KRYTYKA LITERACKA KAROLA IRZYKOWSKIEGO

Irzykowski pochodził ze zubożałej rodziny ziemiańskiej. Uczył się w gimnazjum w Brzeżanach,
Złoczowie i Lwowie. W latach 1889-1893 studiował filologię germańską na Wydziale Filozofii
Uniwersytetu Lwowskiego. Niestety z powodu trudnej sytuacji materialnej studiów nie udało mu się
ukończyć (uzyskał absolutorium). W latach 1894-1895 był zastępcą nauczyciela w szkole gimnazjalnej
(uczył niemieckiego), jednak wada wymowy (jąkanie) utrudniała mu pracę dydaktyczną, z której w końcu
musiał zrezygnować. Od 1895 mieszkał we Lwowie, zajmował się stenografią sprawozdań
parlamentarnych i sądowych w sejmie galicyjskim, rozpoczął pracę dziennikarską. W 1908 przeniósł się
do Krakowa, gdzie pracował jako korespondent w Cesarsko-Królewskim Biurze Korespondencyjnym
oraz w latach 1910-17 w redakcji krakowskiej " Nowej Reformy". Po I wojnie światowej przeniósł się do
Warszawy. Kierował tam biurem stenograficzno-sprawozdawczym Sejmu.

Współpracował ze "Skamandrem", "Wiadomościami Literackimi" (1924-33), a w latach 1922-1934 - jako
recenzent teatralny - z "Robotnikiem" - organem PPS. W 1929-30 współredagował czasopismo "Europa".
Zabierał głos w wielu dyskusjach literackich. Prowadził dział dramatu w "Roczniku Literackim",
współpracował z Polskim Radiem. Od 1933 roku był członkiem Polskiej Akademii Literatury. W latach
1933-39 współpracował z " Pionem". Publikował też (do pewnego czasu) w skrajnie prawicowym piśmie
"Prosto z mostu". We wrześniu 1939 roku, w wyniku bombardowania, został zniszczony dom
Irzykowskiego. W czasie okupacji hitlerowskiej pisarz utrzymywał się z wykładów stenografii polskiej i
niemieckiej, biorąc także udział w podziemnym życiu kulturalnym. Podczas Powstania Warszawskiego
został ranny w nogę. Trafił do prowizorycznego szpitala w Milanówku, a następnie do szpitala w
Żyrardowie, w którym zmarł. Irzykowski został pochowany na żyrardowskim cmentarzu. W 1981 roku,
dzięki staraniom córek, prochy pisarza ekshumowano, przeniesiono na Cmentarz Rakowicki w Krakowie
i złożono w grobie rodzinnym.

o Obce były mu: młodopolski patos, nastrojowy symbolizm, specyficzna młodopolska stylistyka
o W Dwudziestoleciu opublikował 4 książki krytycznoliterackie

1) „Słoń wśród porcelany” (1934)
2) „Walka o treść” (1929) – dyskusja z Teorią Czystej Formy Witkacego
3) „Beniaminek” (1933) – pamflet na T. Boya – Żeleńskiego
4) „Lżejszy kaliber” (1938) – zbiór radiowych felietonów i aforyzmów

o Główne książki tej epoki zostały poświęcone polemikom z programotwórcami i krytykami
o Podjął rolę kontrolera wartości
o Kryteriami, według których sądził nowe zjawiska były kryteria własne, głęboko przemyślane, nie

były ujęte w system

o Sprawdził i odrzucił niemal wszystkie ważniejsze programy literackie Dwudziestolecia:

- Skamandrytów – zaatakował za ich bezprogramowość
- Futurystów – za irracjonalne niezrozumialstwo
- formistów i Witkacego – za formalizm
- Hillera – za utylitaryzm

o Przeciwstawiając się młodym dyktatorom literatury, wywoływał ich odpowiedzi, n które sam z

kolei odpowiadał; prowokował do nieustannej dyskusji

o Jego negacje wyznaczają w ogólny, zarysie jego program pozytywny, i tak:

– zwalczając Skamandrytów czynił to w imię intelektualistycznej koncepcji literatury
- zwalczając formizm i Teorię Czystej Formy – czynił to w walce o treść

„WALKA O TREŚĆ”
- najambitniejsze jego dzieło jako krytyka i teoretyka literatury
- celnie wykrywał w niej słabe punkty Teorii Czystej Formy, tranie wskazywał na jej młodopolski
rodowód

o analizował pojęcia treść i forma
o w utworze literackim interesowała go treść, ściślej problematyka, zwłaszcza psychologiczna
o całą niemal swą uwagę skupiał na funkcji poznawczej literatury; funkcje estetyczną –

lekceważył

o za swego patrona uznał Hebbla
o Szekspir był dla niego dramaturgiem niescenicznym
o domagał się aby dzieło sztuki było w pełni poznawalne i sprawdzalne intelektem, nie zaś tylko

przeżywane emocjonalnie

o wielokrotnie występował przeciw talentowi, ukuł pogardliwe slowo „talentyzm”
o w jego pismach było pełno oryginalnych formuł, efektownych określeń metaforycznych,

neologizmów

o w Dwudziestoleciu przeszedł pewną ewolucję ideologiczną:

-1921-1934 – głównie recenzent teatralny „Robotnika”
- od1933 - zamieszczał artykuły w czasopiśmie „Pion”
- od 1935 – zamieszczał artykuły w faszyzującym „Prosto z Mostu”

o

nigdy nie mieścił się w ramach zbiorowych światopoglądów