Kościół w okresie wczesnego średniowiecza (VI - X w.), wybrane zagadnienia, podr., s. 5 - 9, 192 - 193, oprac. RM Ambitna licealistko! Ambitny licealisto! Przypomnij sobie temat: Kościół w świecie późnego antyku
1. Kościół a cesarstwo od Konstantyna Wielkiego do Karola Wielkiego.
- tendencje cezaropapistyczne władców: Konstantyna Wielkiego, Teodozjusza Wielkiego, Justyniana Wielkiego,
Pepina Małego, Karola Wielkiego (teksty źródłowe, podr., s. 23 - 24, nr 3, 4)
- poglądy św. Augustyna (zawarte w traktacie De civitate Dei - O państwie Bożym) na temat relacji państwo -
Kościół, podr., s. 201 - 202
• św. Augustyn w De civitate Dei stworzył koncepcję historiozoficzną zakładającą, że dzieje świata
to konfrontacja „państwa Bożego” z „państwem ziemskim”
• poglądy św. Augustyna mogły w prowadzić do wniosku, że Kościół powinien uniezależnić się od władzy
świeckiej
- tzw. Donacja Konstantyna : dokument (sfałszowany ?), na mocy którego cesarz Konstantyn Wielki miał rzekomo papieżowi
Sylwestrowi I i jego następcom przekazać władzę nad całym Kościołem, uznać prymat papieża w całym świecie chrześcijańskim oraz
wyższość papieża nad cesarzem,
na tzw. donację Konstantyna powoływali się średniowieczni papieże dążący do podporządkowania sobie władców świeckich,
Donacja Konstantyna była zatem podstawą dążeń papocezarystycznych oraz prawną podstawą sprawowania przez papieży władzy w
państwie kościelnym, w XV w. uczony humanista L. Valla uznał, że Donacja Konstantyna jest fałszerstwem
- utworzenie państwa kościelnego (patrimonium sancti Petri) w 755 r. - w wyniku sojuszu Pepina
Małego z papieżem i zwycięskiej wojny z Longobardami (zob. temat: Państwo Franków)
- Kościół w monarchii karolińskiej i renesansie karolińskim (zob. temat Państwo Franków), teksty
źródłowe, podr., s. 23 - 24, nr 3, 4
2. Wybitni papieże od późnego antyku do schyłku wczesnego średniowiecza.
▪ św. Leon I Wielki (440 - 461): m.in. w wyniku negocjacji z Attylą uchronił Rzym w 452 r. przed najazdem Hunów
▪ św. Grzegorz I Wielki (590 - 604): znacznie podniósł autorytet papiestwa, zapobiegł zdobyciu Rzymu przez
Longobardów, dążył do ich schrystianizowania, organizował misje wśród Anglów i Sasów, popierał rozwój zakonu benedyktynów,
dostrzegając ogromną wartość reguły św. Benedykta i znaczenie tego zakon dla Kościoła np. w prowadzeniu działalności misyjnej,
przypisuje mu się także skomponowanie chorału gregoriańskiego, „starannie doglądał funkcjonowania gospodarki w Italii,
przeznaczając dochody na potrzeby kultu religijnego i biedaków. W pontyfikacie Grzegorza Wielkiego upatruje się (...) dążenia do
zapewnienia Europie jedności, opartej na wspólnej wierze”, J. Rajman, Encyklopedia średniowiecza, s. 338
▪ św. Mikołaj I Wielki (858 - 867): „doprowadził do uznania wyższości papieża nad całą hierarchią kościelną”, do ścisłego
podporządkowania duchowieństwa papieżowi , od tego czasu tylko papież mógł rozstrzygać odwołania od decyzji biskupów i usuwać
ich ze stanowisk w przypadku nieposłuszeństwa” (podr. s. 76)
▪ Sylwester II (999 - 1003): Gerbert z Aurillac, wybitny uczony, wszechstronnie wykształcony, wiedzę zdobywał m.in.
przebywając w arabskiej Hiszpanii, przypisuje mu się skonstruowanie organów oraz przejęcie cyfr arabskich na grunt cywilizacji
łacińskiej, był najbliższym współpracownikiem Ottona III (został papieżem z jego woli) i zwolennikiem ottońskiego cesarstwa
uniwersalistycznego (przekonał Ottona III do idei obudowy cesarstwa rzymskiego), kanonizował św. Wojciecha, zezwolił na
utworzenie arcybiskupstwa gnieźnieńskiego
3. Sylwetki intelektualistów w Kościele łacińskim we wczesnym średniowieczu,
(np. Beda Czcigodny, Alkuin, papież Grzegorz I Wielki, Gerbert z Aurillac (papież Sylwester II)
Rola zakonu benedyktynów w Kościele łacińskim we wczesnym średniowieczu, podr., s. 7 - św. Benedykt z Nursji (zm. 543) i znaczenie jego reguły zakonnej: założył zakon
benedyktynów oraz klasztor na Monte Cassino (529), reguła benedyktyńska na tle innych reguł
zakonnych późnego antyku i wczesnego średniowiecza cechowała się umiarkowaniem w
zakresie rygorów i obowiązków zakonników (była daleka od rygorystycznej ascezy), w
równym stopniu kładła nacisk na modlitwę, pracę umysłową i fizyczną („ora et labora !”),
zakonnicy składali 3 śluby: ubóstwa, czystości i posłuszeństwa
- klasztor benedyktyński jako ośrodek kulturotwórczy (np. miejsce kultury intelektualnej,
gromadzenia i przepisywania książek, w szkole przyklasztornej nauczano 7 sztuk wyzwolonych)
Kolejne etapy chrystianizacji wczesnośredniowiecznej Europy (wybrane zagadnienia)
chrystianizacja do schyłku starożytności obszarów znajdujących się w granicach cesarstwa rzymskiego
chrystanizacja Irlandii (od V w.): św. Patryk („apostoł Irlandii”), rola mnichów iroszkockich w kulturze wczesnośredniowiecznej Europy łacińskiej (zob. J. Strzelczyk, Iroszkoci w kulturze wczesnośredniowiecznej Europy)
św. Bonifacy w VIII w. („apostoł Niemiec”)
misja św. Cyryla i Metodego („apostołowie Słowian”) w IX w.
misja uczniów św. Metodego w Serbii i jej chrystianizacja w obrządku wschodnim
chrystianizacja Bułgarów w IX w. w obrządku wschodnim
przyjęcie chrztu przez władców Polski, Węgier, Skandynawii, Rusi w X w.
Rola Kościoła w umacnianiu organizacji monarchii patrymonialnej (np. w państwie Franków, w monarchii wczesnopiastowskiej)
7. Rola Kościoła w społeczeństwie feudalnym (zob. temat: Kształtowanie się społeczeństwa
feudalnego) zob. schemat w podr. s. 26, il. w podr., s. 28, 92
stany w społeczeństwie wczesnośredniowiecznej Europy: „modlący się” (duchowieństwo), „wojujący”, „pracujący”
prekaria
dziesięcina
wyższa hierarchia duchowna jako feudałowie (posiadacze majątków ziemskich): np. biskupi, opaci klasztorów
8. Kościół w Cesarstwie Bizantyjskim (zob. temat: Bizancjum we wczesnym średniowieczu)
Bibliografia (subiektywna i selektywna)
A. Syntezy z historii średniowiecznej powszechnej
J. Rajman, Encyklopedia średniowiecza, Kraków 2006
B. Zientara, Historia powszechna średniowiecza, W. 1994
T. Manteuffel, Historia powszechna. Średniowiecze,
S. Kwiatkowski, Średniowieczne dzieje Europy, Warszawa 2006
Wielka Historia Świata, t. 4. Kształtowanie średniowiecza, Kraków 2005
Historia powszechna, t. 7, 8, 9 (Biblioteka Gazety Wyborczej)
J.N. D. Kelly, Encyklopedia papieży, W. 1997
B. Opracowania szczegółowe: kultura wczesnego średniowiecza, Kościół we wczesnym średniowieczu
Narodziny średniowiecznej Europy, pod red. H. Samsonowicza, W. 1999
J. Strzelczyk, Apostołowie Europy, W. 1997 (m.in. o św. Patryku, Cyrylu i Metodym, Wojciechu, Brunonie z Kwerfurtu,)
J. Strzelczyk, Iroszkoci w kulturze średniowiecznej Europy, W. 1987
J. Kłoczowski, Wspólnoty chrześcijańskie w Europie, Poznań 2003 (historia zakonów i innych wspólnot od
starożytności do schyłku średniowiecza)
S. Bratkowski, Wiosna Europy (m. in. o cesarzu Ottonie III i papieżu Sylwestrze II)
J. Chelini, Dzieje religijności w Europie Zachodniej w średniowieczu, W. 1996
R. Collins, Europa wczesnośredniowieczna (300 - 1000), W. 1996
V. Fumagalli, Świt średniowiecza, Gdańsk 1996
A. Vauchez, Duchowość średniowiecza
P. Riche, Edukacja i kultura w Europie Zachodniej (VI- VIII w.), W. 1995
Ch. Dawson, Tworzenie Europy, W. 2000
1