SZTUKA BIZANTYJSKA

Sztuka bizantyjska stanowi część wschodniej kultury wczesnochrześcijańskiej, ale ponieważ posiada własne, odrębne cechy stylistyczne objawiające się poprzez niezwykły przepych i koloryt. Sztuka ta obejmuje tereny Cesarstwa Bizantyjskiego (Płw. Bałkański, Ruś, Azja Mniejsza, Syria, Egipt) oraz niektóre miasta Płw. Apenińskiego. Dzieje sztuki bizantyjskiej dzielimy na okres rozkwitu za panowania cesarza Justyniana (527 - 565), okres obrazoburstwa (726 - 842), renesans macedoński (867 - 1204) oraz czasy do upadku stolicy cesarstwa, Konstantynopola - do 1453 r. Główną cechą tej kultury jest ukazywanie potęgi Boga przez monumentalizm mistyczny, nieziemski antynaturalizm, zamiłowanie do przepychu i piękna kosztownego materiału oraz zachowawczość form.

Architektura

Kościół Hagia Sophia w Konstantynopolu

Architektura bizantyjska reprezentowana jest przede wszystkim przez budownictwo sakralne. W fazie początkowej kościoły te powstawały jako bazyliki ze stropami, poprzedzone atrium, czyli dziedzińcem otoczonym kolumnadą, mającym pośrodku basen do obrzędowego obmywania ciała. Natomiast z czasem ukształtował się plan centralny, który stał się najbardziej typowym i powszechnym, a jego popularność trwa do czasów obecnych. Świątynie owe sklepione były kopułami, dzięki czemu sprawiają wrażenie przestrzennych, okazałych i pełnych majestatu, chociaż z reguły są to niewielkie budowle. Dekoracja elewacji bywała oszczędna i ascetyczna, wnętrze zaś wypełniano niezwykle bogatą mozaiką, wielobarwnymi freskami i rzeźbą.

Rzeźba

Kapitel kolulumny w Hagia Sophia

Rzeźba bizantyjska przyjęła bardzo swoistą odmianę, bowiem przede wszystkim stanowiła płaską, dwuwymiarową, a nie pełnoplastyczną, ornamentalną formę, która integralnie zrosła się z kamienną architekturą kapiteli, balustrad i arkad. Przybrała zoomorficzne lub roślinne, stylizowane kształty o symbolicznej, mistycznej wymowie, wykorzystuje także bogactwo zawiłej i bardzo pomysłowej linii abstrakcyjnej, jak np. liczne odmiany plecionek, które zdają się być nieskończoną, kamienną, aczkolwiek delikatną, finezyjną, ażurową koronką. Rzeźba figuralna w Bizancjum stanowiła rzadkość, ponieważ kojarzyła się zbytnio z pogańską plastyką i do tego rodziła lęk przed bałwochwalczym kultem posągów.

Malarstwo

Złoty krzyż na sklepieniu mauzoleum Galii Placidi

Bizantyjskie malarstwo obejmuje mozaiki, freski i iluminacje, czyli ręcznie malowane miniatury zdobiące książki. Jeszcze w VI w. malarstwo to sięgało po niektóre wzorce realistyczne, natomiast w VIII w. pojawił się w religii chrześcijańskiej ruch obrazoburczy (ikonoklazm), który skierowany był przeciw sztuce figuralnej mogącej wywołać bałwochwalstwo. I chociaż rzecznicy ikonoklazmu przegrali w połowie IX wieku, to jednak obraz, szczególnie w Bizancjum, przybiera postać symboliczną, a motywy ikonograficzne i ich forma zostały szczegółowo opracowane przez teologów. Od tych wytyczonych zasad nie było odstępstw, stąd zachowawczość kompozycji, które przez wieki zachowały podobny charakter. Wszechobecnie panuje tu hierarchia, w której Bóg majestatycznie zajmuje miejsce poczesne; potem cesarz, dwór i dopiero reszta ludzi. Barwność mozaik i fresków, frontalność postaci, brak perspektywy i statyka to główne cechy formalne malarstwa bizantyjskiego.

---