REPUBLIKA FRANCUSKA
Podstawy konstytucyjne
Szczególne rozwiązanie. Podstawa to konstytucja z 1958 r. tworząca V Republikę. Nie jest jedynym źródłem, bo oprócz do „bloku” należy Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela; Wstęp do Konstytucji z 1946 r.; zasady podstawowe, cele działalności oraz Karta Środowiskowa. Twór orzecznictwa Rady Konstytucyjnej. Jest ona bardzo sztywna, inicjatywa Prezydenta na wniosek premiera lub deputowanych. Wniosek przez obie izby parlamentu uchwalony, później referendum albo ponownie pod parlament wspólnie jako Kongres uchwalony 3/5 głosów. Wielokrotnie nowelizowana, ale republikańska forma rządów nie może być zmieniana.
Suwerenność należy do ludu, ale dopuszcza się przedstawicielską i bezpośrednią formę władzy. Demokracja plebiscytarna de Gaulle'a. Wiele praw politycznych i obywatelskich. Francja posiada rozbudowany system partyjny, ale wraz z nową konstytucją powstaje system dwublokowy. Integracja, alternatywa lewicowa (PS) i prawicowa (RPR). Prezydenci są szefami partii.
Nie ma konkretnej nazwy dla systemu. Prezydencki z redukcją, system arbitrażu prezydenckiego. Antyparlamentarna wymowa konstytucji. Terenowo narastanie decentralizacji - gminy, departamenty, regiony, ale występują prefekci rządowi.
2. Zgromadzenie Narodowe (system wyborczy, struktura wewnętrzna)
Parlament dwuizbowy. Prawie równorzędne. Zakaz mandatu imperatywnego, materialny i formalny immunitet. Grupy polityczne 20 w ZN i 15 w S. Kadencja ZN 5 lat, liczebność 577. Senat 331 senatorów, nie posiada kadencji, co 3 lata zmiana 1/3 składu z powołanych na 9 lat członków. System sesyjny, co roku i trwa ok. 9 miesięcy. Liczba posiedzeń musi być mniejsza od 120, 3 razy w tygodniu. Mogą być nadzwyczajne. Porządek obrad określa Rząd.
ZN reprezentuje całość narodu jako jedność. Bezpośrednie wybory, większość bezwzględna. 18 i 23 lata. 555 okręgów wyborczych, 22 z departamentów. Bezwzględna większość w pierwszej turze i 25% uprawnionych. Dopuszczeni z minimum 12,5% poparciem uprawnionych i większość zwykła. Między turami sojusze wyborcze.
Przewodniczący i maksymalnie 6 komisji określone przez konstytucję. Przewodniczący na cały okres kadencji, kieruje pracami. Prezydia Izb 6 zastępców, 3 kwestorów, 12 sekretarzy. Konferencja Przewodniczących, czyli Przewodniczący, zastępcy, przewodniczący 6 komisji, sprawozdawca komisji ds. finansów oraz przewodniczący europejski. Duża liczba komisji nadzwyczajnych. Składy komisji ok. 60 osób zgodnie z rozkładem partyjnym.
3. Senat (system wyborczy, struktura wewnętrzna)
Głosowanie pośrednie, departamentalne kolegia wyborcze. Równość w zależności od ludności. Podział departamentów, czyli w zasadzie głosują raz na 9 lat. Prawo od 30 lat. W skład kolegiów deputowani do ZN z departamentu, radni rad, członkowie rady generalnej, radni wszystkich gmin oraz dodatkowi delegaci. Większość bezwzględna przy mniejszych departamentach, w większych wybór proporcjonalny.
Przewodniczący wybierany co 3 lata, zastępuje prezydenta republiki. Prezydia Izb tak jak w ZN.
4. Funkcje francuskiego Parlamentu
Ustawodawstwo
Niegdyś supremacja ustaw, jasno określona forma. Ustawa w procedurze referendum, ustawa organiczna (łączy się z regulacją konstytucyjną np. wybory do izb, inna charakterystyka powoławcza, bo większa rola Senatu, obligatoryjność badania konstytucyjności), ustawy zwykłe, ustawy finansowe, ustawy o finansowaniu ubezpieczeń, ustawy programowe (dot. działania celów socjalnych).
Materia prawodawcza jest określona (!), bo niektóre reguluje, a niektórym ustala podstawowe zasady. Regulacja władzy wykonawczej w stosunku rzeczy nienależących do ustawy poprzez dekrety autonomiczne. Nie ma, więc supremacji ustaw, regułą są dekrety - poziomy podział materii. Co więcej rząd może wydawać ordonanse dot. zakresu regulacji samej ustawy. Powoli jednak zmienia się postrzeganie ustawy na styl klasyczny.
Priorytet projektów rządowych nad parlamentarnymi. Te drugie nie mogą dotyczyć zwiększenia wydatków publicznych. Duży wpływ rządu na procedurę (głosowanie w każdej chwili, sprzeciw poprawkom niezgłoszonym, narzucenie zaistnienia bez głosowania). Bez głosowania wiąże ustawę ze swoim zaufaniem, albo, gdy budżetowa nie zostanie uchwalona w 70 dni. Ok. 90% ustaw rządowych. Projekty przesyłane do rejestracji, następnie komisja, do niej kierowane poprawki. Kieruje sprawozdanie na „pierwsze czytanie”. Dyskusja ogólna i szczegółowa i głosowanie. Następnie druga izba, jeśli zgoda to promulgacja. Przy braku zgody projekt wraca gdzie odbywa się znów czytanie i tak projekt może żeglować. Premier może w takiej sytuacji spowodować komisję mieszaną, nawet gdy ona nie da skutku to są „trzecie czytania”
Kontrola działalności rządu
Funkcja dosyć okrojona, typowa kontrola bez jakiegokolwiek wpływu na działalność.
Środki kontroli
Składanie oświadczeń rządowych
Prawo obecności członka rządu na posiedzeniach i zabieranie głosu, złożenie oświadczenia. Bez głosowania.
Komisje stałe i specjalne
Zapewnienie informacji ZN, mogą żądać obecności, przedstawiane informacji.
Komisje śledcze
Nie ma nic w konstytucji. Max. 30 osób by wyjaśnić pewne zagadnienie, sankcja karna przy odmowie.
Delegacje
Tworzy się specjalne ciało parlamentarne powołane do bieżącego śledzenia i informowani w określonej sprawie. Funkcjonują przez wiele kadencji np. ds. WE.
Zapytania
Jedno posiedzenie na tydzień. Ustne są przedkładane na piśmie, niekoniecznie musi starczyć czasu na wygłoszenie, formy z debatą (Senat) lub bez niej. Pisemne w okresie miesiąca muszą być z odpowiedzią. Zapytanie do rządu podczas godziny pytań, pewien czas z porządku ustalanego przez izby.
Izba Obrachunkowa
Kontrola ustaw finansowych, przeprowadza kontrolę.
Petycje
Środek ochrony praw obywatelskich, ale mogą być adresowane do ministra.
Egzekwowanie odpowiedzialności rządu
Odpowiedzialność polityczna
Jest ona zracjonalizowana, wobec ZN. Wotum zaufania musi być powiązane z programem lub ogólną polityką - debata, absolutna większość. Wotum nieufności - utrudnione, bo 1/10 członków ZN, 48 h, bezwzględna większość przy quorum, głosowanie jawne kartkami. Aprobowanie przez Senat oświadczeń rządu - nie ma konsekwencji, rzadko stosowane.
Odpowiedzialność konstytucyjna
Delikt konstytucyjny, egzekwuje TS Republiki - 6 ZN, 6 S oraz 3 SK.
5. Rząd Republiki Francuskiej (powoływanie, skład, struktura)
Powoływany przez głowę państwa, najpierw premier, potem pozostali członkowie. Brak czynnika parlamentarnego, więc swobodna decyzja. Po pewnym czasie zwracają się o zaufanie, oficjalnie w sprawie ogólnej polityki. Niepołączanie członka rządu z parlamentarzystą. Liczebność zależy od premiera, członkowie rządu to ministrowie stanu, resortowi, delegowani przy premierze, przy prezydencie, sekretarze stanu. Członkowie rządu nie pokrywają się z Radą Ministrów. W ramach RM można powołać komitety by usprawnić działania.
6. Funkcje, kompetencje i odpowiedzialność Rządu
Nie odbiegają znacznie od ujęcia klasycznego. Określanie i prowadzenie polityki Narodu oraz dysponowanie administracją. Wobec parlamentu - projektują ustawy, budżet, dekrety, oświadczenie, odpowiedzi na pytania, ogólne działania inicjujące działalność parlamentu. Wobec prezydenta - informowanie, wiele prerogatyw dotyczy wnioskowania i opiniowania. Referendum, zmiana konstytucji jednak nie wymaga kontrasygnaty. Wobec administracji - dysponuje nią, wydaje przepisy, powołuje kierowników administracyjnych.
Premier ma zasadniczą pozycję. Kieruje działalnością Rządu, wydaje rozporządzenia, ale czasem potrzebuje kontrasygnaty ministra. Kontroluje też działalność RM. Konstytucja jest nieostra w jego funkcjach, nie ma wyraźnego rozróżnienia na RM, premiera i Rząd. Działa pod kuratelą Prezydenta, który przewodniczy posiedzeniom RM. Dzieje się, więc na jego oczach. Istnieje również Rada Gabinetowa w okresach kohabitacji.
7. Prezydent Republiki Francuskiej (wybór, funkcje, odpowiedzialność)
Wybór powszechny i bezpośredni. Kandydatury 500 osób spośród członków obu izb, rad generalnych, rady Paryża i zgromadzeń terytoriów zamorskich, musi pochodzić z minimum 30 departamentów, zgłasza się do RK. Wybierany w dwóch turach przy bezwzględniej większości, druga po 2 tygodniach przy dwóch jedynie kandydatach. Kadencja skrócona z 7 do 5 lat.
Do funkcji należy przestrzeganie konstytucji, funkcjonowanie władz, ciągłość państwa, niepodległość, integralność. Jednocześnie jest arbitrem, ale nie w ujęciu sądowym, ale jako ustalenie wymogów interesu narodowego. Inspiruje działalność innych władz i ją hamuje. Wpływa na opinię, angażuje w kampanię do parlamentu. Integracja funkcji prezydenta i rządu - kuratela. Przewodniczy RM, ale wielokrotnie jest kontrasygnowany, mimo to rząd jest odpowiedzialny politycznie przed Prezydentem. Wobec parlamentu - kieruje projekty zmian konstytucji, kieruje orędzia, zwołuje i zamyka nadzwyczajne posiedzenia, promulgacja ustaw, wnioskowanie do RK o orzeczenia, żądanie ponownego rozpatrzenia ustawy, rozwiązanie ZN, wyłączenie parlamentu przez referendum, oraz wykorzystanie kompetencji rządu. Wobec rządu - powoływanie rządu, zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi (nie formalnie, a faktycznie - przewodniczy najwyższym radom, decyduje o broni atomowej), negocjowanie i ratyfikowanie traktatów, przewodniczy posiedzeniem RM, podpisuje akty prawne przyjmowane przez RM, odwołanie członków rządu, kładzenie kresu funkcjom premiera.
Sytuacje polityczne się znacznie różnią: jednorodność - z tego samego bloku, rząd przedłużeniem prezydentury, zakres rządu ustalony przez prezydenta, większość w ZN jest lojalna. Gdy kohabitacja, prezydent wraca do roli arbitra, a rząd ma większy zakres samodzielności, konieczność współpracy.
Prezydent może przejąć pełnię władzy, gdy zagrożenie najwyższych wartości. Zagrożenie poważne i bezpośrednie, zasięgnięcie opinii, ciężko orzec o stanie faktycznym zagrożenia. Każda decyzja wymaga opinii RK. Konieczność zapewnienia w jak najkrótszym czasie ciągłości.
Odpowiedzialność polityczna nie występuje, ale odpowiedzialność przed Narodem przy ponownym ubieganiu się o urząd, przy referendach, gdy rozwiązane ZN powtórzy wynik, powstanie kohabitacji. Odpowiedzialność za zdradę stanu za działania szczególnie groźne, egzekwuje ją WTS z 24 osób, oskarżenie jednobrzmiące, śledztwo 5 sędziów SK.
8. Rada Konstytucyjna (skład i kompetencje)
Kontrola konstytucyjności. 9 członków 3 S, 3 ZN, 3 P. Na 9 lat z wymianą składu co 3 lata. Byli prezydenci mogą się włączyć. Orzeka o umowach, ustawach organicznych, ustawach zwykłych, już obowiązujących, regulaminów izb, prawidłowości wyboru Prezydenta, członków ZN, senatorów, przebiegu referendów, opiniowanie zamiarów Prezydenta przy przejęciu władzy, orzekanie o przeszkodach w wykonywaniu funkcji.
9. Mediator, Rada Stanu, Rada E-S (powoływanie i funkcje)
RS - jeden ze starszych organów, strzeże braku ingerencji sędziów w administrację, kontroluje działalność administracji, członków powołuje prezydent, opiniuje ustawy rządowe, czasem dokonuje wykładni konstytucyjnej, instancja kasacyjna do sądów administracyjnych
TK (kompetencyjny) - rozstrzyga spory między administracją, a sądami. 3 RS, 3 SK, i MSpr.
RE-S - reprezentuje interesy społeczne, organ doradczy, zrzesza grupy zawodowe do ustalania polityki gospodarczej, opiniuje projekty, proponuje reformy, 200 osobowy skład to przedsiębiorcy, pracobiorcy: związki zawodowe, państwowi i prywatni przedsiębiorcy, rzemieślnicy, rolnicy, specjaliści gospodarczy, organizacje społeczne. Zbiera się raz na 3 miesiące.
IO - podporządkowany rządowi i parlamentowi, przeprowadza kontrole dysponowania funduszami publicznymi, starsi radcy powołani przez prezydenta
Mediator - ombudsman, mianuje RM na 6 lat, bada zażalenia na urzędowość publiczną, bada tylko te przekazane przez parlament, zażalenie po wyczerpaniu drogi prawnej, może żądać odpowiedzi, wszcząć procedurę dyscyplinarną, przedstawia sprawozdania i publikacje.