Renesans lub odrodzenie  okres w historii kultury europejskiej, obejmujÄ…cy przede wszystkim XV i
XVI wiek, określany często jako "odrodzenie sztuk i nauk" oraz koncepcja historiozoficzna odnosząca
się do historii kultury włoskiej od Dantego do roku 1520 (Il Rinascimento).
PoczÄ…tek: upadek cesarstwa bizantyjskiego (1453) wystÄ…pienie marcina lutra (1517) odkrycie ameryki
przez kolumba (1492) wynalezienie druku (1450) opublikowanie dziela  o obrotach sfer niebieskich
(1443)
Reformacja  ruch religijno, polityczno, społeczny zapoczątkowany przez Marcina Lutra w XVI wieku,
mający na celu odnowę chrześcijaństwa. Był reakcją na negatywne zjawiska, które miały miejsce w
katolickiej hierarchii kościelnej, a także stanowił opozycję do katolickiej doktryny dogmatycznej.
Podwaliny pod wystąpienie Marcina Lutra położyła działalność Jana Husa na początku XV wieku 
ruch husycki (husyci) odegrał ważną rolę w rozwoju reformacji.
luteranizm  1517, jego twórcą był Marcin Luter, za jedyną podstawę przyjęto Pismo Święte, dwa
sakramenty (komunia, chrzest), głośne czytanie Biblii, śpiewanie psalmów, Kościół instytucją tanią,
liturgia w języku narodowym, komunia pod dwiema postaciami (chleb i wino). Zanegował
nieomylność papieża, sakrament spowiedzi oraz płatne odpusty (co przysporzyło mu wielu potężnych
przeciwników w postaci np. Inkwizycji). Zniósł również celibat.
Marcin Luter (niem. Martin Luther, ur. 10 listopada 1483 r. w Eisleben, zm. 18 lutego 1546 r. tamże) 
niemiecki reformator religijny, teolog i inicjator reformacji, mnich augustiański, doktor teologii. Autor
95 tez potępiających praktykę sprzedaży odpustów, w których odrzucał możliwość kupienia łaski
Bożej.
anglikanizm  1534, jego twórcą był Henryk VIII, na skutek buntu przeciw papieżowi, który odmówił
udzielenia unieważnienia małżeństwa z Katarzyną Aragońską. Dokonał aktu supremacji-ustanawiając
władcę głową nowego Kościoła. Henryk VIII rozwiązał zakony, znacjonalizował dobra kościelne, zniósł
przymusowy celibat duchownych. Wprowadził liturgię w języku angielskim oraz komunię pod dwiema
postaciami.
kalwinizm  1536, jego twórcą był Jan Kalwin, u jego podstaw leżało przekonanie, że Bóg jednych
obdarza łaską konieczną do zbawienia, drugich nie (teoria predestynacji). Proste, cnotliwe życie,
powodzenie w życiu doczesnym, powaga, rezygnacja z przyjemności oddalających od Boga miały
świadczyć o tym, iż Bóg predestynował dane osoby do zbawienia. Człowiek sam nie mógł osiągnąć
zbawienia, mógł tylko sprawiać wrażenie, że taka jest boska wola. Gmina kalwińska miała charakter
demokratyczny (seniorzy, pastorzy).
Jan Kalwin, fr. Jean Cauvin albo również Jean Calvin (ur. 10 lipca 1509 w Noyon, zm. 27 maja 1564 w
Genewie)  teolog i humanista. Twórca doktryny religijnej kalwinizmu, przyjętej przez kościoły
ewangelicko-reformowane, prezbiteriańskie i kongregacjonalne, opierającej się na predestynacji,
symbolicznej obecności Jezusa Chrystusa w Wieczerzy Pańskiej i surowych regułach życia. Nazywany
niekiedy "Arystotelesem Reformacji"
nowożytny antytrynitaryzm  1562, jego twórcami byli m.in. Miguel Servet i Faust Socyn. Negował
istnienie Trójcy Świętej oraz boskość Jezusa, jako sprzeczne z logiką oraz z przekazem biblijnym.
Szczególną rolę w tym nurcie odegrali bracia polscy (tzw. arianie), którzy stworzyli filozofię religii i
naukę społeczną, znacznie wyprzedzającą epokę.
husytyzm - ruch religijny i polityczny uczniów i zwolenników czeskiego reformatora religijnego Jana
Husa, istniejący na przełomie XIV i XV wieku. Podstawowe założenia tej doktryny to: odrzucenie
politycznej władzy oraz autorytetu papieży, krytyka dogmatów o sakramentach i łasce, odrzucenie
niektórych obrzędów i ceremonii.
Jan Hus (ur. 1370 w Husincu, spalony na stosie 6 lipca 1415 w Konstancji)  czeski reformator religijny
i bohater narodowy, twórca ruchu religijnego husytyzmu, profesor Uniwersytetu Praskiego.
Działalność Husa była zapowiedzią podobnego wystąpienia Marcina Lutra w sto lat póz
niej.
Przyjrzyjmy sie najwazniejszym cechom Odrodzenia:
- zainteresowanie czlowiekiem i otaczajacym go swiatem,
- realizm w przedstawianiu swiata w dzielach sztuki,
- trójwymiarowosc i perspektywa,
- w malarstwie pojawiaja sie nowe rodzaje barw, cienie i odcieni e, swiatlo i pólcienie,
- sztuka renesansowa byla w wiekszosci swiecka, ale pojawiala sie tez w kosciolach,
Najwazniejsi malarze renesansu i ich dziela:
- Leonardo da Vinci
"Mona Liza", "Madonna w grocie skalnej",
"Dama z lasiczka",
"Ostatnia wieczerza".
- Rafael Santi
"Szkola atenska",
- Tycjan
"Odpoczywajaca Venus".
A teraz troche wiadomostek o architekturze.
Cechy charakterystyczne architektury renesansowej:
- budowle sakralne (czyli koscioly) wznoszono na planie prostokata, jedno lub trzynawowe,
- Centralna czesc budowli stanowila kopula,
- Stosowano dziedzince, arkady, kruzganki, podcienie,
Rozwój budownictwa swieckiego:
- palace,
- wille,
- ratusze,
- kamienice mieszczanskie
Najwieksi architeksi tego okresu:
-Fillipo Brunelleschi
- Donato Bramante
- Rafael
- Michal Aniol
A na koniec zostala nam rzezba.
A oto jej najwazniejsze cechy:
- nagie cialo ludzkie bylo przedstawiane w ruchu, doskonale pokazane, poprzedzone doglebna
analiza anatomiczna,
- realizm i dynamizm postaci
Najwybitniejszym rzezbiarzem byl Michal Aniol, twórca "Pieti", "Dawida", "Mojzesza",
"Jenców".
Jan Kochanowski (ur. 1530 w Sycynie koło Zwolenia, zm. 22 sierpnia 1584 w Lublinie)  poeta polski
epoki renesansu, sekretarz królewski. Był przedstawicielem filozofii eklektycznej  stoicyzmu,
epikureizmu, renesansowego neoplatonizmu i głębokiej wiary w Boga, łącząc tradycję antyku i
chrześcijaństwa.
Pochodził ze szlacheckiej rodziny Kochanowskich herbu Korwin, był synem Piotra Kochanowskiego,
sędziego ziemskiego sandomierskiego i Anny Białaczowskiej herbu Odrowąż. Poetą renesansu był też
jeden z jego braci Mikołaj, a drugi, Andrzej, tłumaczem, który przełożył na polski Eneidę Wergiliusza.
W epoce baroku pracą przekładową zajmował się też jego bratanek Piotr.
Relacje miedzy Bogiem a człowiekiem:
Średniowiecze: Bóg jako najwyzsza istota wobec którego człowiek jest niczym, życie ludzkie jest
marnoscią a prawdziwe  zycie nastepuje po śmierci, Człowiek zwraca się do Boga z prośbą o zycie
wieczne, twórcy pisali dla chwały Boga anonimowo.
Renesans: człowiek został stworzony na wzór Boga  również może być twórcą, człowiek cieszy się
zyciem dostrzega piękno świata w którym zyje, człowiek zwraca się do Boga hymnem pochwalnym za
jego dobroć prosi o łaske i opiekę, Kochanowski nie ukrywwa swojego nazwiska chwali Boga ale
jednoczesnie chwali piekno swiata w którym zyje człowiek, afirnacja natury  człowiek jest jej czescią.
Fraszka (wł. frasca - gałązka, drobiazg, bagatela, błahostka)  krótki utwór liryczny, zazwyczaj
rymowany lub wierszowany o różnorodnej tematyce, często humorystycznej lub ironicznej
(satyrycznej). Posiada puentę. Fraszka wywodzi się ze starożytności, swoimi korzeniami sięga do
epigramatu, którego twórcą był Symonides z Keos. Były to krótkie napisy na kamieniach nagrobnych
(epitafium) i przedmiotach codziennego użytku. Autorami fraszek było wielu znanych polskich
poetów, między innymi Jan Kochanowski, Jan Sztaudynger. Kochanowski wprowadził fraszkę do
literatury polskiej. Oprócz tematyki żartobliwej, np. fraszka O doktorze Hiszpanie, pisywał także
fraszki refleksyjne (O żywocie ludzkim), pochwalne, biesiadne, miłosne (Do Kasi). Bardzo znane są: Na
dom w Czarnolesie, Na lipę, Raki. Do dziś zachowało się ok. 485 fraszek Jana Kochanowskiego.
Podział fraszek
" autobiograficzne
" filozoficzno-refleksyjne
" patriotyczne
" autotematyczne
" satyryczne
" obyczajowe
" religijne
" miłosne
" matematyczne
" humanistyczne
" historyczne
" biesiadne
Pieśń  gatunek literacki poezji lirycznej, o genezie związanej z obrzędami i muzyką (pieśni ludowe,
pieśni średniowieczne), od której stopniowo się uwolnił, stając się samodzielną formą wyrazu. Pieśń
to utwór liryczny podzielony na strofy, zwykle o tematyce poważnej. Nowożytny kształt pieśni jako
wiersza wywodzi się z utworów Horacego i Ód greckich. U Horacego stała się samodzielną formą
literacką. W średniowiecznej literaturze, pieśni były epickimi utworami narracyjnymi o tematyce
historycznej, np. Pieśń o Rolandzie będąca lekturą szkolną. Przykładem polskiej pieśni może być:
Pieśń IX (księgi wtóre) lub Pieśń V  o spustoszeniu Podola Jana Kochanowskiego.
Stoicyzm to kierunek filozoficzny zapoczÄ…tkowany w III wieku przed narodzeniem Chrystusa. W
Atenach przez Zenona z Kition, doprowadzony do ostatecznej formy przez Chryzypa i kontynuowany
przez całą starożytność. Wywarł znaczny wpływ na rozwój chrześcijaństwa, w pewnym stopniu
oddziaływał na myśl średniowieczną, odżył w nowej formie w filozofii nowożytnej, np. u Justusa
Lipsiusa. Modelem człowieka był mędrzec, który żył w zgodzie z naturą, kierujący się rozumem.
Polegała na etyce surowej cnoty i na niepoddawaniu się zbytnim emocjom oraz zachowaniu
wewnętrznego spokoju.
Horacjanizm - stworzona przez rzymskiego poetę Horacego postawa wobec życia i moralności. Była
swoistym poszukiwaniem złotego środka poprzez połączenie dwóch antycznych filozofii życia:
epikureizmu i stoicyzmu.
Horacjanizm w poezji to zjawisko naśladowania w liryce modelu poezji stworzonego przez Horacego.
Model ten obejmował:
" spójność utworu poetyckiego
" zdolność do panowania nad emocjami czytelników
" opieranie siÄ™ na wzorcach poezji greckiej
" wierne odtwarzanie rzeczywistości w opisach
Najbardziej znanym poetą polskim pisującym wiersze w stylu Horacego był Jan Kochanowski.
Arkadia  fikcyjna kraina, uważana przez poetów za krainę wiecznego szczęścia  ziemski raj, symbol
wyidealizowanej krainy spokoju, ładu, sielankowej, wiecznej szczęśliwości i beztroski.
Idea Świata jako Teatru (theatrum mundi  topos wędrowny) gdzie człowiek jest aktorem a bóg
dramaturgiem pochodzi z filozofii stoickiej pierwszy pisał o niej Seneka rozwijali ją póz
niej Epiktet,
oraz już w duchu Chrześcijańskim: Augustyn z Hippony i Święty Jan Chryzostom. W literaturze
Hiszpańskiej rozpropagowany zapewne za pośrednictwem Erazma z Rotterdamu w XVI wieku.
Pierwszą próbą prezentacji owego toposu na scenie było Lo fingo verdadero (Prawdziwe zmyślenie)
Lope de Vegi. Od pierwszego sformułowania propagatorzy idei teatru świata, podkreślali zawsze
różnorodność ról jakie grają ludzie i to, że ocena człowieka nie zależy od roli, ale od tego, czy gra ją
dobrze.
Topos człowieka Bożego igrzyska  występuje już w  państwie Platona  człowiek jest tylko
zabawką w rękach Boga. U Kochanowskiego człowiek jest zabawką w rękach Boga lub ślepego losu.
Mikołaj Rej z Nagłowic (historyczna pisownia nazwiska: Rey - na początku XX wieku wprowadzono
pisownię "Rej", jednak nie zaakceptowaną przez potomków - rodzinę Reyów), herbu Oksza (ur. 4
lutego 1505 w Żurawnie pod Haliczem, zm. między 8 września a 5 paz
dziernika prawdopodobnie 4
paz
dziernika 1569 w Rejowcu) - polski poeta i prozaik epoki renesansu. Był także politykiem oraz
teologiem ewangelickim. Długo uznawany za "ojca literatury polskiej" (dopóki nie doceniono pisarzy
polskiego średniowiecza oraz Biernata z Lublina).
Twórczość Mikołaja Reja jest bogata i różnorodna. Rej jest uważany za mistrza opisu literackiego.
Nazwany jest Brueglem polskiej literatury, z powodu wyjÄ…tkowej wyobraz
ni malarskiej. Porównywany
jest do Erazma z Rotterdamu, Franciszka Rabelais i Michała de Montaigne'a.
Wzorzec szlachcica według Mikołaja Reja: dzieciństwo  należy czytać Biblie i słuchać starszych, nie
pochwala nauki gramatyki ani nauk ścisłych, powinien uczyc się jez
dzić konno szermować grać na
lutni, w okresie dorastania powinien podrózowac lecz nie powinien przyjmowac wzorców
zagranicznych, służba na dworze moznowładcy lub służba wojskowa albo powinien zostac rycerzem,
zaleca małzenstwo z osobom o podobnym majątku wyróżnia 4 strefy małzenskie: dziewiczy wdowi
nie zakonny wolny, najwazniejsza wartoscia jest cnota  nie wazne jakich szlacheckich ma przodkow
jaki ma herb jaki ma stan majatkowy ważne żeby był cnotliwy.
Prekursorzy RENESANSU:
Dante Alighieri (ur. w maju lub czerwcu 1265, zm. 13 lub 14 września 1321)  wybitny poeta włoski,
protoplasta humanizmu, żyjący w średniowieczu. Także filozof, polityk i kodyfikator języka włoskiego.
 pierwszy w Europie tworzył w języku narodowym.
Giovanni Boccaccio (ur. 16 czerwca 1313 we Florencji, zm. 21 grudnia 1375 w Certaldo)  pisarz
włoski, znany z swego dzieła Dekameron. Twórca nowożytnej nowelistyki.
Francesco Petrarca, pol. Franciszek Petrarka (ur. 20 lipca 1304 w Arezzo, zm. 19 lipca 1374 w Arqua)
 jeden z pierwszych renesansowych poetów pochodzący z Italii. Pisał zarówno po włosku
(nazywanym wówczas volgare  językiem pospolitym), jak i po łacinie. Utrwalił włoską odmiane
sonetu.
Nowela (wł. novella  nowość)  utwór niewielkich rozmiarów, pisany prozą, charakteryzujący się
wyraz
nie zarysowaną i sprawnie skrojoną akcją główną, mocno udramatyzowaną, która zmierza do
punktu kulminacyjnego, a następnie do puenty. Fabuła noweli jest zazwyczaj jednowątkowa,
pozbawiona epizodów pobocznych, rozbudowanych opisów przyrody oraz szczegółowej
charakterystyki postaci. Jej treść dotyczy pewnego zdarzenia, opartego na wyrazistym motywie, z
pozoru nieistotnym (np. kamizelka, sokół), ale często nabierającym znaczeń symbolicznych. Niemiecki
pisarz Paul Heyse określił ów motyw mianem "sokoła". Stworzył on tzw. teorię sokoła, opartą na
wnikliwej analizie noweli Giovanniego Boccaccia pt. Sokół.
Unifikacja  czyli wzajemne upodobnienie ludzi do siebie np. poprzez jednolity strój, identyczną
zabudowÄ™.
Sonet  kunsztowna kompozycja poetyckiego utworu literackiego, która złożona jest z 14 wersów
zgrupowanych w dwóch czterowierszach (tetrastychach), rymowanych zwykle abba abba i dwóch
trójwierszach (tercynach). Pierwsza zwrotka zwykle opisuje temat, druga odnosi go do podmiotu
wiersza, a tercyny zawierajÄ… refleksjÄ™ na jego temat.
Forma ta ukształtowana została we Włoszech w XIII-XIV wieku na podstawie wzorów z poezji
ludowej, głównie w twórczości Dantego Alighieri i Francesco Petrarki. Twórcą sonetu jest poeta
szkoły sycylijskiej Iacopo (Giacomo) da Lentini.
Oksymoron (z gr. oksżmM
ron, od oksżs ostry i mM
ros głupi), antylogia, epitet sprzeczny  figura
retoryczna, którą tworzy się przez zestawienie wyrazów o przeciwstawnych znaczeniach.
Antyteza (gr. antíthesis - przeciwstawienie, inna nazwa: contrapositum)  figura retoryczna
polegająca na zestawieniu dwóch elementów znaczeniowo przeciwstawnych w jedną całość
treściową dla uzyskania wyższej ekspresji (np. "gromobicie ciszy", "lepiej z mądrym zgubić, niż z
głupim znalez
ć").
Chiazm (latynizacja greckiego ÇÄ…Ä…ÃźÌÂ, z ÇÅ»Ä…ÃźÄ…  "skrzyżowanie"), figura retoryczna, odmiana
inwersji.Chiazm polega na przestawieniu kolejności składników gramatycznych sąsiednich zdań.
Petrarkizm - tendencja literacka, polegająca na naśladowaniu twórczości renesansowego poety
włoskiego Francesco Petrarki jako wzorca poezji miłosnej.
Neologizm (z gr. ½µżÂ + żÅ‚Ì  nowe sÅ‚owo)  Å›rodek stylistyczny; nowy wyraz utworzony w danym
języku, aby nazwać nieznany wcześniej przedmiot czy sytuację lub osiągnąć efekt artystyczny w
utworze poetyckim.
Neosemantyzacja  nadawanie wyrazom nowych znaczeń.
Związek frazeologiczny, frazeologizm  utrwalone w użyciu połączenie dwóch lub więcej wyrazów,
które ma znaczenie symboliczne, np. biała flaga, marzenie ściętej głowy, wypić duszkiem albo pójść
po rozum do głowy.
Zapożyczenia językowe inaczej pożyczki, wyrazy obce  zjawisko przechodzenia pewnych cech
jednego języka do innego. Pojęcia tego używa się w odróżnieniu od słownictwa rodzimego. To
wszystkie obce w strukturze danego języka wyrazy, zwroty, typy derywatów, formy fleksyjne,
konstrukcje składniowe, związki frazeologiczne.
Piotr Skarga, SJ właściwie Piotr Powęski herbu Pawęża (ur. 2 lutego 1536 w Grójcu, zm. 27 września
1612 w Krakowie) - polski jezuita, teolog, pisarz i kaznodzieja, czołowy polski przedstawiciel
kontrreformacji, kaznodzieja nadworny Zygmunta III Wazy, rektor Kolegium Jezuitów w Wilnie,
pierwszy rektor Uniwersytetu Wileńskiego.
Kazania Sejmowe  utwór napisany przez polskiego jezuitę Piotra Skargę w 1597 roku. Jest
sugestywnym opisem sytuacji Rzeczypospolitej "trawionej przez liczne choroby". W Kazaniach
sejmowych znajduje się wiele porównań biblijnych, utwór nasycony jest wieloma figurami
retorycznymi. "Kazania sejmowe" zawierają 8 kazań, które nie zostały nigdy wygłoszone (do kazań
Skargi  uważanego w XIX wieku niemal za proroka zapowiadającego upadek I Rzeczypospolitej 
nawiązuje obraz Jana Matejki "Kazanie Skargi"). Zawierają najważniejsze postulaty dotyczące reformy
państwa, skierowane są przeciw ideom reformacyjnym. Główne grzechy RP: brak miłosci ojczyzny,
niezgoda wewnetrzna, osłabienie władzy królewskiej, niesprawiedliwe prawa, rozwiązłe obyczaje,
tolerancja religijna.
Irenizm  (z greckiego 'eirene' pokój) w teologii chrześcijańskiej kierunek dążący do zniwelowania
różnic między chrześcijanami i przywrócenia jedności drogą wzajemnych ustępstw doktrynalnych;
Retoryka (gr. å·ÄżÁÄ…º® rhetorike, od wyrazu å®ÄÉÁ rhetor "mówca")  krasomówstwo, sztuka
wymowy, umiejętność dobrego i rzetelnego przekonywania słuchaczy, czyli przekazywania treści
perswazyjnych.
Teoria retoryki opierała się na obserwacji możliwości perswazyjnych ludzkiej mowy, a środki
retoryczne nie były wynajdywane przez teoretyków, lecz pochodziły z przemówień sławnych
oratorów. Zadaniem teoretyków było natomiast opracowywanie wskazówek przydatnych w
układaniu mowy, a także klasyfikacja zabiegów retorycznych  przy czym zasady klasyfikacji, np.
tropów i figur retorycznych, różniły się w zależności od autora. Według Arystotelesa, retoryka służy
wynajdywaniu tego, co w mowie może mieć znaczenie przekonywujące.
William Szekspir (ang. William Shakespeare; ur. prawdopodobnie 23 kwietnia 1564, data chrztu: 26
kwietnia 1564, miejsce ur. Stratford-upon-Avon, zm. 23 kwietnia 1616 tamże)  angielski poeta,
dramaturg, aktor. Powszechnie uważany za jednego z najwybitniejszych pisarzy literatury angielskiej
oraz reformatorów teatru.
Napisał około 40 sztuk, 154 sonety, a także wiele utworów innych gatunków. Mimo że cieszył się
popularnością już za życia, jego sława rosła głównie po jego śmierci, dopiero wtedy został zauważony
przez prominentne osobistości. Uważa się go za poetę narodowego Anglii.
Ortodoksyjni eksperci uważają, że większość swoich prac napisał między 1586 a 1612 rokiem,
jednocześnie chronologia ich powstawania, a także samo autorstwo większości z nich, są
przedmiotem ciągłej debaty. Był jednym z niewielu dramaturgów, którzy z powodzeniem tworzyli
zarówno komedie, jak i tragedie. Jego sztuki łączą w sobie łatwość w przyswajaniu ze złożonością
charakterów postaci, poetycką zręczność z filozoficzną głębią.
Cechy Dramatu Szekspirowskiego: Dramat Antyczny: zasada 3 jednosci, zasada decorum, zasada
jednosci estetyk, chór, podział na epeisodia i stasima, Max. 3 aktorów jednoczesnie na scenie,
bohater statyczny. Dramat Szekspirowski: złamanie zasady 3 jednosci (czasu miejsca akcji), nie
obowiazuje zasada decorum, pomieszanie kategorii estetycznych np. tragizm z komizmem,
przypadkowi bohaterowie opisują sytuacje, podział na akty i sceny, zwieksza się liczba akktorów na
scenie pojawiajÄ… siÄ™ sceny brutalne, bohater dynamiczny.
Proscenium  przestrzeń pomiedzy sceną w 1 rzędem widowni, Foyer  hol, Inspicjent  woła
aktorów którzy mają wejsc na scene, Sufler  osoba podpowiadająca tekst, Antrakt  przerwa
Naśladownictwo Szekspira: C. K. Norwid  w Weronie, Maria Pawlikowska  Julia, Juliusz Słowacki 
Kordian i Balladyna, Othello  Orson Welles, Zły śpi spokojnie  Akira Kurosawa, Romeo i Julia  Baz
Luhrmann, Tragedia Makbeta  Roman Polański, Sposób na Szekspira  Al. Pacino.
Tren, lament, płacz (żałobny)  utwór liryczny o charakterze żałobnym, wywodzący się ze
starogreckiej poezji funeralnej, blisko spokrewniony z elegią, a także epicedium; ważny element
struktury tragedii greckiej; odmiana pieśni lamentacyjnej. Utwory takie były poświęcane zmarłej
osobie i wyrażały żal oraz smutek z powodu jej odejścia, a także przedstawiały jej cnoty i zasługi.
Twórcami trenów byli m.in. Symonides z Keos i Pindar (w Grecji) oraz Newiusz i Owidiusz (w Rzymie).
Do antycznej twórczości trenodycznej nawiązywali poeci renesansowi (m.in. Francesco Petrarca).
W liryce polskiej szczególnie znany jest wydany w 1580 roku cykl 19 Trenów Jana Kochanowskiego,
powstałych po śmierci jego córki Urszulki.
Kochanowski przeciągnął na cały cykl swoich utworów klasyczny porządek epicedium:
1. exordium  wyjawienie przyczyny bólu
2. laudatio  wyliczenie zasług zmarłego
3. comploratio  opłakiwanie
4. consolatio  pocieszenie
5. exhoratio  moralne pouczenie, tworząc tym samym nieznaną wcześniej w tradycji gatunku
formÄ™ cyklu trenologicznego.
Humanizm  prąd filozoficzny, etyczny i kulturowy, uznający człowieka za najwyższą wartość i
podkreślający jego godność.
Wielu humanistów (w tym ludzi wierzących) postuluje rozstrzyganie dylematów etycznych poprzez
odwoływanie się do pojęć uniwersalnych, wspólnych wszystkim ludziom. Poszukują oni z
ródła
prawdy i moralności w człowieku i jego dążeniu do szczęścia. Niekoniecznie wyklucza to samą wiarę
w Boga, choć humanizm świecki jest prężną odnogą tej filozofii. Ten pogląd skłania jednak do
szukania rozumowego uzasadnienia praw etycznych, nie odwołującego się do twierdzeń jakiejkolwiek
religii, podobnie jak nie potrzeba się do nich odwoływać przy badaniu praw fizyki.
Inni ludzie rozumieją humanizm nieco wężej, niemal wyłącznie jako afirmację wartości ludzkiej istoty.
Tak pojęty humanizm można znalez
ć jako składnik także w niektórych koncepcjach teistycznych.
Postawa humanistyczna: zainteresowanie wszystkim co dotyczy człowieka, solidne wykształcenie i
szerokie horyzonty myslowe, afirmacja (pochwała) życia, tolerancja, pochwała natury,
zainteresowanie filozofią, aktywnosc w zyciu społecznym, zainteresowanie antykiem.
Zabytki architektury: kaplica zygmuntowska, dziedziniec wawelski, Zamość, Sandomierz, Lublin,
Kazimierz Dolny.
Barkarola  pieśń spiewana przez gondolierów.