OKRES MIĘDZYWOJENNY (II RP)
Unifikacja i kodyfikacja prawa
- z chwilą odzyskania niepodległości na terenie Polski obowiązywały obce systemy prawne; różniły się one między sobą, gdyż były przystosowane do różnego poziomu rozwoju społeczno-gospodarczego i politycznego państw zaborczych; władze polskie uznały, że ustawodawstwa zaborcze będzie obowiązywało nadal (uchylono tylko przepisy skierowane przeciwko narodowi polskiemu i liczne przepisy antydemokratyczne)
- podstawowym zadaniem nowego państwa w zakresie prawodawstwa było dokonanie unifikacji (ujednolicenia) prawa a następnie kodyfikacji (opracowanie nowych systemów prawa karnego, cywilnego, administracyjnego, pracy, wojskowego) => zadanie to spoczęło na sejmie
- powołanie przez Sejm Ustawodawczy Komisji Kodyfikacyjnej (niezależna od rządu, złożona z fachowców)
obarczono ją zadaniem przygotowania projektów prawa karnego, cywilnego oraz innych projektów ustawodawczych zleconych przez sejm => w praktyce ograniczyła się ona do przygotowanie projektów prawa sądowego
poza jej zakresem zainteresowań pozostawiono kodyfikacje prawa administracyjnego, skarbowego, pracy (pozostawiono je do opracowania właściwym resortom)
przygotowane przez Komisję projekty były przekazywane ministrowi sprawiedliwości, który po wprowadzeniu do nich poprawek i uzupełnień wnosił je do sejmu jako projekty rządowe
do przewrotu majowego projekty przygotowane przez Komisję rozpatrywał i uchwalał Sejm; od 1926 r. wydawał je rząd w formie rozporządzeń prezydenta bądź dekretów prezydenta
Komisja Kodyfikacyjna została powołana ustawą z 3 czerwca 1919 r. uchwaloną jednomyślnie przez Sejm Ustawodawczy
Składała się z prezydenta, 3 wiceprezydentów i 40 członków mianowanych przez Naczelnika Państwa a od 1922 r. Prezydenta RP
Pierwszym prezydentem Komisji mianowany został prof. Ksawery Pierich
W jej skład weszli najwybitniejsi teoretycy prawa i przedstawiciele zawodów prawniczych
Kodyfikacja prawa i postępowania cywilnego
- główną rolę odegrali tu profesorowie Juliusz Makarewicz i Wacław Makowski oraz sędziowie Aleksander Moglinicki i Stanisław Emil Rappaport
- w pracach nad projektem uczestniczyło wielu prawników, a także specjalistów innych dziedzin (lekarze psychiatrzy, psychologowie)
- ostateczny projekt Kodeksu karnego został przyjęty 14 września 1931 r. i przekazany ministrowi sprawiedliwości; komisja ministerialna wprowadziła do projektu uzupełnienia rozszerzające zakres przestępstw skierowanych przeciwko państwu
- obowiązującym prawem kodeks stał się na mocy rozporządzenia prezydenta z 11 lipca 1932 r.
Równolegle do opracowania projektu Kodeksu karnego prowadzone były prace nad przygotowaniem Kodeksu postępowania karnego; koncentrowały się one w podkomisji złożonej z prof. Edmunda Krzymuskiego, sędziów A. Moglinickiego i S. E. Rappaporta; kodeks postępowania karnego został wydany 19 marca 1928 r. w formie rozporządzenia prezydenta
Kodyfikacja prawa i postępowania cywilnego
- prace nad kodyfikacją prawa cywilnego napotkały pewne trudności wynikające z poważnych różnic między ustawodawstwem cywilnym poszczególnych dzielnic
- w 1921 r. przygotowano przepisy, których zadaniem było rozstrzyganie kolizji między różnymi systemami prawa prywatnego; zawarto je w projektach prawa międzynarodowego prywatnego i prawa prywatnego międzydzielnicowego (stały się w ustawami w 1926 r.)
- 1926 r. - uchwalenie ustawy o Prawie autorskim (twórca: Fryderyk Zoll)
- przygotowanie projektu prawa patentowego, który uzyskał moc obowiązującą w 1924 r.
- 1924 r. - prawo wekslowe i czekowe
- 1933 r. - kodeks handlowy, kodeks zobowiązań
- 1920-29 r. - przygotowywanie osobowego prawa małżeńskiego; autorem projektu był Karol Lutostański; projekt traktował małżeństwo jako instytucję świecką, której regulacja powinna być jednolita dla wszystkich obywateli, niezależnie od wyznania; przewidywał formę zawarcia związku małżeńskiego bądź przed urzędnikiem stanu cywilnego bądź przed duchownym odpowiedniego wyznania; dopuszczał możliwość rozwiązania małżeństwa przez rozwód => opór kościoła, który uważał że powinien mieć wyłączność na rozstrzyganie spraw małżeńskich; kampania propagandowa => rząd obawiając się konfliktu z kościołem katolickim nie zdecydował się na ogłoszenie projektu
- prace przygotowawcze dotyczące majątkowego prawa małżeńskiego zakończyły się opublikowaniem w 1937 r. projektu, przyjmującego jako zasadę przewodnią zrównanie sytuacji małżonków w zakresie stosunków majątkowych
- kodeks postępowania cywilnego wydano w formie rozporządzenia prezydenta w 1930 r. a mocą obowiązującą od stycznia 1933 r.
Nauka Prawa
Więziennictwo
Organizacja wymiaru sprawiedliwości
- w konstytucji marcowej organami narodu w zakresie wymiaru sprawiedliwości były niezawisłe sądy; konstytucja kwietniowa odrzucając zasadę podziału władz uznawała sądy za organy państwowe będące pod zwierzchnictwem prezydenta- eliminowała udział przedstawicieli społeczeństwa z sądownictwa
- istniały sądy powszechne (powołane do rozstrzygania wszystkich spraw karnych i cywilnych) oraz sądy szczególne (ich kompetencje zostały ograniczone do określonych kategorii spraw- sądy wojskowe, pracy, wyznaniowe oraz sądy rozpoznające sprawy ze stosunków publicznoprawnych: Trybunał Stanu, Trybunał Kompetencyjny, Najwyższy Trybunał Administracyjny
- funkcje pomocnicze wśród organów wymiaru sprawiedliwości spełniały: prokuratura, Prokuratoria Generalna, adwokatura, notariat
- zasady przewodnie sądownictwa:
zasada niezawisłości sądów
zasada nominacji sędziów (mianowanie na stanowisko sędziowskie należało do kompetencji prezydenta; sędziowie grodzcy do 1930 r. byli mianowani przez ministra sprawiedliwości)
zasada wyłącznej kompetencji sądów w sprawach wymiary sprawiedliwości
zasada udziału czynnika społecznego w wymiarze sprawiedliwości (konstytucja marcowa przewidziała wybór sędziów pokoju prze ludność i udział obywateli sądach przysięgłych; k. kwietniowa przemilczała udział przedstawicieli społeczeństwa w wymiarze sprawiedliwości)
zasada wyłączenia z kompetencji sądów uprawnienia do badania legalności aktów ustawodawczych => sądy były powołane tylko do stosowania ustaw, nie mogły badać zgodności ich treści z postanowieniami konstytucji
zasada hierarchiczno- instancyjnej budowy sądownictwa (podział sądów na określone stopnie, między którymi występowało hierarchiczne podporządkowanie
Sąd Najwyższy
Sąd Apelacyjny ( I i II instancji)
Sąd Okręgowy ( I i II instancji)
Sąd Grodzki (I instancji)
SĄDY POWSZECHNE
sądy grodzkie orzekały jednoosobowo jako I instancja w drobnych sprawach
cywilnych i karnych oraz udzielały pomocy sądowej innym sądom
Sądy okręgowe były sądami I instancji w ważniejszych sprawach karnych i cywilnych, rozpatrywały odwołania od sądów grodzkich; w sądach okręgowych w celu orzekania o zbrodniach zagrożonych cięższymi karami i o przestępstwach politycznych miały być utworzone sądy przysięgłych, do ich powołania jednak nigdy nie doszło
Sądy apelacyjne rozpatrywały jako II instancja odwołania os orzeczeń sądów okręgowych; jako I instancja mogły orzekać w sprawach szczególnych, przekazywanych m przez ustawy
Sąd Najwyższy stanowił najwyższą instancję dla sądów powszechnych; rozstrzygał odwołania (kasacje) od orzeczeń sądów II instancji oraz orzekał w innych sprawach przekazanych mu przez ustawy; jego zadaniem było też czuwanie nad jednolitością orzecznictwa sądowego; dzielił się na izby: Cywilną i Karną, a pod koniec okresu międzywojennego także dla spraw adwokatury
SĄDY SZCZEGÓLNE
Sądy wojskowe; właściwości osobowej tych sądów podlegali żołnierze, podoficerowie i oficerowie, a niektórych sprawach także osoby cywilne; sądziły na podstawie Kodeksu karnego wojskowego i Kodeksu wojskowego postępowania karnego
Sądy pracy; powołane w 1928 r.; orzekały spornych sprawach cywilnych wynikających ze stosunku pracy, z sprawach związanych z nauką zawodu, a od 1934 r. także w sporach wynikających ze stosunku chałupniczego
Sądy wyznaniowe; funkcjonowały w obszarze byłego zaboru rosyjskiego; rozpatrywały spory w sprawach małżeńskich wyznawców określonych wyznań
Trybunał Kompetencyjny; powołany w celu rozstrzygania sporów kompetencyjnych między organami administracji i sądami
Trybunał Stanu
Najwyższy Trybunał Administracyjny
- prokuratura była organem państwa powołanym do ścigania przestępstw; podporządkowana władzy wykonawczej w osobie ministra sprawiedliwości który zajmował stanowisko naczelnego prokuratora (sprawował nadzór i kierował działalnością wszystkich prokuratur, był zwierzchnikiem jej pracowników); do zadań funkcjonariuszy prokuratury należało wszczynanie postępowania karnego w sprawach przestępstw ściganych z urzędu, prowadzenie postępowania przygotowawczego, oskarżanie prze sądami, nadzór nad wykonaniem kary
- prokuratoria generalna
utworzona do obsługi pranej Skarbu Państwa, instytucji i przedsiębiorstw państwowych, zakładów finansowanych przez państwo
swe zadania realizowała przez zastępstwo procesowe przed sądami powszechnymi i szczególnymi
udzielała opinii prawnych organom państwowym
jej organizacja opierała się na zasadzie hierarchicznej (urzędowi centralnemu z siedzibą w Warszawie podlegało kilka oddziałów terenowych)
- adwokatura stanowiła wolny zawód, którego głównym zadaniem było świadczenie pomocy prawnej polegającej na obronie i zastępstwie osób przed sądami, komisjami dyscyplinarnymi i innymi organami publicznoprawnymi, udzielnie porad, opracowywanie pism i aktów prawnych; samorządową organizację adwokatury stanowiły izby adwokackie; najwyższym organem samorządu adwokackiego była Naczelna Rada Adwokacka
- notariat; notariusz maił status funkcjonariusza publicznego; był mianowany i odwołany przez ministra sprawiedliwości, ale opłacany przez osoby, na rzecz których wykonywał świadczenie; do kompetencji notariuszy należało sporządzanie katów notarialnych obejmujących oświadczenia stron i stwierdzanie faktów
7.Ustrój polityczny do wejścia w życie konstytucji z 17 marca 1921 r.
- Dekret z 22 listopada 1918 r. określił tymczasowy ustrój państwa, do czasu odwołania
Sejmu Ustawodawczego; władzę najwyższą objął J. Piłsudski, który zajmował stanowisko Tymczasowego Naczelnika Państwa; rząd składający się z prezydenta ministrów i ministrów powoływany był i odwoływany przez TNP; władzę ustawodawczą wykonywała Rada Ministrów i TNP; 20 lutego 1919 r. Piłsudski zgodnie z zapowiedzią dekretu z 22 listopada 1918 r. przekazał swą władzę Sejmowi Ustawodawczemu
- ustrój polityczny wg Małej konstytucji z 20 lutego 1919 r.
powierzenia stanowiska Naczelnika Państwa J. Piłsudskiemu
koncentracja władzy państwowej w Sejmie Ustawodawczym (wyposażenie sejmu we władzę suwerenną, nieokreślenie jego kadencji, uzależnienie od niego organów wykonawczych) => Sejm Ustawodawczy źródłem wszelkiej władzy; jego głównym zadaniem było uchwalenie ustawy zasadniczej- konstytucji (stąd nazwa Sejm Ustawodawczy, czyli Konstytuanta); sejmowi przysługiwało wyłączne prawo do uchwalania ustaw, które ogłaszał marszałek sejmu za kontrasygnatą prezydenta ministrów i właściwego ministra
Naczelnik Państwa i ministrowie podporządkowani sejmowi
Naczelnik państwa reprezentował państwo w stosunkach międzynarodowych i stał na czele administracji cywilnej i wojskowej; za swą działalność ponosił odpowiedzialność przed sejmem; każdy jego akt państwowy wymagał dla swej ważności kontrasygnaty właściwego ministra; na postawie porozumienia z sejmem Naczelnik Państwa powoływał rząd
- w chwili zagrożenia bytu państwowego spowodowanego niepowodzeniami w wojnie z Rosją Radziecką, utworzona została ustawą z 1 lipca 1920 r. Rada Obrony Państwa- specjalny organ rządowo-parlamentarny o charakterze przejściowym; jej powołanie spowodowało ograniczenie uprawnień sejmu; w jej skład weszli: Naczelnik państwa jako przewodniczący, marszałek Sejmu Ustawodawczego, 10 posłów wybranych przez sejm, premier, 3 ministrów, 3 przedstawicieli wojska mianowanych przez Naczelnego Wodza => Rada decydowała o wszystkich sprawach
Konstytucja z 17 marca 1921 r.
- Sejm Ustawodawczy zrezygnował z poszukiwania oryginalnych rozwiązań ustrojowych i oparł się na wypróbowanym w praktyce modelu ustrojowym III Republiki Francuskiej z 1875 r.
- jako podstawę formy organizacji państwa przyjęła ustrój parlamentarny
- Pierwsza nowoczesna polska konstytucja.
-Wprowadzała egalitarny ustrój republiki demokratycznej o parlamentarno-gabinetowym systemie rządów.
-Władzę zwierzchnią (art. 2) przyznawała Narodowi (bez normatywnej jego definicji, gdyż ustrojodawca oparł się na stanowisku doktryny francuskiej, uznającej naród za podmiotowość polityczną wszystkich obywateli państwa, bez względu na ich przynależność etniczną), który nie sprawował jej sam, lecz za pośrednictwem specjalnych organów, zbudowanych zgodnie z monteskiuszowską koncepcją trójpodziału władz
-Do najistotniejszych punktów konstytucji należała likwidacja oraz całkowity zakaz jakichkolwiek przywilejów stanowych i ich oznak, czyli herbów.
Konstytucja z 23 kwietnia 1935 r.
- Na mocy Konstytucji kwietniowej w Polsce wprowadzono system prezydencki o charakterze autorytarnym.
-Ustawa konstytucyjna została w opinii opozycji uchwalona z naruszeniem przepisów konstytucji marcowej dotyczących zmiany konstytucji i zwierzchnictwa narodu, co było wyrazem autorytarnych tendencji obozu rządzącego.
- W swoim manifeście PKWN uznał Konstytucję kwietniową za bezprawną, co było podstawą odrzucenia kontynuacji prawnej Rządu RP na uchodźstwie wynikającej z nominacji Władysława Raczkiewicza na Prezydenta RP przez Prezydenta RP Ignacego Mościckiego w trybie Rozdziału II Konstytucji (wyznaczenie następcy w czasie wojny).
System państwowy przed przewrotem majowym (rządy parlamentarne; 1919-1926)
- Równe prawo wszystkich partii do współdecydowania w sprawach państwowych
- robicie polityczne sejmu zaważyło na jego działalności, a w konsekwencji odbijało się ujemnie na funkcjonowaniu całego systemu politycznego
- ustrój był demokratyczną formą ustroju politycznego; pozwalał społeczeństwu
Uczestniczyć w życiu politycznym, które toczyło się jawnie i pod kontrolą opinii publicznej
System państwowy po przewrocie majowym (1926-35)
- 12-15 maja 1926 r. - J. Piłsudski dokonuje zamachu stanu
- nowy rząd K. Bartla wystąpił z projektem zmian i uzupełnień konstytucji marcowej; przewidywał nowe rozgraniczenie kompetencji między organami władzy ustawodawczej i wykonawczej; projekt został uchwalony 2 sierpnia 1926 r.
- zasadnicza tendencja ustawy z 2 sierpnia 1926 r. (nowela sierpniowa)- zmieniającej i uzupełniającej konstytucję - polegała na wzmocnieniu pozycji organów wykonawczych, prezydenta i Rady Ministrów kosztem uprawnień organów ustawodawczych- sejmu i senatu; nastąpiło to przez przyznanie prezydentowi specjalnych uprawnień zakresie władzy ustawodawczej
Prezydent został wyposażony w samodzielne prawo rozwiązywania sejmu i senatu przed upływem kadencji; decyzja prezydenta zapadała na wniosek Rady Ministrów
Sejm stracił prawo rozwiązywania się mocą własnej ustawy
Prezydent uzyskał uprawnienie do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy
Nowela przyznawała prezydentowi specjalne uprawnienia budżetowe; jeżeli sejm i senat w określonym przez nowelę terminie nie uchwaliły projektu ustawy budżetowej ani go nie odrzuciły, prezydent ogłaszał rządowy projekt budżetu jako ustawę
Ograniczeniu uległy uprawnienia sejmu przy uchwalaniu rządowi wotum nieufności; nowela przewidywała, że wniosek o wotum nieufności dla rządu nie mógł być głosowany na tym posiedzeniu, na którym został ogłoszony
- pozaparlamentarny system rządów
- grupę rządzącą w Polsce od maja 1926 r. nazywano sanacją, ponieważ dążono do sanacji (uzdrowienia, naprawa) życia politycznego
- zamach stanu oznaczał odrzucenie reguł postępowania, które stanowiły podstawę funkcjonowania rządów parlamentarnych
Administracja
- na czele administracji województwa stał wojewoda mianowany przez prezydenta na wniosek ministra spraw wewnętrznych uchwalony przez radę Ministrów; podlegał ministrowi spraw wewnętrznych
- Rada Wojewódzka- składała się z członków delegowanych przez organy samorządu powiatowego; przewodniczył jej wojewoda; wyrażała opinie na żądanie wojewody
- Wydział Wojewódzki składał się z wojewody, 3 członków wybranych przez Radę i 2 urzędników państwowych; przysługiwały mu uprawnienia doradcze i stanowe
- Warszawa stanowiła odrębną jednostkę administracyjną, nie wchodzącą w skład województwa; szefem administracji stolicy był Komisarz Rządu miasta stołecznego Warszawy ; w 1928 r. warszawa podzielona została na powiaty grodzkie , w których administrację ogólną sprawowali starostowie grodzcy
- odrębność organizacji administracji województwa śląskiego miała swe podstawy w ustawie z 1920 r. i ustawodawstwie Sejmu Śląskiego, i były konsekwencją autonomii Śląska; dotyczyły one Śląskiej Rady Wojewódzkiej, pełniącej funkcje kolegialnego organu wojewódzkiego współdziałającego z wojewodą w sprawowaniu administracji
- na czele administracji powiatu stał starosta mianowany przez ministra spraw wewnętrznych, podlegał wojewodzie
- administrację w miastach wydzielonych powyżej 75 tys. mieszkańców sprawował od 1932 r. starosta grodzki
Państwo podziemne
- wyodrębniały się dwa zasadnicze obozy
Pierwszy tworzyły ugrupowania polityczne i organizacje wojskowe uznające zwierzchnictwo rządu polskiego na emigracji i podporządkowujące się jego dyrektywom; obóz ten zwany był londyńskim; kierowniczą rolę miało Stronnictwo Ludowe, Polska Partia Socjalistyczna podzielona na dwa odłamy: Wolność, Równość, Niepodległość (WRN) o orientacji prawicowej i reprezentujących tendencje lewicowe (Polskich Socjalistów PS), Stronnictwo Narodowe i Stronnictwo Pracy
Drugi, kształtujący się od 1942 r. to obóz komunistyczny, który obejmował Polską Partię Robotniczą i tworzone przez nią lub od niej uzależnione organizacje polityczne i woskowe => obóz ten stał się narzędziem umożliwiającym ZSRR i jego przywódcy, Stalinowi, realizację planu podporządkowania Polski i uczynienia z niej państwa satelickiego, przy zachowaniu formalnych pozorów niezależności
OBÓZ LONDYŃSKI
- Delegat Rządu na Kraj; powołany w 1940 r. aparatem pomocniczym delegata była Delegatura; jej działalność obejmowała szeroki zakres zagadnień (działalność departamentu oświaty i kultury- tajne nauczanie, powołanie sądów karnych rozpatrujących sprawy osób cywilnych dopuszczających się działań skierowanych przeciwko organom władz podziemnych, sądy obywatelskie rozpatrujące sprawy osób współpracujących z władzami okupacyjnymi, Delegatura organizowała administrację zastępczą, która w chwili wyzwolenia kraju miała objąć władzę w kraju
- policja -> Państwowy Korpus Bezpieczeństwa
- przedstawicielstwo polityczne zostało powołane do życia na początku 1940 r. pod nazwą Politycznego Komitetu Porozumiewawczego; w jego skład wchodzili przedstawiciele Stronnictwa Ludowego, Polskiej Partii Socjalistycznej - WRN, Stronnictwa Narodowego, później też Stronnictwa Pracy => w stosunku do delegata rządu PKP spełniał funkcje opiniodawcze; kandydat na stanowisko delegata rządu był przedstawiany PKP; stronnictwa wchodzące do PKP obsadzały swymi działaczami stanowiska w Delegaturze; 21 marca 1943 r. PKP przekształcił się w Krajową Reprezentację Polityczną Narodu Polskiego
- 9 stycznia 1944 r. delegat rządu na podstawie upoważnienia prezydenta wydał dekret o powołaniu Rady Jedności Narodowej
- Armia Krajowa => wykształcona z ZWZ (Związek walki Zbrojnej) 14 lutego 1942 r.
Na czele AK jako dowódcy stali kolejno: gen. Stefan Rowecki (Grot), gen. Tadeusz Komorowski (Bór), gen Leopold Okulicki (Niedźwiadek)
Organem dowodzenia AK była Komenda Głowna
AK powołała wojskowe sądy specjalne do sądzenia osób popełniających przestępstwa: zdrady, szpiegostwa, denuncjacji, prześladowania ludności polskiej i czyny godzące w bezpieczeństwo AK
AK obok szkolenia kadr prowadziła w różnych formach walkę z okupantem organizując akcje bojowe, sabotażowe i dywersyjne; obejmowały one niszczenie lub uszkadzanie środków transportu, palenie magazynów, wadliwe wykonywanie produkcji do celów wojskowych, zamachy na funkcjonariuszy niemieckich, organizowała też walkę partyzancką; dysponowała szeroko rozbudowanym aparatem propagandowym i wywiadowczym
Na przełomie 1943 i 1944 r., wobec zbliżającego się wkroczenia na ziemie polskie Armii radzieckiej, rząd na emigracji przygotował plan akcji „Burza”, którego realizatorem miała być AK; jej zadaniem było włączyć się do walki zbrojnej z Niemcami, opanować ważniejsze ośrodki w kraju, możliwie jeszcze przed zajęciem ich przez wojska radzieckie i umożliwić objęcie tam władzy przez ogniwa administracyjne Delegatury Rządu; zamierzano w ten sposób nie dopuścić do ujęcia władzy przez obóz komunistyczny, popierany przez ZSRR, na wyzwolonych spod okupacji niemieckiej terenach; realizację tego planu rozpoczęto z chwilą przekroczenia przez wojska radzieckie granicy polsko-radzieckiej sprzed 17 września 1939 r. Lipcu 1944 r. oddziały AK podjęły akcję opanowania Wilna i Lwowa. Po ich zdobyciu wspólnie z Armią Radziecką, oddziały akowskie odmówiły podporządkowania się Armii Polskiej pod dowództwem Z. Berlinga, co spowodowało rozbrojenie i internowanie
1 sierpnia 1944 r. wobec ofensywy Armii Radzieckiej zbliżającej się do Wisły, dowództwo AK rozpoczęło w Warszawie powstanie zbrojne; jego celem było opanowanie stolicy, zanim zostanie ona zajęta przez wojska radzieckie, ujawnienie Rady Jedności Narodowej i Krajowej Rady Ministrów oraz objęcie administracji stolicy przez organy im podległe; politycznie powstanie wymierzone było przeciwko planom ZSRR, zmierzającym do narzucenia Polsce władzy komunistycznej; niedostatecznie przygotowane pod względem militarnym i nie poparte przez wojska radzieckie, które wstrzymały swą ofensywę na Wiśle, powstanie, mimo bohaterskiej postawy żołnierzy i ofiarności mieszkańców stolicy, zakończyło się niepowodzeniem; spowodowało olbrzymie straty ludzkie przeszło 200 tys. zabitych, zniszczenie lewobrzeżnej Warszawy;
19 stycznia 1945 AK została formalnie rozwiązana
OBÓZ ROSYJSKI
- kierowniczą siłą w obozie komunistycznym stała się utworzona w styczniu 1942 r. Polska Partia Robotnicza; celem realizacji walki w okupantem przystąpiła do tworzenia własnej organizacji wojskowej - Gwardii Ludowej
- w ZSRR po ewakuacji do Iranu utworzonej tam Armii Polskiej gen. Andersa i zerwaniu stosunków dyplomatycznych z rządem polskim, rozpoczął swą działalność Związek Patriotów Polskich utworzony z inicjatywy komunistów polskich
- Krajowa rada Narodowa
Utworzona 1 stycznia 1944 r. przez PPR
Przewodniczący: mało znany działacz komunistyczny, posłuszny wykonawca poleceń Stalina Bolesław Bierut
W swym programie zawiązywała do konstytucji marcowej, zapowiadała przebudowę ustroju społeczno-gospodarczego kraju, oparcie polityki zagranicznej Polski na współpracy i przyjaźni z ZSRR, ustalenie granicy wschodniej zgodnie z wolą miejscowej ludności i na zasadzie przyjaznego porozumienia z ZSRR, przywrócenie Polsce ziem na zachodzie i północy, przemocą zgermanizowanych
Na pierwszym posiedzeniu 1 stycznia 1944 r. KRN powołała do życia Armię Ludową (AL)