REFORMY OŚWIATOWE W POLSCE W XVIII WIEKU

Jezuici - Zakon Rycerzy Chrystusowych, założony przez Ignacego Loyolę w 1534 r. , w 1540 r. zakon został zatwierdzony przez papieża. W czasie Soboru w Trydencie Jezuici przyjęli pozycję walki z reformacją (zakon zwalczający ruchy reformacyjne poprzez edukację).

Biskup Hozjusz sprowadził Jezuitów do Polski w 1564 r.

I Kolegium Jezuickie w Braniewie.

Jezuici stworzyli niezwykle skuteczny system edukacyjny. Racio Studiorum (program nauczania) - Klaudiusz Akwawiwa (ideał wychowawczy: grzeczność, uprzejmość, elegancja w sposobie bycia; 5 klasowa szkoła męska; propagowanie autorytetu papieża; zwalczanie przejawów samodzielności myślenia).

Papież Klemens XIV skasował Zakon Jezuitów w 1773 roku.

1813 r. - reaktywacja zakonu Jezuitów.

KEN jak i inne elementy reform szkolnych w Polsce były dziełem oświecenia. Reformy te stanowiły pochodną tego co występowało wcześniej na zachodzie. Rewolucja oświatowa przyniosła odwrót od szkoły łacińskiej, od szkoły, której jedyną wykładnią było zdobywanie wiedzy i zdobywanie umiejętności, odczytywanie pism starożytnych. Pojawiły się inne potrzeby społeczne i inne podejście do filozofii edukacji. Edukacja była przywilejem ludzi zamożnych. Od oświecenia edukacja stała się powinnością. Pochodzenie plebejskie dyskwalifikowało człowieka do zdobycia wyższego wykształcenia. W XVIII wieku pojawiły się tendencje do zrównania wszystkich względem prawa. Pochodzenie szlacheckie stanowiło podstawę społecznego awansu, nawet bez względu na stan posiadania. Tylko szlachcic miał szansę na zajmowanie najwyższych stanowisk w państwie. Społeczeństwo było konserwatywne, jeśli chodzi o przenikanie jednej klasy do drugiej. Zabraniano małżeństw mieszanych. Wielka Rewolucja Francuska (1789-1799) zrównała wszystkich względem prawa. Stan posiadania był czynnikiem awansu społecznego. W XX wieku czynnikiem awansu społecznego stało się wykształcenie. Ideologia oświeceniowa (wolność, racjonalizm, równość, egalitaryzm, fizjokratyzm) była przenoszona przez ludzi studiujących na Zachodzie (synowie magnaccy, księża katoliccy). Nazwiska, które odegrały rolę w przenoszeniu kultury zachodnio-oświeceniowej: Stanisław Konarski, Hugo Kołłątaj. Peregrynacje uczonych - wędrówka po wiedzę.

Ideologia oświeceniowa została przyswojona w Polsce, która była wówczas nierządna, była krajem, który nie miał scentralizowanej władzy, była osłabiona przez rozgrywki magnackie o władzę. Przyczyną nierządu było polskie prawo, brak scentralizowanej władzy królewskiej, władza należała do królewiąt - b. magnatów (Radziwiłłowie, Potoccy, Lubomirscy, Zamoyscy, Poniatowscy). XVIII wiek w Polsce to ok. 10 mln. ludzi, w tym 10% szlachta. Szlachta miała prawo liberum veto. Spośród szlachty tylko 24% umiało czytać i pisać po polsku. Niektórzy umieli czytać i pisać po francusku, łacinie, ale w sumie był oto ok. 30%. Taka sytuacja nie sprzyjała jednolitości państwa, była to przyczyna upadku Polski.

Reformy oświatowe wynikały z przesłanek nie tylko społecznych, ale i politycznych. Słabość państwa wywołuje chęć sąsiadów, aby zabrać polskie ziemie. Podstawą była chęć zreformowania państwa, uchronienia przed zaborami. Zniknęła Szwecja, po porażkach z Rosją, choć utrzymała swoją niezależność. Zniknęła Polska. Pojawiły się Prusy od północnego zachodu i Rosją od Wschodu. Potęga Rosji wzrosła za panowania Piotra Wielkiego i carycy Katarzyny. Prusy usytuowane były na rdzennie polskich ziemiach. Austria od południa była krajem wielonarodowościowym. Rządziła wówczas pobożna Maria Teresa, która podpisała akr grabieży w dziejach Europy.

Stanisław Konarski - duchowny pijarski, po powrocie do kraju został rektorem stworzonego Collegium Nobilium (1740), który był wzorowany na Collegium Nazarenum (Rzym).Collegium Nobilium - to szkoła dla szlachetnie urodzonych; jako pierwsza wprowadziła język polski.

Konarski:

• opracował świetne podręczniki do nauczania j. polskiego;

• opracował nowy program nauczania (potrzeba zjednoczenia z narodem);

• opracował podręczniki gramatyki j. polskiego;

• pisał do młodzieży i do społeczeństwa polskiego, zwracając uwagę na koncentrację na sprawy polskie;

• kierunek reform - kształtowanie świadomości narodowej.

W XVI wieku reformacja wprowadziła język narodowy do szkół. W Polsce w szkolnictwie jezuickim obowiązywała łacina.

Akademia Rycerska - 1764 (1765) do 1794 (twórca - król Stanisław August Poniatowski)

Ø miała kształcić oficerów szlacheckiego pochodzenia, zdolnych do kierowania armią polską. Rozkład armii wywołał potrzebę patriotycznych kręgów, aby wykreować własną szkołę oficerską.

Ø Program Szkoły Rycerskiej zbliżony był do programu kształcenia na zachodzie Europy.

Ø Program obejmował: łacinę, j. francuski, j. niemiecki, historie Polski, geografie, filozofię, matematykę, geometrię, literaturę polska.

Ø 7- klasowa szkoła kształciła oficerów i urzędników państwowych.

Ø I Komendant - Adam Kazimierz Czartoryski

Ø Absolwenci: Tadeusz Kościuszko, Jakub Jasiński.

KOMISJA EDUKACJI NARODOWEJ - 14 X 1773 r.

Stanisław August Poniatowski doprowadził do uchwalenia na sejmie ustawy powołującej do życia KEN, na wniosek podkanclerzego litewskiego Joachima Chreptowicza.

Była to jedna z pierwszych w Europie państwowa, scentralizowana, świecka władza szkolna, powoływana przez parlament i przed nim odpowiedzialna. KEN miała pełna niezależność prawno-administracyjną, a od 1776 r. również materialna. KEN przejęła majątek Jezuitów, zlikwidowanych w 1773 r.

Członkowie KEN: 2 duchownych - bp. Ignacy Massalski i bp. Michał Poniatowski; 6 świeckich - Joachim Chreptowicza, August Sułkowski, Ignacy Potocki, Adam Kazimierz Czartoryski, Andrzej Zamoyski, Antoni Poniński, sekretarz Grzegorz Piramowicz.

KEN - 3 okresy w dziejach:

I. 1773-1780

ü Wydawano przepisy pierwiastkowe, regulujące program, organizację, styl kształcenia w Polsce;

ü Uregulowano sprawy majątkowe;

ü Grzegorz Piramowicz - prowadził reformy, głównie szkół średnich, nadał im ton intelektualny; szef Towarzystwa do Ksiąg Elementarnych - 8 II 1775 r.

ü Nadano szkolnictwu jednolitą strukturę (szkoły parafialne podporządkowane szkolnictwu wyższego szczebla - szkoły powiatowe - szkoły wojewódzkie - te zaś podporządkowane akademiom - szkołom głównym w Krakowie i w Wilnie).

II. 1780-1788

ü Przyjęto, aby KEN ustanowiła zasadnicze typy szkół: parafialne, podwydziałowe, wydziałowe, główne;

ü Kraj podzielono na 2 części: I Korona - Kraków, II - Wielkie Księstwo Litewskie - Wilno;

ü Reforma Uniwersytetu Krakowskiego (1777-1781)- Hugo Kołłątaj (miał wtedy 28 l., przysłany przez KEN w 1777 r.), nazwał Uniwersytet Krakowski - Szkołą Główną Koronną.

ü Reforma Akademii Wileńskiej (1780-1785)- Marcin Poczobut-Oblanicki.

ü Ustawy KEN (Ustawy KEN dla stanu akademickiego i na szkoły w krajach Rzeczypospolitej przepisane) najwyższe akty prawne w dziejach polskiego szkolnictwa; zbiór prawny KEN opracowany w 1780 r., zatwierdzony w 1783 r., obejmował strukturę organizacyjną wszystkich segmentów szkolnictwa, podejmował wyzwanie legislacyjne dla wszystkich typów szkół.

ü Wydano najwięcej podręczników szkolnych w języku polskim;

ü J. Polski stał się językiem wykładowym;

ü Onufry Kopczyński - Gramatyka języka polskiego.

ü Wydano 27 podręczników do matematyki, nauk przyrodniczych, historii, nauk moralnych.

III. 1788-1794

ü Schyłkowy okres;

ü Sejm Wielki 1788-1792, działacze KEN w Kołłątajem, Jezierskim, Popławskim udali się do prac politycznych w ramach Sejmu Wielkiego;

ü KEN zakończyła istnienie w 1794 r.

ü Dzieło KEN nie zostało doprowadzone do końca.

Zasługi KEN:

· Położenie nacisku na wychowanie obywatelskie i państwowe;

· Stworzenie jednolitego sytemu szkolnego;

· Stworzenie samorządu szkolnictwa;

· Zreformowanie szkół wyższych, średnich;

· Opracowanie nowoczesnego programu według zasady społecznej użyteczności;

· Opracowanie polskich podręczników;

· Zajęcie się oświatą ludu;

· Podniesienie rangi nauczyciela;

· Zajęcia się wychowaniem dziewcząt;

· Powiązanie wychowania umysłowego z fizycznym i moralnym;

· Wprowadzenie bardziej racjonalnych metod dydaktyczno-wychowawczych;

· Utworzenie seminariów nauczycielskich przy uniwersytetach;

· Publikacja nowatorskich podręczników szkolnych - w sumie wydano 27 podręczników, z których część po raz pierwszy stworzyło polską terminologię naukową takich dziedzin jak fizyka, matematyka, chemia, logika, gramatyka;

· wprowadzenie elementów wychowania fizycznego;

· zaczęto nauczać w języku polskim.

---