła sojuszu wynikała ze stanowiska Rosji, która nie chciała jeszcze zbyt konkretnych zobowiązań, zwłaszcza militarnych. Układ wstępny z Rosją nie dawał wprawdzie Francji większego wzmocnienia bezpieczeństwa, ale był pierwszym krokiem w kierunku przełamania jej izolacji w stosunkach europejskich.

Konwencja wojskowa (z 17 sierpnia 1892r.) została ostatecznie przyjęta w styczniu 1894r. „Jeżeli Francja zostanie zaatakowana przez Niemcy lub przez Włochy przy poparciu Niemiec, Rosja użyje wszystkich będących w jej rozporządzeniu sił do zaatakowania Niemiec”. Współdziałanie wojskowe miało być także uruchomione w przypadku samej mobilizacji Trójprzymierza. Dalsze art. mówiły o współpracy sztabów generalnych, o niezawieraniu odrębnego pokoju i utrzymaniu konwencji w tajemnicy, która miała obowiązywać dopóty, „dopóki istnieć będzie Trójprzymierze”. Zawarcie konwencji franc. - ros. zapoczątkowało proces zasadniczych przewartościowań w stos. międzynarodowych w Europie.

Porozumienie francusko - angielskie

Realia przełomu wieków zmuszały Francję i Anglię do przemyślenia swojej strategii międzynarodowej. Przyczyną zwrotu, który się wówczas dokonał, były różnorodne, prowadziły jednak w tym samym kierunku, a mianowicie do stopniowego łagodzenia sprzeczności. Pierwszym powodem zmiany było fiasko flirtu brytyjsko - niemieckiego. Już układ śródziemnomorski z 1887 r. wymyślony przez Bismarcka, miał wciągnąć Anglię do sfery polityki niemieckiej. Później część polityków brytyjskich żywiła nadzieję iż wyraźne już konflikty kolonialne z Niemcami uda się wyciszyć przez zawarcie porozumienia o podziale wpływów w Azji i Afryce.

Rzecznikiem porzucenia tradycji „wspaniałego odosobnienia” (splendid isolation) był minister do spraw kolonii Joshep Chamberlain.

W Anglii uważnie obserwowano wzrost potęgi morskiej Niemiec i zmiany w globalnym układzie sił. Dla strategów brytyjskich stało się jasne, iż przeciwnikiem najbardziej zagrażającym jej interesom są Niemcy.W tej sytuacji zaczęto postrzegać Francję jako potencjalnego sojusznika.

We Francji także dojrzewała myśl o konieczności poprawy stosunków z Anglią. Sądzono bowiem, iż sojusz z Rosją, aczkolwiek cenny, nie jest dostatecznym gwarantem bezpieczeństwa wobec Niemiec. Aktywność Rosji na Dalekim Wschodzie osłabiała jej udział w sprawach europejskich, a więc i możliwość realnego zaangażowania się po stronie Francji, gdyby wybuchła wojna z Niemcami. Zbliżenie z Anglią uznawano za konieczne nie tylko ze względu na układ sił w Europie, ale i uwarunkowania francuskiej polityki kolonialnej. Niepowodzenia Francji w Afryce Wschodniej czyniły ekspansję w Afryce Północnej jeszcze ważniejszą. Tu jednak sytuacja była wielce niekorzystna dla obu mocarstw. Francja przeszkadzała Anglikom w Egipcie, a Wielka Brytania sprzeciwiała się dominacji francuskiej w Maroku. Ponadto, widząc rosnącą potęgę Niemiec na kontynencie europejskim Francja nie mogła sobie pozwolić na zadrażnienia z Brytyjczykami. Ustępując Wielkiej Brytanii pod Faszodą, Francuzi otworzyli drogę do porozumienia z jeśli nie odwiecznym wrogiem to na pewno rywalem.

Wybuch wojny rosyjsko - japońskiej jeszcze bardziej zwiększył zainteresowanie Francji przyspieszeniem porozumienia z Anglią. Udało się je osiągnąć 8 kwietnia 1904r. co stworzyło podstawę do prawdziwego franc. bryt. entente cordiale (serdeczne porozumienie). Dotyczyło ono uzgodnienia interesów kolonialnych obu państw.

Porozumienie rosyjsko - brytyjskie

Skuteczność entente cordiale osłabiały złe stosunki brytyjsko - rosyjskie. We Francji zdawano sobie sprawę, iż flota brytyjska nie obroni w razie potrzeby Paryża, a na Rosję nie bardzo można było liczyć gdyż zaangażowała swoje na Dalekim Wschodzie. Dla Francji nadzwyczaj więc niewygodne stało się skłócenie jej dawniejszego sojusznika. Rosji z nowym sprzymierzeńcem - Anglią. Pojawiło się jednak niebezpieczeństwo, że Niemcy zechcą wykorzystywać sytuacje do zniweczenia zarówno entente cordiale jak i przymierza franc. - ros. Próbę taką rzeczywiście podjęły, interweniując w sprawie Maroka.

Najbardziej zaniepokojona ekspansją Rosji w Azji Środkowej i przesuwaniem się jej granic na południe była Anglia. Podbicie przez Rosjan w latach 70. XIX wieku Buchary, Chiwy i Kokandu uważano za potencjalne zagrożenie Indii. Podobnie niekorzystny dla strategii brytyjskiej był nacisk rosyjski na Afganistan i Persję. Inny, stały obszar konfliktów ros. - bryt. stanowiła Turcja. W końcu XIX wieku doszła jeszcze konfrontacja obu państw na Dalekim Wschodzie. Dominacja Rosji w Mandżurii, aktywne zainteresowanie Koreą i umacnianie swej pozycji nad Oceanem Spokojnym wywołały sprzeciw brytyjski. Na ograniczeniu obecności rosyjskiej na Dalekim Wschodzie zależało także Japonii.

Po zawarciu entente cordiale aktywne zabiegi o poprawę stosunków ros. - bryt. podjęła Francja, ułatwiając Londynowi i Petersburgowi nawiązywanie kontaktów. Przełom nastąpił jednak dopiero po zakończeniu wojny rosyjsko - japońskiej. Klęska Rosji zachwiała jej pozycją na Dalekim Wschodzie i uspokoiła Brytyjczyków, przekonując ich, że ten kraj nie dysponuje w istocie wielkimi siłami i nie należy się go obawiać, natomiast w Europie Rosja była wciąż wielkim mocarstwem. Co wykorzystywała Anglia w konflikcie z Niemcami. Niechęć Wielkiej Brytanii do zbytniej aktywności Rosji na Bałkanach zbladła wobec zagrożenia, które na pocz. XX w. pojawiło się na terenie Turcji. Była nim ekspansja niemiecka wiążąca się z budową linii kolejowej Bagdad - Berlin.

Również Rosja inaczej teraz oceniała możliwości zbliżenia z Wielką Brytanią. W tymże 1906r. zrujnowany skarb rosyjski wsparty został pożyczkami francuskimi, po czym car polecił aby wszcząć starania o podobną transakcję z bankami londyńskimi.

Od połowy 1906r. trwały przygotowania do porozumienia rosyjsko - angielskiego: podpisano je 31.08.1907 roku. Układ dotyczył wyłącznie uzgodnienia interesów w Persji, Afganistanie i Tybecie. Znaczenie jego było jednak o wiele szersze gdyż położył podwaliny generalne współdziałanie polityczne a z czasem i wojskowe. Najistotniejszą część traktatu stanowiło porozumienie, w którym oba mocarstwa dokonały podziału wpływów w Persji. Do sfery wpływów rosyjskich zaliczono najbogatszą północną część tego kraju, Straty poniesione przez Anglię w Persji miały wyrównane częściowo na innych obszarach. Przede wszystkim Rosja oświadczyła, że uznaje Afganistan za obszar znajdujący się poza strefą jej wpływów i zobowiązuje się we wszystkich swych stosunkach z Afganistanem używać pośrednictwa rządu J.K.M. Natomiast Anglia stwierdziła, że „nie ma zamiaru zmieniać statusu politycznego Afganistanu”, a więc przekształcać go w kolonię.

Decyzje w sprawie Afganistanu były więc korzystne dla Wielkiej Brytanii, mimo to wskazywano później, że gdyby Rosja chciała jednak zająć Afganistan, to po umocnieniu się w Persji zadanie miała znacznie łatwiejsze. Porozumienie dotyczące Tybetu głosiło, że Wielka Brytania jest szczególnie zainteresowana sytuacją tego obszaru. Oba państwa Anglia i Rosja, uzgodniły, że będą się powstrzymywać się od prób podporządkowania Tybetu, z tym że Wielka Brytania miała zachować swoje uprawnienia wynikające z wcześniejszych układów z Chinami

Porozumienia brytyjsko - rosyjskie największe wrażenie wywarło na Niemczech, gdzie uznano je za przejaw polityki okrążania ich pierścieniem wrogich mocarstw. Wpłynęło to na pogłębienie się różnic między dwoma kształtującymi się blokami w Europie.

Początek wieku XX. Wojna rosyjsko - japońska.

W wiek XX Rosja wchodziła jako jedyne mocarstwo, w którym władza była niczym nieograniczona, wolności jednostek zredukowane były do zera, nawet ziemiaństwo nie mogło liczyć na całkowitą swobodę. Panowało bowiem samodzierżawie, czyli car był jedynym i niepodzielnym władcą Rosji, któremu lud winien był bezwzględne poddanie.

Anarchiczna była nie tylko struktura władzy, także stosunki społeczne. Mimo ze szlachta nie cieszyła się wielką niezależnością, to dalej istniała przepaść między nią a niższymi warstwami. Szlachta dalej była stanem uprzywilejowanym, miała łatwiejszy dostęp do urzędów cywilnych jak i wojskowych, zdecydowanie łatwiej zostać było oficerem szlachcicowi, a ich dzieci miały większą możliwość zdobycia wykształcenia.
W wyniku takiego układu nastrój społeczny był niedobry, choć lud szanował cara i tradycję, był prawosławny i swojej religii był wierny, ale żądał od władzy chociaż minimum zrozumienia, zainteresowania, by ta poprawiła jego los.
Wybuchały bunty. Występowali uciskani chłopi, fatalnie traktowani robotnicy (ich sytuacja była gorsza niż w Europie zachodniej), do tłumienia zamieszek używano ogromnej ilości wojska, padało wielu zabitych. Nawet wśród szlachty dominowały nastroje niezadowolenia, która domagała się reform administracji i wydzielenia władz legislacyjnych. Jednak car był nieugięty, a raczej nie pojmował sytuacji, oglądał świat tylko zza murów własnego pałacu, czytając sprawozdania potwierdzające słuszność jego rządów. Padł ofiarą własnej cenzury. Bo przeciw władzy pisać nie było wolno, nawet uczyć się należało zgodnie z linią państwową - szkoły już dawno poddane były nadzorowi policyjnemu. Specjalni komisarze sprawdzali prawomyślność uczniów i nauczycieli. Dodatkowo gospodarka była w kiepskim stanie, inwestycje były niewystarczające, kraj był zacofany i to mocno. W zasadzie tylko Kongresówka miała potencjał przemysłowy.
Car tłumił bunty siłą, jednak wiedział, że lepiej zjednoczyć lud we wspólnej sprawie, toteż potrzebna mu była "mała zwycięska wojna". Prosty mechanizm, przy kłopotach wewnętrznych, należy stworzyć sobie "kłopoty zewnętrzne" i nimi zaprzątnąć umysły społeczeństwa.

Rosja w tym okresie chciała zaznaczyć swoją obecność w Chinach i na Oceanie Spokojnym. Budowała w tym czasie mandżurską odnogę linii transsyberyjskiej, snuła plany o podporządkowaniu Korei. Ale w tym czasie również Japonia zainteresowana była umocnieniem swojej pozycji na kontynencie azjatyckim, a Wielka Brytania i Stany Zjednoczone, niechętnie patrzyły na wzrost znaczenia Rosji na tych szerokościach geograficznych.
Tokio w 1903r. wysunęło propozycję podziału wpływów na tych terenach. Moskwa odrzuciła, ufając w swoją siłę, zwłaszcza w przewagę na morzu.
Obie strony chciały wojny, która by rozstrzygnęła kwestie sporne. Rosjanie jednak poprzestawali na pewności siebie, uznając, że Japonia - mały kraj - nie może wygrać. Tymczasem właśnie ten mały kraj bardzo dobrze się do wojny przygotował, jego przemysł był już wstanie budować duże okręty wojenne, chociaż wiele z nich zamawiane było w stoczniach angielskich i amerykańskich, armia lądowa szkolona była przez niemieckich instruktorów i wypróbowana była już w kampanii chińskiej. Również dyplomacja japońska zbierała owoce pracy. Anglicy zapewnili swą neutralność w razie wojny z Rosją, a w razie gdyby i Francja (lub inny sojusznik Rosji) walczyć chciała z Japonią, Brytyjczycy zobligowali się przystąpić do wojny po stronie Japonii. Do tego waszyngtońska polityka była na jej korzyść.

8 lutego flota japońska zaatakowała bez wypowiedzenia wojny Port Artur (nie ostatni raz w historii wykorzystała zaskoczenie), zadając Rosjanom dotkliwe straty. Tymczasem port we Władywostoku był zamarznięty i więził znaczną część floty rosyjskiej.
Japończycy wylądowali w Korei, zajmując ją. Rozpoczęli kampanię w Mandżurii a październiku 1904 zadali klęskę Rosjanom na rzeką Sha-ho. W styczniu 1905r. upadł Port Artur. Zaopatrzenie rosyjskie było w opłakanym stanie, do miejsc walk prowadziła tylko jedna linia kolejowa. Odległość siedmiu tysięcy kilometrów była znacząca, potrzebne środki dochodziły opóźnione, poza tym były niewystarczające. Rosja wdała się w wojnę na którą nie było jej stać.
Szansę na zwycięstwo stratedzy rosyjscy widzieli jeszcze w przerzuceniu Floty Bałtyckiej na Pacyfik. Ale Brytyjczycy odmówili przepuszczenia okrętów przez Kanał Sueski i ów rajd wydłużył się o kilka miesięcy, gdyż należało opłynąć Afrykę. I cała ta flota została rozbita, praktycznie unicestwiona, w bitwie pod Cuszimą 27 maja 1905r. Japończycy stracili kilka statków, natomiast Rosjanie tylko kilka uratowali - schroniły się we Władywostoku, bądź zostały internowane w portach chińskich. Ciężko ranny został rosyjski dowodzący admirał Zenobiusz Rożestwieński.

Rosja przeżyła ciężki szok, otóż okazało się że jest imperium ale chorym, źle rządzonym, nie potrafiącym wygrać wojny peryferyjnej. Uaktywniły się z całą siłą społeczne problemy, wojna na olbrzymią skale nadszarpnęła i tak słabą kondycję gospodarki. Królestwo Polskie traciło wschodnie rynki zbytu, to na Azję daleką szła jego produkcja, a i odbiorcy rosyjscy nie bardzo mogli sobie pozwolić na normalne zakupy. Przegrana uszykowała grunt pod rewolucję.
Obie strony konfliktu były wyczerpane wojną. Japonia wykorzystała już praktycznie cały zapas mobilizacyjny, sprzętowy i finansowy. Rosjanie mieli wprawdzie możliwość powołanie większej liczby wojska, ale nastroje społeczne były całkowicie nieprzychylne takim decyzjom i w ogóle dalszemu prowadzeniu wojny. Dlatego też obie strony zgodziły się na rozmowy pokojowe, przy pośrednictwie Stanów Zjednoczonych.

Waszyngton pilnie obserwował wydarzenia tej wojny. Po licznych zwycięstwach Japończyków, wysunęła się możliwość opanowania przez nich Mandżurii, która według prezydenta Roosevelta powinna pozostać przy Chinach. Widząc rosnącą przewagę Japonii postanowił nawiązać bezpośrednie kontakty z obiema stronami w celu skłonienia ich do podjęcia rozmów pokojowych. Tuż przed konferencją odbyło się tajne porozumienie amerykańsko - japońskie z 29 lipca 1905 r. Zapewniało ono Japonii specjalne prawa w Korei. Wydawało się więc, że delegacja japońska narzuci stronie rosyjskiej swoje warunki. Jednak niezupełnie. Roosevelt wielokrotnie musiał wykorzystywać swój autorytet by odżegnać stronę japońską od wygórowanych żądań. W końcu - 5 września podpisano pokój gdzie Rosjanie zgodzili się na: dominację Japonii w Korei, przejęcie płd. części wyspy Sachalin, a także półwyspu Liaotung. Był to osobisty sukces Roosevelta, otrzymał za to pokojową Nagrodę Nobla (1906).

Oblicze totalitaryzmu na przykładzie okresu stalinowskiego w Rosji Radzieckiej


W lutym 1917 roku nikt nie przypuszczał, że właśnie rozpoczynająca się rewolucja rozpocznie proces, który przekształci Rosję carską w państwo totalitarne. Spodziewano się raczej demokracji i wolności, lecz w zamian rodziła się brutalna rzeczywistość.
Zdobycze lutowe nie uspokoiły coraz bardziej zmęczonego wojną narodu. Wykorzystali to bolszewicy rozpoczynając rewolucję nazwaną późnej październikową. Nie oznaczało to przejęcia od razu władzy w całym kraju, utrzymywali tylko główne ośrodki miejskie. Rozpoczął się okres wojny domowej, który trwał z całą dramaturgią do 1920, a w niektórych guberniach nawet do 1922 roku. Bolszewicy wykorzystali fakt, że obóz im przeciwny nie istniał jako osobne ugrupowanie, lecz przeciwnie, siły go budujące były skłócone i niezdolne do współdziałania. Wojnę tę charakteryzował chaos, co dawało panującej przemocy i gwałtom jeszcze okrutniejsze oblicze. Temu bezładnemu terrorowi bolszewicy nadali wkrótce uzasadnienie polityczne jak i nowatorskie ramy organizacyjne. System władzy rozpoczął nowy okres.
Istotą „władzy sowieckiej” był ścisły związek aparatu partyjnego i państwowego, przy czym ten pierwszy miał znaczenie dominujące. Wkrótce zlikwidowano niezależną prasę, a wszelka działalność polityczna nie kontrolowana przez partię została zakazana, skoro ograniczano, a później uniemożliwiono wyrażanie różnic zdań także w łonie samej partii (chociażby przypadek marszałka Wasilija Blüchera zamordowanego w 1938r.). Termin "centralizm demokratyczny" począł oznaczać po prostu dyktaturę wąskiej grupy kierowniczej komunistów - a z czasem już tylko samego Stalina. Ogromnego znaczenia miały nabrać też inne, ściśle związane z partią instytucje władzy: armia i policja polityczna. Zorganizowany na początku jako Komisja do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem (Czeka) aparat państwowego terroru stać się miał ostoją władzy i symbolem nadchodzącej epoki.
Początkowo władzę dzierżył Lenin, który jednak dość szybko (1924) zmarł. Zostawił jednak po sobie ukształtowany aparat partyjny i wygaszone ogniska oporu. Jego następcą został Stalin. Osiągnięcie władzy po śmierci swego poprzednika, zostało mu umożliwione dzięki stanowisku sekretarza generalnego partii komunistycznej. Wiadomo, że Lenin pragnął, aby następcą był Lew Trocki. Faktem jednak jest, że Lenin w swym politycznym testamencie stwierdził, iż Stalin jest nazbyt bezwzględny i należy go usunąć ze stanowiska sekretarza generalnego. Stalin był jednak człowiekiem przebiegłym i wkrótce po śmierci poprzednika udało mu się unieważnić testament. W tym celu sprzymierzył się z Lwem Kamieniewem i Grigorijem Zinowiewem, którzy byli dwoma wpływowymi członkami Biura Politycznego. Utworzyli oni rodzaj triumwiratu i wspólnym wysiłkiem pokonali oni Trockeigo i jego stronników. Stalin, słusznie nazwany geniuszem wewnątrzpartyjnych rozgrywek, wiedział, że tylko wyeliminowanie wszelkich zagrożeń umożliwi mu uzyskanie pełnej dyktatury. Wystąpił przeciwko Zinowiewowi oraz Kamieniewowi i zdołał ich wyeliminować. Zwyciężywszy w walce o władzę z „opozycją z lewa” tzn.: z Trockim, Kamieniewem, Zinowiewem oraz z ich zwolennikami Stalin przejął część ich podstawowych koncepcji politycznych, a następnie wystąpił przeciw przywódcom prawego skrzydła partii komunistycznej - przeciw swoim byłym sojusznikom i szybko ich pokonał. Na początku lat trzydziestych był już samowładnym dyktatorem Związku Radzieckiego.
Cechą charakterystyczną następnych paru lat stały się morderstwa dokonywane na przywódcach partii komunistycznych z czasów rewolucji 1917 roku i z okresu władzy Lenina. Wszystkie te zbrodnie zostały wykonane z polecenia Stalina. Podczas rozpraw sądowych, które urządzone były na pokaz, wielu z nich przyznało się do winy. (Zazwyczaj w wyniku tortur, które trwały dopóki oskarżony nie przyznał się do winy, a dodatkowo oskarżał swoich "współpracowników", którzy byli mu "wskazywani" przez przeprowadzającego przesłuchanie NKWDzistę.) W 1938 roku G. Jagoda, człowiek, który kierował czystkami, sam został postawiony przed sądem pod zarzutem zdrady. Jagoda przyznał się do winy i oczywiście został stracony. Jego następca - Nikołaj Jeżow - również padł ofiarą czystki (Pozbywanie się przez Wodza przywódców bezpieki, miało na celu niedopuszczenie by stali się oni silniejsi niż ON). Działania te z drugiej połowy lat trzydziestych objęły całą partię komunistyczną i radzieckie siły zbrojne. Nie były one wymierzone przeciw kontrrewolucjonistom, ponieważ znaczna ich część zginęła w okresie władzy Lenina, ale przeciwko partii. „Stalin osiągnął znacznie większe sukcesy w prześladowaniu komunistów niż carska policja” - pisze w swej książce pt.: „100 postaci, które miały wpływ na dzieje ludzkości” Michael Hart. W wyniku czystek zginęło ponad dwie trzecie członków Komitetu Centralnego, który został wybrany w 1934 roku. Wynika z tego, że Stalin likwidował wszystkich, dzięki którym mogły powstać w kraju jakiekolwiek niezależne siły.
Cały system działał bez zarzutu. W przeciwieństwie do autorytarnych państw gdzie od społeczeństwa oczekuje się jedynie biernej akceptacji, w państwie totalnym, społeczeństwo musiało być aktywne i manifestować swoje poparcie. W całej tej tragedii sowieckiej było czterech aktorów. Stalin, partia, tajna policja i społeczeństwo. Tajna policja była wykonawcą okrutnych zbrodni zaplanowanych przez Wodza, a partia kierowała społeczeństwem, chociaż tak naprawdę, czyniła jedynie to, co sobie zażyczył towarzysz Stalin. Okres lat 30 to czas, gdy "ludzie radzieccy" żyli w ciągłym alarmie wojennym, gdyż propaganda głosiła o zmierzającym ataku zachodnich państw burżuazyjnych. Ten strach podsycany był z dwóch powodów: by podtrzymywać społeczeństwo czynne (zaaferowane wojną nie przyglądało się za mocno własnym podwórkom), a także by posiadać uzasadnienie dla istnienia tylu wrogów ludu, gdyż aresztowania potrzebowały jakiś powodów, chociażby tak nieprawdopodobnych. Znamienne zatem było zamknięcie granic, tak szczelnie by ludzie rzeczywiście wierzyli ze żyje im się całkiem dostatnio, że na zewnątrz szykują się do wojny, gdyż informacje o świecie były tak przefiltrowane przez cenzurę, że oddawały tylko blady cień rzeczywistości.
Wszechobecność "wroga" (w postaci "agenta imperializmu") tak samo jak i ideologizacja całego życia zbiorowego, kult jednostki - monopolistyczne organizacje, to zjawiska występujące "obowiązkowo" w systemie totalitarnym.

Społeczeństwo

Dociskając śrubę, należy uważać by nie za mocno, bo może coś pęknąć. Tak samo z narodem, gdy za bardzo jest przygniatany, gdy ucisk władzy jest zbyt mocny pojawiają się bunty. Można to uznać za zasadę, ale nie w Rosji Radzieckiej. Tam nie znalazło to odzwierciedlenia.
Można sobie zadać pytanie, dlaczego społeczeństwo nie przeciwstawiło się takiej sytuacji, która przecież stawiała je w roli ofiary. Jednak bliższa analiza stosunków społecznych ówczesnych czasów pokazuje, że nie możliwy był jakikolwiek zorganizowany sprzeciw (aczkolwiek zdarzały się wyjątki, lecz na zbyt małą skalę i zdecydowanie niezbyt często).

  1. Najważniejszy chyba w tym okresie, był wszechobecny strach, gdyż widmo branki widniało nad człowiekiem na każdym kroku, niezależnie od jego stanowiska, wieku czy zaangażowania politycznego. Wystarczyło jedno nieopatrzne słowo, jeden gest, a można było na całe życie pogrążyć siebie i całą rodzinę.

  2. Poczucie ubezwłasnowolnienia. Przymus. Przywiązanie człowieka do jego miejsca zamieszkania, do zakładu pracy. Nie sposób pozbyć się mieszkania, wyjechać i kupić nowego bez specjalnych zezwoleń, a kto rozsądny manifestowałby swoje niezadowolenie w miejscu gdzie był zameldowany.

  3. Skrytość. Nieufność. Nikomu o niczym nie można było powiedzieć, zamiast otwartości w społeczeństwie wytworzyła się bariera, człowiek drugiemu nie mógł się zwierzyć, gdyż albo tamten mógł donieść na niego, albo po prostu nie chciał żyć z taka wiedzą, wychodząc z założenia, ze lepiej nie wiedzieć.

  4. Donosicielstwo, które rozprzestrzeniło się do niewiarygodnych rozmiarów. Przecież nie sposób postawić koło każdego obywatela tajniaka z bezpieki, toteż można sprawić by społeczeństwo pilnowało się samo. Zatem na każdym spotkaniu, w domu, w sklepie, na przyjęciu, w zakładzie pracy, siedział szpicel, albo istniało przekonanie, że już tu siedzi. Dodatkowo taki donosiciel, który zdecydował się współpracować, był za utrzymaniem istniejących porządków.

  5. Kłamstwo jako sposób bycia. Ci ludzie przecież mieli swój rozum, nie uwierzyli przecież, że cały geniusz świata skupił się nagle w jednej głowie Wodza. Ale nikt nie wymagał od nich szczerości, nie trzeba było mówić co się myśli, ale na milczenie też nikt im nie pozwalał. Muszą zabierać głos, czyli muszą kłamać - chwalić system i to, co widzą na co dzień - dodatkowo żąda się od nich burzy oklasków. Po prostu jak okiem sięgnąć społeczeństwo nie tyle, że nie pokazuje niezadowolenia, ono wręcz upojone jest tym, co się dzieje, jest szczęśliwe. "Skoro mamy oczyszczać zakłady od kontrrewolucyjnego plugastwa to z radością przywitajmy czekistów, którzy nas wspomogą w tym trudnym zadaniu, mimo iż jakże jest prawdopodobne, że to właśnie MY okażemy się jutro tymi zdrajcami. Ale co tam, bijemy brawo, bo spróbuj no nie klaskać".

Jednocześnie wielkie masy społeczne uważały to wszystko za dobre, całą ideologię za najlepszą, ale właściwie dlatego, ze znały rzeczywistość tylko z takiego punktu widzenia

Bezpieczeństwo.

Tajna policja była zdecydowanie głównym filarem systemu, co jest chyba obowiązkowo zauważalne we wszelkich ustrojach o charakterze niedemokratycznym. Istotne dla owej policji i jej funkcjonowania był nie tylko strach społeczny przed nią, przed jej formacjami, konkretnymi ludźmi, ale również głęboki szacunek i poważanie wobec "błękitnych pagonów". Oczywiście propaganda skrzętnie kreowała taki obraz oficera służb bezpieczeństwa, jako tego który swoją piersią chroni masy ludowe przed szpiegami i wrogami socjalizmu.
Aparat ów był znacznie rozbudowany, obejmował generalicję, oficerów śledczych, wszelkich naczelników obozów i więzień, tzw. "zborniaków" czyli obozów przejściowych, całą resztę podoficerów i żołnierzy oddelegowanych do tej służby. Oczywiście uznanie społeczne nie było tak istotne dla czekisty jak fakt uprzywilejowania go przez państwo. Miało to swoje odzwierciedlenie w wielkich galach, na których czuli się najważniejsi, we wszelkich ulgach typu komunikacyjnej, zaopatrzeniowej itp. Okres pracy był zdecydowanie skrócony, pensje należały do najwyższych w państwie (za kołem polarnym dodatkowo drugie tyle), emerytura w wieku lat 50, znacznie przekraczająca swą wartością emerytury zwykłych wojskowych. Nic więc dziwnego, że byli oni zainteresowani utrzymaniem systemu, a wszelkie przejawy oskarżenia istniejącej sytuacji, zwłaszcza przez nich, było ostro tępione. Łagry.
Typowe dla totalitaryzmu były obozy pracy, jednakże w ZSRR ich sieć została rozbudowana do olbrzymich rozmiarów. Praktycznie koło każdego większego miasta, przy każdym zagłębiu minerałów, tam gdzie można było prowadzić wyręb lasu istniały łagry ze swoimi podobozami. Początkowo traktowane jako miejsca poprawy socjalnej - resocjalizacja poprzez pracę - stały się wkrótce, zamysłem samego Stalina, wydajnym i ważnym elementem gospodarki kraju. Toteż podstawą systemu, było uzupełnianie a nawet powiększanie liczebności więźniów "Archipelagu GUŁAG" - jak nazwał rzecz Aleksander Sołżenicyn.
Obozy były oficjalnie miejscem osadzania "wrogów ludu", "szkodników", "niebezpiecznego elementu", "wrogów socjalizmu" itp. W praktyce w większości byli tam niewinni ludzie, którzy po prostu zostali aresztowani, bo lokalne NKWD musiało wykonać plan.
Ale i przeciwników ustroju można było spotkać w obozach. Stalin już pod koniec lat dwudziestych sformułował teorię, że im bliżej socjalizmu, tym więcej wrogów, ze walka klasowa stale się zaostrza, co było raczej jedynie teoretycznym uzasadnieniem aresztowań.

Sądy

Sądownictwo istniało jako fasada, właściwie trudno wskazać chociażby jeden proces potwierdzający w Rosji ówczesnej niezawisłość sądów. "Niesamowitym" osiągnięciem nauki prawa sowieckiego było uznanie, że samo postawienie w stan oskarżenia oznacza już winę. Bo przecież uczciwych obywateli się nie oskarża (nieomylność systemu). Jednakże gro "zamkniętych" nie miało procesu, jedynie podsunięto im do podpisania wyrok i tyle. Nie wiadomo było za co i często na ile jest się skazanym, obywatel traktowany był przedmiotowo.
Komunizm był straszny przez swoje zakłamanie, mordował i nazywał to wyzwoleniem lub twierdził, że w ogóle nie morduje. Stąd wzięły się ciągłe dyskusje o "wypaczeniach" i przejściowych błędach tego systemu.

***

I tak skonstruowany system, jeżeli całościowo przemyślany to pokazujący geniusz Stalina, podupadł dopiero po śmierci dyktatora w marcu 1953 roku. Dzisiaj w samej Rosji tylko około 30% społeczeństwa uważa Stalina za zbrodniarza, a zdecydowana większość widzi w nim jedynie bohatera "wojny ojczyźnianej", a historię ZSRR z czasów jego panowania wolą w wydaniu propagandowym, nie przyjmując do wiadomości tego co było naprawdę.
Kliniczną obłudę pokazał ZSRR po wojnie oskarżając zbrodnie hitleryzmu, mając jednocześnie u siebie w państwie sytuację podobną i na większą skalę. Ale jako zwycięzca nie musiał się rozliczać z własnych grzechów.
Często pokazując dobrą wolę władz radzieckich do ujawnienia prawdy, wskazuje się na referat Nikity Chruszczowa "Kult jednostki". Skierowany on jednak był przeciwko Stalinowi i jego zbrodniom, ale system był pochwalony, a własne działania z tego okresu jakby nie zauważone (przypadek?).
Do dzisiaj wiedza na ten temat jest przytłumiona. Podczas gdy każdy zna nazwy takie jak: Dachau, Auschwitz - Birkenau, Treblinka, "Noc długich noży", to nie wiele jeszcze społeczeństwu mówią Kołyma, Workuta, Wyspy Sołowieckie, Łubianka. Stalinizm był jedną z największych tyranii czasów nowożytnych, klęską myśli wolnościowej i optymistycznej, a jednocześnie zbrodnią świetnie zakamuflowaną, co ma swoje odbicie w świadomości dzisiejszego społeczeństwa.
I chociaż nie powinno się budować nowych relacji międzynarodowych i wewnątrzpaństwowych na bazie wzajemnych krzywd i wypominaniu, to nie wolno również zapomnieć.

Bibliografia:

  1. Stephane Courtois i inni, Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania, Warszawa: Prószyński i S-ka, 1999

  2. Anna Radziwiłł, Wojciech Roszkowski, Historia 1871 - 1945, PWN, Warszawa 1994

  3. Bogusław Wołoszański, Tajna wojna Stalina, Wyd. Colori sp. z o.o. Warszawa 1999

  4. Historia Europy pod red. Antoniego Mączaka, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich - Wydawnictwo, Wrocław 1997

  5. Aleksander Sołżenicyn, Archipelag GUŁag, Porozumienie Wydawców, Warszawa 2000

  6. Wiktor Suworow, Lodołamacz, Wyd. Adamski i Bieliński, Warszawa 1996

Polityka zagraniczna ZSRR przed II wojną światową

ZSRR prowadził dwupiętrową politykę zagraniczną już od 1919 roku. 1. Polityka prowadzona w oparciu o tradycyjne sposoby ( na szczeblu oficjalnym ) 2. Równocześnie polityce bolszewiccy wprowadzili III międzynarodówkę - Komintern (1919 - 1943)

W oparciu o to drugie piętro polityki istniała międzynarodowa struktura partii komunistycznych. Ta międzynarodówka była wynikiem decyzji 36 delegatów partii komunistycznych z zachodu. Oczywiście powyższe zdanie należało by napisać w cudzysłowie. Otóż 32 z tych delegatów mieszkało na stałe w Moskwie, więc nigdzie nie musieli przyjeżdżać na zjazd. Przyjechało rzeczywiście 4 delegatów: dwóch z Norwegii i ze Szwecji a dwóch z Niemiec. Owi mieszkańcy Moskwy tak na prawdę reprezentowali siebie, a fakt że byli obcokrajowcami usprawiedliwiał myślenie iż są oddelegowani z zachodu. Skandynawowie mieli reprezentować Szwedzką i Norweską partię komunistyczną, tylko że takie partie nie istniały. Co do delegatów niemieckich, jednym z nich był Hugo Eberstein - reprezentował partię Róży Luksemburg, przyjechali i powiedzieli że się nie zgadzają.

Czyli rzeczywistym celem było wykonanie odgórnych nakazów WKP(b). Na czele stał Zinowiew. Aby partia komunistyczna mogła przystąpić do Kominternu musiała spełnić 21 warunków przyjęcia. Między innymi partia musiała przestać być partia a stać się sekcją Międzynarodówki, głównym celem do którego trzeba się było zobowiązać to obalenie legalnego rządu w swoim kraju. Zadeklarować musiały wspieranie interesów Związku Radzieckiego. Walka ze swoimi rządami to budowa pozaprawnych organizacji we własnym państwie. Miało to na celu przygotowanie kadr rewolucyjnych, by te w odpowiednich warunkach mogły wzniecić rewolucję komunistyczną, gdyż wpływy polityczne partii komunistycznych na zachodzie były znikome.

ZSRR wobec Niemiec.

Od 1922 po rok 38 kontakty z Niemcami są kluczową osią polityki zagranicznej w stosunkach z Europą. 1922 Rappallo koło Genui, byli tam wszyscy Rosjanie i Niemcy też , ale oni byli poza systemem Wersalskim (Liga Narodów).

Intencją brytyjską było by Niemcy mieli znośne sposoby spłaty a dla Rosji by ta mogła spłacić zobowiązania Rosji Carskiej. Nic z tego nie wyszło, a przy okazji oba państwa się porozumiały w układzie w Rapallo - układ dwustronny regulował wszelkie zobowiązania Rosji wobec Niemiec a Niemcy nie rościli odszkodowań za wojnę. Podpisały cały szereg umów gospodarczych i tajny układ wojskowy. Były zagrożeniem dla ładu paryskiego.

W 1923 stosunki radziecko - niemieckie były doskonałe (gosp. polit.) A jak zatem zachowywał się Komintern - głównie w Moskwie ludzie produkowali ulotki, prasę propagandową, szykowali pomoc dla proletariatu niemieckiego by ten obalił legalny rząd (W 1923 roku zajęcie zagłębia Ruhry). Powszechny bierny opór przeciwko Francji i Belgii, wobec tego komuniści uważali ten okres za najlepszy do rewolucji (błąd !)

Polityka wobec Wielkiej Brytanii.

ZSRR i Wielka Brytania szukają sposobu porozumienia się by handlować przy założeniu że nie będzie oficjalnego porozumienia - zbliżenia. ZSRR potrzebował nowoczesnych technologii, przemysłu, żywności (!), Wielka Brytania chętnie to sprzeda, a jak Rosja będzie syta i bogata to obali bolszewizm. Skoro obie strony chcą to mają miejsce kontakty, jak w życiu. I za pomocą państw trzecich rozwijają się kontakty gospodarcze. Tymczasem Zinowiew nie próżnuje, nawołuje do robotników Afganistanu, Persji i Turcji do walki z imperialistami brytyjskimi i klasą burżuazji. W 1924 r. w Anglii do władzy dochodzi Partia Pracy. Wydaje się że musi się ocieplić w stosunkach z ZSRR. I rzeczywiście następuje nawiązanie oficjalnych stosunków z ZSRR. W tym roku szereg państw zaczyna rozmawiać ze Związkiem Radzieckim (m.in. Francja, Belgia). Ale nie Stany Zjednoczone.

W czasie rządów Partii Pracy w Anglii następuje kryzys gospodarczy, górnicy strajkują, następują żądania natury socjalnej. Na to reaguje oczywiście Międzynarodówka i Zinowiew wysyła list otwarty do robotników brytyjskich. Przedmiotem tego listu jest dyrektywa Zinowiewa nawołująca komunistów brytyjskich do obalenia rządu socjaldemokratycznego. I w 1926 znowu przygotowane ulotki, znów organizowana pomoc dla robotników. Reakcją na list Zinowiewa nie były jedynie noty protestacyjne, lecz zerwanie stosunków dyplomatycznych - 1927 rok. Od tego czasu a Rosji alarm wojenny, bo powstanie koalicja imperialistów zachodnich, która zaatakuje - to służyło Stalinowi do umocnienia pozycji i usprawiedliwiania ostrzejszych środków.

Układ w Rapallo miał wymiar praktyczny gospodarczy wojskowy i w oparciu o niego Niemcy mogły szkolić kadry w Rosji a Rosja mogła oczekiwać poprawienia swojego poziomu technicznego. Od 1923 zakłady Junkersa mogły otworzyć w filii pod Moskwą fabrykę samolotów. W Lipiecku (pod Moskwą) powstał ośrodek dla szkolenia pilotów niemieckich. Chemicy rosyjscy i niemieccy wspólnie pracowali nad bronią toksyczną. Krupp rozpoczął montaż i budowę przemysłu ciężkiego w Azji Środkowej - artyleria. W 1927r. kadra techniczna niemiecka to około 2 tys. ludzi i Stalin uważał, że to już wystarczy. Do teh pory współpraca z Niemcami, to teraz czas by z USA. W 1927 formalnie ZSRR współpracuje z 24 firmami niemieckimi i 14 z Ameryki. Na koniec roku układ jest inny 15 firm niemieckich i 40 amerykańskich. Czyli ograniczenie, ale nie zerwanie stosunków z Niemcami. Prawie wszystkie firmy radzieckie miały wspólne pole z firmami amerykanskimi czy zachodnimi (szkolenie, wymiana informacji, technologii) Ograniczenie współpracy z Niemcami na rzecz USA.

Armand Hammer - młody lekarz od 1921 roku w Moskwie przywiózł lekarstwa. Jego ojciec był człowiekiem zakładającym partię komunistyczną w USA i on sfotografował się z Leninem. Przez takie znajomości, w ciągu nocy Lenin załatwił mu koncesję na produkcje azbestu - monopol na Rosję. Prawo do tego by zyski realizować w dewizach. W ciągu roku zarobił milion dolarów, wobec czego mógł zainwestować sobie w dzieła sztuki, złoto, biżuterię w ZSRR. Od roku 1930 na stałe mieszkał w Moskwie, w willi. Otrzymał też druga koncesję od Stalina, na produkcję ołówków i piór. Nie byle jaki monopol, zważywszy na panującą w Rosji akcję walki z analfabetyzmem. Czyli było to kolejne niezłe źródło dochodów.

W ten sposób pozycja Hammera była na tyle silna, że w praktyce jego willa była nieoficjalnym przedstawicielstwem gospodarczym USA w ZSRR. Jego akcje wzrosły po 1929, a koniec takiej roli był w 1933, gdy nawiązano oficjalne stosunki Moskwa - Waszyngton. Hammer pomógł Fordowi przy załatwieniu dostaw ciężarówek a później przy zbudowaniu fabryki w ZSRR. Ze współpracy tej korzystały również firmy produkujące broń takie jak: Maxim i Colt - cekaemy oraz Renault produkujący czołgi.

Wielki Kryzys i jego wpływ na politykę ZSRR.

Ten Kryzys generuje określone nastawienie międzynarodowego społeczeństwa proradziecko, bo na zachodzie postępuje pauperyzacja społeczeństwa, a w Rosji: opieka zdrowotna, szkolnictwo, brak kolejek po chleb, elektryczność wszędzie. Oczywiście zachód widzi tylko obrazy a nie zna jakości tego. Społeczeństwo radzieckie jest odsłonięte od zachodu kurtyną i KGB (NKWD), cenzura, zakaz wyjazdu na zachód, selektywne pokazywanie kraju gościom z zachodu, propaganda - kształtują fałszywy obraz świata. Co pozwala widzieć pozytywne efekty działalności bolszewików. Nie widać na zachodzie głodu na Ukrainie - mimo iż zmarło 6 mln ludzi (!).

Bernard Show powiedział (był wtedy w ZSRR): "nigdy nie jadłem tak dobrze jak w Związku Radzieckim" - typowy wizerunek Rosji. Sztucznie stworzono wizję raju rosyjskiego . Nawet Biuro Podróży w USA namawiało do wycieczek do kraju Rad.

Od 1928 Komintern (z inicjatywy Stalina) decyduje się na zwrot, bo nastąpiła stabilizacja (nie znano przyszłości, że za rok będzie kryzys), a zatem widmo rewolucji bolszewickiej odeszło. Partie socjaldemokratyczne, które były przeciwne komunistycznym, nazywane są teraz socjalfaszysowskie. Tymczasem nazizm - ruch nacjonalistyczny był w Rosji dobrze postrzegany, nie przez treści jakie popierał, ale przez skutki jakie swoja obecnością mógł wywołać. Nazizm poprzez podważanie systemu wersalskiego, musiał walczyć, wprowadzić "zawieruchę", co mogliby komuniści wykorzystać od zrobienia rewolucji. Komuniści niemieccy tymczasem walczą i z nazistami i z socjaldemokratami.

Polityka Stalina wobec Niemiec tego okresu to: 1. nienawiść do SPD 2. uznanie nazistowskiej siły 3. obawa aby komuniści niemieccy nie doszli do władzy, aby nie doszli sami do władzy, gdyż mogliby wymknąć się spod kontroli bolszewizmu. Wolno im było przejąć władze ale z pomocą radziecką, z nadania Moskwy. Te wszystkie dążenia stalinowskie, o nadawaniu władzy komunistom zachodnim, o niemieckim burzeniu systemu i wykorzystaniu tego celów rewolucyjnych ziściły się może nie w formie jaką przewidywałby Stalin, ale właśnie II wojna światowa, była tym co pozwoliło ZSRR na rozszerzenie wpływów. W latach 30 - tych wydarzenia szły ku wojnie między mocarstwami. Remilitaryzacja Nadrenii i inne wydarzenie niemieckie. Włosi w Abisynii, Japonia w Mandżurii, Franco w Hiszpanii, Anschluß Austrii, Sudety, plebiscyt w zagł. Saary, polityka appeasement'u To ZSRR sobie przeczeka i przyłączy się do wygrywających, by czerpać korzyści.

Stosunki Republiki Weimarskiej a później Hitlerowskich Niemiec i ZSRR

Wrogość do Polski była głównym powodem, dla którego część prawicy niemieckiej wypowiadała się za porozumieniem ze Związkiem Radzieckim. Mimo braku formalnego uznania rządu radzieckiego przez mocarstwa zachodnie zaproszono go, podobnie jak Niemcy, do udziału w międzynarodowej konferencji gospodarczej, która odbyła się w Genui w dniach 10 kwietnia - 19 maja 1922r. Ku zaskoczeniu mocarstw zachodnich niemiecki minister spraw zagranicznych Walter Rathenau i radziecki komisarz spraw zagranicznych Gieorgij Cziczerin podpisali 16 kwietnia 1922r. w pobliskim Rapallo układ o anulowaniu roszczeń radzieckich do niemieckich odszkodowań wojennych oraz roszczeń niemieckich do odszkodowania za dobra uspołecznione w ZSRR, o normalizacji stosunków dyplomatycznych i rozszerzeniu wzajemnego handlu. Poprzednio już 19 kwietnia 1920r. Niemcy i Rosja Radziecka (Nazwa Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich pojawiła się dopiero w 1922r.) zawarły układ w sprawie repatriacji jeńców wojennych i ustanowiły swoich pełnomocników wzajemnie w obu stolicach. Dnia 6 maja 1921r. Niemcy i Rosja Radziecka zawarły układ handlowy.

Umowa w Rapallo otworzyła nowy okres wielopłaszczyznowej współpracy między ZSRR a Republiką Weimarską. Jako pierwszy niemiecki ambasador udał się do Moskwy Urlich von Brockdorff Rantzau. Już wkrótce rozpoczął on oparte na wzajemnym zaufaniu, wszechstronne pertraktacje z komisarzem spraw zagranicznych Cziczerinem. Ustalono rozbudowę wymiany gospodarczej i handlowej, która miała rozszerzyć się niebawem także w ścisłą współpracę w dziedzinie wojskowości.

Wzajemne zbliżenie podyktowane było interesem obu stron. Lenin nie ukrywał, że Rosję Radziecką łączy wspólna niechęć do traktatu wersalskiego. Swoich niemieckich rozmówców przekonywał, że jedyną dla nich drogą ocalenia przed Ententą jest sojusz z Moskwą. Dla Niemców ominięcie twardych warunków traktatu wersalskiego: demilitaryzacja Nadrenii i zniesienie powszechnej służby wojskowej; możliwe było tylko przy ścisłym sojuszu z ZSRR. Także problem pozytywnego rozwiązania w przyszłości niemieckiej granicy wschodniej, zwłaszcza z Polską, widziano w Berlinie jedynie we współdziałaniu z Moskwą. Przyczyniło się to do podpisania 29 lipca 1922r. tajnej umowy o radziecko - niemieckiej współpracy wojskowej. Niemcy pozbawione, wynikiem ustaleń wersalskich, możliwości posiadania ciężkiego sprzętu wojskowego, licznej armii, lotnictwa, praktycznie skazane były na wojskowe upośledzenie. Znalazły zatem sobie partnera, takiego jak one odseparowanego od elity europejskiej, u którego mogły prowadzić badania naukowe pod kontem militarnym, szkolić oficerów z użyciem broni pancernej, uczyć fachu pilotów wojskowych etc.

Następowały wprawdzie również okresy znacznego oziębienia wzajemnych stosunków między innymi z powodu roli Moskwy w przygotowaniu komunistycznej rebelii w Niemczech w 1923r. oraz aresztowań w ZSRR niemieckich specjalistów podejrzanych o sabotaż, to jednak konflikty te nie miały wpływu na osłabienie współpracy wojskowej. Wręcz przeciwnie 24 kwietnia 1926r. w Berlinie podpisany został niemiecko - radziecki układ o przyjaźni i neutralności. Dobrej współpracy nie zakłóciło też przystąpienie Niemiec do Ligi Narodów we wrześniu 1926r.

Przerwanie ścisłego współdziałania w dziedzinie wojskowej nastąpiło dopiero w roku 1933 z winy Hitlera, który wydał rozkaz likwidacji wszystkich niemieckich powiązań wojskowych z Rosją. Stalin nie zamierzał jednak zrywać tajnego związku berlińsko - moskiewskiego i w następnych latach czynił wszystko co możliwe by pozyskać niemieckiego dyktatora.

Hitler, który planował rewizję wschodnich granic Niemiec kosztem Polski i Czechosłowacji potrzebował, jeśli nie poparcia to przynajmniej przyzwolenia państw zachodnich. Zatem nie chciał się narażać na podejrzenia o współpracę ze Stalinem. Nadal trwały jednak, choć ograniczone, kontakty handlowe, a w kwietniu 1935 roku doszło do zawarcia układu kredytowego, zgodnie z którym w ciągu najbliższych 2 lat ZSRR miał otrzymać z Berlina kredyt w wysokości 200 mln marek. Pewne oznaki ocieplenia wzajemnych stosunków pojawiły się na przełomie 1938 i 1939 roku a więc po przyłączeniu Austrii i układzie monachijskim, sankcjonującym niemieckie roszczenia w stosunku do Czechosłowacji. Hitler nie musiał już dbać o zachodnią opinię.

Z Polską mógł rozprawić się sam, ale dla pewności wolał ułożyć się ze Stalinem w tej kwestii. (Inną sprawą jest że agresja na RP nie była wpisana w program Hitlera, decyzja o tym zapadła dopiero w 1939, lecz nie jest zadaniem tego tekstu rozliczanie tej kwestii. ) Układ Ribbentrop - Mołotow, pięknie przypieczętował 20 lat współpracy obu krajów. Fakt, że obie strony zdawały sobie sprawę z iluzoryczności przyjaźni, to jednak na ów moment było to scementowanie dwóch europejskich potęg.

Związek Radziecki po II wojnie światowej

Związek Radziecki wyszedł z II wojny światowej jako supermocarstwo. Pomimo ogromnych strat (szacuje się ze nawet 27 mln ludzi) zdołał wielkim kosztem zbudować armię i pokonać Niemców.
W jej [wojny] rezultacie Związek Radziecki opanował całą niemal Europę Środkowo - Wschodnią, stwarzając sobie przy pomocy rządów komunistycznych podstawy trwałej kontroli. Znaczną cześć terytoriów gdzie dotarła Armia Czerwona ZSRR przyłączył do swoich ziem, reszta pozostała w strefie dominacji rosyjskiej. Poza zdobyczami terytorialnymi w Polsce, Moskwa zachowała odebrane w 1940 Rumunii Besarabię i Bukowinę, inkorporowane wówczas państwa bałtyckie, a także przejęła od Czechosłowacji Ruś Zakarpacką. Na dalekim Wschodzie, kosztem Japonii, ZSRR zdobył część wysp Kurylskich.
Związek Radziecki zdobył tak wiele pomimo braku początkowo broni jądrowej, a która to posiadali amerykanie, którzy jednak nie dostrzegali ekspansywności w polityce Stalina i na nią przystali. Jednak wkrótce powstał konflikt, który z czasem się zaostrzył. Wypadkową tego sporu zwanego "zimną wojną" było powstanie dwóch państw niemieckich, z których NRD pozostało w orbicie wpływów sowieckich. Własną broń nuklearną ZSRR skonstruował w 1949 roku (prawdopodobnie wykradając projekty amerykańskiej bomby).

W ciągu kilku lat po wojnie obszar ZSRR i jego państw satelickich został hermetycznie zamknięty, a ideologię komunizmu wdrażano bezkompromisowo. Nastąpił okres tzw. kultu jednostki. Stalin stał się bogiem i wybawcą, mądrością świata i jedynym słusznym władca. Wielu ludzi w to wierzyło, pozostali bojąc się utraty życia, oficjalnie też tak myśleli. Wszechobecny aparat terroru utrzymywał społeczeństwo radzieckie w strachu i posłuszeństwie. Strach nie obcy był nawet na najwyższych szczeblach władzy, gdyż Stalin, co pewien okres przeprowadzał tzw. "czystki". Nastąpiło apogeum rozwoju sieci obozów - gułagów od GUŁag (Gławnoje Uprawljenije Łagieriej - Główny Zarząd obozów). Do obozów szli praktycznie wszyscy, nie wina była głównym powodem aresztowania, a potrzeba wykonania planu przez jednostkę NKWD (później KGB), którego szefem był Ławrientij Beria. Dekretem Stalina do obozów trafiali nawet rosyjscy jeńcy wojenni, którzy przeżyli niemieckie stalagi. Aresztowani byli za rzekomą zdradę ojczyzny.
O obozach wiedzieli wszyscy, ale się o nich nie mówiło, nie pasowało to do wizji kraju szczęśliwego, którą kreowała propaganda. Tuszowała ona także fakt, ze kraj był po ogromnych zniszczeniach i gospodarka radziecka była na wyczerpaniu, a kolektywizacja wsi jeszcze pogarszała jej stan.

Dopiero śmierci Stalina w marcu 1953 roku pozwoliła społeczeństwu jak i partii odetchnąć. Stanowisko I Sekretarza KC KPZR (Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego) zaczął piastować Nikita Chruszczow, który oficjalnie potępił kult jednostki (wybór ten przypłacił życiem Beria). Jednak o poważniejszych zmianach ustrojowych czy w polityce zagranicznej nie mogło być mowy, gdyż ciągle istniało silne lobby stalinowców świadomych swoich przywilejów.
Podkreślając swoją mocarstwową pozycję w 1957 roku ZSRR wysunął się na prowadzenie w podboju kosmosu, wystrzeliwując na orbitę okołoziemską sztucznego satelitę - sputnika.
Polityka zagraniczna Chruszczowa charakteryzowała się licznymi konfliktami, nawet zbrojnymi. W 1958, miała miejsce interwencja zbrojna na Węgrzech. Od 1958 rozejście się dróg ZSRR i Chin Ludowych, które wcześniej otrzymały od Rosjan broń jądrową. Ten gest Chruszczowa był mocno krytykowany i osłabił jego pozycję. W 1959 roku poparcie komunistycznej Kuby i próba zainstalowania tam broni jądrowej (1961) wywołało głęboki kryzys rosyjsko - amerykański. Zakończył się on pomyślnie dla amerykanów.
16 października 1964 roku z powodu porażki w kryzysie kubańskim, bezowocnej polityki gospodarczej oraz przez nazbyt ekstrawaganckie zachowanie Nikita Chruszczow ustąpił ze stanowiska.

Nowym szefem KPZR został Leonid Breżniew a premierem Kosygin. Wraz z ich nadejściem zakończyły się pewne swobody kulturalne znamionujące epokę poprzednią. Partia odeszła już na dobre od nurtu liberalnego pozostając przy zasadach iście konserwatywnych. Umocniono władze, między innymi poprzez mianowanie szefem KGB Jurija Andropowa.
Okres Breżniewa charakteryzował marazm gospodarczy i pauperyzacja społeczeństwa, gdyż kierownictwo partii wolało import zbóż niż dekolektywizację, która była synonimem rosyjskiego socjalizmu. Do końca ZSRR nie osiągnął samowystarczalności w produkcji żywności. Poza tym na zbrojenia wydawano olbrzymią cześć budżetu, co musiało przesądzić o zastojach w innych sektorach przemysłu. W okresie Breżniewa armia radziecka stała u szczytu swej potęgi, natomiast w ubogim społeczeństwie rozwijały się patologie. Breżniewski "okres zastoju" był wynikiem starczego konserwatyzmu ekipy rządzącej.
Przykładem likwidowania ruchów liberalnych była interwencja wojsk układu warszawskiego w Czechosłowacji w 1968 roku zainicjowanej przez Breżniewa. W 1979 ZSRR wciągnął się w konflikt w Afganistanie. Przez nikogo nie zapraszany chciał podtrzymać przy władzy komunistyczny rząd. Jednak napotkał silny opór muzułmańskich Talibów, wspieranych przez amerykanów. Co spowodowało powrót do "zimnej wojny" o zaostrzonym obliczu. Tymczasem międzynarodowa sytuacja ZSRR nie była najlepsza. Nastąpiła poprawa stosunków japońsko - chińsko - amerykańskich, w Polsce następował widoczny kryzys władzy socjalistycznej.
A system radziecki potrzebował zmian, ale stare kierownictwo było bezradne. W 1982 zmarł Breżniew, a jego stanowisko zajął Juri Andropow, wieloletni szef KGB. Nie udało mu się jednak przełamać oporu rządzącej nomenklatury.
Tymczasem rządzący USA Ronald Regan, rozłączał okres zintensyfikowanego "wyścigu zbrojeń", aby w ten sposób wyczerpać ZSRR. Aby sprostać amerykańskiej armii, Armia Czerwona musiała rozpocząć szeroko zakrojoną modernizację, a to wymagało zwiększenia produktywności całej gospodarki, ale to było blokowane przez ideologię. Dodatkowo Regan zaproponował tzw. "gwiezdne wojny" czyli wprowadzenie na orbitę rakiet balistycznych, na co Rosja już w ogóle nie mogła sobie pozwolić.
W 1985 roku po śmierci Czernienki, sekretarzem Generalnym KC KPZR został Michaił Gorbaczow, który wprowadził pierestrojkę (przebudowa) i głasnost' (jawność). Jednak projekty reform były spóźnione w stosunku do pogarszającej się sytuacji ekonomicznej. Jednocześnie pierestrojka wpłynęła na rozmywanie się podstaw systemowych ustroju ZSRR.
(Wykorzystały to państwa bloku socjalistycznego na zmianę swojej orientacji ideologicznej).


Rywalizacja o wpływy w  Mandżurii i Korei doprowadziła do wybuchu wojny rosyjsko-japońskiej (1904-1905) i zaostrzenia stosunków z Wielką Brytanią. Na Bałkanach Rosja poniosła dyplomatyczną klęskę utraciwszy wpływy w  Bułgarii, która związała się z Austro-Węgrami. . Rosyjskie podboje w środkowej Azji zaczęły zagrażać interesom brytyjskim (Afganistan, Indie). Nieprzyjemna sytuacja pojawiła się także w Chinach, które po wojnie w 1894-95 stały się podległe Japonii. Rosja stanęła w obronie Chin (prowadziła tam interesy, m. in. budowano kolej transsyberyjską). Na ziemi, którą Japonia oddała Rosji (półwysep Liaotung) Rosjanie zbudowali bazę mor-ską, Port Artur. Podczas powstania bokserów (1900 r.) Rosja wprowadziła dalsze wojska do Mandżurii. Rosnące wpływy Rosji w Azji zaniepokoiły Wielką Brytanię, która podpisała w styczniu 1902 r. sojusz z Japonią. Ta, mając wsparcie potężnego sojusznika, w nocy 8/9 lutego 1904 r. niespodziewanie zaatakowała Port Artur.Mimo wybudowania kolei transsyberyjskiej możliwości komunikacyjne w Rosji były beznadziejne. Wojska z Europy nie zdążyły z pomocą, a nowoczesna armia japońska w wielu miejscach czyniła szybkie postępy. Port Artur poddał się po niemal rocznym oblężeniu 2 stycznia 1905 r. W marcu 1905 r. krwawa bitwa pod Mukden rozstrzygnęła losy wojny. Flota Bałtycka, po wielomiesięcznym rejsie z Europy (wzdłuż wybrzeży Afryki i Azji), dopłynęła do Władywostoku i została natychmiast zatopiona pod Cuszimą. Klęska Rosji była straszna. Pierwszy raz w historii państwo europejskie zostało pobite w wojnie poza Europą. Warunki kapitulacji były ciężkie. W Rosji wybuchły bunty, które po próbie siłowego stłumienia, przerodziły się w rewolucję. Car Mikołaj II został zmuszony do wydania Manifestu Październikowego. Reformy rozpoczęły się, ale część rewolucjonistów (socjaliści) uważało, że to za mało. Na początku XX wieku istniała w Rosji sytuacja rewolucyjna - chłopi żądali ziemi , robotnicy ustawodawstwa pracy, wśród wielu warstw społeczeństwa system samodzierżawia, kompletnie już anachroniczny, budził opór. Ferment wewnętrzny zaostrzał wielonarodowościowy charakter państwa: zarówno wśród Polaków jak i Finów silne były dążenia do niepodległości czy przynajmniej rozszerzenia autonomii. Dążenia tych narodowości ułatwiły później caratowi, paradoksalnie stłumienie ruchu rewolucyjnego, ale w pierwszym okresie pogłębiały kryzys przedrewolucyjny. Opozycję przeciw dotychczasowemu systemowi rządów zaostrzyły wieści o klęskach poniesionych przez Rosję w wojnie z Japonią . Ekspansja Japonii zaczęła grozić Rosji. Rząd carski budował właśnie najdłuższą na świecie linię kolejową i interesował się sprawami Dalekiego Wschodu. Spółki rosyjskie inwestowały kapitały w koleje, kopalnie i lasy Mandżurii oraz Korei. Japonia ze swej strony zapewniła sobie poparcie Anglii, uwikłanej w konflikt z Rosją, po czym zaczęła żądać od Rosji opuszczenia Mandżurii i przyznania Korei. Gdy żądanie to pozostało bez odpowiedzi, Japończycy zaatakowali flotę rosyjską stacjonującą w twierdzy morskiej Port Artur. W styczniu 1905 r. padł Port Artur , w lutym tegoż roku Japończycy rozbili armię rosyjską pod Mukdenem, a śpiesząca na odsiecz rosyjska flota bałtycka , po prawie ośmiomiesięcznej żegludze wzdłuż wybrzeży Afryki i Azji, została zaraz po przybyciu całkowicie rozgromiona pod Cuszimą. ...W naprężonej sytuacji wystarczyła iskra, by nastąpił wybuch, i taką iskrą stał się strajk w Zakładach Putiłowskich w Petersburgu w styczniu 1905 r. Wśród robotników tych zakładów działał już od paru lat duchowny prawosławny Gieorgij Gapon. Z jego inicjatywy została opracowana petycja zawierająca żądania swobód politycznych, ustawodawstwa socjalnego oraz zakończenia wojny. Z tą petycją ruszył pochód robotniczy z ikonami i chorągwiami cerkiewnymi, by przedstawić swe prośby batiuszce carowi. Część ludu rosyjskiego głęboko wierzyła, że sam car jest dobry, kocha swój lud, a tylko urzędnicy i otoczenie monarchy nie dopuszczają by ten dowiedział się o niedoli ludu. Pokojowy pochód przywitano salwami, padło ponad tysiąc zabitych, a jeszcze więcej było rannych. Ta "krwawa niedziela", w styczniu 1905 r. stała się początkiem ruchu rewolucyjnego w całej Rosji. Sam Gapon uratował się z masakry i opuścił Rosję , a po powrocie w 1906 r. został zastrzelony z polecenia partii eserowców, gdyż próbował nawiązać kontakty z policją. Ruch rewolucyjny objął wszystkie warstwy społeczeństwa rosyjskiego, przejawiał się w strajkach i demonstracjach organizowanych w miastach, wystąpieniach chłopów, akcjach terrorystycznych, organizowanych przez eserowców. W czerwcu doszło do buntu marynarzy na pancerniku "Potiomkin" . Na czele ruchu próbowali stanąć socjaldemokraci i eserowcy. Z inicjatywy tych pierwszych zaczęły powstawać rady delegatów robotniczych, które miały kierować wystąpieniami i prowadzić ewentualne pertraktacje z właścicielami lub administracją państwową. Car w obliczu masowego ruchu rewolucyjnego zapowiedział zwołanie w sierpniu 1905 r. Dumy ( ros. nazwa parlamentu). Nie uspokoiło to sytuacji, gdyż Duma miała mieć charakter doradczy , a nie ustawodawczy. Tymczasem skończyła się wojna z Japonią i Rosja musiała podpisać traktat pokojowy potwierdzający straty terytorialne.(We wrześniu 1905 r. podpisano traktat oddający Japonii Port Artur, część Sachalinu, a także wpływy w Korei i Mandżurii ) W październiku rozpoczął się strajk powszechny. Przystąpili do niego nie tylko robotnicy w zakładach pracy, ale i studenci, a nawet część urzędników: stanęła kolej. Rosja została sparaliżowana. Mikołaj II zmuszony sytuacją ogłosił Manifest Październikowy, zapowiedział w nim wybory do Dumy Ustawodawczej, wprowadził swobodę zgromadzeń i stowarzyszeń. Rosja miała przestać być monarchią absolutną. Duża część uczestników ruchu odebrała manifest jako zwycięstwo rewolucji i zarazem spełnienie jej głównych celów. Ale jednocześnie część z nich uznała, że należy walczyć dalej. W grudniu wybuchło w Moskwie z inicjatywy SDPRR zbrojne powstanie robotnicze, ale zostało krwawo stłumione. Carat przystąpił do walki z ruchem rewolucyjnym. Przypomniano trzy podstawy Rosji, sformułowane jeszcze w czasach panowania Mikołaja I: samodzierżawie, lud i prawosławie. Ruch rewolucyjny zaczęto przedstawiać jako dzieło cudzoziemców wrogów Rosji i Cerkwi. " Bij Polaków , Żydów i studentów"- wołano na wiecach antyrewolucyjnych Kiedy w 1904 r. zaczęła się wojna rosyjsko - japońska, polskie środowiska polityczne nie mogły pozostać obojętne. Społeczeństwo polskie zaboru rosyjskiego, choć pozbawione możliwości jawnego życia politycznego, było w dużej części przygotowane do formułowania swoich dążeń i do walki o ich realizację. Endecja zajęła postawę wyczekującą, jej przywódca Dmowski wyruszył do Japonii. Tam też wyjechał jeden z czołowych działaczy PPS , Piłsudski. Obaj spotkali się na ulicach w Tokio, ale każdy z nich przybył tam w innym celu. Piłsudski pragnął nawiązania rozmów o ewentualnej pomocy Japonii dla przygotowań powstańczych w zaborze rosyjskim oraz o współpracy w dziedzinie wywiadu i ewentualnych działaniach sabotażowych. Dmowski postanowił nie dopuścić do realizacji tej awanturniczej, jak sšdził koncepcji. Japończycy chętniej przyjęli sugestię Dmowskiego. Po tej dziwnej wyprawie obaj działacze wrócili do kraju, gdzie już narastały napięcia w związku z wydarzeniami w Rosji. Główne ówczesne środowiska polityczne reprezentowały cztery koncepcje działań. Endecja uważała, że należy wykorzystać sytuację w Rosji do uzyskania choć ograniczonej autonomii, praw do języka polskiego w szkolnictwie i samorządzie wiejskim, rezygnując z wszelkich działań gwałtownych, żądań niepodległościowych i odcinając się od ruchów rewolucyjnych. Polska Partia Socjalistyczna nie była jednolitaw swoich poglądach, ale w całości uznawała, że należy nasilać wszelkie działania ruchu rewolucyjnego, łącznie z elementami walki zbrojnej, w celu wywierania nacisku na carat, i że "polska rewolucja" społeczno - narodowa, choć uwzględniając potrzeby rewolucji rosyjskiej, powinna formułować własne cele. W 1905 r. wysunęła hasło odrębnej konstytuanty w Warszawie. Jednakże w samej PPS dochodziło do sporów między tzw. starymi, którš to nazwę wprowadził Piłsudski a "młodymi". "Starzy" reprezentowali swoisty epigonizm powstańczy i podkreślali rolę tworzonej Organizacji Bojowo - Spiskowej -OBS, której działania nie dały się sprowadzić do ochrony manifestacji czy strajków, a raczej stanowić zalążek polskiej siły zbrojnej. "Młodzi" przywiązywali większą wagę do masowego ruchu robotniczego i celów społecznych. Z kolei SDKPiL tzw. esdecja uważała całość ruchu rewolucyjnego w Kongresówce za integralną część rewolucji rosyjskiej, odżegnując się od wszelkich haseł narodowych. PPS chciała budować ustrój socjalistyczny w niepodległym państwie polskim, SDKP uznawała , że zwycięstwo międzynarodowej rewolucji zlikwiduje wszelkš niewolę i zarazem problem między państwami. Pierwszymi masowymi wystapieniami, zorganizowanymi przez PPS, stały się manifestacje antywojenne, z których największa odbyła się w Warszawie na placu Grzybowskim w listopadzie 1904 r.. Wtedy to po ataku policji na manifestantów z tłumu padły strzały. W styczniu doszła do Królestwa Polskiego wiadomość o "krwawej niedzieli", a następnie kolejne informacje o potężniejacym ruchu rewolucyjnym ogarniajšcym całą Rosję. Zarówno PPS, jak i SDKPiL zorganizowały w pierwszych miesiącach 1905 r. liczne solidarnościowe strajki i demonstracje. Od lutego zaczął się strajk młodzieży gimnazjalnej pod hasłem polonizacji szkolnictwa i zarazem zmiany stosunków panujacych w szkołach. Zaowocowały długoletnie działania Zetu. Żadne z polskich ugrupowań nie mogło potępić walki młodzieży o polonizację szkół. Ale endecja starała się, by ruch ten nie został zwiazany z dążeniami rewolucyjnymi, próbowała nie dopuscić do przejęcia jego kierownictwa przez partie socjalistyczne, a ugodowcy zamierzali doprowadzić do tego, żeby młodzież ograniczyła się do wysyłania petycji do cara. Drugim wielkim ruchem była walka gmin wiejskich o prawo używania w urzędach języka polskiego. Po raz pierwszy chłopstwo tak masowo przystapiło do walki o prawa narodowe. Zaczęły się też strajki robotników rolnych i walki o serwitury. Jednocześnie narastał ruch robotniczy. Doszło do masowych obchodów święta 1 Maja. W czerwcu w Łodzi trwały parodniowe krwawe walki robotników polskich i żydowskich z policja i wojskiem. Padło w nich ponad 100 osób. Rozszerzała swoją działalnosć Organizacja Bojowo - Spiskowa. Stefan Okrzeja był pierwszym bojownikiem , którego stracono w lipcu 1905 r. na stokach Cytadeli, po próbie zamachu na posterunek policji. Masowosć wystąpień, coraz częstsze walki zbrojne wytworzyły w Królestwie sytuację rewolucyjno - powstańczą. W sierpniu nowym generał- gubernatorem został Gieorgij Skałon, który miał za zadanie przywrócić porzadek. Na razie było to jednak niemożliwe. Carat poszedł na pewne ustępstwa, przywrócono prawa swobodnej działalności Koscioła rzymsko-katolickiego, zaprzestano przesladowań unitów, w czerwcu zezwolono na używanie języka polskiego w gminach, a w połowie października na tworzenie prywatnych szkół polskich. W październiku car wydał manifest zapowiadający wybory do Dumy i wprowadzenie swobód obywatelskich. Jednakże następnego dnia wielka manifestacja na placu Teatralnym w Warszawie została rozpędzona przez żandarmerię. Zabito ok. 40 osób. Dnia 11 listopada w Królestwie ogłoszono stan wojenny, którego przywrócenie spowodowało dwie odmienne reakcje. Centralny Komitet Robotniczy, władza PPS, ogłosił w grudniu 1905 r. manifest wzywajšcy całe społeczeństwo do pełnego bojkotu władz rosyjskich - miano zaniechać płacenia podatków, nie załatwiać żadnych spraw w urzędach rosyjskich. Endecja natomiast wysłała delegację do Petersburga w celu przedstawienia propozycji nadania przez cara autonomii Królestwu Polskiemu, w zamian za pomoc w tłumieniu ruchu rewolucyjnego. Liczono, że Kongresówka uzyska autonomię na wzór Finlandii, łaczyć ją z Rosja będzie osobna cara, polityka zagraniczna, celna, ale całosć administracji znajdzie się w rękach polskich. Na porozumienie z caratem liczyli też ugodowcy, którzy pod koniec 1905 r. utworzyli Stronnictwo Polityki Realnej. Żadna z tych inicjatyw nie przyniosła pożądanych rezultatów, ruch rewolucyjny zamierał. Ani społeczeństwa polskiego nie było stać na pełne zakwestionowanie panujacego porzadku, ani carat w obliczu wygasajacej rewolucji nie widział potrzeby ustępstw wobec Polaków. W 1906 r. coraz mniej było masowych wystąpień w Królestwie, rozszerzyła się natomiast działalnosć OBS. W kwietniu OBS zorganizowała ucieczkę 10 więźniów z Pawiaka, pod dowództwem Jana Gorzechowskiego. W sierpniu 1906 r. doszło do tzw. krwawej środy, jednoczesnego ataku na kilkadziesiąt posterunków policji, w listopadzie do napadu pod Rogowem na pociag wiozacy pieniadze. Spory między polskimi ugrupowaniami przerodziły się w otwarta walkę. Bojowcy PPS ścierali się z utworzonym przez narodowców Narodowym Zwiazkiem Robotniczym. Doszło do krwawych starć w Łodzi. Ogółem w tych bratobójczych walkach zginęło ponad 300 bojowców po obu stronach. Stopniowo działania niektórych grup OBS zaczęło przybierać charakter kryminalny, organizacja słabła, w końcu 1906 r. została decyzja władz PPS rozwiazana. Wydarzenia 1905 - 1906 r. które można nazwać zarówno "czwartym powstaniem", jak i "pierwsza rewolucja", zostawiły po sobie Królestwo w gruntownie zmienionej sytuacji w stosunku do stanu poprzedzajšcego ten okres " przyspieszenia historycznego". W Kongresówce mogły odtšd działać legalne ruchy polityczne. W wyborach do Dumy wzięło udział Stronnictwo Narodowo - Demokratyczne, w Dumie zawiązało się Koło Polskie. Powstała cała sieć legalnych instytucji życia narodowego min. Warszawskie Towarzystwo Naukowe, Towarzystwo Bibliotekarzy, Stowarzyszenie Nauczycieli Polskich, Polska Macierz Szkolna, Towarzystwo Kursów Naukowych. Abramowski i Wojciechowski zaczęli organizować ruch spółdzielczy. Funkcjonowały polskie szkoły prywatne, zelżała cenzura. Rozszerzyły się ramy różnych form aktywnosci społecznej, za którą nie groziło już więzienie czy zsyłka. Zaczęło powstawać ustawodawstwo pracy. Legalnie mogły działać różne związki zawodowe. Zakładały je zarówno SDKPiL, jak i PPS. Powstały tworzone z inicjatywy endecji, tzw. polskie związki do których nie przyjmowano robotników żydowskich. Duchowieństwo katolickie patronowało katolickim związkom robotników, a z kolei Bund - skupiającym robotników żydowskich. Nastapiły przetasowania na scenie politycznej i krystalizacja programów. Endecja wyraźnie sformułowała koncepcję taktycznej ugody z Rosją. Polityka ugodowa doprowadziła do secesji w obozie narodowym, tzw. Frondy. Narodowy Związek Robotniczy i wielu młodych, tworzacych grupę Zarzewie zerwało z endecją. W PPS nastapił otwarty rozłam na PPS - Frakcję Rewolucyjną, przybierającą w coraz większym stopniu formę ruchu niepodległościowego ( J.Piłsudski,W.Jodko-Narkiewicz), i PPS - Lewicę ( F. Kon, B. Szapiro ). PPS - Frakcja przeniosła swą działalność do Galicji. W Królestwie narodził się ruch ludowy. Chłopi, którzy wykazali swoja chęć i umiejętnosć aktywnego uczestnictwa w życiu narodowym, utworzyli w 1904 r., jeszcze pod kierunkiem inteligentów, Polski Związek Ludowy, który miał prowadzić pracę oswiatową i spółdzielczą. Po jego rozwiązaniu przez władze w 1907 r. ruch ludowy skupił się wokół pisma "Zaranie", stąd nazywano go zaraniarskim. Główną rolę odgrywali w nim Irena Kosmowska i Tomasz Nocznicki. Ruch ten zaczął konkurować na wsi z endecją i odbierać jej klientelę. W 1906 r. SDKPiL i Bund stały się autonomicznymi częściami Socjaldemokratycznej Partii Robotników Rosji. Rok 1905 przyniósł umasowienie ruchów politycznych - PPS , Bund, SDKPiL doszły do kilkudziesięciu tysięcy członków. W styczniu przeprowadzono wybory do Dumy. Ludność była podzielona na kurie, z których każda mogła wybrać określoną liczbę elektorów, którzy następnie wybierali posłów. Wcześniej car podpisał ustawę, że każda decyzja Dumy nabierze mocy dopiero po uzyskaniu zgody cara. W wyborach wzięły udział nowo powstałe partie i ugrupowania, min. Partia Konstytucyjno - Demokratyczna tzw. kadeci, i chłopska Partia Pracy tzw. trudowicy. Bolszewicy pierwsze wybory zbojkotowali, weszli dopiero do II Dumy. I Duma istniała krótko - od końca kwietnia 1906 r. do lipca tegoż roku, kiedy to została przez cara rozwiązana. Członkowie Dumy próbowali temu zapobiec, ale nastroje rewolucyjne w społeczeństwie już dogorywały. Podobny los spotkał II Dumę w 1907 r. Dopiero III Duma wybrana wg. zmienionego prawa wyborczego (min. pozbawiono prawa głosowania dużą część robotników), przetrwała całą pięcioletnią kadencję. Premierem Rosji w 1906 r. został Piotr Stołypin. Funkcje swoje sprawował aż do momentu śmierci z rąk zamachowca w 1911 r. Przeszedł on do historii jako okrutny pacyfikator ruchu rewolucyjnego. Najważniejszą z jego reform okazała się ustawa z 1906 r. pozwalająca każdemu chłopu, dotychczasowemu członkowi obszcziny, na wystąpienie z niej i stanie się indywidualnym właścicielem ziemi. Wojna przerwała realizację tej reformy. Rewolucja 1905 - 1906 wg. odczucia wielu z jej uczestników zakończyla się klęską, ale Rosja wyszła z niej jako inny kraj - system samodzierżawia został podważony , powstały legalne ruchy polityczne, zaczęła się tworzyć warstwa chłopów - indywidualnych posiadaczy ziemi. W 1907 r. ociepliły się stosunki rosyjsko-brytyjskie, które po pomyślnym zakończeniu konfliktu w Afganistanie stały się kamieniem węgielnym sojuszu. Od tego momentu Rosja przestała zwracać uwagę na Daleki Wschódi skierowała się ku Europie. Rosja wspierała Sojusz Bałkański podczas I Wojny Bałkańskiej (1912-13), przeciwko Turcji.Zamach w Sarajewie i ultimatum Austro-Węgier dla Serbii Rosja potraktowała jako zamach na swoje interesy. Po zamordowaniu austriackiego następcy tronu arcyksięcia Franciszka Ferdynanda w Sarajewie (28 VI 1914), Niemcy wypowiedziały wojnę Rosji (1 VIII 1914), co było odpowiedzią na pochopnie ogłoszoną (31 VII 1914) mobilizację generalną.W sierpniu 1892 r. oba państwa podpisały sojusz. W tym momencie Niemcy znalazły się w potrzasku, a nastroje w obu państwach (Rosji i Francji) znacznie się poprawiłyNie wiadomo do dziś, czemu Rosja odważyła się sprowokować Niemcy do wojny; faktem jest, że przyczyniła się do jej wybuchu. Obciążenia gospodarcze i techniczne Rosji w związku z I wojną światową przerastały możliwości kraju. Poniesione w 1915 porażki zmusiły armię rosyjską do wycofania się z Polski, Litwy i Kurlandii. Rosja wykonała swoje obowiązki wynikające z sojuszu z Francją. Dzięki szybkiej akcji Rosjan Niemcy nie dali rady pokonać Francji w zamierzonym terminie i musieli przerzucić część sił na wschód. Niemcy zwycięsko wyszli z walk w Prusach Wschodnich (bitwy pod Tannenbergiem i nad Jeziorami Mazurskimi), ale nie zdołali odnieść sukcesów na zachodzie. Ważnym wydarzeniem było wkroczenie do wojny po stronie Państw Centralnych, Turcji; Rosja została zmuszona do walki na dwa fronty (nowy front powstał w Kaukazie), a także została odcięta od pomocy od swoich zachodnich sojuszników (Wielka Brytania i Francja). Ich próby sforsowania Cieśnin w 1915 r. były nieudane. Wyposażenie armii rosyjskiej było kiepskie i szybko się skończyło. Wiosenna ofensywa Niemiec i Austro-Węgier w 1915 r. wyparła Rosjan z zajętych w 1914 r. ziem. Rosjanie już nigdy nie odzyskali Polski. Rząd rosyjski zaczął chwytać się rozpaczliwych rozwiązań, zwiększano prawa obywateli, obiecywano autonomię Polsce - nie wywoływało to jednak dalszej chęci do walki. Car osobiście pozbył się nieudolnych urzędników (np. G. Rasputin, który miał dość dziwne wpływy na carskim dworze), przejął dowodzenie nad armią i wojsko odniosło swój ostatni sukces w postaci ofensywy Brusiłowa (1916 r.) w Galicji. Głód, bieda i wyczerpanie wywoływały masowe dezercje i bunty. W marcu (w lutym, wg starego porządku) 1917 r., w Piotrogradzie* wybuchły zamieszki. Wezwani do ich stłumienia Kozacy nie wykonali rozkazu i stanęli po stronie rewolucjonistów. Żądania demonstrantów zostało spełnione: powstała Rada (Sowiet) Delegatów Robotniczych i Żołnierskich, powstał Rząd Tymczasowy. 15 marca 1917 r. car został zmuszony do abdykacji. Sytuacja nie poprawiła się wiele. Niemcy, zwietrzając swoją szansę pozbycia się wschodniego przeciwnika, również wspierali rewolucję. W kwietniu podrzucili Lenina, który przebywał wówczas na emigracji, w maju do kraju wrócił Trocki. Dążyli oni do kolejnej rewolucji, która miałaby obalić burżuazyjne wpływy i zapewnić całkowitą dyktaturę proletariatu. Rząd próbował (wrzesień) podjąć jeszcze raz działania ofensywne na froncie, ale bez powodzenia. Rząd uznał, że dyscyplinę w wojsku mogą przywrócić tylko bolszewicy. Ci objąwszy władzę w armii dążyli do pokoju z Niemcami, a ludziom obiecywali lepsze czasy.

W nocy 6/7 listopada (24/25 października, wg starego stylu) bolszewicy przejęli władzę w Piotrogrodzie.

W listopadzie 1917 roku rozpoczęło się przejmowanie przedsiębiorstw państwowych. 10 listopada spekulantów uznano za wrogów ludu 13 listopada Lenin wydał rozporządzenie nakazujące surowo karać pracowników banku państwowego za odmowę uznania nowej władzy i nieprzekazywanie jej aktywów bankowych.W grudniu 1917 ukazał się dekret o znacjonalizowaniu rosyjskiego banku państwowego i zawłaszczeniu przez nową władzę aktywów banków prywatnych i handlowych.Dekret o rejestracji oficerów zaowocował ich masowym aresztowaniem i uśmierceniem 9 grudnia rada komisarzy ludowych skonfiskowała majątek Towarzystwa Akcyjne Simskich Zakładów Kolejowych . 14 grudnia wydano dekret o konfiskacie prywatnych kont bankowych zawierających depozyt w złocie i numizmatach.23 grudnia tego roku wstrzymano wypłacanie dywidend od akcji i udziałów z przedsiębiorstw prywatnych. Zakazano obrotu papierami wartościowymi. 27 grudnia skonfiskowano majątek Towarzystw Akcyjnych Siergińsko-Ufińskiego Okręgu Górniczego oraz Kysztymskiego Okręgu Górniczego Zakładu Lotniczego „Antara” oraz piotrogrodzkich Zakładów Putiłowskich. W lutym 1918 roku dekret uznał spekulantów za wrogów ludu i nakazywał ich rozstrzeliwanie na miejscu schwycenia.

Wojska z frontu przeniesiono do wewnątrz kraju, zgadzając się na aneksję przez Niemcy ziem Polski, Litwy i Ukrainy (pokój w Brześciu).Zagrożenie powodowane przez władzę radziecką widziały państwa zachodnie; rozpoczęły one okres tzw. interwencji. Ogółem ponad 100 tys. żołnierzy z 14 państw, oraz tzw. armie "białe" (wierne staremu porządkowi) uczestniczyło w wojnie domowej, która skończyła się w 1919 r. zwycięstwem Armii Czerwonej. Podczas I Wojny Światowej zginęło ok. 1,7 mln. Rosjan (najwięcej ze wszystkich narodowości).

Wybuch Rewolucji Październikowej jest jednym z najbardziej tragicznych skutków wojny. Sytuacja Rosji po zwycięskiej Rewolucji Październikowej była bardzo trudna. Stojący na czele delegacji radzieckiej w Brześciu, Lew Trocki, złamał dyrektywy KC i w odpowiedzi na ultimatum niemieckie, zawierające postulaty terytorialne i polityczne, zerwał rokowania, zamiast podpisać pokój. Nad Radziecką Rosją zawisło niebezpieczeństwo. 18 lutego 1918 r. Niemcy, dysponując ok. 30 dywizjami, przeszli do natarcia. 3 marca 1918 r. w Brześciu Litewskim został podpisany traktat pokojowy. Na jego mocy zakończony został stan wojny między Rosją Radziecką a Niemcami. Niemcy utrzymali się w Estonii, na Litwie i Łotwie oraz w części Białorusi. Uznano niezależność Ukrainy i Finlandii. Rosja musiała podpisać traktat pokojowy z Ukraińską Radą Centralną posłuszną Niemcom. Ponadto winna była zdemobilizować armię i zapłacić olbrzymią kontrybucję. Za tak wysoką cenę pokój nie trwał długo. Długoletnia wojna zrujnowała rolnictwo. Jednakże w ciężkich zmaganiach władza radziecka krzepła.

18 kwietnia 1918 roku nastąpiła wymiana między Niemcami i bolszewikami przedstawicielstw dyplomatycznych. Ambasadror hrabia Wilhelm von Mirbach pojechał do Moskwy, a w Berlinie z dniem 20 kwietnia rozpoczął działanie ambasador Adolf Joffe, którego wydalono wkrótce za szerzenie komunistycznej propagandy. ...Do 10 kwietnia 1918 roku odebrano ludności złote ruble na ogólną sumę 159 450 000 rubli oraz złoto w sztabkach i precjoza oraz złote monety obcych państw na sumę 2 500 000 000 rubli według kursu z 1913 roku.

Latem 1918 r. rozpoczyna się wojna domowa. Przeciwko socjalizmowi wystąpili rosyjscy obszarnicy i burżuazja, reakcyjny były korpus oficerski, kułacy itp. oraz rządy państw Ententy. W 20 guberniach wybuchło 245 powstań chłopskich spowodowanych bolszewickimi konfiskatami zboża i bydła oraz szerzącym się głodem. Lenin zaproponował radzie komisarzy ludowych branie we wsiach zakładników, głównie kobiet i dzieci, i rozstrzeliwanie ich w razie prób buntu. 25 maja 1918 r. przeciwko władzy radzieckiej wystąpił korpus czechosłowacki złożony z 60 tys. jeńców wojennych, którzy otrzymali prawo powrotu przez Władywostok, pod warunkiem złożenia broni. Z buntownikami wystąpili wspólnie eserzy i kontrrewolucyjni wojskowi. Jednocześnie doszło do otwartych wystąpień kontrrewolucyjnych w większych miastach, między innymi w Moskwie. Bolszewicy mieli utrudnione zadanie, ponieważ kontrrewolucjoniści mieli sojusz z interwentami (Wielką Brytanią, Niemcami i Turcją). Na Ukrainie utworzono tzw. Dyrektoriat, z Semenem Petlurą na czele, który zawarł układ z Francją. Francja kontrolowała gospodarkę Ukrainy, a Petlura zobowiązał się wystawić 30 tys. armię do walki z bolszewikami. Prowadzenie wojny domowej pociągało za sobą wiele wyrzeczeń mas pracujących. Wprowadzona przez państwa ententy blokada ekonomiczna, lądowa i morska, zniszczony przemysł i rolnictwo, stworzyły niezmiernie trudną sytuację w kraju. Wprowadzono tzw. komunizm wojenny, nakazujący podporządkowanie wszystkich spraw potrzebom frontu. 10 lipca 1918 r. uchwalona została pierwsza konstytucja. Głosiła ona, że Rosja Radziecka jest państwem dyktatury proletariatu, pozbawiała praw politycznych dotychczasowych wyzyskiwaczy i ludzi związanych z carskim reżimem, wprowadzała zasadę - kto nie pracuje, ten nie je. 19 lipca na wniosek Lenina wprowadzono tzw. „czerwony terror” usprawiedliwiający masową eksterminację własnej ludności [„Aby kogoś, nie potrzebujemy ani dowodów, ani przesłuchań, ani podejrzeń. Jeśli uznajemy za konieczne, to rozstrzeliwujemy i tyle...” - Feliks Dzierżyński]. W październiku 1918 roku Lenin wysłał list do prezydenta USA, Thomasa Woodrowa Wilsona, w którym proponował mu budowę podstaw sojuszu „na odebraniu kapitału kapitalistom wszystkich krajów”

W 1919 roku Lenin doprowadził do utworzenia dwóch specjalnych funduszy Biura Politycznego - „brylantowego” i „złotego”, z założeniem, że w przypadku klęski bolszewików członkowie ich kierownictwa uciekną z przydzielonymi im skarbami za granicę. ..... W ciągu pierwszych trzech miesięcy 1919 roku roku rozstrzelano przeszło 138 000 ludzi. ..... 1 marca 1919 roku w Moskwie rozpoczął się międzynarodowy zjazd lewicowych partii socjaldemokratycznych, który 4 marca przekształcił się Międzynarodówkę, a 5 marca wydano na Kremlu przyjęcie dla delegatów, na którym podano m.in. 110 pudów kawioru, 800 pieczonych prosiąt, 220 pudów łososia. ....W tym czasie Rosję ogarnęła fala strajków na podłożu protestu przeciwko głodowi i terrorowi Czeki. 13 - 14 marca rozstrzeliwano robotników Astrachania, którzy domagali się poprawy swego tragicznego losu. ....W kwietniu 1920 r. Józef Piłsudski, na czele pięćdziesięciotysięcznej armii polskiej wkroczył na Ukrainę. Wykorzystując zaskoczenie i brak przygotowania Armii Czerwonej na tym froncie, wojska polskie szybko posuwały się naprzód i 6 maja zdobyły Kijów. W ten sposób prawie cała prawobrzeżna Ukraina znalazła s ię w polskich rękach. Wielkie mocarstwa, popierając siły białej Rosji, dążąc do odbudowy państwa rosyjskiego w granicach z 1914 r., były przeciwne polskiej ekspansji na wschodzie. 8 grudnia 1919 r. określiły one tymczasową wschodnią linę graniczną Polski, 11 lipca 1920 r. potwierdzoną przez brytyjskiego ministra spraw zagranicznych, Georga Curzona jako podstawę do pośrednictwa pokojowego w wojnie polsko-radzieckiej. Linia ta pokrywała się z dawną granicą Królestwa Polskiego, z tym, że po stronie polskiej pozostawał obwód białostocki. Polska rozgromiła na przedpolach Warszawy wojska Michaiła Tuchaczewskiego realizującego leninowskie hasło „Przez trupa pańskiej Polski do pożogi światowej rewolucji”, a na Lubelszczyźnie rozbiła Konną Armię Siemiona Budionnego, Wojnę zakończyło podpisanie 12 października 1920 r. wstępnych porozumień pokojowych, a następnie traktat pokojowy zawarty 18 marca 1921r. w Rydze. ...W lipcu 1920 roku w Piotrogrodzie i Moskwie odbywał się II Kongres Międzynarodówki, który wystosował apel do robotników świata, by występowali przeciwko własnym państwom i „zabili kapitalizm” oraz zaapelował do Lenina by bolszewicy wsparli partie komunistyczne finansowo w ich walce z władzami innych państw. W lipcu rozgorzał bunt czerwonoarmistów dowódcy Sapożnikowa na Powołżu, a po jego śmierci dowodził nim aż do stycznia 1922 roku dowódca Sierow. . 13 sierpnia 1920 roku wybuchł w guberni tambowskiej bunt atamana Antonowa, w którym wzięło udział 40 000 chłopów i robotników. 26 października 1920 roku Lenin podpisał dekret” O sprzedaży antykwarycznych przedmiotów wartościowych za granicę” W listopadzie 1920 roku wyparto białogwardzistów z Krymu. W grudniu 1920 roku czerwonoarmiści nad Donem, dowodzeni przez Wakulina (po jego śmierci przez Popowa) walczyli z bolszewikami do marca 1921 roku. W styczniu 1921 roku w Zachodniej Syberii wybuchło powstanie 60 000 chłopów, które ogarnęło 20 powiatów. Na Ukrainie rozpoczęło się powstanie Grigoriewa. W mieście Iżewsk bunt doprowadził do sformowania trzydziestotysięcznej Iżewskiej Armii Ludowej. W styczniu 1921 roku kombryg Masłak z Pierwszej Armii Konnej przeszedł ze swą brygadą na stronę ukraińskiego atamana Machno. W marcu 1921 roku marynarze z twierdzy Kronsztadt otworzyli ogień ze 135 ciężkich dział pancernych do czerwonoarmijnych jednostek stacjonujących na przedpolach . ...W kwietniu 1921 roku Lenin kieruje tajne pismo do Józefa Unszlichta (zastępca F. Dzierżyńskiego) w sprawie wydrukowanej w New York Timesie informacji o zdeponowanych w Szwajcarii i USA zasobach finansowych przywódców bolszewickich (Lew Trocki 11 000 000 $ w USA i 90 000 000 franków w Szwajcarii; Zinowiew - 80 000 000 franków w Szwajcarii; Uricki - 85 000 000 franków w Szwajcarii; Dzierżyński - 80 000 000 franków w Szwajcarii; Hanecki- 60 000 000 franków w Szwajcarii; Lenin - 75 000 000 franków w Szwajcarii), w związku z czym aresztowano w Moskwie korespondentkę „Associated Press” Margeret Harrison i dziennmikarza Adolfa Kerna, których oskarżono o szpiegostwo na rzecz USA. W czerwcu 1921 roku zastrajkowali głodni kolejarze Jekaterinosławia - zatrzymano 240 strajkujących i natychmiast rozstrzelano 53 z nich, ciała wrzucono do Dniepru, pozostałych zawieziono na pokazową egzekucję do Charkowa. Głód objął na Ukrainie i Powołżu co najmniej 20 000 000 ludzi. 11 czerwca 1921 roku Lenin wydał rozkaz o rozstrzeliwaniu na miejscu ludzi bez dokumentów, o rozstrzeliwaniu chłopów i zakladników podejrzanych o posiadanie broni, o zsyłce rodzin podejrzanych chłopów i zakładników oraz o konfiskacie ich mienia, o paleniu domostw podejrzanych, o zrównaniu z ziemią kontrrewolucyjnych stanic kozackich, rozstrzelaniu ich mieszkańców i konfiskacie mienia W grudniu 1921 roku rząd USA przyznał na walkę z głodem w Rosji kwotę 20 000 000 $, a spo-łeczeństwo zebrało dodatkowo sumę 25 000 000 $. USA wydatkowały na ten cel ogółem 137 000 000 $. Amerykańską komisję nadzorującą rozdział żywności dla głodujących nazwał Lenin „komisją szpiegów”, a pomoc skwitował słowami „Podłość Ameryki... jest wprost niesamowita”. 23 lutego 1922 Lenin podpisał dekret „O konfiskacie kosztowności cerkiewnych na rzecz głodujących”, co doprowadziło cerkiew (poza utratą olbrzymich ilości złota, srebra etc.) do utracenia nieobliczalnych ilości zabytków kultury religijne, rękopisów, obrazów itp. 28 lutego 1922 roku patriarcha moskiewski Tichon wydał wezwanie „Do wiernej dziatwy rosyjskiego kościoła prawosławnego”, w którym potępiał bolszewickie represje. 28 marca 1922 roku dekret bolszewicki oskarżał władze cerkwi i wrogość wobec nowej władzy. 19 marca 1922 roku Lenin wydał tajną dyrektywę nakazującą rozstrzelanie jak największej liczby popów i zakonników. W maju 1922 roku aresztowano patriarchę Tichona, zakatowano lub rozstrzelano32 prawosławnych metropo-litów i biskupów.

18 maja 1922 roku BP KC Rosyjskiej Komunistycznej Partii(bolszewików) podjęło uchwałę w sprawie trzykrotnego podwyższenia poborów pracowników GPU oraz wprowadzenia nowego kodeksu karnego rozszerzającego zastosowanie kary śmierci.

30 grudnia 1922 roku proklamowano ZSRR. 21.01.1924 roku w Moskwie zmarł Lenin. W styczniu 1924 roku podczas odwilży fekalia zatopiły prowizoryczne drewniane mauzoleum Lenina w Moskwie na Placu Czerwonym.

5 1924 roku grudnia wysadzono w Moskwie w powietrze cerkiew Chrystusa Zbawiciela

Latem 1932 roku przybyła do Magadanu grupa 12 000 więźniów - chłopów znad Donu i z Ukrainy - konwojowana przez 2 500 żołnierzy w celu zapoczątkowania wydobycia złota na Kołymie. Do września zmarli z głodu wszyscy więźniowie i żołnierze. Latem 1933 roku przybyła do Magadanu grupa 32 000 więźniów. Zmarło 98 % . Latem 1934 roku przybyła do Magadanu grupa 48 000 więźniów. Zmarło 100 % więźniów. Ochrona ocalała Wydobycie złota osiągnęło poziom z 1913 roku. W latach 1932 - 1942 w kopalniach Kołymy zginęło ponad 600 000 więźniów. W 1935 roku rozpoczęto budowę kombinatu hutniczego koło Norylska. Na trasie Dudinka - Norylsk ginęło 90% wiezionych tam więźniów.

W 1939 roku stłumiono ostatecznie antyradziecką partyzantkę w Azji Środkowej.

xxxxxxxxxxx

1939

17.09::Wkroczenie Armii Czerwonej na tereny Rzeczypospolitej.

22.09:Niemiecko -radziecki komunikat o linii demarkacyjne na ziemiach Rzeczypospolitej Polskiejj.

31.10:Wiaczesław Mołotow, komisarz spraw zagranicznych ZSRRstwierdza, że „Polska, ten pokraczny twór traktatu wersalskiego” przestał istnieć po wieczne czasy.

01.11:Wcielenie zajętych przez ZSRR ziem polskich do Ukrainy„na prośbę mieszkańców”.

02.11: Wcielenie zajętych przez ZSRR ziem polskich do Białorusi „na prośbę mieszkańców”.

03.11:Porozumienie radziecko-niemieckie o przesiedleniu niemieckich mieszkańców Wołyni na ziemie wcielone do III Rzeszy.

30.11:Agresja ZSRR na Finlandię.

1940

09.01:Finowie pokonali 66 dywizję radziecką w okolicy Salli.

14.01:Finowie przedostali się na tyły wojsk radzieckich w rejonie Kuhmo.

19.01:Finowie bijąc wojska radzieckie zdobyli Sallę.

30.01:Zakończenie japońsko-radzieckich rozmów granicznych.

10.02:Deportacja Polaków z terenów zajętych przez ZSRR [około 220 000 osób].

11.02:Generał Siemion Timoszenko przełamuje fińskąpierwszą linię obrony(Linia Mannerheima)

12.02:Podpisanie radziecko-niemieckiej umowy gospodarczej.

17.02:Finowie zajmują drugą linię obrony.

19.02:Marszałek fiński Carl Mannerheim dokonuje reorganizacji obrony przed Armią Czerwoną.

23.02:ZSRR narzuca Finlandii warunki pokoju.

12.03:Pokój między Finlandią a ZSRR, który zabiera jej Wyborg oraz 40 000 km2 terytorium.

03.04:W Katyniu rozstrzelano pierwszą grupę polskich oficerów z obozu w Kozielsku. 15.06:Armia Czerwona zajmuje Litwę.

16.06: ZSRR wymusza na władzach Łotwy i Estonii wejście komunistów do rządów.

17.06:Armia Czerwona zajmuje Łotwę i Estonię.

:Powstaje marionetkowy proradziecki rząd J. Paleckisa na Litwie.

21.06:Wybory do maroonetkowego proradzieckiego litewskiego Sejmu Ludowego..

27.06:ZSRR zabiera Rumunii Besarabię.

05.08:Łotwa - republiką radziecką.

06.08:Estonia - republiką radziecką.

20.08:W Meksyku zamordowany został Lew Trocki, a jego mordercy zostali uhonorowani tytułami „Bohatera Związku Radzieckiego”..

18.12:Adolf Hitler podpisuje dyrektywę o uderzeniu na ZSRR (Einsatz BARBAROSSA).

1941

01.01:W Moskwie ZSRR i III Rzesza podpisują układ handlowy i graniczny oraz dotyczący przesiedleń ludności polskiej i Niemców do III Rzeszy.

21. 06. 1941: W Samarkandzie grupa radzieckich ekspertów z Leningradu w eskorcie moskiewskich pracowników NKWD otwarła mauzoleum Tamerlana (zmarłego w 1405 roku). Osiemdziesięcioletni kustosz Masud Ałajew ostrzegł, że napis na grobowcu przestrzega przed jego otwieraniem pod grozą rozpętania niszczycielskiej wojny. Ałajewa aresztowano.

22.06:Atak Niemiec i sojuszników na ZSRR.

0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic

SIŁY NAJEŹDŹCÓW

Niemcy - 152 dywizje Rumunia - 13 dywizji

w tym pancerne - 19 - 9 brygad

2 brygady Węgry - 4 brygady

o g ó ł e m. 3 300 000 ludzi

Finlandia - - 16 dywizji Hiszpania - „Błękitna Dywizja”

2 brygady Włochy - 1 armia

48 000 dział i moździerzy Grupa Armii NORD : 2 armie, Grupa Pancerna

3 000 czołgów i dział pancernych = 25 dywizji (6 pancernych) i 2 armie fińskie

4 000 samolotów niemieckich oraz Armia NORWEGIA, Flota Powietrzna.

1 000 samolotów sojuszniczych Grupa Armii MITTEL :2 armie, 2 Grupy Pancerne

= 50 dywizji(15 pancernych), Flota Powietrzna.

Grupa Armii SUED: 2 armie niemieckie, Grupa

Pancerna, 2 armie rumuńskie, korpus węgierski,

= 57 dywizji( 9 pancernych), 13 samodzielnych

brygad, Flota Powietrzna.

Odwody Naczelnego Dowództwa : 24 dywizje (3 pancerne)

0x08 graphic

0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
SIŁY ZSRR

a) na pograniczu ... b) w 2 i 3 rzucie ... 56 dywizji i 2 brygady

170 dywizji piechoty, kawalerii, pancerne, o g ó ł e m. 4 207 000 ludzi

0x08 graphic
zmotoryzowane (1 475 nowoczesnych czołgów)

23.06: W Moskwie powołano Kwaterę Główną Naczelnego Dowództwa Sił Zbrojnych ZSRR {„Stawka”).

24.06:Radiowe wystąpienie F.D.Roosvelta z poparciem dla ZSRR.

25.06:Armia Czerwona opuszcza Białoruś.

26.06:Finlandia wypowiada wojnę ZSRR.

30.06: W Moskwie utworzono Państwowy Komitet Obrony z J. Stalinem na czele.

01.07:ZSRR żąda od USA dostaw broni.

09.07:Niemcy zajmują Żytomierz na Ukrainie.

10.07: Finlandia atakuje ZSRR.

16.07:Pada Smoleńsk.

: Hitler, Martin Bormann, H. Goering odbywają tajną naradę na temat podziału europejskiej części ZSRR między Niemcy, Rumunię i Finlandię.

18.07:Polityczny układ radziecko-czechosłowacki.

21/22.07:Pierwsze bombardowanie Moskwy przez Luftwaffe.

02.08:Początek dostaw z USA do ZSRR.

07.08:J.W. Stalin głównodowodzącym Armii Czerwonej.

14.08:Umowa wojskowa polsko-radziecka przewiduje utworzenie w ZSRR armii polskiej podległej

pod względem operacyjnym dowództwu radzieckiemu( 25 000 ludzi, sztab w Buzułuku).

16.08:Układ handlowy brytyjsko-radziecki.

:Stalin deklaruje gotowość negocjacji z USA i Wielką Brytanią.

25.08:Wojska brytyjskie i radzieckie zajmują Iran.

27.08:Klęska radziecka pod Smoleńskiem.

31.08:Kontrofensywa radziecka znad Dniepru.

02.09:Klęska Rosjan nad Dnieprem.

08.09:Niemcy okrążają Leningrad.

12.09:Niemiecka 1 Grupa Pancerna i 17 armia spod Kremieńczuga uderzają na Charchoł na spotkanie z 2 Grupą Pancerną.

:Generałowie niemieccy Ewald von Kleist i Heinz Guderian okrążają 4 armie radzieckie.

15.09:Niemieckie dywizje pancerne z 1 i 2 GP dotarły do Łochwicy i Łubniów okrążając 21,5,37 i 26 armie radzieckie.

19.09:Niemcy w Kijowie (665 000 jeńców radzieckich).

30.09:Niemcy przełamują obronę koło Perekopu na Krymie i podchodzą do Sewastopola.

30.09:Atak niemiecki z południa w kierunku Moskwy.

01.10:Porozumienie amerykańsko-brytyjsko-radzieckie o pomocy dla ZSRR ( w ramach „Lend-lease”).

06.10:Niemcy zajęli Briańsk.

16.10:Pada zajęta przez Rumunów Odessa.

19.10:Stan wojenny w Moskwie.

25.10:Zatrzymanie ofensywy niemieckiej na przedpolach Moskwy.

03.11:Niemcy zajęli postawę wyjściową do ataku na Krym.

:Początek oblężenia Sewastopola przez Niemców.

06.11:Maksym Litwinow ambasadorem ZSRR w USA.

07.11:USA przyznają ZSRR miliard $ kredytu na materiały wojenne.

:Bitwa o Krym zakończona zwycięstwem Niemców i Rumunów.

15.11:Ofensywa niemiecka na kierunku moskiewskim.

05.12:Atak Niemców na Moskwę.

16.12:Udana kontrofensywa radziecka pod Moskwą.

25.12: W oblężonym Leningradzie zmarło tego dnia z głodu 3 700 osób.

31.12:Spotkanie w Moskwie Stalina i Sikorskiego;

Pożyczka radziecka dla rządu polskiego na utrzymanie Polaków wywiezionych przez bolszewików do ZSRR.

1942

18.01:Radzieckie natarcie koło Charkowa (95000 jeńców).

08.04:Rozmowy radziecko-alianckie w sprawie 2 frontu.

12.05:Kontrofensywa radziecka pod Charkowem.

30.05:W ZSRR powołano ośrodek koordynacji działań partyzanckich.

07.06:Trzecia niemiecka ofensywa na Sewastopol.

11.06:USA i ZSRR podpisują układ o zasadach pomocy w walce z III Rzeszą.( Mołotow w Waszyng-tonie).

12.06::W Moskwie powołano Front Stalingradzki z marszałkiem Timoszenką.

15/16.06:ORP „Kujawiak” tonie na minie koło Malty.

03.07:Armia Czerwona opuszcza Sewastopol.

04.07:Pada Sewastopol na Krymie

01.08:Niemcy przecięli linię kolejową Stalingrad-Krasnodar.

23.08:Niemieckie czołgi docierają do Wołgi w Stalingradzie.

26.08:Rosjanie bombardują Berlin, Gdańsk, Szczecin.

07/08.10:AK przeprowadza akcję ”Wieniec I” - wysa-

19.10:Szturm Frontu Dońskiego generała K. Rokos sowskiego.

11.11:Ostatni szturm niemiecki w Stalingradzie.

0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
SIŁY POD STALINGRADEM (19 listopada 1942 r.)

ROSJANIE NIEMCY

stany osobowe 1 000 555 1 011 000

czołgi i działa pancerne 890 675

działa i moździerze 14 200 10 300

0x08 graphic
samoloty 1 100 1 200

19.11:Kontrofensywa radziecka pod Stalingradem siłami Frontu Południowo-Zachodniego i Frontu Dońskiego.

22.11:Wojska dowodzone przez Gieorgija Żukowa otoczyły Niemców pod Stalingradem.

23.11:Połączenie dwóch Frontów radzieckich w Kałaczu; okrążenie 6 armii niemieckiej (22 dywizje),

4 armii pancernej, dywizji artylerii przeciwlotniczej,12 batalionów saperskich, kilkunastu pułków

artylerii, rumuńskiej dywizji kawalerii, pułku piechoty chorwackiej.

19.12::Generał von Paulus usiłuje wyrwać 6 armię ze stalingradzkiego kotła.

1943

01.01: Niemcy rozpoczynają opuszczanie Kaukazu.

02.01:A. Czerwona likwiduje kocioł stalingradzki.

18.01:Koniec blokady Leningradu.

02.02:Kapitulacja 6 Armii feldmarszałka von Paulusa pod Stalingradem.

03.02:Finlandia rozpoczyna rozmowy pokojowe z ZSRR

16.03:Stalin ponownie domaga się od aliantów utworzenia drugiego frontu w Europie.

09.10:Wojska generała Iwana Pietrowa wyzwoliły Kaukaz.

19.10:W Moskwie konferencja ministrów sprawzagranicznych „Wielkiej Trójki”.

20.10:Zmiany nazw frontów radzieckich:

Woroneski = 1 Ukraiński

Stepowy = 2 Ukraiński

Południowo-Zachodni = 3 Ukraiński

Południowy = 4 Ukraiński

Centralny = 1 Białoruski

01.11:Kijów wyzwolony.

28.11 (do 01.12):Konferencja w Teheranie Stalina, Roosvellta i Churchilla dotycząca dalszej wojny i po-

wojennego ładu w Europie.

12.12:Umowa radziecko-czechosłowacka o powojennej współpracy.

14.12:Radziecka ofensywa na całym froncie.

1944

05.01: 2 Front Ukraiński gen. Koniewa uderza na Kirowgrad w celu spotkania z 1 Frontem.

11.01:Komunikat TASS o granicach ZSRR z Polską.

14.01:Front Stalingradzki przechodzi do natarcia.

26.02:Radziecki atak bombowy na Helsinki.

19.03:Rosjanie dotarli do Besarabii.

21.03:Finlandia odrzuca radziecką propozycję pokoju.

02.04:ZSRR proponuje Rumunii pokój; Antonescu odrzuca propozycję:

:Rosjanie wkraczają do Rumunii.

23.06:Radziecka operacja „Bagration” na Białorusi i Litwie

01.08:Niemcy opuszczają litewskie Kowno.

25.08:Finlandia proponuje ZSRR zaprzestanie wojny.

08.09: 3 Front radziecki przeprawia się przez Dunaj.

16.09:Rosjanie wkraczają do Sofii.

19.09:Finlandia wycofuje się z wojny i podpisuje zawieszenie broni z ZSRR podpisane przez premiera Andreasa Hackzella tracąc m.in. obszar Petsamo oraz bazę morską Portalla- Udd (wymuszona dzierżawa).

22.09:Radziecka 2 armia uderzeniowa zajmuje Tallin.

23. 27.09:Rosjanie i Jugosłowianie zajęli Albanię.

05.10:Uderzenie radzieckie w kierunku Kłajpedy.

06.10:Rosjanie i Rumuni wchodzą do węgierskiego Siedmiogrodu.

07.10:Front Karelski atakuje Niemców w rejonie fińskiego portu Patsemo

09.10:W Moskwie początek rozmów radziecko-brytyjskich z udziałem delegacji polskiej ze Stanisławem Mikołajczykiem oraz delegacji PKWN.

10.10:Wojska radzieckie dochodzą do Bałtyku w okolicy Lipawy.

11.10:W Moskwie Węgrzy podpisują zawieszenie broni

13-15.10:Oczyszczenie z Niemców Rygi.

15.10:Węgrzy ujawniają układ z ZSRR.

06/07.10: 57 armia i 4 armia gwardyjska z 3 Frontu Ukraińskiego forsują Dunaj.

02.11:Rosjanie dochodzą na przedpola Budapesztu.

14.11::W Pradze powstał prohitlerowski Komitet Wyzwolenia Narodów Rosji i jego siła zbrojna „Russkaja Oswoboditielnaja Narodnaja Armjia=RONA” generala Andrieja Własowa.

15.12:W. Churchill popiera radziecki zabór wschodnich terenów RP.

1945

04.01:ZSRR uznaje w Polsce zdominowany przez komunistów Rząd Tymczasowy.

12.01:Ofensywa 1 Frontu Ukraińskiego.:Prusy Wschodnie odcięte przez wojska Konstantego Rokossowskiego i Iwana Czerniachowskiego.

13.01:Ofensywa 2 Frontu Białoruskiego.

14.01:Ofensywa 1 Frontu Białoruskiego.

0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic

Ofensywa radziecka znad Wisły.

Fronty Siły 1 Frontu Białoruskiego i 1 Frontu Ukraińskiego

1 Białoruski - marszałek Żukow 2 200 000 ludzi

2 Białoruski - marszałek Rokossowski 32 000 dział i moździerzy

[1Ukraiński - marszałek Koniew 6 500 czołgów i dział pancernych

4 Ukraiński-generał Pietrow ] 5 000 samolotów

0x08 graphic

24.01:Armia Czerwona dochodzi do Odry.

04-11.02:Konferncja Stalina, Roosvelta, Churchilla w Jałcie na Krymie doprowadza do ostatecz-

nych uzgodnień co do powojennych losów Niemiec i kształtu politycznego Europy.

14.02:Niemcy kapitulują w Budapeszcie przed wojskami 2 Frontu Białoruskiego.

27.03: Radzieckie NKWD aresztuje zaproszonych na spotkanie z generałem Iwanem Sierowem 15 przywódców Polski Podziemnej z wicepremierem Janem Stanisławem Jankowskim i generałem LeopoldemOkulickim (aresztowani zostali wywiezieni do Moskwy, osądzeni i - niektórzy -zgładzeni).

28.03:Armia Czerwona dociera do granicy austriackiej.

04.04:Wojska 2 Frontu Ukraińskiego zdobywają Bratysławę.

05.04:ZSRR wypowiada pakt o nieagresji z Japonią.

11.04:ZSRR podpisuje uklad o przyjaźni i współpracy z Jugosławią.

16.04:Ofensywa radziecka na Berlin;

25.04::Rosjanie okrążają Berlin.

02.05.1945:Wojska radzieckie i polskie zdobywają Berlin...

xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx


Po śmierci Stalina w marcu 1953 roku stanowisko I Sekretarza KC KPZR (Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego) zaczął piastować Nikita Chruszczow, który odsunął krótko zasiadającego na nim Siergieja Malenkowa.
Podkreślając swoją mocarstwową pozycję w 1957 roku ZSRR wysunął się na prowadzenie w podboju kosmosu, wystrzeliwując na orbitę okołoziemską sztucznego satelitę - sputnika.
Polityka zagraniczna Chruszczowa charakteryzowała się licznymi konfliktami, nawet zbrojnymi. W 1958, miała miejsce interwencja zbrojna na Węgrzech. Od 1958 rozejście się dróg ZSRR i Chin Ludowych, które wcześniej otrzymały od Rosjan broń jądrową. Ten gest Chruszczowa był mocno krytykowany i osłabił jego pozycję. W 1959 roku poparcie komunistycznej Kuby i próba zainstalowania tam broni jądrowej (1961) wywołało głęboki kryzys rosyjsko - amerykański. Zakończył się on pomyślnie dla Amerykanów.
14 października 1964 roku z powodu porażki w kryzysie kubańskim, bezowocnej polityki gospodarczej oraz przez nazbyt ekstrawaganckie zachowanie Nikita Chruszczow został pozbawiony swego stanowiska, które zajął Leonid Breżniew. Premierem został Kosygin.
W 1967 roku Jurij Andropow został szefem KGB. Przykładem likwidowania ruchów liberalnych była interwencja wojsk ZSRR i Układu Warszawskiego w Czechosłowacji w 1968 roku zainicjowanej przez Breżniewa. W 1979 ZSRR wciągnął się w konflikt w Afganistanie. Przez nikogo nie zapraszany chciał podtrzymać przy władzy komunistyczny rząd.

9 listopada 1982 zmarł Breżniew, a jego stanowisko zajął Jurij Andropow, wieloletni szef KGB. Nie udało mu się jednak przełamać oporu rządzącej nomenklatury.
W 1985 roku po śmierci Czernienki, sekretarzem Generalnym KC KPZR został Michaił Gorbaczow, który wprowadził pierestrojkę (przebudowa) i głasnost' (jawność). Jednak projekty reform były spóźnione w stosunku do pogarszającej się sytuacji ekonomicznej. Jednocześnie pierestrojka wpłynęła na rozmywanie się podstaw systemowych ustroju ZSRR. (Wykorzystały to państwa bloku socjalistycznego na zmianę swojej orientacji ideologicznej).

W 1990 roku rozkład imperium radzieckiego sięgnął terytorium samego ZSRR. Kraje bałtyckie zaczęły ogłaszać niepodległość.

W czerwcu 1991 wybory na prezydenta Federacji Rosyjskiej wygrał Bory Jelcyn, umacniając w ten sposób siły demokratyczne w Rosji i popychając do dalszych zmian i liberalizacji.

1 lipca 1991 roku ostatecznie rozwiązano Układ Warszawski. Spoistość ZSRR została poważnie naruszona poprzez deklaracje suwerenności Białorusi i Ukrainy.

21 grudnia 1991 ogłoszono powołanie Wspólnoty Niepodległych Państw, a rozwiązanie ZSRR ogłoszono wraz z odejściem Gorbaczowa 25 grudnia 1991 roku. Na odejście Michaiła Gorbaczowa musiał mieć decydujący wpływ Pucz Janajewa, który chciał utrzymać skostniałe struktury władzy.

Formalnie ZSRR przestał istnieć 31 grudnia 1991, a jego miejsce zajęła Federacja Rosyjska. ZSRR zbankrutował. ..............Od momentu objęcia władzy prezydenckiej w Rosji przez B.N. Jelcyna (czerwiec 1991) wcielane są w życie radykalne reformy mające przywrócić zasady gospodarki rynkowej. Niezależnie od trudności gospodarczych kraj boryka się z problemami terytorialno-narodowymi, które wynikają z prób secesji autonomicznych republik, m.in. Czeczenii i  Tatarstanu.

W grudniu 1994 rozpoczęła się zbrojna interwencja Rosji w Czeczenii, zakończona we wrześniu 1996 częściowym wycofaniem wojsk rosyjskich.

22 III 1998 prezydent zdymisjonował rząd rosyjski, na czele z premierem Wiktorem Czernomerdinem. Pełniącym obowiązki szefa rządu został, mianowany bez zasięgnięcia opinii parlamentu, były minister paliw i energetyki Siergiej Kirijenko, 24 IV został zatwierdzony przez parlament.

27 V 1998 w Rosji wybuchł ostry kryzys ekonomiczno-społeczny, na który złożyły się m.in.: ogromny dług zewnętrzny i wewnętrzny oraz gwałtowne protesty pracowników sfery budżetowej i górników, którym od miesięcy nie wypłacano pensji. Spadek cen ropy naftowej na rynkach światowych uszczuplił dochody państwa, podobnie jak szalejąca korupcja. Załamała się giełda, zmniejszyła się drastycznie wartość akcji wielu przedsiębiorstw, wzrósł niebezpiecznie kurs dolara. Przywódca opozycji komunistycznej Gienadij Ziuganow nazwał ten stan rzeczy "kulminacją narodowej katastrofy". Rząd usiłował wyegzekwować od wielkich spółek naftowych zaległe podatki i uzyskać pomoc Zachodu.
11 IX 1998 nowym premierem został Jewgienij Primakow, który za pierwszoplanowe zadanie dla swojego rządu uznał utrzymanie jedności zagrożonego rozpadem państwa.

0x08 graphic

12 V 1999 B. Jelcyn odwołał Primakowa ze stanowiska premiera, zarzucając jego gabinetowi zbytnią opieszałość we wprowadzaniu reform. Nowym premierem 19 V 1999 został Siergiej Stiepaszyn, zdymisjonowany przez prezydenta 9 VIII 1999. 16 VIII 1999 premierem został Władimir Putin. 8 XII 1999 prezydent Rosji B. Jelcyn oraz prezydent Białorusi A. Łukaszenka podpisali układ o utworzeniu Związku Białorusi i Rosji (ZBiR). Układ przewiduje, że Rosja i Białoruś zachowując swoją pełną suwerenność utworzą wspólną przestrzeń gospodarczą z elementami państwa związkowego. ZBiR będzie miał wspólny rynek, wspólną politykę gospodarczą, obronną i zagraniczną, nie będzie miał natomiast wspólnej armii.
31 XII 1999 prezydent B. Jelcyn podał się do dymisji. Do czasu wyborów prezydenckich tymczasowo funkcję prezydenta pełnił W. Putin. Został on wybrany na prezydenta w pierwszej turze wyborów prezydenckich, które odbyły się 26 III 2000.
17 V 2000 Michaił Kasjanow został zatwierdzony przez Dumę na stanowisko premiera (pełnił tę funkcję od stycznia 2000).

******************************************************************************

Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego ostatnia nazwa partii bolszewickiej (monopartia), rządzącej w Rosji i ZSRR od 1917 do 1991 roku. Partia powstała - pod nazwą Rosyjska Socjal-Demokratyczna Partia Robotnicza (bolszewików) RSDRP(b) - jako odłam socjaldemokracji rosyjskiej na II Zjeździe w 1903 na którym zwolennicy Lenina uzyskali większość; pozostali delegaci dali początek partii mienszewików. Bolszewicy głosili hasła rewolucji socjalnej oraz obalenia caratu i wprowadzenia demokratycznej republiki. Wzięli udział w Rewolucji 1905 roku, której upadek osłabił działalność partii i zmusił najwybitniejszych działaczy (Lenin, Grigorij Zinowiew) do emigracji. Podczas I wojny światowej zajęli antywojenne stanowisko, szukając poparcia u pacyfistycznie nastawionych socjaldemokratów europejskich (Konferencja Zimmerwaldzka).

Po rewolucji lutowej w Rosji uzyskała możliwość legalnego działania. Nie zrezygnując z propagandy antywojennej umacniała swoje pozycje wśród robotników oraz żołnierzy frontowych (korzystając z wsparcia niemieckiego). Była organizatorem i główną siłą sprawczą rewolucji październikowej. Po krótkim okresie koalicja z partią lewicowych socjalistów-rewolucjonistów (eserów) zaprowadziła w Rosji rządy dyktatorskie i terrorystyczne (ustrój ten określano jako dyktatura proletariatu). W 1918 roku zmieniła nazwę na Rosyjska Partia Komunistyczna (bolszewików) RKP(b), co symbolizowało zerwanie z socjaldemokracją i realizację radykalnego programu rewolucyjnych przekształceń - zbudowania bezklasowego (komunistycznego) społeczeństwa. RKP(b) i partie o podobnym programie utworzyły w 1919 roku Międzynarodówkę Komunistyczną, która istniała do 1943 roku.

Rewolucja odniosła połowiczny sukces: udało się ustanowić tzw. władzę radziecką na całym terytorium Rosji, Zakaukaziu i znacznych obszarach Ukrainy i Białorusi, stłumić wystąpienia "kontrrewolucyjne" (do których zaliczano wszelkie działania antyrządowe - stąd partią kontrrewolucyjną obwołano także niezgadzających się z terrorem mienszewików), zbudować siły zbrojne (Armia Czerwona), która zwyciężyła przeciwników nowej władzy ("biali") oraz wspierające je oddziały interwencyjne (Wojna domowa w Rosji). Jednocześnie program rozpętania rewolucji światowej i "wyzwolenia" Europy (wojna polsko-bolszewicka) poniósł fiasko, a eksperymenty ekonomiczne (komunizm wojenny) doprowadził do załamania gospodarczego i klęski głodu w latach 1920-1922, a także licznych powstań, co zmusiło władze do przywrócenia reglamentowanej gospodarki rynkowej (NEP) w 1921 roku. Partia w 1922 skonsolidowała swoją władzę tworząc z rządzonych przez siebie republik nowe państwo - ZSRR. W 1925 roku zmieniła nazwę na Wszechzwiązkowa Partia Komunistyczna (bolszewików) WKP(b).

W latach 1917-1922 uformowała się swoista organizacja partii. Najwyższą władzę stanowił zjazd partii, który wybierał Komitet Centralny. Rozwiązywaniem bieżących politycznych zajmowało się Biuro Polityczne. W miarę jak partia zaczynała kontrolować coraz więcej aspektów działalności państwa, a także gospodarkę, coraz większego znaczenia nabierał aparat partyjny. Partia (de facto aparat) decydowała o rozmieszczeniu zaufanych ludzi na ważnych stanowiskach poprzez system "rekomendacji" (tzw. nomenklatura), kontrolowała Armię Czerwoną poprzez komisarzy (politruków), sprawowała nadzór nad tajną policją (Cze-Ka). W konsekwencji aparat uzyskał także kontrolę nad wyborem władz partyjnych i wewnątrzpartyjna demokracja przybrała fasadowy charakter. Do 1921 roku w partii istniały frakcje opozycyjne, jednak w obawie o jedność wprowadzono na X Zjeździe w 1921 roku zakaz działalności frakcyjnej. Uchwała ta następnie stała się podstawą do usuwania wszystkich niezgadzających się z "linią generalną", czyli polityką KC. Władzę aparatu umocniło wprowadzenie w [[1922] stanowiska sekretarza generalnego KC RKP(b), którego funkcja początkowo była ograniczona do kierowania bieżącą pracą pracowników aparatu obsługujących KC. Stanowisko to objął Stalin.

Choroba i śmierć (21 stycznia 1924)niekwestiowanego przywódcy partii - Lenina spowodowały walkę o władzę w partii. Początkowo najbliżsi współpracownicy Lenina - Grigorij Zinowiew i Lew Kamieniew w sojuszu ze Stalinem usunęli uważanego za drugą osobę w partii Trockiego. Następnie Stalin usunął Zinowiewa i Kamieniewa w sojuszu ze zwolennikami NEPu - Nikołajem Bucharinem, Aleksiejem Rykowem i Michaiłem Tomskim. W 1929 sojusz ten upadł, a rządy przejęli zwolennicy Stalina, którzy podjęli decyzję dokończenia przekształceń rewolucyjnych: kolektywizacji rolnictwa, wprowadzeniu gospodarki planowej i uprzemysłowieniu kraju. Towarzyszyło temu przekształcenie ZSRR w państwo w pełni totalitarne, oparte o terror i pracę przymusową (GUŁAG), a także o propagandę wychwalająca Stalina i "generalną linię" partii.

Chociaż od XVII Zjazdu WKP(b) w 1934 (zwanego "zjazdem zwycięzców") niemożliwe była jakiekolwiek opozycja, a nawet krytyka, Stalin podejrzewał swoich współpracowników o złe zamiary. "Wielka czystka", którą zainicjowało tajemnicze morderstwo popularnego działacza Siergieja Kirowa pochłonęła tysiące działaczy partyjnych: z początku dawnych zwolenników Trockiego, Zinowiewa i Kamieniewa (ich poglądy określano jako "odchylenie lewicowe"), następnie zwolenników Bucharina, Rykowa i Tomskiego (których poglądy określano jako "odchylenie prawicowe"), a na końcu zwolenników Stalina, których podejrzewano o nadmierną niezależność. Przez pewien czas głównym narzędziem władzy było NKWD, a miejsce dawnego aparatu zajęli młodzi karierowicze, w obawie o swoje życie ślepo posłusznych Stalinowi i nie wyznający żadnych przekonań.

Momentem zwrotnym w historii partii (w 1952 przemianowanej na Komunistyczną Partię Związku Radzieckiego KPZR) była śmierć Stalina 5 marca 1953 roku. W walce o władze zwyciężył Nikitę Chruszczowa - który obejmujął nowy urząd pierwszego sekretarza KC. Postanowił on dokonać pewnej liberalizacji systemu ("odwilż"). Na XX zjeżdzie KPZR w 1956 roku wygłosił referat, określający rządy Stalina jako "kult jednostki", oskarżający go o odejście od "leninowskich norm" oraz rehabilitujący niektóre jego ofiary. Destalinizacja została zaakceptowany przez większą część aparatu, a próba obalenia Chruszczowa w 1957 roku przez stalinowców (Wiaczesława Mołotowa, Łazarza Kaganowicza i Grigorija Malenkowa) nie powiodła się. Jednak reformy nie poszły daleko, ponieważ realizowali ją dawni pracownicy stalinowskiego aparatu (z którego zresztą wywodził się sam Chruszczow). Niektóre nieprzemyślane działania Chruszczowa (np. jego obietnica "zbudowania" komunizmu do 1980 roku) spowodowały utratę poparcia aparatu i obalenie w przewrocie pałacowym w 1964 roku.

Lata 1964-1985 określa się jako "okres zastoju". Nowy sekretarz generalny - Leonid Breżniew - zamierzał prowadzić wielkomocarstwową politykę, natomiast w ZSRR konserwować stworzony przez Stalina system polityczny i gospodarczy. Ten jednak szybko murszał, a ideologia partii (materializm dialektyczny) była coraz mniej atrakcyjna dla młodych ludzi. Partia mogła metodami policyjnymi prześladować opozycję demokratyczną ("dysydentów"), ale nie potrafiła przekonać do sensowności swojej polityki. W partii formowały się dwie opcje: "reformatorska", nawiązująca do idealizowanej opozycji "starych bolszewików" przeciwko rządom Stalina oraz "konserwatywna", dążąca do przywrócenia stalinowskich metod sprawowania władzy oraz wprowadzenia w ideologii nacjonalistycznej nuty. Po krótkotrwałych rządach Jurija Andropowa i Konstantina Czernienki do władzy w 1985 doszedł umiarkowany zwolennik reformowania systemu - Michaił Gorbaczow.

Rządy Gorbaczowa (pierestrojka) cechowało lawirowanie między "reformatorami", domagającymi się głębszych reform a "konserwatystami", żądającymi ich zaniechania. Wprowadzone przez Gorbaczowa reformy: zwłaszcza wprowadzenie "jawności" (ograniczenie cenzury) i elementów demokracji podważyło władzę KPZR. Społeczeństwo dowiedziało się o zbrodniach związanych z rządami bolszewików, także w czasach oficjalnie gloryfikowanego Lenina oraz zweryfikowało propagandowe tezy o wysokim poziomie życia w porównaniu z krajami zachodnimi. Niemożność znalezienia lekarstwa na pogłębiający się kryzys gospodarczy do reszty pogrzebała autorytet władz. Gorbaczow nie zadowolił żadnej z partyjnych frakcji: "reformatorzy" (Borys Jelcyn, Eduard Szewardnadze) stopniowo opuścili partię, tworząc nowe polityczne organizacje; natomiast "konserwatyści" obwiniali go o upadek władzy i postanowili usunąć. Nieudany przewrót dokonany przez zastępującego Gorbaczowa Gienadija Janajewa 19 sierpnia 1991 roku przypieczętował utratę władzy przez KPZR. Decyzją parlamentu rosyjskiego z 28 sierpnia została zakazana, a jej majątek - zasekwestrowany. Później w wielu dawnych republikach ZSRR powstało wiele partii, uznających się za spadkobierców KPZR. Największą z nich jest reaktywowana w 1993 Komunistyczna Partia Federacji Rosyjskiej KPRF

Xxxxxxxxxxxxxxxx


Xxxxxxxxxxxxxx

34


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Grajewski A. - Rosja i krzyż.Z dziejów kościoła prawosławnego w ZSRR, Rosja
9 Rosja po upadku ZSRR
Przykłady konfliktów etnicznych w byłym ZSRR, stosunki międzynarodowe, Rosja
5 Polska a Rosja Sowiecka i ZSRR w latach18 1939
Komunizm a Żydzi Rosja i ZSRR
I wojna swiatowa i Rosja 001
Rosja
hist ros Rosja pod rzadami nastepncow piotra I
Rosja w Wielkiej Europie, magisterka
2 Rosja (20.02.), Stosunki Międzynarodowe, Polska Polityka Zagraniczna
DWUGŁOWY ORZEŁ I ZŁOTY SMOK Chiny i Rosja
ROSJA WINNA POLSCE 45 MILR DOLAROW ZA TRANZYT !!! GAZU(1)
3 konspekt. Rosja II, Stosunki Międzynarodowe, Polska Polityka Zagraniczna
Rosja marynarka
rosja
hist ros Rosja na prze
Rosja - dane stetystyczne - ludność, świat
Czarne skrzynki mogly byc?dane poza Rosja To byl mord polityczny

więcej podobnych podstron