KRYTYKA LITERACKA KAROLA IRZYKOWSKIEGO
Irzykowski pochodził ze zubożałej rodziny ziemiańskiej. Uczył się w gimnazjum w Brzeżanach, Złoczowie i Lwowie. W latach 1889-1893 studiował filologię germańską na Wydziale Filozofii Uniwersytetu Lwowskiego. Niestety z powodu trudnej sytuacji materialnej studiów nie udało mu się ukończyć (uzyskał absolutorium). W latach 1894-1895 był zastępcą nauczyciela w szkole gimnazjalnej (uczył niemieckiego), jednak wada wymowy (jąkanie) utrudniała mu pracę dydaktyczną, z której w końcu musiał zrezygnować. Od 1895 mieszkał we Lwowie, zajmował się stenografią sprawozdań parlamentarnych i sądowych w sejmie galicyjskim, rozpoczął pracę dziennikarską. W 1908 przeniósł się do Krakowa, gdzie pracował jako korespondent w Cesarsko-Królewskim Biurze Korespondencyjnym oraz w latach 1910-17 w redakcji krakowskiej " Nowej Reformy". Po I wojnie światowej przeniósł się do Warszawy. Kierował tam biurem stenograficzno-sprawozdawczym Sejmu.
Współpracował ze "Skamandrem", "Wiadomościami Literackimi" (1924-33), a w latach 1922-1934 - jako recenzent teatralny - z "Robotnikiem" - organem PPS. W 1929-30 współredagował czasopismo "Europa". Zabierał głos w wielu dyskusjach literackich. Prowadził dział dramatu w "Roczniku Literackim", współpracował z Polskim Radiem. Od 1933 roku był członkiem Polskiej Akademii Literatury. W latach 1933-39 współpracował z " Pionem". Publikował też (do pewnego czasu) w skrajnie prawicowym piśmie "Prosto z mostu". We wrześniu 1939 roku, w wyniku bombardowania, został zniszczony dom Irzykowskiego. W czasie okupacji hitlerowskiej pisarz utrzymywał się z wykładów stenografii polskiej i niemieckiej, biorąc także udział w podziemnym życiu kulturalnym. Podczas Powstania Warszawskiego został ranny w nogę. Trafił do prowizorycznego szpitala w Milanówku, a następnie do szpitala w Żyrardowie, w którym zmarł. Irzykowski został pochowany na żyrardowskim cmentarzu. W 1981 roku, dzięki staraniom córek, prochy pisarza ekshumowano, przeniesiono na Cmentarz Rakowicki w Krakowie i złożono w grobie rodzinnym.
Obce były mu: młodopolski patos, nastrojowy symbolizm, specyficzna młodopolska stylistyka
W Dwudziestoleciu opublikował 4 książki krytycznoliterackie
1) „Słoń wśród porcelany” (1934)
2) „Walka o treść” (1929) - dyskusja z Teorią Czystej Formy Witkacego
3) „Beniaminek” (1933) - pamflet na T. Boya - Żeleńskiego
4) „Lżejszy kaliber” (1938) - zbiór radiowych felietonów i aforyzmów
Główne książki tej epoki zostały poświęcone polemikom z programotwórcami i krytykami
Podjął rolę kontrolera wartości
Kryteriami, według których sądził nowe zjawiska były kryteria własne, głęboko przemyślane, nie były ujęte w system
Sprawdził i odrzucił niemal wszystkie ważniejsze programy literackie Dwudziestolecia:
- Skamandrytów - zaatakował za ich bezprogramowość
- Futurystów - za irracjonalne niezrozumialstwo
- formistów i Witkacego - za formalizm
- Hillera - za utylitaryzm
Przeciwstawiając się młodym dyktatorom literatury, wywoływał ich odpowiedzi, n które sam z kolei odpowiadał; prowokował do nieustannej dyskusji
Jego negacje wyznaczają w ogólny, zarysie jego program pozytywny, i tak:
- zwalczając Skamandrytów czynił to w imię intelektualistycznej koncepcji literatury
- zwalczając formizm i Teorię Czystej Formy - czynił to w walce o treść
„WALKA O TREŚĆ”
- najambitniejsze jego dzieło jako krytyka i teoretyka literatury
- celnie wykrywał w niej słabe punkty Teorii Czystej Formy, tranie wskazywał na jej młodopolski rodowód
analizował pojęcia treść i forma
w utworze literackim interesowała go treść, ściślej problematyka, zwłaszcza psychologiczna
całą niemal swą uwagę skupiał na funkcji poznawczej literatury; funkcje estetyczną - lekceważył
za swego patrona uznał Hebbla
Szekspir był dla niego dramaturgiem niescenicznym
domagał się aby dzieło sztuki było w pełni poznawalne i sprawdzalne intelektem, nie zaś tylko przeżywane emocjonalnie
wielokrotnie występował przeciw talentowi, ukuł pogardliwe slowo „talentyzm”
w jego pismach było pełno oryginalnych formuł, efektownych określeń metaforycznych, neologizmów
w Dwudziestoleciu przeszedł pewną ewolucję ideologiczną:
-1921-1934 - głównie recenzent teatralny „Robotnika”
- od1933 - zamieszczał artykuły w czasopiśmie „Pion”
- od 1935 - zamieszczał artykuły w faszyzującym „Prosto z Mostu”
nigdy nie mieścił się w ramach zbiorowych światopoglądów