Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej
Pedagogika pracy socjalnej
Stopień II rok I gr 1
Letka Ewa
Łoś Iwona
Skiba Angelika
Ścibek Marta
Terminologia pedagogiki specjalnej
Pedagogika specjalna według Ottona Lipkowskiego
Pedagogika Specjalna obejmuje teorię i praktykę wychowania rewalidacyjnego i resocjalizacyjnego jednostek z odchyleniami psychofizycznymi, które bez specjalnej pomocy wychowawczej nie zdołałyby osiągnąć pełni możliwego dla nich rozwoju osobowości i przystosowania do zadań społecznych i zawodowych.
Wg. Zofii Sękowskiej
Jest dyscypliną zajmującą się osobami obarczonymi niepełnosprawnością oraz ich rehabilitacją, a także osobami niedostosowanymi społecznie i ich resocjalizacją.
Wg. Władysława Dykcika
Pedagogika specjalna jest nauką szczegółową pedagogiki ogólnej a przedmiotem jej jest opieka, terapia, kształcenie i wychowanie jednostek z odchyleniami od normy, bez względu na rodzaj, stopień, złożoność przyczyn i objawów zaistniałych anomalii, trudności czy ograniczeń.
Reasumując Zakresem i przedmiotem zainteresowań Pedagogiki Specjalnej są:
- Opieka- dawanie oparcia, wsparcia, zaspokajanie potrzeb (właściwości ludzkich, będących potrzebą), których jednostka nie umie, nie może lub nie jest w stanie samodzielnie zaspokoić, żeby zachować równowagę biologiczną i psychiczną, przeżyć, zachować zdrowie, jakość życia, zapewnić prawidłowy rozwój (doprowadzić jednostkę do dojrzałości) i ciągłość gatunku.
- Rehabilitacja- to kompleksowe postępowanie w odniesieniu do osób niepełnosprawnych fizycznie i psychicznie, które ma na celu przywrócenie pełnej lub możliwej do osiągnięcia sprawności fizycznej i psychicznej, zdolności do pracy i zarobkowania oraz zdolności do brania czynnego udziału w życiu społecznym.
- Rewalidacja- oznacza przywrócenie człowiekowi pełnej sprawności. Jest procesem wychowawczym, z zaplanowanymi celami, uwzględniającym wiedzę teoretyczną i działanie skierowane na osobę niepełnosprawną. Usprawnianie zaburzonych funkcji rozwojowych i intelektualnych.
- Resocjalizacja- proces modyfikacji osobowości jednostki społecznej w celu przystosowania jej do życia w danej zbiorowości.
Klasyfikacja Światowej Organizacji Zdrowia
*Uszkodzenie
*Niepełnosprawność
*Upośledzenie
Światowa Organizacja Zdrowia przyjęła w 1980 roku Międzynarodową Klasyfikację Uszkodzeń, Niepełnosprawności i Upośledzeń. Gdzie zostały wyodrębnione 3 aspekty powiązane i decydujące o sytuacji, problemach i potrzebach rozwojowych i intelektualnych człowieka.
Uszkodzenie:
Zgodnie z Klasyfikacją Światowej Organizacji Zdrowia, oznacza wszelką stratę, lub wadę psychicznej, fizjologicznej lub anatomicznej struktury albo czynności.
Podział uszkodzeń:
-Okresowe (regresywne)- trwa przez pewien czas, i w wyniku odpowiednich zabiegów leczniczych, chirurgicznych czy rehabilitacyjnych może zostać usunięte co umożliwi osiągnięcie stanu zdrowia. Np. ( złamanie, paraliż mięśni po udarze)
-Trwałe- występuje wówczas gdy nie ma perspektyw na jego usunięcie i taki stan będzie trwać do śmierci. Np.( amputacja kończyny, ślepota po usunięciu gałek ocznych)
-Uszkodzenie od urodzenia (wada wrodzona) - występuje od urodzenia a właściwie wcześniej w okresie płodowym.( genetycznie dziedziczone, lub w przypadku gdy ciężarna miała jakiś wypadek)
-Uszkodzenie nabyte - doznane na wskutek chorób lub urazów.(może wystąpić w różnych okresach życia człowieka na skutek chorób lub urazów)
-Ustabilizowane- nie ulegające zmianie ani w kierunku jego pogłębienia ani zmniejszenia.
-Progresywne- pogłębiające się i prowadzące do dalszego pogorszenia i zaniku funkcjonowania narządów( słabowzroczność prowadząca do całkowitej ślepoty).
Przyczyny uszkodzeń narządów spowodowane są poprzez:
-Czynniki dziedziczne i wrodzone- w przypadku dziedziczenia genetycznego choroby, gdy nieprawidłowe geny i chromosomy są przekazywane potomstwu przez rodziców lub szkodliwych czynników w okresie płodowym. Mogą to być choroby zakaźne matki (grypa, odra, różyczka), jej niewłaściwe odżywianie, zatrucia (nadużywanie alkoholu czy narkotyków, prześwietlenia kobiety w ciąży, uszkodzenia mechaniczne płodu.
-Choroby- czyli reakcja organizmu na działanie czynników chorobotwórczych, drobnoustroje, pasożyty. Zmiany te mogą mieć charakter ogólny lub dotyczyć tylko jednego narządu.
-Niewłaściwe odżywianie- a raczej niedożywienie, może doprowadzić do pogorszenia ogólnego stanu zdrowia i spowodować zaburzenia w rozwoju fizycznym i psychicznym dziecka. Gdyż pewne substancje występujące w jedzeniu są niezbędne do prawidłowego rozwoju organizmu, żelazo, wapń, fosfor, witaminy itd.
-Urazy- czyli działania zewnętrznych czynników na organizm, powodujące trwałe uszkodzenie czynności narządów lub mogą doprowadzić nawet do śmierci. Czynniki te dzielą się na: mechaniczne ( uderzenia lub postrzały), termiczne ( oparzenia lub odmrożenia), chemiczne ( zatrucia, oparzenia chemiczne), elektryczna (porażenia)
-Zmiany związane ze starzeniem się organizmu- polega na degradacji biologicznej organizmu objawiającej się obumieraniem tkanek i narządów w wyniku czego sprawność organizmu ulega obniżeniu.
Niepełnosprawność:
Osoba niepełnosprawna, to taka u której uszkodzenie lub obniżony stan sprawności organizmu spowodował utrudnienie, ograniczenie lub uniemożliwienie wykonywania zadań życiowych i zawodowych oraz wypełniania ról społecznych, biorąc pod uwagę jej wiek, płeć oraz czynniki środowiskowe, społeczne i kulturowe.
Rodzaje niepełnosprawności:
*Sensoryczna- niepełnosprawność wzrokowa, słuchowa, dotykowa. Charakteryzuje się uszkodzeniem narządów zmysłowych, należą do nich osoby niewidome i słabowidzące oraz osoby niesłyszące i słabosłyszące.
*Fizyczna- niepełnosprawność motoryczna, która charakteryzuje się uszkodzeniem narządu ruchu. Do tej grupy zaliczane są również osoby z przewlekłymi schorzeniami narządów wewnętrznych.
*Psychiczna- niepełnosprawność intelektualna. Należą do nich osoby upośledzone umysłowo, osoby psychicznie chore z zaburzeniami osobowości i zachowania oraz osoby cierpiące na epilepsję z zaburzeniami świadomości.
Upośledzenie:
Oznacza niekorzystną (gorszą) sytuację danej osoby, będącą wynikiem uszkodzenia lub niepełnosprawności polegającą na ograniczeniu lub uniemożliwieniu jej wypełniania ról, które uważane są za normalne biorąc pod uwagę jej płeć, czynniki kulturowe i społeczne.
Każdy człowiek niezależnie od płci, wieku i innych czynników musi:
- wypełniać określone zadania, czy to życiowe czy też związane z praca zawodową.
-udział i znaczenie człowieka w określonych sytuacjach , czyli uczestniczenie z życiu społecznym, a także współdziałanie z innymi osobami.
Upośledzenie utrudnia lub uniemożliwia wypełnianie owych ról społecznych i staje na przeszkodzie w czynnym uczestnictwie w życiu społecznym.
3 Formy stopnia upośledzenia:
- utrudnienie oznacza że osoba jest w stanie wykonywać określone zadanie życiowe czy zawodowe, lub spełniać określoną rolę społeczną, lecz przychodzi jej to z trudnościami i przeszkodami.
- ograniczenie oznacza że dana osoba może wypełniać swoje role, jednak w niepełnym lub częściowym zakresie.
- uniemożliwienie dana osoba nie jest w stanie wypełniać swojej roli.
Sześć głównych sfer życia które upośledzenie może utrudnić, ograniczyć lub uniemożliwić (Klasyfikacja ŚOZ):
- orientacja w otoczeniu, obejmująca zdobywanie i wymianę informacji oraz zdobywanie wiedzy.
- czynności życia codziennego, niezależność ich wykonywania.
- poruszanie się w przestrzeni
- praca zawodowa, wykonywanie różnych prac i zawodów.
- integracja społeczna, czyli aktywny udział w różnych formach życia społecznego
- niezależność ekonomiczna, możliwość uzyskania środków na własne utrzymanie.
Istnieje ścisła zależność między 3 aspektami przyjętymi w Klasyfikacji Światowej Organizacji Zdrowia. Np. uszkodzenie pewnego narządu poprzez czynniki zarówno zewnętrzne jak wewnętrzne może spowodować niepełnosprawność tego narządu oraz innych co z kolei stwarza niekorzystną gorszą sytuację czyli upośledzenie danej osoby.
Podsumowując wzajemną zależność między uszkodzeniem, niepełnosprawnością i upośledzeniem należy stwierdzić iż uszkodzenie i niepełnosprawność dotyczą fizycznych i psychicznych aspektów człowieka natomiast upośledzenie dotyczy aspektów społecznych człowieka, jego funkcjonowanie i interakcje ze środowiskiem społecznym.
Miejsce pedagogiki specjalnej w systemie nauk oraz nauki z jej pogranicza
Pedagogika specjalna współcześnie zwana rewalidacyjną jest nauką, która zajmuje się rewalidacją (oznacza przywrócenie człowiekowi pełnej sprawności).
Dotyczy ludzi w każdym wieku ale przede wszystkim dzieci i młodzieży-odchylonych od normy psychofizycznej.
Pedagogika specjalna jest działem pedagogiki ogólnej która łączy zarówno naukę empiryczną jak i teoretyczną. Jako teorię bada analizuje oraz porównuje prawidłowości, specyfikę rozwoju w zakresie procesów psychofizycznych osób dotkniętych różnymi kategoriami upośledzeń, natomiast jako nauka teoretyczna uogólnia dane opracowując teorie wyjaśniające wieloaspektowe przyczyny oraz charakter i skutki upośledzeń.
Pedagogice specjalnej zostały powierzone jednostki z odchyleniami od normy (fizycznie, psychicznie lub społecznie). Ponadto realizując swoje podstawowe funkcje, spełnia poza tym ważne zadania w ogólnym systemie nauk pedagogicznych. Jest ona nauką budującą wspólną teorię ,stanowiącą nadbudowę dla szczegółowych subdyscyplin , zajmujących się poszczególnymi typami niepełnosprawności ludzkiej.
Pedagogika specjalna obejmuje obszar całego ludzkiego życia, jednak nie dotyczy jedynie osób upośledzonych , ale także chorych i zagrożonych upośledzeniem na skutek schorzeń, zaburzeń oraz warunków społecznych. Bazą dla wszystkich działów pedagogiki specjalnej są metodologiczne i teoretyczne podstawy pedagogiki ogólnej- oprócz tego każdy z jej działów ma sobie tylko właściwe powiązania z dyscyplinami psychologicznymi. Nauka ta łączy się ściśle z psychologią kliniczną , gdyż rozpatruje wpływ upośledzeń psychicznych na sferę osobowości człowieka na ewentualne zjawiska patologiczne.
Kalectwo często doprowadza do zmian w zakresie różnych funkcji i zjawisk psychicznych ale stają się one specyficzne a nie patologiczne. Są one jednocześnie jakościowo różne od zjawisk u ludzi w pełni sprawnych.
Problemów pedagogiki specjalnej nie można rozpatrywać jedynie w aspekcie klinicznym. Rola kompensacyjna słuchu i dotyku u głuchych i niewidomych daktylografia (mowa palcowa, znaki daktylograficzne ). Mowa ta jest sposobem poznania świata przez głuchoniemych - to specyficzne problemy pedagogiczne, które stają się przedmiotem psychologii klinicznej w przypadku zaburzeń mechanizmów przystosowawczych.
Pedagogika łączy się ściśle z medycyną. Związek ten dostarcza podstaw do naukowego uzasadnienia klasyfikacji różnych rodzajów uszkodzeń . Ułatwia rozróżnienie między stanami patologicznymi psychiki np. : rozróżnienie między- oligofrenią a czasowym zahamowaniem rozwoju, ustalenia stopnia utraty słuchu.
Pedagogika specjalna dostarcza naukom medycznym informacji potrzebnych w pracy nad ochroną i rozwojem resztek słuchu, wzroku i możliwości adaptacyjnych systemu nerwowego poszczególnych jednostek. Kompleksowe badania psychologiczno-medyczne pozwalają rozróżnić pierwotny defekt i jego wtórne dewiacje. Pedagogika specjalna współpracuje z psychoneurologią.
Badania psychoneurologiczne pozwoliły na wyjaśnienie przyczyn zróżnicowanego obrazu anormalnego rozwoju dziecka; pokazały że struktura defektu nie jest tylko różna, ale i ma swoją specyfiką w zależności od przyczyn, siły działania negatywnego bodźca czy lokalizacji uszkodzenia oraz czynników socjalnych.
Wczesne uszkodzenia zaburzają ciągłość rozwoju psychicznego. Defekt-jaki powstał, zanim dana funkcja została w pełni ukształtowana i kiedy nie było jeszcze procesów fizjologicznych i psychologicznych zależnych od pierwotnie naruszonej funkcji-wywołuje bardzo ciężkie „wtórne dewiacje”, będące przyczyną niedorozwoju innych procesów psychofizycznych.
Pedagogika specjalna nie może rozwiązywać niektórych problemów bez współdziałania z ekonomią i prawem oraz naukami z zakresu socjologii dlatego gdyż wpływ upośledzenia dotyczy również warunków społeczno-ekonomicznych w których żyje upośledzony .
Wspólnym działaniem pedagogiczno-socjologicznym jest przełamywanie barier społecznych stwarzanych przez nie inwalidów wobec inwalidów . Rola czynników socjopsychicznych w rehabilitacji osób niepełnosprawnych jest przedmiotem badań w wielu krajach ze względu na decydujące znaczenie( badania interdyscyplinarne prowadzone przez psychologów, socjologów, pedagogów).
Relacje pedagogiki specjalnej z ogólną
Definicja pedagogiki specjalnej podaje, że zajmuje się ona zarówno teorią i praktyką wychowania osób upośledzonych. Tam gdzie mają miejsce procesy wychowawcze tam również napotykamy na trudności z nimi związane. Problem pedagogiki specjalnej istniał już w starożytności, co potwierdzają dawne zapisy omawiające sprawy wychowania w starożytnym Egipcie i świecie antycznym, w których odnaleźć można informacje na temat postępowania z upośledzonymi dziećmi. Jednakże praktyka pedagogiki specjalnej miała swój początek w odległych czasach, to sama jej teoria jest dziedziną dużo młodszą.
Jak każda nauka, tak też pedagogika specjalna, stawia sobie ciągle rosnące wymagania. Wiąże się to zarówno z jej rozwojem jak i wzrastającym zainteresowaniem pewnymi istotnymi dla niej kwestiami. W przypadku pedagogiki specjalnej istotny jest wzrost zainteresowania odchyleniami od normy. Jednakże aby przejść do owego problemu, warto przybliżyć kilka podstawowych kwestii dotyczących samej pedagogiki specjalnej.
Należy zwrócić uwagę, na fakt, iż pedagogika specjalna jest działem pedagogiki ogólnej, która jest szeroko pojętą działalnością mającą na celu kształtowanie człowieka. Pedagogika specjalna także realizuje to zadanie, dlatego też jest jedną z gałęzi pedagogiki ogólnej. Zarówno pedagogika specjalna jak i ogólna mają wspólny cel, choć pedagogika specjalna ma za zadanie spełniać pewne specyficzne zadania. Janina Doroszewska w swojej pracy „Pedagogika specjalna” omawiając tę kwestie, cytuje M. Grzegorzewska: „Ostatecznym celem prac pedagogiki specjalnej jest przywrócenie jednostce w jakikolwiek sposób upośledzonej możliwej do osiągnięcia moralności. Stawia ona wyraźnie przed pedagogiem specjalnym szereg szczegółowych obowiązków i odpowiedzialności, wobec całej różnorodnej populacji jednostek odchylonych, które musi rewalidować: jednostek z uszkodzonym wzrokiem czy słuchem, jednostek niesprawnych motorycznie, upośledzonych umysłowo, chorych somatycznie, nerwowo czy psychicznie, jednostek z zaburzeniami kontaktów ze społeczeństwem i innych.” Pedagogika specjalna nie ma charakteru sporadycznego, lecz jak twierdzi Janina Doroszewska: „ Jest zawsze zorientowana na całokształt realizowania człowieka w człowieku”. Dlatego też jest traktowana jako gałąź pedagogiki ogólnej, której nadrzędnym zadaniem jest właśnie kształtowanie człowieka.
Wiele jest sporów na temat pedagogiki specjalnej jako nauki, nadawano jej wiele różnych nazw, w połowie wieku XIX określano ją mianem pedagogiki „leczniczej”. Jednakże ujęcie tejże pedagogiki pod kątem medycznym zaczęło się zacierać w okresie międzywojennym i już po II wojnie światowej określano ją jako gałąź pedagogiki ogólnej.
Omawiając problematykę porównawczą pedagogiki ogólnej i specjalnej należy zwrócić uwagę na kilka istotnych kwestii. Pedagogika jest nauką społeczną, która prowadzi działalność wychowawczą, ma za zadanie wyposażyć społeczeństwo, z naciskiem na ludzi młodych, w wiedzę, a także różne sprawności ogólne i zawodowe.
Określając ogólne relacje między pedagogiką ogólna a specjalną można ująć w ten sposób, że pedagogika ogólna, jak twierdzi Otton Lipkowski w pracy
„Pedagogika specjalna”: „Zmierza do naukowego ujmowania ogólnych zagadnień dotyczących wychowania”. Natomiast pedagogika specjalna ma węższy zakres, gdyż zajmuje się tylko jednostkami, które odbiegają od normy. Dlatego też zajmuje się przypadkami o określonej sytuacji rozwojowej danego człowieka. Może to dotyczyć zarówno upośledzenia rozwoju fizycznego jak i psychicznego. Celem pedagogiki specjalnej jest przywrócenie do normy osób które cechują pewne odchylenia, w ten sposób aby mogły się one przystosować do warunków społecznych oraz swej sytuacji życiowej. Wykorzystując metody terapeutyczne możemy osiągnąć cele jakimi są formy opieki społecznej jak i prawnej. Zarówno jedna jak i druga pedagogika dążą do tego aby aktywizować metody współdziałania w procesie rewalidacji. Ma to bardzo istotny cel ponieważ w pedagogice specjalnej występują ostrzejsze problemy niż w ogólnej. Jednym z istotnych celów pedagogiki specjalnej jest przezwyciężanie stanów występujących u jednostek upośledzonych. Zasadą jest współpraca ze środowiskiem, indywidualizacja jest ustalona przez pedagogikę ogólną, jednakże są różnice miedzy treściami tych samych zasad występujących w pedagogice specjalnej.
Pedagogika specjalna to nauka o wychowaniu osób które odbiegają od normy. Najczęstszym przedmiotem badań są głównie dzieci które „ w skutek złego stanu zdrowia, uszkodzenia lub braku analizatorów zmysłowych bądź narządów ruchu, albo też w skutek niewydolności mózgu wymagają specyficznych metod wychowania, terapii i nauczania.” Rozwój dla tych osób jest utrudniony, a często nawet ograniczony. Pedagogika specjalna zajmuje się także młodzieżą która nie jest przystosowana społecznie i wymaga metod resocjalizacji. Najbardziej istotnym celem dla pedagogiki specjalnej jest przywrócenie ludziom ludzkiej godności, która może występować w różnych formach. Ów cel to przywracania istocie ludzkiej godziwości człowieczeństwa ze stanu nie człowieczeństwa oraz pożytecznego życia.
Czynniki warunkujące wzrost zainteresowania odchyleniami od normy
Zainteresowanie odchyleniami od normy miało swój początek już w starożytności, lecz dopiero wraz z upływem czasu i rozwojem cywilizacji zainteresowanie to się wzmagało. Miało na to wpływ wiele czynników, chociażby podstawowy, czyli pojawianie się osób z odchyleniami od normy. W Polsce w czasach międzywojennych rozwój pedagogiki specjalnej był ograniczony, ze względu na to, że było zbyt mało szkół i placówek specjalnych. Jednak zapotrzebowanie na takie zakłady było duże, co przyczyniło się do powstawania ich na większą skalę. W Polsce przed wojną w specjalnych placówkach było około 15% głuchych dzieci, 20% osób niewidomych, 12% to upośledzenia umysłowe, oraz 10% moralnie zaniedbanych. Należy też dodać, że sytuacja osób upośledzonych podczas okupacji hitlerowskiej była trudna ze względu na to, iż okupant stosował wobec nich zbrodnicze metody.
Zainteresowanie odchyleniami od normy bierze się również stąd, iż wzrastają potrzeby społeczne z nimi związane. Pojawiają się coraz to nowe choroby, z którymi medycyna radzi sobie, lecz nie w pełnym zakresie. Nie zawsze bowiem może ona pomóc w przywróceniu danym osobom pełnię sprawności. Dlatego też swoje miejsce znajduje tu pedagogika specjalna. Poza czynnikami medyczno- środowiskowo-cywilizacyjnymi ważna jest też kwestia psychiczno-rozwojowa. Wiąże się to z tym, iż nie każda jednostka nadąża za wytyczonymi ogólnymi programami nauczania, które wraz z rozwojem cywilizacji narzucają coraz większe wymagania. Stąd potrzeba tworzenia placówek, które będą w stanie pomóc osobom z odchyleniami od normy, aby skorygować i wyrównać pewne opóźnienia czy nieprawidłowości oraz pomóc w przygotowaniu do życia i pracy w miarę możliwości konkretnych jednostek.
Podsumowując, pedagogika specjalna za cel ma wychowanie jednostek odchylonych od normy. Dlatego tez jest to główny przedmiot zainteresowań tej nauki, co wiąże się z dążeniem do jej rozwoju. Wiele jest czynników, które sprzyjają większemu skupieniu się na omawianym problemie. Są to zarówno rozwój cywilizacji, czynniki społeczne, środowiskowe, medyczne, związane z powstawaniem nowych chorób, oraz wiele innych. Przede wszystkim wzrasta świadomość społeczna, bowiem każdy człowiek jest, a bynajmniej powinien być traktowany jako wartość sama w sobie, toteż każdemu należy się takie samo prawo do rozwoju i normalnego życia, oczywiście na miarę możliwości każdej odrębnej jednostki. Człowiek jest częścią organizmu społecznego i powinien być uznawany
za najwyższą wartość. Co za tym idzie każda jednostka ma prawo do doskonalenia
się i dążenia do optymalnego rozwoju, bez względu na to czy jest jednostką w pełni zdrową, czy cechują ja odchylenia od normy. Dlatego tez istotna jest kwestia odchyleń od normy a także zainteresowanie tym problemem.
Systematyka w pedagogice specjalnej
Systematyka (gr. systematikos - stanowiący układ, system) jest to układ (czyli system) przedmiotów lub pojęć danej nauki, a zarazem także (pod-)dziedzina danej nauki zajmująca się klasyfikowaniem jej przedmiotów i pojęć.
Klasyfikacja osób z odchyleniami od normy
Już w XIX w. próbowano wprowadzić klasyfikację upośledzeń i dokonać systematyki pedagogiki specjalnej. Koncepcji systematyki było wiele i kryteria były różne jednak dominującą rolę odegrały systemy oparte na dokładnie zweryfikowanych przesłankach naukowych.
Pierwszy z nich to system szwajcarskiego teoretyka pedagogiki specjalnej Hansa Hansellmana, który wyróżnia trzy zasadnicze grupy upośledzeń:
Zahamowania i zaburzenia w zakresie percepcji ( dotyk, smak, powonienie, słuch, wzrok)
Zahamowania i zaburzenia w zakresie asocjacji (upośledzenie umysłowe, zaburzeń układu centralnego)
Zahamowania i zaburzenia w zakresie ekspresji (uszkodzenia motoryczne - przewlekłe schorzenia i kalectwo, zaburzenia mowy)
Kolejny system przedstawiła Maria Grzegorzewska - twórczyni pedagogiki specjalnej w Polsce. Klasyfikuje ona upośledzenia z punktu widzenia potrzeb praktycznych w szkolnictwie - biorąc za punkt wyjścia stopień upośledzenia lub upośledzenia sprzężone, tzn:
upośledzeni umysłowo,
głusi - słuch cząstkowy, niedosłyszący, głusi upośledzeni umysłowo,
niewidomi - wzrok cząstkowy, niedowidzący, ociemniali, niewidomi upośledzeni umysłowo,
społecznie niedostosowani- bez zaburzeń wyższych czynności nerwowych lecz z zaburzeniami charakterystycznymi oraz tzw. Jednostki zaniedbane moralnie, z zaburzeniami wyższych czynności nerwowych( zaburzenia neurologiczne i psychopatyczne),
kalecy - w zakresie narządu ruchu, z niedowładami i uszkodzeniami,
przewlekle chorzy - między innymi gruźlicy, alergicy, chorzy psychiczne.
Jednak najpowszechniej upośledzenia klasyfikowane są na:
upośledzenia organów zmysłowych,
upośledzenia umysłowe,
upośledzenia charakterologiczne (zaburzenia w zachowaniu się),
upośledzenia motoryczne.
Klasyfikacja odchyleń od normy nie jest taka sama, w niektórych krajach obejmuje również upośledzenia mowy i wymowy, lżejszy niedorozwój umysłowy tzw. utrudnienia w nauce oraz parcjalne zakłócenia rozwoju. Dlatego można stwierdzić, że kryteria upośledzenia są różne, w zależności pod jakiego punktu widzenia zjawisko jest rozpatrywane. W pedagogice specjalnej upośledzenie określa się jako odchylenie od normy. Ze względu na to, że kryteria określające normę nie są przejrzyste, ostatecznie przyjęto, że: upośledzenie jest to odchylenie od zjawisk występujących w ilości przeważającej i uznanych powszechnie za normalne.
Kryteria klasyfikacji odchyleń od normy:
Na różnorodność klasyfikacji wpływają różne kryteria, które przedstawiają następujące grupy:
kryteria etiologiczne:
uszkodzenie wrodzone (zaburzenia, dewiacje, w tym dziedziczne)
nabyte w ciągu życia
kryterium czasu trwania:
trwałe ( jak brak wzroku, słuchu itp.)
okresowe ( jak np. schorzenie somatyczne, zaburzenie emocjonalne itp.)
kryterium neuropsychologiczne uwzględniające patomechanizmy bio- psycho- społeczne ( problem stałej lub okresowej opieki pedagogiki specjalnej nad tymi osobami)
kryterium medyczne:
wyodrębnianie jednostek , zespołów i syndromów patologicznych
określenie stopnia ciężkości stanów tej dewiacji
budowanie prognozy
kryterium biopsychologiczne według zasięgu wpływu upośledzenia na osobowość i jej poszczególne funkcje
kryterium pedagogiczne ( etapowe kryteria planowanych osiągnięć)
kryterium społeczne ( potrzeby różnego stopnia i rodzaju opieki w życiu codziennym i pracy)
jednostki, które można doprowadzić do pełnej samoobsługi i zaradności życiowej (zarabianie na siebie, nieraz na rodzinę) oraz pełnej przydatności społecznej (z uwzględnieniem pewnych warunków, np. w stosunku do głuchego zawody nie oparte na stałych kontaktach słownych)
jednostki, których samoobsługa jest prymitywna, a zaradność życiowa ograniczona (wymagająca stałej pomocy z zewnątrz)
jednostki, które nie mogą obsłużyć się same, pozbawione stałej opieki nie potrafią zaspokoić swych podstawowych potrzeb.
Działy w pedagogice specjalnej
Zgodnie z wcześniej wspomnianą klasyfikacją osób z odchyleniami od normy według Marii Grzegorzewskiej w pedagogice specjalnej wyróżniamy następujące działy:
oligofrenopedagogika- pedagogika dotycząca nauczania i wychowania osób upośledzonych umysłowo,
surdopedagogika- pedagogika dotycząca nauczania i wychowania osób z wadami słuchu,
tyflopedagogika- pedagogika dotycząca nauczania i wychowania niewidomych i słabowidzących,
pedagogika resocjalizacyjna- dotycząca wychowania osób wykazujących trudności w dostosowaniu się do norm społecznych i prawnych,
pedagogika terapeutyczna- dotycząca kształcenia i wychowania osób kalekich i przewlekle chorych.
Hanselmann dzieląc upośledzenia na trzy grupy wyróżnił też podział pedagogiki specjalnej na trzy działy:
I dział obejmuje wychowanie jednostek z upośledzeniami w zakresie aparatury percepcyjnej:
a) pedagogika dotycząca jednostek z upośledzeniami słuchu
b) pedagogika dotycząca jednostek z upośledzeniami wzroku
II dział obejmuje jednostki z zahamowaniami i upośledzeniami centralnego układu nerwowego oraz zaburzeniami i schorzeniami na tle endokrynologicznym:
pedagogika upośledzenia umysłowego
pedagogika trudności wychowawczych spowodowanych zaburzeniami układu centralnego
III dział obejmuje jednostki z upośledzeniami aparatury ekspresyjnej:
a) pedagogika jednostek z uszkodzeniami motorycznymi (kaleki i przewlekle chorzy)
b) pedagogika wad mowy
Podobnie jak Maria Grzegorzewska i Hans Hanselmann także Urlich Bleidick wyznacza sześć głównych działów pedagogiki specjalnej. Stworzony przez niego system składa się z trzech poziomów:
ogólna pedagogika jednostek upośledzonych (filozoficzne podstawy systemu pedagogiki specjalnej: teleologia, antropologia, aksjologia, prakseologia; nauki z pogranicza pedagogiki specjalnej: medycyna, psychologia, socjologia, nauki prawne, ekonomia; teoria pedagogiki specjalnej; historia pedagogiki specjalnej; pedagogika specjalna porównawcza)
poszczególne działy pedagogiki jednostek upośledzonych ( tyflopedagogika- pedagogika jednostek z uszkodzeniami wzroku, surdopedagogika- pedagogika jednostek z uszkodzeniami słuchu, logopedia- pedagogika jednostek z uszkodzeniami mowy, oligofrenopedagogika- pedagogika jednostek upośledzonych umysłowo, pedagogika terapeutyczna upośledzeń fizycznych, pedagogika resocjalizacyjna zaburzeń zachowania)
po sześć zakresów działań realizowanych w każdym z działów pedagogiki jednostek upośledzonych (wychowanie przedszkolne, wychowanie szkolne, ortodydaktyka, pedagogika zawodowa, terapia, pedagogika społeczna).
Janina Doroszewska przedstawia podział, który jest uproszczoną przeróbką systemu Bleidicka. Przedstawia działy pedagogiki specjalnej ukierunkowane na potrzeby szkolenia kadr instruktorów zawodu w spółdzielczości inwalidów oraz służby zdrowia. Doroszewska wyróżnia dwie wiodące kategorie;
- pedagogika rewalidacyjna - psychofizyczne odchylenia od normy ( wymienia tu oligofrenopedagogikę, tyflopedagogikę, surdopedagogikę, pedagogikę terapeutyczną)
- pedagogika resocjalizacyjna - zachowania niezgodne z przyjętymi normami społecznymi ( niedostosowanie społeczne).
W ostatnich latach pojawiły się w publikacjach również inne koncepcje dotyczące systematyki w pedagogice specjalnej, np. podział w zależności od okresu rozwoju jednostki a więc pedagogika; specjalna, przedszkolna, szkolna, dorosłych albo pedagogika specjalna zajmująca się upośledzeniami głębszymi upośledzeniami lżejszymi czy upośledzeniami parcjalnymi.
Bibliografia
Doroszewski J., Pedagogika Specjalna, t.I, Ossolineum 1981
Dykcik W., Pedagogika specjalna, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1980
Encyklopedia Popularna PWN, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 1988
Lipowski O., Pedagogika specjalna, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1981 Sękowska Z., Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 1998
Sowa J., Pedagogika specjalna w zarysie, Wydawnictwo Oświatowe FOSZE, Rzeszów 1997
www.wikipedia.pl
http://daktylografia.eu.interia.pl/
O. Lipowski, Pedagogika specjalna, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1981, s. 21
Z. Sękowska, Wprowadzenie do pedagogiki specjalnej, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogiki Specjalnej, Warszawa 1998, s. 18
W. Dykcik, Pedagogika specjalna, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1980, s. 22
Encyklopedia Popularna PWN, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 1988, s. 549- 722.
Z. Sękowska, dz. cyt. s. 13.
J. Sowa, Pedagogika specjalna w zarysie, Wydawnictwo Oświatowe FOSZE, Rzeszów 1997, s. 131- 132.
Tamże, s.132 -133
Z. Sękowska, dz. cyt., s 20.
J. Sowa, dz. cyt., s. 136.
Tamże, s. 137.
Tamże, s. 137-138
Tamże, s. 138.
Tamże
www.wikipedia.pl
Z. Sękowska, dz, cyt., s.13
Tamże
Tamże
http://daktylografia.eu.interia.pl/
Z. Sękowska, dz. cyt., s.14
Tamże, s.15
O. Lipkowski, Pedagogika Specjalna, Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1979, s 7
Red. W. Dykcik, Pedagogika Specjalna, Wydawnictwo naukowe UAM, Poznań 2001, s. 67
J. Doroszewska, Pedagogika Specjalna, t.I, Ossolineum 1981, s. 31-32
Tamże, s. 32
O. Lipkowski, dz. cyt., s. 14
Tamże, s. 14
Tamże, s. 15
Z. Sękowska, Wprowadzenie Do Pedagogiki Specjalnej, Wydawnictwo WSPS, Warszawa 1998, s. 20
J. Doroszewska, Pedagogika Specjalna, t.I, Ossolineum 1981, s. 32
Tamże, s. 43
Tamże, s 45
O. Lipkowski, dz. cyt., s 31
www.wikipedia.pl
O. Lipowski, dz. cyt., s. 25
J. Sowa, dz. cyt., s. 41
O. Lipowski, dz. cyt., s. 24
J. Doroszewska, dz. cyt., s.55
J. Sowa, dz. cyt. , s. 41
O. Lipowski, dz. cyt., s. 26
J. Sowa, dz. cyt., s. 42-43