„POEZJE WYBRANE” Franciszek Karpiński
Wstęp BN oprac. T. Chachulski
BIOGRAFIA i ANTYBIOGRAFIA
Franciszek Karpiński ur. 4.10. 1741 w Hołoskowie, ojciec-obowiązki zarządcy. Czwarty
z siedmiorga dzieci Jędrzeja i Rozalii ze Spendowskich.
Edukacja: - jesień 1750 kolegium jezuickie w Stanisławowie do wiosny 1758
I miłość młodzieńcza do Marianny Brosell (czyt. Brysell) (córka kapitana wojsk saskich), ubogi Karpiński skłonił ją do małżeństwa z bogatym szlachcicem z okolicy. Marianna Pożniakowa zam. w Stryczu pod Horodenką. Karpiński wyjechał do Lwowa -> * pamięć
o swojej „Justynie” zachował do końca życia. Koniec romansu poety.
IX 1758 do 1765 kolegium jezuickie we Lwowie przekształcone w Akademię; otrzymuje tytuł zer stopniem bakałarza świętej teologii oraz doktora filozofii
i nauk wyzwolonych.
odrzuca propozycje abp lwowskiego Wacława Hieronima Sierakowskiego, który widział go jako duchowego
Podjął pracę w lwowskiej palestrze(by zarobić na życie :D)
w tzw. Sądzie Głównym Trybunalskim Koronnym Lwowskim czyli Trybunale Koronnym dla Małopolski 1765
jako komornik akt trybunalskich województwa bracławskiego 1766
- możliwe spotkanie Karpińskiego z Ignacym Krasickim (prezydentem trybunału małopolskiego w 1765
Karpiński:
-człowiek towarzystwa, żywego słowa, kultury oralnej (wychowany w poprzedniej epoce, jej kulturze, strojach sarmackich, wzorach), człowiek literatury nowego typu zachowań i sytuacji kulturowych. Dobrze się czuł w świecie dworskich zabaw w magnackich ośrodkach w Rosji.
Powrót w rodzinne strony- do brata Antoniego- proboszcza w Chocimierzu. Podjął pracę jako nauczyciel domowy w Zahajpolu- majątek Józefa i Marianny Ponińskich. Uczył łaciny. Sam uczył się francuskiego i dobrych manier. W Mariannie „drugiej Justynie” zakochany. Dzięki niej zetknął się z myślą francuską XVIII w. Marianna komentowała mu Woltera i Rousseau
i podawała informacje.
1767-1769- zastają go w domu Ponińskich zamieszki konfederacji barskiej.
V 1769-> Lwów - widzi nieudany szturm konfederatów na miasto, pożar przedmieść
-> wiosną 1770 wyjeżdża do Wiednia z poetą Józefem Kobylińskim jadącym do Austrii
i Janem Puzyną starościcem upickim, przyszłym uczniem słynnej wiedeńskiej Akademii Theresianum.
W Wiedniu 1,5 roku. Doskonalił francuski, słuchał wykładów z chemii, fizyki doświadczalnej medycyny eksperymentalnej, botaniki i anatomii. Spędzony czas w bibliotekach i archiwach, galeriach.
IX wyjazd z Wiednia z pow. zdrowotnych. Powrót do Lwowa. Spotyka owdowiałą Mariannę ponińską-trwa romans, ale gaśnie powoli. Austria zajmuję część województwa. Szlachta składa przysięgę na wierność Marii Teresie.
KONIEC ROMANSU- Karpiński otrzymał od Marianny 5000zł w prezencie imieninowym, rozpoczyna samodzielne życie.
Dzierżawi wieś Wierzbowiec koło Horodenki (1775-1776)-> romans z Franciszką Koziebrodzką (dalsza rodzina Marianny-córka męża przyrodniej siostry Marianny)
w dzierżawionej ziemi - Żabokruk. Dzierżawa Dorbowody.
Owocuje praca intelektualna i pisarska poety.
KONIEC(w Dobrowodach) ETAPU GALICYJSKIEGO BIOGRAFII.
Zimą 1779/1780 - Karpiński składa 1 tomik wierszy do drukarni Kazimierza Szlichtyna we Lwowie. „Zabawki wierszem i przykłady obyczajne”. Przed opublikowanie zbioru ukazał się druk ulotny z 2 utworami dedykowanymi Adamowi Naruszewiczowi „Sumienie” i „ Do (...) Adama Naruszewicza” oddając mu wiersze na sumienie, - do W-wy zaproszenia nie dostał.
„Zabawki...” Karpiński przesłał księciu Adamowi Czartoryskiemu gen. ziem polskich, mecenasowi sztuki i literatury, twórcy znaczącego środowiska artystycznego w Polsce, opozycyjnego do królewskiego dworu. W odpowiedzi otrzymał zaprosznie do Warszawy
i stanowisko „sekretarza do interesów politycznych”.
Podróze:
W VII 1780 w W-wie do wiosny 1781 - Karpiński w Warszawie zamieszkał
w pałacu Błękitnym rezydencji księcia. Styka się z F. D. Kniaźninem,
J. U. Niemcewiczem, Józefem Szymanowskim. Dzięki bywalcem „obiadów czwartkowych” dzięki przedstawieniu go królowi.
IV Grodno
Wilno (towarzyszy Czartoryskiemu)
Warszawa - Karpinski bibliotekarzem, ma drobnomieszczański kompleks antymagnacki, rozczarowany, chciał pieniędzy i twórczej niezależności
a Czartoryski szukał w nim „ dworskiego” poety Pałacu Błękitnego”. Na twórczości jego zaciążyły poczucie krzywdy i doznanej niesprawiedliwości. -> konflikt z Czartoryskim - przenosi się do księży Pijarów przy Collegium Nobillium, miał być guwernerem księcia Romana Sanguszki, marszałka wielkiego litewskiego.
1782- wychodzi pierwszy z 7 tomów „Zabawek wierszem i prozą” w warszawskiej oficynie Michała Grolla (Grylla czyt.) . I tom „Zabawek...” był przedrukiem litewskiej wersji. II tom zawierał „Odę do wolności” i nowe „warszawskie” utwory oraz teoretyczną rozprawę
„O wymowie w prozie albo wierszu”! SWOISTY MANIFEST KARPIŃSKIEGO.
Wydał dwa kolejne tomiki „ Zabawek...” III „Ogrody” Jacquesa Delille'a tłum. z Marią Czartoryską (uczył ją literatury j. polskiego) i IV „ List do Rozyny” niewielki traktat napisany prozą rytmiczną oraz kolejne wiersze.
Powrót do Dobrowód - dzierżawy -> 1785 przenosi się do W-wy do Pijarów.
*konflikt z Izabelą Branicką, siostrą Stanisława Augusta i jej dworem. wakacje w jej rezydencji czekając na korzyści (dzierżawę).
Kontakty z Pijarami - zainteresowanie „Psałterzem”, a podołał pracy nad wszystkimi psalmami. Ostatnie wyd. „Psałterza” dedykowane Michałowi Poniatowskiemu, prymasowi Polski w 1786.(jak tom V i VI „Zabawek...”. poeta raczej redaktorem całości niż tłumaczem.
I 1787 -( drukarni Pijarów) VI -ostatni tom „Zabawek...”z wierszami i traktatami prozą.
Lato 1787 - Białystok na dworze branickiej. Powstają pierwsze pieśni nabożne „Kiedy ranne wstają zorze” , „Wszystkie nasze dzienne sprawy” , „Pieśń podczas pracy
w polu”.
Objęcie dzierżawy wsi Suchodolina w Grodzieńskiem, należących do tzn. kluczy ekonomicznych dóbr królewskich. Podróże lato 1788 - wycieczka historyczno-krajoznawcza z Romanem Sanguszką. Po Konstytucji III Maja do lata 1792-> przeniósł się do Zabłudowa pod Białym stokiem i był guwernerem Dominika Radziwiłła.
„Pieśni nabożne” w pierwszą rocznice Konstytucji, a latem 1793 w Grodnie przysłuchiwał się obradom sejmu i decyzji o II rozbiorze Polski.
1791 - dzierżawa kolonii Kraśnik na 50 lat - dzięki Marcinowi Badeni- na wsch. skraju Puszczy Białowieskiej. Miejsce starości i schyłek dojrzałych lat Karsińskiego.
Dwa splądrowania Kraśnika - 1794 i przez wojska rosyjskie i 1812 przez odwrót napoleońskich.
Dla Karpińskiego - pisarza- problem relacji międzyosobowych, stosunku do świata ludzi
i świata natury, russowski powrót do natury
Po III rozbiorze - zerwanie z twórczością poetycką. powstało jeszcze kilka wierszy - rozpoczyna prace nad prozą.
1818 - kupił wieś za 100 000zł Chorowszczyzna koło Łyskowa -tam się przeniósł
z siostrzeńcem Franciszkiem Kozierowskim i rodziną. Antoni Korniłowicz, proboszcz - pierwszy autor książki o poecie „O życiu śp. Franciszka Karpińskiego”
Umarł w Chorowszczyźnie 16.09.1825r. Pochowany w kościele w Łyskowie. Na grobie „Otóż mój dom ubogi...” z elegii „ Powrót z Warszawy na wieś”
Biografia Karpińskiego - „Historia mego wieku i ludzi, z którymi żyłem” - swoiste, literackie dzieło poety
Nachylenie biograficzne- cały cykl „Sielanek...”, swoisty „pamiętnik liryczny”, utwory
z „Wierszy różnych”
Wprost autobiograficzne - elegie: „Powrót z Warszawy na wieś”, Na Wokloz”, „Wody
i dom pod Białymstokiem”, „Żale Sarmaty nad grobem Z. Augusta”, Do księcia Mikołaja Rapnina”
J Kott o poecie: „prowincjonalny” ze wzg. na indywidualizm typu russowskiego
Najpopularniejszy poeta swej epoki.