Kościelak `Psychologiczne podstawy rewalidacji upośledzonych umysłowo' - Metodyka głębsza, zajecia 3
ROZDZIAŁ III
Różnice wśród dzieci i młodszych o tym samym stopniu niepełnosprawności mogą dotyczyć :
- występowanie wad narządów zmysłów
- percepcji słuchowej
- percepcji wzrokowej (analiza i synteza)
- pamięci
- uwagi
- wyobraźni przestrzennej
- tworzenia pojęć
- rozwoju mowy, wad wymowy
- ruchów i koordynacji przestrzennej/ruchowej
- dojrzałości społecznej
- temperamentu
- rozwoju fizycznego
- osobowości
- wad rozwojowych i zaburzeń współwystępujących (wady budowy ciała, wady narządów wewnętrznych, padaczka, zaburzenia zachowania)
Czynności orientacyjno-poznawcze
W n.i. występuje niedorozwój czynności orientacyjno-poznawczych
- zakres spostrzegania jest wąski
- słabo rozwinięta pamięć (trudności z zapamiętywaniem i odtwarzaniem): częste powtórzenia, zab. pamięci logicznej, mniejsze zab. pamięci mechanicznej, zaburzona koncentracja uwagi i jej podzielność, uwaga daje się bardzo łatwo odwrócić i rozproszyć
- częste wady: wzroku, słuchu, niedowłady i porażenia kończyn - gł. w n.i. głębokiej i znacznej, upośledzenie procesów orientacyjno-poznawczych, duża rozpiętość w zależności od głębokości n.i. w: braku percepcji, koncentracji uwagi mimowolnej
- w n.i. w stopniu znacznym: spostrzeżenia sią niedokładne, spostrzeganie przebiega powoli, spostrzegana jest mniejsza liczba przedmiotów, występuje uwaga mimowolna, nie ma uwagi dowolnej, słaba trwałość uwagi mimowolnej, koncentracja na tym, co budzi żywe zainteresowania
- os. Dorosłe z n.i. w stopniu znacznym: zdanie złożone z 12 sylab i 4 cyfry, odnaleźć 4/5 ukrytych na ich oczach przedmiotach, zapamiętuje i wykonuje3 proste polecenia
- n.i. w stopniu umiarkowanym: spostrzeganie mniej dokładne, zaburzenia w zakresie receptorów, uszkodzenie kory mózgowej, spostrzeżenia węższe, trudności w wyodrębnieniu ważniejszych cech zjawisk, spostrzeganie wolniejsze; uwaga mimowolna, udaje się rozwinąć ewaga dowolna, trudności w dłuższej koncentracji na przedmiocie/czynności. Uwaga: słaba koncentracja, wąski zakres, brak podzielności, nadmierna ruchliwość; Pamięć: upośledzenie pamięci logicznej, pamieci liczb i dat, uszkodzenie pamięci świeżej, trwała mechaniczna i logiczna, pamięć jest słabodokładna, krótkotrwała, w wąskim zakresie, wolne tempo zapamiętywania i przypominania, zapamiętywanie przez ruch i konkretną sytuacje i pozytywne emocje, luki w pamięci zapełniane zmyśleniami, wyobrażenia mniej dokładne.
- w n.i. w st. Lekkim: spostrzeżenia bogatsze niż w n.i. st. Umiarkowanego, ale też niedokładne, wąskie i zwolnione, uwaga dowolna, trudności w jej kierowaniu, słaba podzielność uwagi, z wiekiem wzrasta trwałość uwagi dowolnej i podzielności uwagi; gorsza pamięć logiczna świeża i trwała, brak różnic w pamięci mechanicznej skojarzeniowej, upośledzenie pamięci logicznej, zmyślenia w lukach pamięci
Czynności intelektualne oraz rozwój mowy:
- myślenie osób z n.i. w fazie myślenia konkretno-obrazowego, upośledzenie myślenia abstrakcyjnego, brak wyższych form myślenia, niemożność wyjścia poza konkrety i myslenie wyobrażeniowe
- kłopoty z zadaniami arytmetycznym - rozwiązywanie stereotypowe, na pamięć, bez rozumienia sensu
- niski poziom myślenia logicznego
- stopień niedorozwoju mowy zależy od st. N.i. -> głęboka n.i. i głębsza n.i.
- os. Z głęboką n.i. nie wykraczają poza okres inteligencji sensoryczno-motorycznej (6 stadiów okresu s-m)
- dz. z gł. n.i. osiągają wyższe stadia bardzo powoli !!
- w n.i. w st. głębokim porozumiewanie się tylko za pomocą pojedynczych, nieartykułowanych dźwięków te dzieci nie mówią i nie rozumieją mowy
!! os. znacznie n.i. potrafią porównać 2 przedmioty: większy/mniejszy, ładniejszy, rozróżniają proste kształty geometryczne: trójkąt, koło, kwadrat
- mowa opiera się na zdaniach prostych
- upośledzenie mowy czynnej: zdania 2-wyrazowe, pojedyncze wyrazy z gestem
- ubogie słownictwo
Wady wymowy: dyslalia
n.i. w stopniu umiarkowanym:
- myślenie w III stadium przedoperacyjnym tj. konkretno-obrazowe
- brak zdolności do operacji logicznych (szeregowanie, klasyfikowanie itp.)
- trudności w tworzeniu pojęć abstrakcyjnych
- trudności w opanowaniu liczb
- umowa uboga - pojawia się znacznie później, zwolnione tempo mowy
n.i. w st. Lekkim:
- myśenie w fazie operacji konkretnych
- możliwość pewnych operacji logicznych: szeregowanie, +/-, przyporządkowanie, układanie przedmiotu wg pewnego porządku, ale tylko na konkretach
- ujmowanie podobieństw między 2-3 pojęciami
Procesy emocjonalno-motywacyjne:
- sztywność, małe zróżnicowanie
- słabo rozwinięta zdolność opanowywania popędów
- niedorozwój uczuć wyższych związany z brakiem rozumienia pojęć abstrakcyjnych
- przeżycia emocjonalne dotyczą aktualnych doznań ze strony osób i sytuacji
- nieadekwatność emocji (zw. z brakiem odróżnienia sprawi istotnych od błahych): słaba reakcja na zdarzenia poważne i intensywna reakcja na sprawy mało istotne
- uczuciowość zależy też od stopnia n.i.: m głębsza n.i. tym mniej uczuciowości
Zachowanie charakteryzuje się: intensywnością brakiem przemyślenia, konsekwencji i przewidywania. Sposób działania i reagowania zależy tez od TEMPERAMENTU !!!
Suchariewa: oligofrenicy torpidni (spowolniali, apatyczni) i oligofrenicy eretyczni (nadmiernie pobudliwi):
- brak inicjatywy i samodzielności
- uleganie sugestii
- trudności z przejściem na nową działalność
Suchariew: rodzaje emocji
Emocje zagrożenia - rozdrażnienie, złość, gniew, wściekłość
2. Emocje ograniczenia - jw.
3. emocje pozbawienia - smutek, żal, cierpienie, rozpacz
4. Emocje zaspokojenia - radość, uniesienie, szczęście
- zadowolenie i uspokojenie przy działaniu opartym na dobrze znanych przedmiotach
- niezadowolenie i rozdrażnienie przy zmianie sposobu
Przejawy zaburzeń emocjonalnych:
- stany podwyższonego lub obniżonego nastroju, nieumotywowane wahania nastroju
- rozhamowanie psychoruchowe
- nieadekwatne do bodźca reakcje ochronne i obronne
Stany podwyższonego nastroju wyrażają się w euforii, w skłonnościach maniakalnych, w żartowaniu i zaczepianiu czy też w tzw. lepkości uczuciowej
Stany obniżonego nastroju wyrażają się w depresji, apatii, melancholii, smutku, agresji
Wahania nastroju powstają bez przyczyny: dość szybkie przejście np. od agresji do apatii.
Rozhamowanie psychoruchowe przejawia się nadmierną ruchliwością ze skłonnością do zaczepiania innych i drażnienia ich
W n.i. st. Głębokiego to rozbudzenie ruchowe polega na stereotypowym powtarzaniu ruchów i działań
Nieadekwatne do bodźca reakcje ochronne i obronne to: negatywizm, izolacja, czynny opór, lek, autoagresja, stępienie uczuciowe.
N.I. w st. Głębokim:
- występują proste emocje zadowolenie i niezadowolenia wyrażane dźwiękami nieartykułowanymi
- radość uśmiechem, smutek płaczem
- przywiązanie do osób, które się nimi opiekują - przywiązanie trwa tak długo jak widzą opiekunkę
N.i. stopnia znacznego:
- dość bogate potrzeby psychiczne
- objawy przywiązania, sympatii i antypatii
- intuicyjne uczucia moralne wyniesione z sytuacji rodzinnej i domowej
- osoby te bywają pobudliwi, apatyczni, uczuciowo zmienni
- potrafią okazywać przyjaźń, serdeczność, upór, rezerwę
- częste zaburzenia zachowania - reakcje gwałtowne, agresywne, brak podporządkowania, zamykanie się w sobie itp.
N.i. w st. Umiarkowanym:
- potrzeba bezpieczeństwa, przynależności, miłości jeszcze inne: p. szacunku
- żywo ujawniają się przywiązanie, sympatię, potrzebę kontaktów społecznych
- niedostateczna zdolność, a nawet brak zdolności do panowania nad popędami
- niedostateczny rozwój moralny - wypływa z trudności rozumienia pojeć moralnych
- osoby nadpobudliwe i apatyczne, rzadziej przeciętnie pobudliwe
- częstsze występowanie takich zaburzeń jak: zachowanie gwałtowne i destruktywne, zachowanie antyspołeczne, zamykanie się w sobie, bunt
- nieraz intuicyjne uczucia moralne wyniesione z domu, nieraz udaje się ich wciągnąć do pracy nad sobą ucząc się hamowania swoich popędów
N.i. w st. Lekkim:
- słaba zdolność samokontroli i panowania nad sobą
- potrzeby determinowane są przez wybujałą sferę popędową, stosunkowo słabo kontrolowaną
- sztywność zachowań, poglądów i uczuć przy wzmożonej podatności na sugestię
- ograniczone przezywanie uczuć wyższych: patriotycznych, moralnych, społecznych, estetycznych
- słaby krytycyzm w stosunku do otoczenia i do siebie
- niektórzy mają poczucie swojego ograniczenie - wyzwala się u nich kompleks mniejszej wartości oraz mechanizmy obronne
- mniejsza wrażliwość i powinność moralna
- niestałość emocjonalna, impulsywność, agresywność, osłabienie mechanizmów kontroli
- częste wahania nastroju bez wyraźnej przyczyny: od gniewu z agresją do apatii i bierności
- gorsza samokontrola, mniejsza odpowiedzialność i mniejsze uspołecznienie
- impulsywność, brak przemyślenia poczynań, brak walki motywów
- proces patologizacji sfery emocjonalnej osób z n.i. zaczyna się w rodzinie i pogłębia się w szkole i środowisku rówieśniczym (dom, rodzina - inne traktowanie, bo obniżony intelekt, mniejsze zdolności do radzenia sobie z problemami dnia codziennego; szkoła i rówieśnicy: wolniejsza nauka, trudności w porozumiewaniu językowym, utrata zainteresowania nauką, objawy nieprzystosowania)
Przyczyny zaburzeń emocjonalnych u osób w n.i. w 2 grupy:
przyczyny wynikające z n.i., rozumianej jako zaburzenie o charakterze globalnych, na podłożu względnie trwałych zmian w OUN (przyczyny organiczne)
przyczyny wynikające z niewłaściwego stosunku otoczenia do grupy osób (czynniki zewnętrzne)
Zaburzenia emocjonalne zależą od stopnia głębokości n.i. : im głębsza n.i. tym większa sztywność emocji oraz słabsze ich różnicowanie.
Rozwój społeczny i funkcjonowanie społeczne
Stosunki jednostki z otoczeniem zależą od zdolności: - rozumienia sytuacji występujących we współżyciu społecznym
- zapamiętywania
- wyobrażenia siebie
- przewidywania skutków własnego działania
Proces dojrzewania społeczno-moralnego przebiega podobnie jak u dzieci w normie, jednak tempo tego procesu jest zwolnione i zróżnicowane.
N.I. najwolniej osiągają dojrzałość w sferze uczuć moralnych i wiedzy moralnej, najszybciej w sferze postaw, wartości, przekonań i poglądów moralnych. Trudności wiżą się ze zwiększoną podatnością na sugestię , z podatnością do naśladownictwa, z ograniczonymi możliwościami rozwojowymi w zakresie intelektu i uczuć wyższych
Głęboka n.i.:
- prawie całkowity brak czynności regulacyjnych
- życie chwilą bieżącą
- nie potrafią dbać o własne niebezpieczeństwo, wymagają opieki przez całe życie
- w niektórych przypadkach można nauczyć je jedynie prostych nawyków osobistych.
-niezdolność do pracy jakiejkolwiek
Znaczna n.i.:
- samodzielne zaspokajanie potrzeb fizjologicznych i wykonywanie czynności związanych z samoobsługą (jeśli się ich tego nauczy)
- samodzielne chodzenie po najbliższej okolicy i powrót do domu
- przygotowanie prostego posiłku
- rozumienie najprostszych sytuacji, potrafia powiedzieć co należy zrobić
- umiejętność sprzątania, gotowania, klejenia pudełek, kopert, nawlekania koralików
- możliwie wczesna stymulacja rozwoju społecznego i intelektualnego oraz intensywna rehabilitacja umożliwi części tych osób pracę w zakładach pracy chronionej lub w domu.
Umiarkowana n.i.:
- rozwój społeczny pozostaje w ścisłym związku z ogólnym rozwojem psychofizycznym
- żywo ujawnia się potrzeba kontaktów społecznych
- duża zmienność w zakresie cech osobowości - różnorodność zachowań społecznych: od właściwych do niewłaściwych
- umiejętność ustrzeżenia się niebezpieczeństwa
- wykonywanie różnych czynności związanych z samoobsługą, dokonują drobnych zakupów, myją naczynia itp.
Lekka n.i.:
Mogą uczęszczać do szkoły specjalnej, w której program jest skrócony i uproszczony
- niższy poziom uspołecznienia niż dzieci w normie
- rozwój społeczny jest wyższy niż rozwój intelektualny
Uczenie się osób upośledzonych umysłowo: głównie badania nad dziećmi z lekką n.i.
- brak istotnych różnic w przebiegu prostych pobudzeniowych odruchów warunkowych pomiędzy osobami lekko n.i. a osobami w normie
- brak różnic w przebiegu wytwarzania odruchów pobudzeniowych
- wytwarzanie prostych odruchów związanych ze słownym wzmocnieniem przebiega podobnie u dzieci z lekką n.i. i dzieci w normie
- to wytwarzanie się związków u dzieci z n.i. przebiega jednak wolno, czasem jest wręcz niemożliwe
- związki te charakteryzują się słabością trwałością, wynikającą z bardzo silnego hamowania zewnętrznego oraz małego udziału mowy
- wytworzone związki z trudem ulegają przekształceniom i szybko ulegają wygasaniu
- występują reakcje chaotyczne
- po wystąpieniu reakcji hamulcowych zjawiają się nagle reakcje pobudzeniowe na bodziec różnicowy oraz wahania w sile reakcji na bodziec dodatni
- dzieci z n.i. nie odróżniają bardzo często sygnałów nieistotnych od bodźca pozytywnego
- niekiedy obserwowano wśród dzieci przypadki mylnego reagowania na bodźce dźwiękowe zamiast na świetlne
- inną trudność sprawia tym dzieciom wytwarzanie hamowania warunkowego i hamowania opóźniającego
- różnica zaznacza się najwyraźniej w zakresie irradiacji selektywnej - problem polega tutaj trudności wyjaśnienia, na jakie sygnały reagują, jaka jest zasada ich oddziaływania. Ponadto dzieci z n.i. nie potrafią reagować zgodnie z opanowaną pamięciowo instrukcją słowną. Związki wytworzone w obrębie jednego układu sygnałów nie są odzwierciedlane prawidłowo w drugim układnie
- reakcje odroczone można wytworzyć tylko na pewne cechy bodźców, zać czas odroczenia jest u nich znacznie krótszy ni u dzieci prawidłowo rozwijających się
- mniejsze możliwości w odraczaniu swych reakcji odbijają się na całym ich funkcjonowaniu - w tych właśnie zachowaniach przejawia się plastyczność człowieka, polegająca na przystosowaniu się zmieniających się warunków działania
- rezultaty uczenia się różnorodnego materiału są znacznie niższe
- reprodukcja materiału charakteryzuje się niedokładnością, zniekształceniami, konfabulacjami, perseweracjami
- stwierdzono występowanie i utrzymywanie się przez dłuższy czas transferu
- potrzeba większej liczby prób, by wystąpił transfer pozytywny
Transfer ma ścisłe powiązania z z procesami analizy i syntezy, które u dzieci z n.i. nie są dostatecznie rozwinięte - w takich sytuacjach transfer przebiega nieprawidłowo i nie prowadzi do oczekiwanych rezultatów
- istotny wpływ może wywierać stan organizmu np. zmęczenie, większa męczliwość - fakt ten warto uwzględnić w programowaniu dydaktycznym i rewalidacyjnym !!
- najwyższy poziom rozwoju osiągają funkcje percepcyjno-ruchowe
- najlepsze rezultaty uczenia się w wyniku stosowania instrukcji pokazowej
- najsłabsze przy instrukcji słownej
- większa efektywność instrukcji słowno-obrazowej
- spostrzeganie zwolnione w przebiegu oraz o węższym zakresie
- brak różnic między rezultatami uczenia się zamierzonego i niezamierzonego
- trudniej wywołać odpowiednią gotowość do uczenia się
- brak działania ukierunkowanego na cel
- organizacja materiały przede wszystkim na etapie odtwarzania, natomiast rzadko występuje spontaniczne organizowanie materiału na etapie zapamiętywania